Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 123/2012 du 18 octobre 2012 Numéro du rôle : 5299 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 63 de la loi du 3 juillet 1978 relative aux contrats de travail, posée par le Tribunal du travail de Bruxelles."
Extrait de l'arrêt n° 123/2012 du 18 octobre 2012 Numéro du rôle : 5299 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 63 de la loi du 3 juillet 1978 relative aux contrats de travail, posée par le Tribunal du travail de Bruxelles. Uittreksel uit arrest nr. 123/2012 van 18 oktober 2012 Rolnummer 5299 In zake : de prejudiciële vraag over artikel 63 van de wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten, gesteld door de Arbeidsrechtbank te Brussel. Het Grondwe samengesteld uit de voorzitters R. Henneuse en M. Bossuyt, en de rechters L. Lavrysen, J.-P. Moerma(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 123/2012 du 18 octobre 2012 Uittreksel uit arrest nr. 123/2012 van 18 oktober 2012
Numéro du rôle : 5299 Rolnummer 5299
En cause : la question préjudicielle concernant l'article 63 de la loi In zake : de prejudiciële vraag over artikel 63 van de wet van 3 juli
du 3 juillet 1978 relative aux contrats de travail, posée par le 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten, gesteld door de
Tribunal du travail de Bruxelles. Arbeidsrechtbank te Brussel.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents R. Henneuse et M. Bossuyt, et des juges L. samengesteld uit de voorzitters R. Henneuse en M. Bossuyt, en de
Lavrysen, J.-P. Moerman, E. Derycke, J. Spreutels et P. Nihoul, rechters L. Lavrysen, J.-P. Moerman, E. Derycke, J. Spreutels en P.
assistée du greffier F. Meersschaut, présidée par le président R. Nihoul, bijgestaan door de griffier F. Meersschaut, onder
Henneuse, voorzitterschap van voorzitter R. Henneuse,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging
Par jugement du 16 janvier 2012 en cause de Monica Dos Santos contre Bij vonnis van 16 januari 2012 in zake Monica Dos Santos tegen de bvba
la SPRL « 1 aide à la maison », dont l'expédition est parvenue au « 1 aide à la maison », waarvan de expeditie ter griffie van het Hof
greffe de la Cour le 30 janvier 2012, le Tribunal du travail de is ingekomen op 30 januari 2012, heeft de Arbeidsrechtbank te Brussel
Bruxelles a posé la question préjudicielle suivante : de volgende prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 63 de la loi du 3 juillet 1978 sur les contrats de travail « Schendt artikel 63 van de wet van 3 juli 1978 betreffende de
viole-t-il les articles 10 et 11 de la Constitution, lus en arbeidsovereenkomsten de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in
combinaison avec la clause 4 de l'accord-cadre sur le travail à durée samenhang gelezen met clausule 4 van de raamovereenkomst van 18 maart
déterminée du 18 mars 1999 rendu obligatoire par la directive 1999 inzake arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd die bij de
1999/70/CE du Conseil du 28 juin 1999 concernant l'accord-cadre CES, richtlijn 1999/70/EG van de Raad van 28 juni 1999 betreffende de door
UNICE et CEEP sur le travail à durée déterminée, en ce que son alinéa het EVV, de UNICE en het CEEP gesloten raamovereenkomst inzake
arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd verplicht is gemaakt, in
premier exclut de son champ d'application l'ouvrier engagé pour une zoverre het eerste lid ervan de voor een bepaalde tijd aangeworven
durée déterminée qui ferait l'objet d'un licenciement alors qu'il werkman die het voorwerp van een afdanking zou uitmaken, uitsluit van
réserve le bénéfice d'une indemnité pour licenciement abusif au seul het toepassingsgebied ervan, terwijl het het voordeel van een
travailleur engagé dans les liens d'un contrat de travail à durée vergoeding wegens willekeurige afdanking enkel voorbehoudt aan de
werknemer die bij een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd is
indéterminée ? ». aangeworven ? ».
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
B.1.1. Le juge a quo interroge la Cour sur la compatibilité de B.1.1. De verwijzende rechter stelt het Hof een vraag over de
l'article 63 de la loi du 3 juillet 1978 relative aux contrats de bestaanbaarheid van artikel 63 van de wet van 3 juli 1978 betreffende
travail avec les articles 10 et 11 de la Constitution, lus en de arbeidsovereenkomsten met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in
combinaison avec la clause 4 de l'accord-cadre sur le travail à durée samenhang gelezen met clausule 4 van de raamovereenkomst van 18 maart
déterminée du 18 mars 1999 rendu obligatoire par la directive 1999 inzake arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd die bij de
1999/70/CE du Conseil du 28 juin 1999 « concernant l'accord-cadre CES richtlijn 1999/70/EG van de Raad van 28 juni 1999 « betreffende de
[Confédération Européenne des Syndicats de salariés], UNICE [Union des door het EVV [Europees Verbond van Vakverenigingen], de UNICE [Unie
Confédérations de l'Industrie et des Employeurs d'Europe] et CEEP van Industrie- en Werkgeversfederaties der Europese Gemeenschap] en
[Centre Européen des Entreprises à participation publique et des het CEEP [Europees Centrum van gemeenschapsbedrijven] gesloten
entreprises d'intérêt économique général] sur le travail à durée raamovereenkomst inzake arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd »
déterminée ». verplicht is gemaakt.
L'article 63 dispose : Artikel 63 bepaalt :
« Est considéré comme licenciement abusif pour l'application du « Onder willekeurige afdanking wordt, voor de toepassing van dit
présent article, le licenciement d'un ouvrier engagé pour une durée artikel, verstaan, het ontslag van een werkman die is aangeworven voor
indéterminée effectué pour des motifs qui n'ont aucun lien avec een onbepaalde tijd, om redenen die geen verband houden met de
l'aptitude ou la conduite de l'ouvrier ou qui ne sont pas fondés sur geschiktheid of het gedrag van de werkman of die niet berusten op de
les nécessités du fonctionnement de l'entreprise, de l'établissement noodwendigheden inzake de werking van de onderneming, de instelling of
ou du service. de dienst.
En cas de contestation, la charge de la preuve des motifs du licenciement invoqués incombe à l'employeur. Sans préjudice de l'article 39, § 1er, l'employeur qui licencie abusivement un ouvrier engagé pour une durée indéterminée est tenu de payer à cet ouvrier une indemnité correspondant à la rémunération de six mois, sauf si une autre indemnisation est prévue par une convention collective de travail rendue obligatoire par le Roi. L'indemnité visée à l'alinéa 3 est due indépendamment du fait que l'ouvrier a été licencié avec ou sans préavis; elle ne peut être Bij betwisting behoort het aan de werkgever het bewijs te leveren van de voor het ontslag ingeroepen redenen. Onverminderd artikel 39, § 1, zal de werkgever die een voor een onbepaalde tijd aangeworven werkman op willekeurige wijze afdankt, aan deze werkman een vergoeding moeten betalen die overeenstemt met het loon van zes maanden, behalve indien een andere vergoeding is vastgesteld door een door de Koning algemeen verbindend verklaarde collectieve arbeidsovereenkomst. De in het derde lid bedoelde vergoeding is verschuldigd onafgezien van het feit of de werkman al dan niet met inachtneming van een opzeggingstermijn werd afgedankt; zij kan niet samen genoten worden
cumulée avec les indemnités prévues à l'article 39, §§ 2 et 3, de la met de vergoedingen bedoeld in artikel 39, §§ 2 en 3, van deze wet, in
présente loi, aux articles 16 à 18 de la loi du 19 mars 1991 portant de artikelen 16 tot 18 van de wet van 19 maart 1991 houdende
un régime de licenciement particulier pour les délégués du personnel bijzondere ontslagregeling voor de personeelsafgevaardigden in de
aux conseils d'entreprise et aux comités de sécurité, d'hygiène et ondernemingsraden en in de comités voor veiligheid, gezondheid en
d'embellissement des lieux de travail, ainsi que pour les verfraaiing van de werkplaatsen alsmede voor de
candidats-délégués du personnel, ou à l'article 118, § 3, de la loi de kandidaat-personeelsafgevaardigden, of in artikel 118, § 3, van de
redressement du 22 janvier 1985 portant des dispositions sociales ». herstelwet van 22 januari 1985 houdende sociale bepalingen ».
B.1.2. Il ressort des termes de la question préjudicielle que seuls B.1.2. Uit de bewoordingen van de prejudiciële vraag blijkt dat enkel
sont en cause les alinéas 1er et 3 de l'article 63 précité, auxquels het eerste en het derde lid van het voormelde artikel 63 in het geding
la Cour limite dès lors son examen. zijn, waartoe het Hof zijn onderzoek bijgevolg beperkt.
B.2.1. Les articles 1er et 2 de la directive 1999/70/CE disposent : B.2.1. De artikelen 1 en 2 van de richtlijn 1999/70/EG bepalen :
« Article premier « Artikel 1
La présente directive vise à mettre en oeuvre l'accord-cadre sur le
travail à durée déterminée, figurant en annexe, conclu le 18 mars 1999 Deze richtlijn is gericht op de uitvoering van de op 18 maart 1999
door de algemene brancheoverkoepelende organisaties (EVV, UNICE, CEEP)
entre les organisations interprofessionnelles à vocation générale gesloten raamovereenkomst inzake arbeidsovereenkomsten voor bepaalde
(CES, UNICE, CEEP). tijd, die in de bijlage is opgenomen.
Article 2 Artikel 2
Les Etats membres mettent en vigueur les dispositions législatives, De lidstaten doen de nodige wettelijke en bestuursrechtelijke
réglementaires et administratives nécessaires pour se conformer à la présente directive au plus tard le 10 juillet 2001 ou s'assurent, au plus tard à cette date, que les partenaires sociaux ont mis en place les dispositions nécessaires par voie d'accord, les Etats membres devant prendre toute disposition nécessaire leur permettant d'être à tout moment en mesure de garantir les résultats imposés par la présente directive. Ils en informent immédiatement la Commission. Les Etats membres peuvent, si nécessaire, et après consultation des partenaires sociaux, pour tenir compte de difficultés particulières ou d'une mise en oeuvre par convention collective, disposer au maximum d'une année supplémentaire. Ils informent immédiatement la Commission de ces circonstances. Lorsque les Etats membres adoptent les dispositions visées au premier bepalingen in werking treden om uiterlijk op 10 juli 2001 hieraan te voldoen of verzekeren zich er uiterlijk op die datum van dat de sociale partners de nodige bepalingen bij overeenkomst hebben ingevoerd; de lidstaten moeten alle nodige maatregelen treffen om de in deze richtlijn voorgeschreven resultaten te allen tijde te kunnen waarborgen. Zij stellen de Commissie daarvan onverwijld in kennis. De lidstaten kunnen in geval van bijzondere moeilijkheden of uitvoering door middel van een collectieve overeenkomst zo nodig en na raadpleging van de sociale partners maximaal een jaar extra krijgen. In dat geval stellen zij de Commissie daarvan onverwijld in kennis.
alinéa, celles-ci contiennent une référence à la présente directive ou Wanneer de lidstaten de in de eerste alinea bedoelde bepalingen
sont accompagnées d'une telle référence lors de leur publication aannemen, wordt in die bepalingen zelf of bij de officiële
officielle. Les modalités de cette référence sont arrêtées par les bekendmaking daarvan naar de onderhavige richtlijn verwezen. De regels
Etats membres ». voor deze verwijzing worden vastgesteld door de lidstaten ».
B.2.2. La clause 4 de l'accord-cadre rendu obligatoire par cette B.2.2. Clausule 4 van de bij die richtlijn verplicht gemaakte
directive énonce : raamovereenkomst bepaalt :
« Principe de non-discrimination (clause 4) « Non-discriminatiebeginsel (clausule 4)
1. Pour ce qui concerne les conditions d'emploi, les travailleurs à 1. Met betrekking tot de arbeidsvoorwaarden worden werknemers met een
durée déterminée ne sont pas traités d'une manière moins favorable que arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd louter op grond van het feit
les travailleurs à durée indéterminée comparables au seul motif qu'ils dat zij voor bepaalde tijd werken, niet minder gunstig behandeld dan
travaillent à durée déterminée, à moins qu'un traitement différent vergelijkbare werknemers in vaste dienst, tenzij het verschil in
soit justifié par des raisons objectives. behandeling om objectieve redenen gerechtvaardigd is.
2. Lorsque c'est approprié, le principe du ' pro rata temporis ' 2. Wanneer zulks passend is, wordt het ' pro rata temporis '-beginsel
s'applique. toegepast.
3. Les modalités d'application de la présente clause sont définies par 3. De wijze waarop deze clausule wordt toegepast, wordt door de
les Etats membres, après consultation des partenaires sociaux, et/ou lidstaten - na raadpleging van de sociale partners - en/of de sociale
par les partenaires sociaux, compte tenu de la législation partners bepaald met inachtneming van de Europese wetgeving en de
Communautaire et la législation, des conventions collectives et pratiques nationales. nationale wetgeving, collectieve arbeidsovereenkomsten en gebruiken.
4. Les critères de périodes d'ancienneté relatifs à des conditions 4. Vaststelling van de anciënniteit met betrekking tot bepaalde
particulières d'emploi sont les mêmes pour les travailleurs à durée arbeidsvoorwaarden geschiedt voor werknemers met arbeidsovereenkomsten
déterminée que pour les travailleurs à durée indéterminée, sauf voor bepaalde tijd aan de hand van dezelfde criteria als voor
lorsque des critères de périodes d'ancienneté différents sont werknemers in vaste dienst, behalve wanneer verschillende periodes van
justifiées par des raisons objectives ». anciënniteit op basis van objectieve gronden gerechtvaardigd zijn ».
B.2.3. La directive 1999/70/CE a été mise en oeuvre par la loi du 5 B.2.3. De richtlijn 1999/70/EG werd uitgevoerd bij de wet van 5 juni
juin 2002 « sur le principe de non-discrimination en faveur des 2002 betreffende het non-discriminatiebeginsel ten voordele van
travailleurs avec un contrat de travail à durée déterminée ». L'article 4 de cette loi dispose : « Pour ce qui concerne les conditions d'emploi, les travailleurs avec un contrat de travail à durée déterminée ne sont pas traités d'une manière moins favorable que les travailleurs à durée indéterminée comparables, au seul motif qu'ils travaillent à durée déterminée, à moins qu'un traitement différent soit justifié par des raisons objectives. Lorsque c'est approprié, leurs droits peuvent être déterminés en proportion de la durée du travail. La détermination de l'ancienneté, pour ce qui concerne les conditions particulières d'emploi, a lieu pour les travailleurs avec un contrat de travail à durée déterminée sur la base des mêmes critères que pour les travailleurs à durée indéterminée, sauf lorsque des périodes d'ancienneté différentes sont justifiées par des raisons objectives ». werknemers met een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd. Artikel 4 van die wet bepaalt : « Met betrekking tot de arbeidsvoorwaarden worden werknemers met een arbeidsovereenkomst voor een bepaalde tijd louter op grond van het feit dat zij voor bepaalde tijd werken, niet minder gunstig behandeld dan vergelijkbare werknemers in vaste dienst, tenzij het verschil in behandeling om objectieve redenen gerechtvaardigd is. Wanneer zulks passend is, kunnen hun rechten worden vastgesteld in verhouding tot hun arbeidsduur. De vaststelling van de anciënniteit met betrekking tot bepaalde arbeidsvoorwaarden geschiedt voor werknemers met een arbeidsovereenkomst voor een bepaalde tijd aan de hand van dezelfde criteria als voor werknemers in vaste dienst, behalve wanneer verschillende periodes van anciënniteit op basis van objectieve gronden gerechtvaardigd zijn ».
B.3. La différence de traitement dont la constitutionnalité est B.3. Het verschil in behandeling waarvan de grondwettigheid aan het
soumise à la Cour consiste en ce que l'article 63 de la loi en cause Hof wordt voorgelegd, bestaat erin dat artikel 63 van de in het geding
traite différemment les travailleurs suivant qu'ils sont engagés dans zijnde wet de werknemers verschillend behandelt naargelang zij bij een
les liens d'un contrat de travail à durée déterminée ou dans ceux d'un arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd of bij een overeenkomst voor
contrat à durée indéterminée, seuls les seconds pouvant bénéficier de onbepaalde tijd zijn aangeworven, waarbij enkel de laatstgenoemden de
l'indemnité pour licenciement abusif prévue par cette disposition. in die bepaling bedoelde vergoeding wegens willekeurige afdanking
B.4.1. La clause 3 de l'accord-cadre précité définit le « travailleur kunnen genieten. B.4.1. In clausule 3 van de voormelde raamovereenkomst wordt de «
à durée déterminée » comme la « personne ayant un contrat ou une werknemer met een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd »
relation de travail à durée déterminée conclu directement entre gedefinieerd als « iemand met een rechtstreeks tussen een werkgever en
l'employeur et le travailleur où la fin du contrat ou de la relation een werknemer aangegane arbeidsovereenkomst of arbeidsverhouding voor
de travail est déterminée par des conditions objectives telles que bepaalde tijd waarvan het einde wordt bepaald door objectieve
l'atteinte d'une date précise, l'achèvement d'une tâche déterminée ou voorwaarden zoals het bereiken van een bepaald tijdstip, het voltooien
la survenance d'un événement déterminé ». van een bepaalde taak of het intreden van een bepaalde gebeurtenis ».
Le « travailleur à durée indéterminée comparable » dont le traitement De « vergelijkbare werknemer in vaste dienst » wiens behandeling als
sert de référence pour vérifier si le « travailleur à durée déterminée referentie dient om na te gaan of de « werknemer met een
» est ou non discriminé, est pour sa part défini comme la personne « arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd » al dan niet wordt
gediscrimineerd, wordt op zijn beurt gedefinieerd als iemand « met een
ayant un contrat ou une relation de travail à durée indéterminée dans arbeidsovereenkomst of arbeidsverhouding voor onbepaalde tijd, in
le même établissement, et ayant un travail/emploi identique ou dezelfde vestiging, die hetzelfde of soortgelijk werk verricht of
similaire, en tenant compte des qualifications/compétences ». Cette dezelfde of een soortgelijke functie uitoefent, waarbij rekening wordt
même clause 3 prévoit que lorsqu'il n'existe aucun travailleur à durée indéterminée comparable dans le même établissement, la comparaison s'effectue par référence à la convention collective applicable ou, en l'absence de convention collective applicable, conformément à la législation, aux conventions collectives ou aux pratiques nationales. B.4.2. Cet accord-cadre a pour objet, selon sa clause 1, « d'améliorer la qualité du travail à durée déterminée en assurant le respect du principe de non-discrimination [et] d'établir un cadre pour prévenir les abus résultant de l'utilisation de contrats ou de relations de travail à durée déterminée successifs ». gehouden met kwalificaties/bekwaamheden ». Diezelfde clausule 3 bepaalt dat, indien in dezelfde vestiging geen vergelijkbare werknemer in vaste dienst werkzaam is, de vergelijking wordt gemaakt op basis van de geldende collectieve overeenkomst of, bij ontstentenis van een geldende collectieve overeenkomst, overeenkomstig de wetgeving, de nationale collectieve overeenkomsten of gebruiken. B.4.2. Die raamovereenkomst heeft volgens clausule 1 ervan tot doel « de kwaliteit van arbeid voor bepaalde tijd te verbeteren door de toepassing van het non-discriminatiebeginsel te waarborgen [, en] [...] een kader vast te stellen om misbruik als gevolg van het gebruik van opeenvolgende arbeidsovereenkomsten of arbeidsverhoudingen voor bepaalde tijd te voorkomen ».
Le considérant 14 de la directive 1999/70/CE qui met en oeuvre l'accord-cadre indique pour sa part : « Les parties signataires ont souhaité conclure un accord-cadre sur le travail à durée déterminée énonçant les principes généraux et prescriptions minimales relatifs aux contrats et aux relations de travail à durée déterminée; elles ont manifesté leur volonté d'améliorer la qualité du travail à durée déterminée en garantissant l'application du principe de non-discrimination et d'établir un cadre pour prévenir les abus découlant de l'utilisation de relations de travail ou de contrats à durée déterminée successifs ». B.4.3. La Cour de justice de l'Union européenne décide quant à elle De veertiende overweging van de richtlijn 1999/70/EG waarbij de raamovereenkomst wordt uitgevoerd, vermeldt : « Overwegende dat de partijen bij deze overeenkomst beoogden een raamovereenkomst inzake arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd te sluiten waarin de algemene beginselen en minimumvoorschriften inzake arbeidsovereenkomsten en arbeidsverhoudingen voor bepaalde tijd worden geformuleerd; dat zij hun wil te kennen hebben gegeven de kwaliteit van arbeid voor bepaalde tijd te verbeteren door de toepassing van het non-discriminatiebeginsel te garanderen, en een kader vast te stellen om misbruik als gevolg van het gebruik van opeenvolgende arbeidsovereenkomsten of arbeidsverhoudingen voor bepaalde tijd te voorkomen ». B.4.3. Het Hof van Justitie van de Europese Unie oordeelt dat, «
que, « eu égard à l'importance des principes d'égalité de traitement gezien het belang van de beginselen van gelijke behandeling en
et de non-discrimination, qui font partie des principes généraux du non-discriminatie, die tot de algemene beginselen van het
droit communautaire, les dispositions prévues par la directive 1999/70 gemeenschapsrecht behoren, [...] aan de bepalingen van richtlijn
et l'accord-cadre aux fins de garantir aux travailleurs à durée 1999/70 en de raamovereenkomst die tot doel hebben aan werknemers met
déterminée le bénéfice des mêmes avantages que ceux réservés aux een overeenkomst voor bepaalde tijd dezelfde voordelen te garanderen
travailleurs à durée indéterminée comparables, sauf si un traitement als die van vergelijkbare werknemers met een overeenkomst voor
différencié se justifie par des raisons objectives, doivent se voir onbepaalde tijd, behoudens wanneer een verschil in behandeling
reconnaître une portée générale, dès lors qu'elles constituent des gerechtvaardigd wordt door objectieve redenen, algemene gelding [moet]
règles du droit social communautaire revêtant une importance worden toegekend, aangezien zij moeten worden beschouwd als bijzonder
particulière dont doit bénéficier chaque travailleur en tant que belangrijke voorschriften van communautair sociaal recht, die voor
prescriptions protectrices minimales » (CJCE, 13 septembre 2007, alle werknemers gelden als minimumbeschermingsvoorschriften » (HvJ, 13
C-307/05, Yolanda Del Cerro Alonso, point 27). september 2007, C-307/05, Yolanda Del Cerro Alonso, punt 27).
B.5.1. La différence de traitement décrite en B.3 ne peut, selon la B.5.1. Het in B.3 beschreven verschil in behandeling kan volgens
clause 4 de l'accord-cadre, être admise que si elle est justifiée « clausule 4 van de raamovereenkomst enkel worden aanvaard indien het «
par des raisons objectives ». Cette même condition figure à l'article om objectieve redenen » gerechtvaardigd is. Diezelfde voorwaarde wordt
4 de la loi du 5 juin 2002 précitée. vermeld in artikel 4 van de voormelde wet van 5 juni 2002.
La Cour de justice de l'Union européenne a décidé que ne constituait Het Hof van Justitie van de Europese Unie heeft geoordeeld dat « het
pas une telle raison « le fait que [la différence de traitement] est feit dat [...] [het verschil in behandeling] is vastgelegd in een
prévue par une norme nationale générale et abstraite, telle une loi ou algemene, abstracte nationale regeling, zoals een wet of een
collectieve arbeidsovereenkomst », geen dergelijke reden uitmaakte
une convention collective » (CJCE, 13 septembre 2007, précité, point (HvJ, 13 september 2007, reeds aangehaald, punt 57). Het heeft daaraan
57). Elle a ajouté : toegevoegd :
« 58. Au contraire, ladite notion requiert que l'inégalité de « 58. Dit begrip verlangt integendeel dat de in geding zijnde
ongelijke behandeling wordt gerechtvaardigd door de aanwezigheid van
traitement en cause soit justifiée par l'existence d'éléments précis precieze en concrete gegevens, die kenmerkend zijn voor de betreffende
et concrets, caractérisant la condition d'emploi dont il s'agit, dans arbeidsvoorwaarde, in de bijzondere context waarin deze voorwaarde is
le contexte particulier dans lequel elle s'insère et sur le fondement gesteld en op grond van objectieve en transparante criteria, zodat kan
de critères objectifs et transparents, afin de vérifier si cette worden nagegaan of deze ongelijkheid beantwoordt aan een werkelijke
inégalité répond à un besoin véritable, est apte à atteindre behoefte, geschikt is om de nagestreefde doelstelling te bereiken, en
l'objectif poursuivi et est nécessaire à cet effet » (ibid., point daartoe noodzakelijk is » (ibid., punt 58).
58). B.5.2. La jurisprudence de la Cour de justice de l'Union européenne a B.5.2. De rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie is
par ailleurs été prise en compte par le législateur lorsqu'il a adopté door de wetgever bovendien in aanmerking genomen toen hij de voormelde
la loi du 5 juin 2002 précitée pour introduire dans le droit belge les wet van 5 juni 2002 heeft aangenomen teneinde de in de richtlijn
règles contenues dans la directive 1999/70/CE. L'exposé des motifs 1999/70/EG vervatte regels in het Belgische recht in te voeren. In de
indique en effet : memorie van toelichting wordt immers vermeld :
« Tout comme pour le temps partiel, une différence de traitement est « Net zoals bij de deeltijdarbeid is volgens de raamovereenkomst ook
ici aussi autorisée par la directive pour autant qu'elle soit basée hier een verschil in behandeling toegelaten voor zover deze gebaseerd
sur des raisons objectives. is op objectieve redenen.
Tout comme pour le temps partiel, l'accord-cadre ne donne aucune Net zoals bij de deeltijdarbeid geeft de raamovereenkomst geen
définition de la notion de raisons objectives, de sorte qu'on peut ici definitie van het begrip objectieve redenen, zodat men zich ook hier
aussi se référer aux constituants essentiels de cette notion, tels kan beroepen op de wezenlijke bestanddelen van dit begrip, zoals die
ceux qui ont été développés dans la jurisprudence de la Cour de werden uiteengezet in de rechtspraak van het Hof van Justitie van de
Justice des Communautés européennes par rapport à la directive 76/207 Europese Gemeenschappen met betrekking tot de richtlijn 76/207 van 9
du 9 février 1976 relative à la mise en oeuvre du principe de februari 1976 betreffende de tenuitvoerlegging van het beginsel van
l'égalité de traitement entre hommes et femmes. gelijke behandeling van mannen en vrouwen.
Il n'est donc pas inutile d'aussi faire référence dans le cadre de ce Het is dan ook niet overbodig om ook in dit ontwerp melding te maken
projet aux décisions de la Cour de Justice qui, mutatis mutandis, van uitspraken van het Hof van Justitie, die mutatis mutandis ook
pourraient également se voir appliquées en ce qui concerne le travail inzake arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd wellicht kunnen worden
à durée déterminée. toegepast.
Ainsi, la Cour de Justice a indiqué que la vérification de l'existence Zo heeft het Hof van Justitie erop gewezen dat de controle op het
de justifications objectives devait se faire en tenant compte du bestaan van objectieve rechtvaardigingsgronden moet gebeuren aan de
principe de proportionnalité. Pour elle, une différence de traitement hand van het principe van de evenredigheid. Volgens het Hof is een
est objectivement justifiée s'il apparaît que la règle qui la prévoit verschil in behandeling objectief gerechtvaardigd in zoverre blijkt
répond à un objectif légitime de sa politique sociale, que cet dat de regeling die zij invoert beantwoordt aan een wettige
objectif est étranger à toute discrimination fondée sur le sexe, que doelstelling van sociaal beleid, dat die doelstelling niets van doen
les moyens mis en oeuvre sont aptes et nécessaires à la réalisation de heeft met discriminatie op grond van geslacht en dat de daartoe
cet objectif (n'existe-t-il pas d'autres moyens n'opérant pas de gekozen middelen geschikt en noodzakelijk zijn ter verwezenlijking van
différenciation pour réaliser le même objectif ?). Dans ce sens : dat doel (bestaan er geen andere, minder discriminerende maatregelen
C.J.C.E., 13 mai 1986 (Bilka), C-170/84, Recueil C.J.C.E., 1986, I, om hetzelfde doel te bereiken ?). In die zin : H.v.J. 13 mei 1986
1607; C.J.C.E., 13 juillet 1989 (Rinner-Kühn), C-171/88, Recueil (Bilka), C-170/84, Jur. H.v.J. 1986, I, 1607; H.v.J. 13 juli 1989
C.J.C.E., 1989, I, 2743; C.J.C.E., 13 décembre 1989 (Ruzius-Wilbrink), (Rinner-Kühn), C-171/88, Jur. H.v.J. 1989, I, 2743; H.v.J. 13 december
C-102/88, Recueil C.J.C.E., 1989, I, 4311; C.J.C.E., 27 juin 1990 1989 (Ruzius-Wilbrink), C-102/88, Jur. H.v.J. 1989, I, 4311; H.v.J. 27
(Kowalska), C-33/89, Recueil C.J.C.E., 1990, I, 2591; C.J.C.E., 7 juni 1990 (Kowalska), C-33/89, Jur. H.v.J. 1990, I, 2591; H.v.J. 7
février 1991 (Nimz), C-184/89, Recueil C.J.C.E., 1991, I, 297; februari 1991 (Nimz), C-184/89, Jur. H.v.J. 1991, I, 297; H.v.J. 4
C.J.C.E., 4 juin 1992 (Bötel), C-360/90, Recueil C.J.C.E., 1992, I, juni 1992 (Bötel), C-360/90, Jur. H.v.J. 1992, I, 3589; H.v.J. 15
3589; C.J.C.E., 15 décembre 1994 (Helmig), C-399/92, Recueil C.J.C.E.,
1994, I, 5727; C.J.C.E., 14 décembre 1995 (Nolte), C- 317/93, Recueil december 1994 (Helmig), C-399/92, Jur. H.v.J. 1994, I, 5727; H.v.J. 14
C.J.C.E., 1995, I, 4625; C.J.C.E., 2 octobre 1997 (Gerster), C-1/95, december 1995 (Nolte), C-317/93, Jur. H.v.J. 1995, I, 4625; H.v.J. 2
Recueil C.J.C.E., 1997, I, 5253; C.J.C.E., 17 juin 1998 (Hill & oktober 1997 (Gerster), C-1/95, Jur. H.v.J. 1997, I, 5253; H.v.J. 17
Stapleton), C- 243/95, Recueil C.J.C.E., 1998, I, 3739; C.J.C.E., 9 juni 1998 (Hill & Stapleton), C-243/95, Jur. H.v.J. 1998, I, 3739;
février 1999 (Seymour-Smith & Perez), C-167/97, Recueil C.J.C.E., H.v.J. 9 februari 1999 (Seymour-Smith & Perez), C-167/97, Jur. H.v.J.
1999, I, 623; C.J.C.E., 9 septembre 1999 (Krüger), C-281/97, Recueil 1999, I, 623; H.v.J. 9 september 1999 (Krüger), C-281/97, Jur. H.v.J.
C.J.C.E.,1999, I, 5127. 1999, I, 5127.
Mutatis mutandis, ces mêmes principes pourraient s'appliquer ici » Mutatis mutandis zouden dezelfde principes hier kunnen worden
(Doc. parl., Chambre, 2001-2002, DOC 50-1653/001, pp. 4 et 5). toegepast » (Parl. St., Kamer, 2001-2002, DOC 50-1653/001, pp. 4 en
B.6.1. La raison pour laquelle le bénéfice de l'indemnité pour 5). B.6.1. De reden waarom het voordeel van de vergoeding wegens
licenciement abusif a été limité par l'article 63 de la loi en cause willekeurige afdanking bij artikel 63 van de in het geding zijnde wet
aux ouvriers engagés dans les liens d'un contrat à durée indéterminée werd beperkt tot de arbeiders die bij een overeenkomst voor onbepaalde
a été présentée comme suit dans l'exposé des motifs : tijd zijn aangeworven, werd in de memorie van toelichting als volgt voorgesteld :
« En raison de la stabilité de l'emploi moins étendue dans le temps, « Aangezien de vastheid van betrekking heel wat beperkter is in tijd,
le licenciement abusif anticipé d'un ouvrier engagé pour une durée leek het niet nodig het willekeurig vervroegd ontslag van een
déterminée ou pour un travail nettement défini n'a pas paru devoir arbeider, die voor een bepaalde duur of voor een duidelijk omschreven
être sanctionné plus lourdement que par le paiement des indemnités werk is aangeworven, strenger te bestraffen dan met de betaling van de
forfaitaires prévues par l'article 40 » (Doc. parl., Chambre, in artikel 40 voorgeschreven forfaitaire vergoedingen » (Parl. St.,
1977-1978, n° 293/4, p. 21). Kamer, 1977-1978, nr. 293/4, p. 21).
B.6.2. L'article 63 de la loi du 3 juillet 1978 se situe dans le B.6.2. Artikel 63 van de wet van 3 juli 1978 ligt in het verlengde van
prolongement de l'article 24ter de la loi du 10 mars 1900, inséré dans artikel 24ter van de wet van 10 maart 1900, in die wet ingevoegd bij
cette loi par l'article 16 de la loi du 21 novembre 1969; cette loi a artikel 16 van de wet van 21 november 1969; die wet werd opgeheven bij
été abrogée par la loi du 3 juillet 1978 (article 137), notamment en de wet van 3 juli 1978 (artikel 137), met name wat betreft het
ce qui concerne son article 24ter précité, auquel se substitue la voormelde artikel 24ter ervan, dat vervangen werd door de in het
disposition en cause. geding zijnde bepaling.
L'adoption de cet article 24ter a fait l'objet de longs débats (Doc. Het aannemen van dat artikel 24ter heeft het voorwerp uitgemaakt van
parl., Chambre, 1968-1969, n° 270/7, pp. 37 à 50), qui indiquent qu'il lange besprekingen (Parl. St., Kamer, 1968-1969, nr. 270/7, pp. 37 tot
est issu d'un amendement « [portant] sur la stabilité d'emploi » 50), waarin wordt vermeld dat het voortvloeit uit een amendement «
[dat] betrekking [heeft] op de stabiliteit van de betrekking » (ibid.,
(ibid., p. 37) et tendant à protéger les travailleurs dont le p. 37) en dat ertoe strekt de werknemers te beschermen bij wier
licenciement respecterait les délais de préavis mais serait arbitraire ontslag de opzeggingstermijnen in acht zouden worden genomen maar wier
parce qu'inspiré par des motifs illicites (ibid.) en inscrivant dans ontslag willekeurig zou zijn omdat het door ongeoorloofde motieven is
la loi « le principe de l'indemnisation des dommages causés par l'abus ingegeven (ibid.), door in de wet « het beginsel in te schrijven van
de vergoeding van de schade die is veroorzaakt door het rechtsmisbruik
de droit commis par l'employeur » (ibid., p. 41). dat de werkgever heeft gemaakt » (ibid., p. 41).
L'application de l'article 24ter aux contrats à durée déterminée a été De toepassing van artikel 24ter op de overeenkomsten voor bepaalde
examinée : tijd werd onderzocht :
« 5. Qu'en est-il de la rupture abusive d'un contrat à durée « 5. Quid voor de willekeurige verbreking van een overeenkomst voor
déterminée ? een bepaalde duur ?
L'amendement n'en parle pas, mais ne semble pas la viser si l'on s'en Het amendement gewaagt daar niet van en het schijnt dat ook niet te
réfère à la justification de l'amendement Nyffels, (Doc. n° 407/5), willen doen, als men afgaat op de verantwoording van het amendement
qui est à l'origine du texte élaboré par la sous-commission, à Nyffels (stuk nr. 407/5), dat ten grondslag ligt aan de door de
l'emplacement de l'article, qui reçoit le numéro 23bis, à la référence subcommissie opgestelde tekst, op de plaats van het artikel dat nummer
à la durée du délai de préavis pour fixer le montant minimum de 23bis krijgt, op de verwijzing naar de duur van de opzeggingstermijn
l'indemnité et enfin au second alinéa, qui parle expressément de la om het minimumbedrag van de vergoeding vast te stellen en ten slotte
op het tweede lid dat uitdrukkelijk over de betekening van een
signification d'un préavis. opzegging spreekt.
Afin d'éviter tout risque d'interprétation erronée, il conviendrait Ten einde elke misvatting te voorkomen, zou in de tekst bepaald moeten
cependant de préciser dans le texte qu'il s'agit du licenciement worden dat het gaat om de willekeurige afdanking ' van een voor
abusif ' d'un ouvrier engagé pour une durée indéterminée ' » (ibid., onbepaalde duur in dienst genomen arbeider ' » (ibid., p. 43; in
p. 43; dans le même sens, pp. 47 et 48). dezelfde zin, pp. 47 en 48).
La justification de l'amendement auquel il est fait référence indique In de verantwoording van het amendement waarnaar wordt verwezen, wordt
pour sa part : vermeld :
« L'amendement proposé impose à l'employeur l'obligation, lors de la « Het voorgestelde amendement legt de werkgever de verplichting op bij
signification du préavis, de préciser le motif invoqué par lui pour de betekening van de vooropzeg de juiste reden op te geven, die hij
justifier la rupture du contrat de travail. A défaut de mentionner un voor de verbreking van de arbeidsovereenkomst inroept. Wordt geen
tel motif, le préavis est non valable et le travailleur licencié a reden vermeld, dan is de vooropzeg ongeldig en heeft de doorgezonden
droit à l'indemnité légale usuelle du chef de la rupture de contrat arbeider recht op de gewone wettelijke vergoeding wegens kontraktbreuk
sans préavis. Toutefois, s'il a été fait mention d'un motif dont il zonder vooropzeg. Wordt evenwel een reden opgegeven, waarvan het
est possible de démontrer l'inexistence et s'il apparaît des bewijs kan worden geleverd, dat ze niet met de werkelijkheid
circonstances de fait, à établir s'il échet par toute voie de droit, overeenstemt, en blijkt uit de feitelijke omstandigheden, desgevallend
que la rupture du contrat de travail équivaut à un abus de droit de la te bewijzen met alle middelen van recht, dat de verbreking van de
arbeidsovereenkomst neerkomt op een misbruik van recht vanwege de
part de l'employeur, le travailleur lésé pourrait, outre l'indemnité werkgever, dan zou de benadeelde arbeider, buiten de vergoeding hem
qui lui est éventuellement due en application de l'article 22, desgevallend verschuldigd bij toepassing van artikel 22, bovendien
aanspraak kunnen maken op een schadevergoeding gelijk aan het dubbele
prétendre une indemnité égale au double du montant de l'indemnité qui bedrag van de vergoeding, die hem zou verschuldigd zijn moest het gaan
lui serait due s'il s'agissait d'une rupture de contrat sans préavis » om een kontraktbreuk zonder vooropzeg » (Parl. St., Kamer, 1966-1967,
(Doc. parl., Chambre, 1966-1967, n° 407/5, p. 2). nr. 407/5, p. 2).
B.7. Le législateur a pu considérer que l'ouvrier faisant l'objet d'un licenciement abusif subissait un dommage spécifique lorsqu'il avait été engagé dans les liens d'un contrat de travail à durée indéterminée : ce contrat lui permettait, en effet, d'apprécier sa situation sur la base d'éléments prenant en compte, en règle, une période plus longue que celle que le travailleur engagé dans les liens d'un contrat de travail à durée déterminée pouvait prendre en considération. De plus, l'ouvrier engagé dans les liens d'un contrat à durée indéterminée ne dispose pas du bénéfice que constitue, pour celui qui est engagé dans les liens d'un contrat à durée déterminée et qui, à ce titre, ne peut B.7. De wetgever vermocht te oordelen dat de arbeider die het voorwerp van een willekeurige afdanking uitmaakt, een specifiek nadeel leed wanneer hij bij een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd was aangeworven : die overeenkomst bood hem immers de mogelijkheid om zijn situatie te beoordelen op grond van elementen waarbij, in de regel, een langere periode in aanmerking werd genomen dan die welke de bij een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd aangeworven werknemer in aanmerking kon nemen. Bovendien beschikt de bij een overeenkomst voor onbepaalde tijd aangeworven arbeider niet over het voordeel dat, voor diegene die bij een overeenkomst voor bepaalde tijd is aangeworven en die in dat opzicht niet met inachtneming van een opzeggingstermijn kan
être licencié moyennant un préavis, l'application de l'article 40 de worden ontslagen, de toepassing van artikel 40 van de wet van 1978
uitmaakt, krachtens hetwelk de werknemer, in geval van een
la loi de 1978 en vertu duquel, en cas de rupture irrégulière du onregelmatige verbreking van de overeenkomst door de werkgever vóór de
contrat par l'employeur avant l'échéance, le travailleur a droit à une einddatum, recht heeft op een vergoeding die in de regel gelijk is aan
indemnité égale, en règle, à la rémunération qu'il aurait encore pu het loon dat hij nog had kunnen krijgen indien de overeenkomst pas op
percevoir si le contrat n'avait pris fin qu'à l'échéance; il pourra, de einddatum was beëindigd; in voorkomend geval zal hij die vergoeding
le cas échéant, cumuler cette indemnité avec la rémunération d'un kunnen cumuleren met het loon van een nieuwe arbeidsovereenkomst,
nouveau contrat de travail, ce que ne pourrait faire un ouvrier engagé hetgeen niet mogelijk is voor een bij een overeenkomst voor onbepaalde
dans les liens d'un contrat à durée indéterminée qui, soit sera tenu tijd aangeworven arbeider, die ofwel zijn opzeggingstermijn zal moeten
de prester son préavis, soit percevra une indemnité compensatoire de presteren, ofwel een compenserende opzeggingsvergoeding zal ontvangen
préavis en vertu des articles 32, 3°, 37 et 39, § 1er, de la loi du 3 krachtens de artikelen 32, 3°, 37 en 39, § 1, van de wet van 3 juli
juillet 1978. Le législateur, en concevant l'indemnité pour 1978. Door de vergoeding wegens willekeurige afdanking bij een
licenciement abusif dans un contrat à durée indéterminée comme le overeenkomst voor onbepaalde tijd te concipiëren als de tegenhanger
pendant de l'indemnité de rupture dans un contrat à durée déterminée, van de verbrekingsvergoeding bij een overeenkomst voor bepaalde tijd,
l'une et l'autre ayant pour objet de sanctionner la faute de waarbij beide ertoe strekken de fout van de werkgever te bestraffen,
l'employeur, n'a dès lors pas pris une mesure qui ne serait pas heeft de wetgever bijgevolg geen maatregel genomen die niet redelijk
susceptible d'une justification raisonnable en limitant à l'ouvrier zou kunnen worden verantwoord door het voordeel van de in de in het
engagé dans les liens d'un contrat à durée indéterminée le bénéfice de geding zijnde bepaling bedoelde vergoeding wegens willekeurige
l'indemnité pour licenciement abusif prévue par la disposition en afdanking te beperken tot de bij een overeenkomst voor onbepaalde tijd
cause. Sans doute est-il exact que l'article 46 de la loi du 10 mai aangeworven arbeider. Het is weliswaar juist dat artikel 46 van de wet
2007 tendant à lutter contre certaines formes de discrimination a van 10 mei 2007 ter bestrijding van bepaalde vormen van discriminatie
modifié l'article 6 de la loi du 5 juin 2002 précitée mais cette artikel 6 van de voormelde wet van 5 juni 2002 heeft gewijzigd, maar
disposition ne vise, à l'égard des travailleurs engagés dans les liens deze bepaling beoogt enkel, ten aanzien van de bij een
d'un contrat de travail à durée déterminée, que les discriminations arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd aangeworven werknemers, de
qui sont prohibées par la loi du 30 juillet 1981 tendant à réprimer discriminaties die zijn verboden bij de wet van 30 juli 1981 tot
certains actes inspirés par le racisme ou la xénophobie, par la loi du bestraffing van bepaalde door racisme of xenofobie ingegeven daden,
10 mai 2007 précitée et par la loi du 10 mai 2007 tendant à lutter bij de voormelde wet van 10 mei 2007 en bij de wet van 10 mei 2007 ter
contre la discrimination entre les femmes et les hommes; elles sont bestrijding van discriminatie tussen vrouwen en mannen; zij zijn dus
donc étrangères à la différence de traitement qui est soumise au vreemd aan het verschil in behandeling dat ter toetsing aan het Hof is
contrôle de la Cour. voorgelegd.
B.8. Compte tenu de ces éléments, la disposition en cause ne porte pas B.8. Rekening houdend met die elementen, doet de in het geding zijnde
une atteinte disproportionnée aux droits des ouvriers engagés dans les bepaling niet op onevenredige wijze afbreuk aan de rechten van de
liens d'un contrat de travail à durée déterminée et irrégulièrement arbeiders die bij een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd zijn
licenciés, qui, outre l'indemnité de préavis visée à l'article 40 de aangeworven en op onregelmatige wijze zijn ontslagen, die, naast de in
la loi du 3 juillet 1978 précitée, peuvent obtenir une indemnisation artikel 40 van de voormelde wet van 3 juli 1978 bedoelde
sur la base des principes généraux du droit civil relatifs à l'abus de opzeggingsvergoeding, een vergoeding kunnen verkrijgen op grond van de
algemene beginselen van het burgerlijk recht betreffende
droit. rechtsmisbruik.
B.9. La question préjudicielle appelle une réponse négative. B.9. De prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
L'article 63 de la loi du 3 juillet 1978 relative aux contrats de Artikel 63 van de wet van 3 juli 1978 betreffende de
travail ne viole pas les articles 10 et 11 de la Constitution lus en arbeidsovereenkomsten schendt niet de artikelen 10 en 11 van de
combinaison avec la clause 4 de l'accord-cadre sur le travail à durée Grondwet, in samenhang gelezen met clausule 4 van de raamovereenkomst
déterminée du 18 mars 1999 rendu obligatoire par la directive van 18 maart 1999 inzake arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd die
1999/70/CE du Conseil du 28 juin 1999 concernant l'accord-cadre CES, bij de richtlijn 1999/70/EG van de Raad van 28 juni 1999 betreffende
UNICE et CEEP sur le travail à durée déterminée. de door het EVV, de UNICE en het CEEP gesloten raamovereenkomst inzake
arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd verplicht is gemaakt.
Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour constitutionnelle, à l'audience publique du 18 octobre 2012. Grondwettelijk Hof, op de openbare terechtzitting van 18 oktober 2012.
Le greffier, De griffier,
F. Meersschaut F. Meersschaut
Le président, De voorzitter,
R. Henneuse R. Henneuse
^