Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 172/2011 du 10 novembre 2011 Numéro du rôle : 5073 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 19, alinéa 2, des lois sur le Conseil d'Etat, coordonnées le 12 janvier 1973, posée par le Conseil d'Etat. composée des présidents R. Henneuse et M. Bossuyt, et des juges E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, (...)"
Extrait de l'arrêt n° 172/2011 du 10 novembre 2011 Numéro du rôle : 5073 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 19, alinéa 2, des lois sur le Conseil d'Etat, coordonnées le 12 janvier 1973, posée par le Conseil d'Etat. composée des présidents R. Henneuse et M. Bossuyt, et des juges E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, (...) Uittreksel uit arrest nr. 172/2011 van 10 november 2011 Rolnummer 5073 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 19, tweede lid, van de wetten op de Raad van State, gecoördineerd op 12 januari 1973, gesteld door de Raad van State.
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 172/2011 du 10 novembre 2011 Uittreksel uit arrest nr. 172/2011 van 10 november 2011
Numéro du rôle : 5073 Rolnummer 5073
En cause : la question préjudicielle relative à l'article 19, alinéa In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 19, tweede lid,
2, des lois sur le Conseil d'Etat, coordonnées le 12 janvier 1973, van de wetten op de Raad van State, gecoördineerd op 12 januari 1973,
posée par le Conseil d'Etat. gesteld door de Raad van State.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents R. Henneuse et M. Bossuyt, et des juges E. De samengesteld uit de voorzitters R. Henneuse en M. Bossuyt, en de
Groot, L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, rechters E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P.
J. Spreutels, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul et F. Daoût, assistée du Moerman, E. Derycke, J. Spreutels, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul en F.
greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président R. Henneuse, Daoût, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter R. Henneuse,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging
Par arrêt n° 210.079 du 23 décembre 2010 en cause de Emilia Dos Santos Bij arrest nr. 210.079 van 23 december 2010 in zake Emilia Dos Santos
contre la ville de Bruxelles, dont l'expédition est parvenue au greffe tegen de stad Brussel, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is
de la Cour le 29 décembre 2010, le Conseil d'Etat a posé la question ingekomen op 29 december 2010, heeft de Raad van State de volgende
préjudicielle suivante : prejudiciële vraag gesteld :
« Etant donné : « Gelet op het feit dat :
1° qu'une jurisprudence constante considère que lorsqu'un acte est 1° een vaste rechtspraak ervan uitgaat dat, wanneer bij een ter post
notifié par lettre recommandée à la Poste, mais que son destinataire aangetekende brief wordt kennisgegeven van een akte, maar de
n'est pas à son domicile lors de la présentation du pli, et qu'il ne geadresseerde ervan niet op zijn woonplaats is wanneer de zending
va pas retirer ce pli au bureau de Poste dans le délai pendant lequel wordt aangeboden, en wanneer die persoon die zending niet op het
il y est conservé, la notification est réputée accomplie au jour où postkantoor afhaalt binnen de termijn gedurende welke die daar wordt
l'employé de la Poste a glissé dans la boîte aux lettres du bewaard, de kennisgeving wordt geacht te zijn volbracht op de dag dat
destinataire un avis l'informant de la présentation de ce pli; 2° qu'en application de l'article 19, alinéa 2, des lois coordonnées sur le Conseil d'Etat, si la notification contenue dans ce pli non réclamé indique l'existence du recours au Conseil d'Etat ainsi que les formes et délais à respecter, le délai de recours court à partir du dépôt dans la boîte aux lettres du destinataire de l'avis l'informant de la présentation; 3° qu'en application de ce même article, si la notification contenue dans ce pli non réclamé omet d'indiquer l'existence de ce recours, le délai ne prend cours que le jour où l'intéressé prend connaissance de l'acte; l'article 19, alinéa 2, des lois coordonnées sur le Conseil d'Etat, en tant qu'il fait courir le délai de prescription du recours en annulation d'un acte qui a été notifié sans que l'existence de ce de postbeambte in de brievenbus van de geadresseerde een bericht heeft gestopt waarin die laatste erover wordt ingelicht dat die zending werd aangeboden; 2° met toepassing van artikel 19, tweede lid, van de gecoördineerde wetten op de Raad van State, indien in de kennisgeving die in die niet afgehaalde zending is vervat, wordt gewezen op het bestaan van het beroep bij de Raad van State, alsook op de in acht te nemen vormvoorschriften en termijnen, de beroepstermijn loopt vanaf het ogenblik dat in de brievenbus van de geadresseerde het bericht is gestopt waarin die laatste erover wordt ingelicht dat de zending werd aangeboden; 3° met toepassing van datzelfde artikel, indien in de kennisgeving die in die niet opgehaalde zending is vervat, niet wordt gewezen op het bestaan van dat beroep, de termijn pas ingaat op de dag waarop de betrokkene kennisneemt van de akte; voert artikel 19, tweede lid, van de gecoördineerde wetten op de Raad van State, in zoverre het de verjaringstermijn van het beroep tot nietigverklaring van een akte waarvan is kennisgegeven zonder dat is gewezen op het bestaan van dat beroep en op de in acht te nemen
recours et les formes et délais à respecter aient été indiqués, à vormvoorschriften en termijnen, doet ingaan op de dag waarop de
compter du jour où l'intéressé ' a pris connaissance ' de l'acte et betrokkene ' in kennis werd gesteld ' van de akte en niet vanaf de dag
non à partir du jour où un avis informant le destinataire de la waarop in zijn brievenbus een bericht is gestopt waarmee de
présentation d'un pli recommandé est déposé dans sa boîte aux lettres, geadresseerde erover wordt ingelicht dat een aangetekende zending werd
n'établit-il pas une règle incompatible avec le principe d'égalité aangeboden, dan geen regel in die onverenigbaar is met het in artikel
inscrit à l'article 10 de la Constitution, en ce que le point de 10 van de Grondwet vervatte gelijkheidsbeginsel, in zoverre het
départ du délai de recours est différent selon que le pli contenant la aanvangspunt van de beroepstermijn verschilt naargelang in de zending
notification d'un acte administratif, pli qui n'est pas été réclamé à waarin de kennisgeving van een administratieve akte is vervat, zending
la Poste et qui est donc resté inconnu de son destinataire, contient die niet bij de post is afgehaald en die voor de geadresseerde dus
onbekend is gebleven, al dan niet wordt gewezen op het bestaan van het
ou non l'indication de l'existence du recours au Conseil d'Etat ainsi beroep bij de Raad van State, alsook op de in acht te nemen
que des formes et délais à respecter ? vormvoorschriften en termijnen ?
En d'autres termes, l'article 19, alinéa 2, des lois coordonnées sur Voert artikel 19, tweede lid, van de gecoördineerde wetten op de Raad
le Conseil d'Etat ne crée-t-il pas une discrimination incompatible van State met andere woorden geen discriminatie in die onbestaanbaar
avec l'article 10 de la Constitution, éventuellement combiné avec le is met artikel 10 van de Grondwet, eventueel in samenhang gelezen met
het recht op toegang tot het gerecht, tussen, enerzijds, de personen
droit à l'accès à la justice, entre, d'une part, les personnes à qui aan wie tevergeefs een zending is gericht met een voor beroep vatbare
est adressé sans succès un envoi contenant un acte susceptible de akte waarvan de kennisgeving de in dat artikel voorgeschreven
recours dont la notification contient la mention prescrite par cet vermelding bevat en, anderzijds, de personen aan wie eveneens
article, et, d'autre part, les personnes à qui est adressé sans plus tevergeefs een zending is gericht met een voor beroep vatbare akte
de succès un envoi contenant un acte susceptible de recours dont la waarvan de kennisgeving die vermelding niet bevat, waarbij de
notification ne contient pas cette mention, les premiers disposant, eerstgenoemden, voor het instellen van een beroep tot vernietiging,
pour former un recours en annulation, d'un délai de 60 jours prenant beschikken over een termijn van 60 dagen die ingaat op de dag dat het
cours au dépôt de l'avis dans leur boîte aux lettres, et les seconds bericht in de brievenbus is gestopt, en de laatstgenoemden over een
d'un délai de 4 mois + 60 jours à partir du jour où ils ont pris termijn van 4 maanden plus 60 dagen vanaf de dag waarop zij van die
akte hebben kennisgenomen, waarbij dat verschil in behandeling te
connaissance de l'acte, cette différence de traitement étant due à une wijten is aan een omstandigheid die de enen en de anderen
circonstance nécessairement restée inconnue des uns et des autres, à noodgedwongen niet kennen, namelijk de inhoud van een brief die niet
savoir le contenu d'une lettre non parvenue à son destinataire ? ». bij de geadresseerde ervan is aangekomen ? ».
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
B.1.1. L'article 19 des lois coordonnées le 12 janvier 1973 sur le B.1.1. Artikel 19 van de op 12 januari 1973 gecoördineerde wetten op
Conseil d'Etat dispose : de Raad van State bepaalt :
« Les demandes, difficultés, recours en annulation et recours en « De aanvragen, moeilijkheden, beroepen tot nietigverklaring en
cassation visés aux articles 11, 12, 13, 14 et 16, 1° à 6°, peuvent cassatieberoepen bedoeld bij de artikelen 11, 12, 13, 14 en 16, 1° tot
être portés devant la section du contentieux administratif par toute 6°, kunnen voor de afdeling bestuursrechtspraak worden gebracht door
partie justifiant d'une lésion ou d'un intérêt et sont soumis par elke partij welke doet blijken van een benadeling of van een belang en
écrit à la section dans les formes et délais déterminés par le Roi. worden schriftelijk ingediend bij de afdeling in de vormen en binnen
de termijn door de Koning bepaald.
Les délais de prescription pour les recours visés à l'article 14, § 1er, De verjaringstermijnen voor de beroepen bedoeld bij artikel 14, § 1,
ne prennent cours que si la notification par l'autorité administrative nemen alleen een aanvang op voorwaarde dat de betekening door de
de l'acte ou de la décision à portée individuelle indique l'existence administratieve overheid van de akte of van de beslissing met
de ces recours ainsi que les formes et délais à respecter. Lorsque individuele strekking het bestaan van die beroepen alsmede de in acht
te nemen vormvoorschriften en termijnen vermeldt. Indien aan die
cette condition n'est pas remplie, les délais de prescription prennent verplichting niet wordt voldaan dan nemen de verjaringstermijnen een
cours quatre mois après que l'intéressé a pris connaissance de l'acte aanvang vier maanden nadat de betrokkene in kennis werd gesteld van de
ou de la décision à portée individuelle. akte of van de beslissing met individuele strekking.
[...] ». [...] ».
L'article 14, § 1er, des mêmes lois coordonnées dispose : Artikel 14, § 1, van dezelfde gecoördineerde wetten bepaalt :
« La section [du contentieux administratif du Conseil d'Etat] statue « De afdeling [bestuursrechtspraak van de Raad van State] doet
uitspraak, bij wijze van arresten, over de beroepen tot
par voie d'arrêts sur les recours en annulation pour violation des nietigverklaring wegens overtreding van hetzij substantiële, hetzij op
formes soit substantielles, soit prescrites à peine de nullité, excès straffe van nietigheid voorgeschreven vormen, overschrijding of
ou détournement de pouvoir, formés contre les actes et règlements : afwending van macht, ingesteld tegen de akten en reglementen :
1° des diverses autorités administratives; 1° van de onderscheiden administratieve overheden;
2° des assemblées législatives ou de leurs organes, en ce compris les 2° van de wetgevende vergaderingen of van hun organen, daarbij
médiateurs institués auprès de ces assemblées, de la Cour des comptes inbegrepen de ombudsmannen ingesteld bij deze assemblees, van het
et de la Cour constitutionnelle, du Conseil d'Etat et des juridictions Rekenhof en van het Grondwettelijk Hof, van de Raad van State en de
administratives ainsi que des organes du pouvoir judiciaire et du administratieve rechtscolleges evenals van organen van de rechterlijke
Conseil supérieur de la Justice relatifs aux marchés publics et aux macht en van de Hoge Raad voor de Justitie met betrekking tot
membres de leur personnel. overheidsopdrachten en leden van hun personeel.
L'article 159 de la Constitution s'applique également aux actes et Artikel 159 van de Grondwet is eveneens van toepassing op de in 2°
règlements visés au 2° ». bedoelde akten en reglementen ».
B.1.2. Adopté en exécution de l'article 19, alinéa 1er, des lois B.1.2. Aangenomen ter uitvoering van artikel 19, eerste lid, van de op
coordonnées le 12 janvier 1973, l'article 4 de l'arrêté du Régent du 12 januari 1973 gecoördineerde wetten bepaalt artikel 4 van het
23 août 1948 déterminant la procédure devant la section du contentieux besluit van de Regent van 23 augustus 1948 tot regeling van de
administratif du Conseil d'Etat dispose : rechtspleging voor de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State :
« § 1er. [...] « § 1. [...]
Les recours visés à l'article 14, §§ 1er et 3 des lois coordonnées sont prescrits soixante jours après que les actes, règlements ou décision incriminés ont été publiés ou notifiés. S'ils ne doivent être ni publiés ni notifiés, le délai court à dater du jour où le requérant en aura eu connaissance. Les autres demandes et recours doivent, à peine de nullité, être introduits dans les délais déterminés par les dispositions légales et réglementaires qui les concernent. § 2. Lorsque la notification visée au paragraphe 1er est faite par recommandé avec accusé de réception, le premier jour du délai pour l'introduction de la requête est celui qui suit le jour de la réception du pli et il est compris dans le délai. Si le destinataire refuse le pli, le premier jour du délai pour l'introduction de la requête est celui qui suit le jour du refus du pli et il est compris dans le délai. Lorsque la notification visée au paragraphe 1er est faite par recommandé simple, le premier jour du délai pour l'introduction de la requête est le troisième jour ouvrable qui suit l'envoi du pli, sauf preuve contraire du destinataire, et ce jour est compris dans le délai. La date de la poste fait foi tant pour l'envoi que pour la réception ou pour le refus ». De beroepen bedoeld in artikel 14, §§ 1 en 3, van de gecoördineerde wetten verjaren zestig dagen nadat de bestreden akten, reglementen of beslissingen werden bekendgemaakt of betekend. Indien ze noch bekendgemaakt noch betekend dienen te worden, gaat de termijn in met de dag waarop de verzoeker er kennis heeft van gehad. De overige aanvragen en beroepen moeten, op straffe van onontvankelijkheid, ingediend worden binnen de termijnen door de desbetreffende wettelijke en reglementaire bepalingen vastgesteld. § 2. Wanneer de in paragraaf 1 genoemde kennisgeving geschiedt bij aangetekende brief met ontvangstmelding, is de eerste dag van de termijn voor het indienen van het verzoekschrift die welke volgt op de ontvangst van de brief en is hij inbegrepen in de termijn. Indien de geadresseerde de brief weigert, is de eerste dag van de termijn voor het indienen van het verzoekschrift die welke volgt op de dag van weigering van de brief en is hij inbegrepen in de termijn. Wanneer de in paragraaf 1 genoemde kennisgeving geschiedt bij gewone aangetekende brief, is de eerste dag van de termijn voor het indienen van het verzoekschrift de derde werkdag die volgt op de verzending van de brief, behoudens bewijs van het tegendeel door de geadresseerde, en is die dag inbegrepen in de termijn. Het postmerk geldt als bewijs, zowel voor de verzending als voor de ontvangst of de weigering ».
B.2. Il ressort des faits de la cause et de la décision de renvoi que B.2. Uit de feiten van het geding en uit de verwijzingsbeslissing
la Cour est invitée à statuer sur la compatibilité avec les articles blijkt dat het Hof wordt verzocht zich uit te spreken over de
10 et 11 de la Constitution de l'article 19, alinéa 2, des lois bestaanbaarheid, met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, van
coordonnées le 12 janvier 1973 en ce qu'il fixe, comme point de départ artikel 19, tweede lid, van de op 12 januari 1973 gecoördineerde
du délai pour introduire un recours en annulation contre un acte wetten, in zoverre het, als aanvangspunt van de termijn om een beroep
individuel dont la notification ne contient pas les mentions qui y tot nietigverklaring in te stellen tegen een individuele akte waarvan
sont prescrites, non la date de cette notification à son destinataire, de kennisgeving niet de daarin voorgeschreven vermeldingen bevat, niet
mais celle de la prise de connaissance de l'acte par ce dernier. de datum van die kennisgeving aan de geadresseerde ervan vaststelt,
maar wel die waarop die laatste kennisneemt van de akte.
Le juge a quo relève encore que, lorsqu'un acte individuel est notifié De verwijzende rechter merkt voorts op dat, wanneer van een
par un envoi recommandé avec accusé de réception, la notification est individuele akte wordt kennisgegeven bij een aangetekende zending met
réputée accomplie, en cas d'absence du destinataire de l'acte, le jour ontvangstbewijs en de geadresseerde van de akte afwezig is, de
où l'employé de la poste dépose, dans la boîte aux lettres de kennisgeving wordt geacht te zijn volbracht op de dag dat de
celui-ci, l'avis l'informant de la présentation. Dans une telle postbeambte in de brievenbus van die laatste het bericht heeft
hypothèse, qui est celle du litige pendant devant le juge a quo, la achtergelaten met vermelding dat die zending werd aangeboden. In een
prise de connaissance effective de l'acte individuel par son dergelijke hypothese, die degene is van het voor de verwijzende
destinataire peut donc avoir lieu postérieurement à la notification rechter hangende geschil, kan de daadwerkelijke kennisneming van de
dudit acte. C'est dans cette interprétation que la Cour répond à la question individuele akte door de geadresseerde ervan dus plaatshebben na de kennisgeving van die akte.
préjudicielle, même s'il convient de tenir compte de la version Het is in die interpretatie dat het Hof de prejudiciële vraag
néerlandaise de la disposition en cause, laquelle pourrait être beantwoordt, ook al zou de in het geding zijnde bepaling, rekening
comprise comme retenant comme point de départ du délai de recours, non houdend met de Nederlandstalige versie ervan, zo kunnen worden
la prise de connaissance, mais bien la notification de l'acte. begrepen dat de kennisgeving - en niet de kennisname - als aanvangspunt geldt.
B.3.1. La première phrase de la disposition en cause, insérée par B.3.1. De eerste zin van de in het geding zijnde bepaling, die werd
l'article 1er de la loi du 24 mars 1994 « modifiant les lois sur le ingevoegd bij artikel 1 van de wet van 24 maart 1994 « tot wijziging
Conseil d'Etat, coordonnées le 12 janvier 1973 », vise à étendre la van de wetten op de Raad van State, gecoördineerd op 12 januari 1973
portée de la règle inscrite à l'article 2, 4°, de la loi du 11 avril », strekt ertoe de draagwijdte uit te breiden van de regel die is
1994 relative à la publicité de l'administration (Doc. parl., Chambre, vervat in artikel 2, 4°, van de wet van 11 april 1994 betreffende de
1992-1993, n° 1159/2, p. 1; ibid., n° 1159/4, p. 1; ibid., n° 1159/5, openbaarheid van bestuur (Parl. St., Kamer, 1992-1993, nr. 1159/2, p.
p. 4), qui dispose : 1; ibid., nr. 1159/4, p. 1; ibid., nr. 1159/5, p. 4), die bepaalt :
« Afin de fournir au public une information claire et objective sur « Met het oog op een duidelijke en objectieve voorlichting van het
l'action des autorités administratives fédérales : publiek over het optreden van de federale administratieve overheden :
[...] [...]
4° tout document par lequel une décision ou un acte administratif à 4° vermeldt elk document waarmee een beslissing of een administratieve
handeling met individuele strekking uitgaande van een federale
portée individuelle émanant d'une autorité administrative fédérale est administratieve overheid ter kennis wordt gebracht van een bestuurde,
notifié à un administré indique les voies éventuelles de recours, les de eventuele beroepsmogelijkheden, de instanties bij wie het beroep
instances compétentes pour en connaître ainsi que les formes et délais moet worden ingesteld en de geldende vormen en termijnen; bij
à respecter, faute de quoi le délai de prescription pour introduire le ontstentenis neemt de verjaringstermijn voor het indienen van het
recours ne prend pas cours ». beroep geen aanvang ».
Cette dernière disposition s'insère dans une réforme visant à une « Die laatste bepaling past in een hervorming die een « fundamentele
réorientation fondamentale de la relation entre le citoyen et heroriëntatie in de relatie tussen burger en bestuur » beoogt (Parl.
l'administration » (Doc. parl., Chambre, 1992-1993, n° 1112/1, p. 1) St., Kamer, 1992-1993, nr. 1112/1, p. 1) en vormt een van de
et constitue l'une des obligations minimales destinées à assurer une « minimumverplichtingen die een « ' actieve openbaarheid ' [moeten
publicité active [qui] tend à promouvoir une politique d'information waarborgen die] [...] de aanzet [wil] geven tot een beter uitgebouwd
mieux structurée » (ibid., n° 1112/13, p. 3). informatiebeleid » (ibid., nr. 1112/13, p. 3).
Dans ces circonstances, la première phrase de la disposition en cause In die omstandigheden strekt de eerste zin van de in het geding zijnde
vise à un « renforcement des droits de défense des administrés [...] bepaling ertoe « de rechten van de verdediging van de bestuurde [...]
devant le Conseil d'Etat » (Doc. parl., Chambre, 1992-1993, n° 1159/2, voor de Raad van State [...] beter [te waarborgen] » (Parl. St.,
p. 2; ibid., n° 1159/4, p. 2), auxquels elle offre une « protection Kamer, 1992-1993, nr. 1159/2, p. 2; ibid., nr. 1159/4, p. 2), aan wie
supplémentaire » (Doc. parl., Chambre, 1992-1993, n° 1112/2, pp. hij een « aanvullende bescherming » biedt (Parl. St., Kamer,
9-10). 1992-1993, nr. 1112/2, pp. 9-10).
B.3.2. La seconde phrase de la disposition en cause a été insérée par B.3.2. De tweede zin van de in het geding zijnde bepaling is ingevoegd
l'article 7, 1°, de la loi du 15 septembre 2006 « réformant le Conseil bij artikel 7, 1°, van de wet van 15 september 2006 « tot hervorming
van de Raad van State en tot oprichting van een Raad voor
d'Etat et créant un Conseil du Contentieux des Etrangers ». La Vreemdelingenbetwistingen ». De verlenging van de beroepstermijn
prolongation du délai de recours qui y est prévue est étroitement liée waarin zij voorziet, is nauw verbonden met de verplichting die
à l'obligation qui découle de la première phrase de cette disposition. voortvloeit uit de eerste zin van die bepaling. Niettemin heeft de
Néanmoins, le législateur a entendu mettre un terme à la jurisprudence wetgever een einde willen maken aan de eerdere rechtspraak van de Raad
antérieure du Conseil d'Etat considérant qu'à défaut des mentions van State die aannam dat, bij afwezigheid van de vermeldingen
prescrites par la première phrase de la disposition litigieuse, le voorgeschreven bij de eerste zin van de in het geding zijnde bepaling,
recours en annulation contre l'acte administratif n'était soumis à het beroep tot nietigverklaring tegen de administratieve akte aan geen
aucun délai de prescription. enkele verjaringstermijn was onderworpen.
A cet égard, il ressort des travaux préparatoires de la loi du 15 In dat opzicht blijkt uit de parlementaire voorbereiding van de
septembre 2006 précitée : voormelde wet van 15 september 2006 :
« L'actuel article 19, alinéa 2, des lois coordonnées sur le Conseil « Het huidige artikel 19, tweede lid, van de gecoördineerde wetten op
d'Etat a pour but d'informer ceux qui s'estiment lésés par un acte de Raad van State heeft tot doel diegenen die zich benadeeld achten
administratif individuel, de l'existence d'un recours contre cet acte. door een administratieve beslissing met individuele strekking in
Le respect de cette formalité implique l'indication de l'existence kennis te stellen van het bestaan van de mogelijkheid om tegen deze
beslissing beroep in te stellen. De naleving van deze vormvereiste
d'un recours au Conseil d'Etat et de l'obligation d'introduire ce impliceert dat gewag moet worden gemaakt van het bestaan van de
recours par lettre recommandée dans les soixante jours de la mogelijkheid om bij de Raad van State beroep in te stellen en van de
verplichting om dit beroep in te stellen bij aangetekende brief binnen
notification. Dans son arrêt n° 134.024 du 19 juillet 2004, zestig dagen na de kennisgeving. In zijn arrest nr. 134.024 van 19
juli 2004 heeft de Algemene Vergadering van de Raad van State
l'assemblée générale du Conseil d'Etat a considéré que ' l'article 19, overwogen ' dat artikel 19, tweede lid, van de wetten op de Raad van
alinéa 2, des lois sur le Conseil d'Etat, coordonnées le 12 janvier State, gecoördineerd op 12 januari 1973, afwijkt van de regels
1973, déroge aux règles relatives à la prescription des recours et betreffende de verjaring van beroepen en net als die regels van
revêt le même caractère d'ordre public que celui qui s'attache à ces openbare orde is; dat voor die bepaling geen uitzondering geldt; dat
règles; qu'il ne souffre pas d'exception; que l'insécurité juridique de rechtsonzekerheid waartoe deze bepaling zou kunnen leiden, te
que pourrait engendrer cette disposition est due, d'une part, à la wijten is enerzijds aan het tekortschieten van de administratieve
carence de l'autorité administrative et, d'autre part, à la volonté du overheid en anderzijds aan de bedoeling van de wetgever om op de
législateur d'assortir sa méconnaissance d'une sanction radicale et niet-naleving van die bepaling een radicale straf te stellen waarvan
illimitée dans le temps; que le recours en annulation est recevable de werking niet beperkt is in de tijd; dat het beroep tot
ratione temporis ; '. nietigverklaring ratione temporis ontvankelijk is; '.
Cet arrêt implique que, tant qu'il n'est pas satisfait aux formalités Dit arrest houdt in dat, zolang niet is voldaan aan de in artikel 19,
prévues à l'article 19, alinéa 2, le délai de prescription ne court tweede lid, bepaalde vormvereisten, de verjaringstermijn niet ingaat,
pas, que le citoyen au profit duquel vaut cette prescription sache ou ongeacht de vraag of de burger, ten voordele van wiens persoonlijke
non qu'un recours contre cette décision est ouvert devant le Conseil belangen dit voorschrift geldt, al dan niet weet dat tegen deze
d'Etat. Le Gouvernement n'estime pas opportun, pour une raison de beslissing een beroep bij de Raad van State openstaat. De Regering
sécurité juridique, que suite à un manquement de l'autorité vindt het om reden van de rechtszekerheid niet opportuun dat ingevolge
administrative à ses obligations, le requérant potentiel ne soit lié à een tekortkoming van de administratieve overheid in zijn
aucun délai. Afin de concilier la sécurité juridique qui exige que verplichtingen, de potentiële verzoeker aan geen enkele termijn zou
chaque acte individuel revête à un moment déterminé un caractère zijn gebonden. Om de rechtszekerheid die vereist dat elke individuele
définitif avec l'exigence justifiée de protection juridique, un délai akte op een bepaald ogenblik definitief wordt, te verzoenen met de
terechte eis van rechtsbescherming, wordt een definitieve
de prescription définitif a été prévu. Quel que soit le cas, le délai verjaringstermijn ingesteld. De verjaringstermijn neemt in ieder geval
de prescription prend cours quatre mois après la notification de een aanvang vier maanden na de betekening van de individuele,
l'acte individuel préjudiciable. Le délai de quatre mois est connu griefhoudende akte. De termijn van vier maanden is in de
dans la procédure administrative devant le Conseil d'Etat, à savoir administratieve procedure voor de Raad van State gekend, m.n. in
l'article 14, § 3 » (Doc. parl., Chambre, 2005-2006, DOC 51-2479/001, artikel 14, § 3 » (Parl. St., Kamer, 2005-2006, DOC 51-2479/001, pp.
pp. 32-33). 32-33).
B.4. La disposition en cause poursuit dès lors un objectif légitime en B.4. De in het geding zijnde bepaling streeft derhalve een gewettigd
ce qu'elle vise à concilier les principes de sécurité juridique et du doel na, in zoverre zij ertoe strekt de beginselen van de
droit d'accès au juge. La différence de traitement repose par ailleurs sur un critère objectif, à savoir la mention ou non, dans la notification de l'acte administratif individuel, des voies de recours disponibles ainsi que des délais et formes à respecter pour introduire pareils recours. B.5.1. Compte tenu de l'objectif poursuivi par le législateur, la disposition en cause n'est toutefois pas raisonnablement justifiée. En effet, le souci du législateur de concilier le principe de sécurité rechtszekerheid en van het recht op toegang tot de rechter te verzoenen. Het verschil in behandeling berust overigens op een objectief criterium, namelijk het al dan niet vermelden, in de kennisgeving van de individuele administratieve akte, van de beschikbare rechtsmiddelen, alsook van de termijnen en vormvereisten die in acht moeten worden genomen om dergelijke beroepen in te stellen. B.5.1. Rekening houdend met het door de wetgever nagestreefde doel is de in het geding zijnde bepaling evenwel niet redelijk verantwoord. Immers, de zorg van de wetgever om het beginsel van de rechtszekerheid te verzoenen met het recht op toegang tot de rechter van de
juridique et le droit d'accès au juge du destinataire de l'acte geadresseerde van de individuele akte die nadeel berokkent, valt niet
individuel causant grief ne se concilie pas adéquatement avec la op adequate wijze te verzoenen met het vaststellen, als dies a quo,
fixation, comme dies a quo, de la date de la prise de connaissance de van de datum van de kennisneming van de individuele administratieve
l'acte administratif individuel par son destinataire alors même que akte door de geadresseerde ervan terwijl hem van die akte is
cet acte lui a été notifié. kennisgegeven.
B.5.2. D'une part, et même s'il est vrai que l'administré doit faire B.5.2. Enerzijds, en ook al is het juist dat de bestuurde
nauwgezetheid aan de dag moet leggen ten aanzien van de middelen die
preuve de diligence dans les moyens qu'il emploie pour prendre hij aanwendt om kennis te nemen van de in het geding zijnde akte
connaissance de l'acte en cause (C.E., 13 février 2004, Lambert, n° (RvSt, 13 februari 2004, Lambert, nr. 128.139; RvSt, 20 december 2007,
128.139; C.E., 20 décembre 2007, Boels d'Ouvrier, n° 178.152), la date Boels d'Ouvrier, nr. 178.152), is de datum waarop de termijn voor het
indienen van het beroep tot nietigverklaring ingaat, in die hypothese,
de prise de cours du délai d'introduction du recours en annulation en in tegenstelling tot de kennisgeving, onbepaald en afhankelijk van
est, dans cette hypothèse, et à la différence de la notification, feitelijke omstandigheden en met name van het gedrag van de
indéterminée et tributaire de circonstances de fait et, notamment, du geadresseerde zelf, zodat de maatregel de naleving van het beginsel
comportement du destinataire lui-même, de telle sorte que la mesure ne van de rechtszekerheid niet ten volle waarborgt.
garantit pas pleinement le respect du principe de sécurité juridique. Anderzijds, veronderstelt de kennisgeving dat de individuele akte
D'autre part, la notification suppose que l'acte individuel soit
reproduit correctement dans son intégralité alors que le requérant est correct en integraal is weergegeven, terwijl de verzoeker wordt geacht
réputé avoir pris connaissance de l'acte dès qu'une personne te hebben kennisgenomen van de akte zodra een normaal zorgzame
normalement diligente, placée dans les mêmes circonstances de fait, persoon, in dezelfde feitelijke omstandigheden, op volledige en
aurait pu acquérir une connaissance complète et précise de sa teneur nauwkeurige wijze zou hebben kunnen kennisnemen van de inhoud ervan
(voy. C.E., 9 janvier 2003, Gengler, n° 114.359). Il s'ensuit que (zie RvSt, 9 januari 2003, Gengler, nr. 114.359). Hieruit volgt dat
het kiezen, als aanvangspunt van de beroepstermijn, voor de datum van
retenir, comme point de départ du délai de recours, le jour de la de kennisgeving van de akte aan de geadresseerde ervan, ook al bevat
notification de l'acte à son destinataire, même si cette notification die kennisgeving niet de bij de in het geding zijnde bepaling
ne contient pas les mentions imposées par la disposition en cause, opgelegde vermeldingen, toelaat het recht op toegang tot de rechter
permet de mieux garantir le droit d'accès au juge de l'administré que van de bestuurde beter te waarborgen dan de vaststelling van de dies a
la fixation du dies a quo au jour de la prise de connaissance dudit quo op de datum van kennisneming van die akte.
acte. B.5.3. Dans l'interprétation selon laquelle elle impose de prendre en B.5.3. In de interpretatie volgens welke de in het geding zijnde
compte, comme point de départ du délai de recours en annulation, la bepaling vereist dat, als aanvangspunt van de termijn van het beroep
date de prise de connaissance par son destinataire de l'acte tot nietigverklaring, de datum in aanmerking wordt genomen waarop de
individuel qui lui a été notifié lorsque la notification ne contient geadresseerde kennisneemt van de individuele akte waarvan hem is
pas les mentions des voies de recours et des formes et délais à kennisgegeven wanneer de kennisgeving de rechtsmiddelen en de na te
respecter pour les introduire, la disposition en cause n'est pas leven vormvereisten en termijnen om die aan te wenden niet vermeldt,
raisonnablement justifiée et n'est pas compatible avec les articles 10 is zij niet redelijk verantwoord en is zij niet bestaanbaar met de
et 11 de la Constitution. artikelen 10 en 11 van de Grondwet.
B.6. Dans cette interprétation, la question préjudicielle appelle une B.6. In die interpretatie dient de prejudiciële vraag bevestigend te
réponse affirmative. worden beantwoord.
B.7.1. La Cour relève toutefois qu'une autre interprétation de la B.7.1. Het Hof merkt evenwel op dat een andere interpretatie van de in
disposition en cause est envisageable selon laquelle la date de la het geding zijnde bepaling kan worden overwogen, volgens welke de
datum van de kennisgeving van de individuele akte het aanvangspunt
notification de l'acte individuel constitue le point de départ du vormt van de termijn die aan de geadresseerde ervan wordt gelaten om
délai laissé à son destinataire pour poursuivre l'annulation de cet de nietigverklaring van die akte voor de Raad van State te vorderen,
acte devant le Conseil d'Etat même lorsque, dans la notification, zelfs wanneer, in de kennisgeving, het bestaan van de beschikbare
l'existence des voies de recours disponibles ainsi que les formes et beroepsmiddelen, alsook de vormvereisten en termijnen die moeten
délais à respecter pour les introduire n'ont pas été mentionnés. worden nageleefd om die aan te wenden, niet zijn vermeld.
B.7.2. En effet, comme il a été relevé en B.3.2, l'exposé des motifs B.7.2. Immers, zoals is opgemerkt in B.3.2, beoogt de memorie van
du projet de loi devenu la loi du 15 septembre 2006 vise expressément toelichting van het wetsontwerp dat de wet van 15 september 2006 is
la date de la notification incomplète comme point de départ du délai geworden, uitdrukkelijk de datum van de onvolledige kennisgeving als
de quatre mois et soixante jours pour introduire un recours en aanvangspunt van de termijn van vier maanden en zestig dagen om een
annulation contre l'acte individuel en cause. beroep tot nietigverklaring in te stellen tegen de in het geding
zijnde individuele akte.
Par ailleurs, le Conseil d'Etat relève que, lorsqu'une formalité De Raad van State merkt overigens op dat, wanneer is voorzien in een
particulière de publicité est prévue, c'est son accomplissement qui bijzondere formaliteit inzake bekendmaking, het voldoen eraan de
fait courir le délai de prescription du recours en annulation à verjaringstermijn van het beroep tot nietigverklaring ten aanzien van
l'égard de son destinataire, quelle que soit la connaissance qu'il de geadresseerde ervan doet ingaan, ongeacht de kennis die hij van de
bestreden akte zou hebben gehad via een ander middel. In geval van
aurait eue de l'acte attaqué par une autre voie. En outre, en cas de samenloop van bijzondere bepalingen is het bovendien de bepaling die
concours de dispositions particulières, c'est celle qui offre à de bestuurde de meeste waarborgen biedt die voorrang moet krijgen
l'administré le plus de garanties qui doit prévaloir (C.E., 9 décembre (RvSt, 9 december 2005, Lecloux, nr. 152.516).
2005, Lecloux, n° 152.516). Er bestaat evenwel een algemeen beginsel volgens hetwelk een
Or, il existe un principe général selon lequel un acte administratif à administratieve akte met een individuele draagwijdte het voorwerp moet
portée individuelle doit faire l'objet d'une communication uitmaken van een individuele mededeling aan de betrokken personen.
individuelle aux personnes concernées. En outre, comme il a été relevé Zoals in B.5.2 is aangegeven, biedt de regeling van de kennisgeving
en B.5.2, le régime de la notification offre de meilleures garanties à bovendien betere waarborgen aan de bestuurde dan die van de kennisneming.
l'administré que celui de la prise de connaissance. B.7.3. In de interpretatie volgens welke de in het geding zijnde
B.7.3. Dans l'interprétation selon laquelle la disposition en cause bepaling vereist dat, als aanvangspunt van de termijn van het beroep
impose de prendre en compte, comme point de départ du délai de recours tot nietigverklaring, de datum van de kennisgeving van de individuele
en annulation, la date de la notification de l'acte individuel à son akte aan de geadresseerde ervan in aanmerking wordt genomen, zelfs
destinataire, même lorsque cette notification ne contient pas les wanneer die kennisgeving de rechtsmiddelen en de na te leven
mentions des voies de recours et des formes et délais à respecter, la vormvereisten en termijnen niet vermeldt, bestaat het in de
différence de traitement évoquée dans la question préjudicielle est prejudiciële vraag aangegeven verschil in behandeling niet.
inexistante. B.8. Dans cette interprétation, la question préjudicielle appelle une B.8. In die interpretatie dient de prejudiciële vraag ontkennend te
réponse négative. worden beantwoord.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
- Interprété comme fixant le point de départ du délai d'introduction - In die zin geïnterpreteerd dat het het aanvangspunt van de termijn
d'un recours en annulation dirigé contre un acte administratif voor het instellen van een beroep tot nietigverklaring gericht tegen
individuel, non à la date de la notification de cet acte à son een individuele administratieve akte niet vaststelt op de datum van de
kennisgeving van die akte aan de geadresseerde ervan, maar op de datum
destinataire, mais à la date de sa prise de connaissance, lorsque la dat daarvan wordt kennisgenomen, wanneer de kennisgeving de
notification ne contient pas les voies de recours disponibles et les beschikbare rechtsmiddelen en de in acht te nemen vormvoorschriften en
formes et délais à respecter pour les introduire, l'article 19, alinéa termijnen om die aan te wenden, niet bevat, schendt artikel 19, tweede
2, des lois coordonnées sur le Conseil d'Etat viole les articles 10 et lid, van de gecoördineerde wetten op de Raad van State de artikelen 10
11 de la Constitution. en 11 van de Grondwet.
- Interprétée comme fixant le point de départ du délai d'introduction - In die zin geïnterpreteerd dat zij het aanvangspunt van de termijn
d'un recours en annulation dirigé contre un acte administratif voor het instellen van een beroep tot nietigverklaring gericht tegen
individuel à la date de la notification de cet acte à son een individuele administratieve akte vaststelt op de datum van de
destinataire, même si pareille notification ne contient pas les voies kennisgeving van die akte aan de geadresseerde ervan, zelfs indien een
de recours disponibles et les formes et délais à respecter pour les dergelijke kennisgeving de beschikbare rechtsmiddelen en de in acht te
nemen vormvoorschriften en termijnen om die aan te wenden, niet bevat,
introduire, la même disposition ne viole pas les articles 10 et 11 de schendt dezelfde bepaling de artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet.
la Constitution. Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour constitutionnelle, à l'audience publique du 10 novembre 2011. Grondwettelijk Hof, op de openbare terechtzitting van 10 november 2011.
Le greffier, De griffier,
P.-Y. Dutilleux. P.-Y. Dutilleux.
Le président, De voorzitter,
R. Henneuse. R. Henneuse.
^