Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 173/2011 du 10 novembre 2011 Numéro du rôle : 5076 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 15 de la loi du 24 décembre 1993 relative aux marchés publics et à certains marchés de travaux, de fournitures La Cour constitutionnelle, composée des présidents M. Bossuyt et R. Henneuse, et des juges E. De(...)"
Extrait de l'arrêt n° 173/2011 du 10 novembre 2011 Numéro du rôle : 5076 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 15 de la loi du 24 décembre 1993 relative aux marchés publics et à certains marchés de travaux, de fournitures La Cour constitutionnelle, composée des présidents M. Bossuyt et R. Henneuse, et des juges E. De(...) Uittreksel uit arrest nr. 173/2011 van 10 november 2011 Rolnummer 5076 In zake : de prejudiciële vraag over artikel 15 van de wet van 24 december 1993 betreffende de overheidsopdrachten en sommige opdrachten voor aanneming van werken, leveri Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters M. Bossuyt en R. Henneuse, en de rechter(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 173/2011 du 10 novembre 2011 Uittreksel uit arrest nr. 173/2011 van 10 november 2011
Numéro du rôle : 5076 Rolnummer 5076
En cause : la question préjudicielle concernant l'article 15 de la loi In zake : de prejudiciële vraag over artikel 15 van de wet van 24
du 24 décembre 1993 relative aux marchés publics et à certains marchés december 1993 betreffende de overheidsopdrachten en sommige opdrachten
de travaux, de fournitures et de services, posée par le Tribunal de voor aanneming van werken, leveringen en diensten, gesteld door de
première instance de Bruxelles. Rechtbank van eerste aanleg te Brussel.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents M. Bossuyt et R. Henneuse, et des juges E. De samengesteld uit de voorzitters M. Bossuyt en R. Henneuse, en de
Groot, L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, rechters E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P.
J. Spreutels, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul et F. Daoût, assistée du Moerman, E. Derycke, J. Spreutels, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul en F.
greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président M. Bossuyt, Daoût, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter M. Bossuyt,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging
Par jugement du 23 décembre 2010 en cause de la SA « De Meeuw » contre Bij vonnis van 23 december 2010 in zake de nv « De Meeuw » tegen de
la Communauté flamande, dont l'expédition est parvenue au greffe de la Vlaamse Gemeenschap, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is
Cour le 5 janvier 2011, le Tribunal de première instance de Bruxelles ingekomen op 5 januari 2011, heeft de Rechtbank van eerste aanleg te
a posé la question préjudicielle suivante : Brussel de volgende prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 15 de la loi du 24 décembre 1993 relative aux marchés « Schendt artikel 15 van de wet van 24 december 1993 betreffende de
publics et à certains marchés de travaux, de fournitures et de overheidsopdrachten en sommige opdrachten voor aanneming van werken,
services viole-t-il les articles 10 et 11 de la Constitution en ce que leveringen en diensten de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in
le soumissionnaire auquel le marché n'a, à tort, pas été attribué, zoverre de inschrijver aan wie de opdracht bij een openbare of
lors d'une adjudication publique ou restreinte, a droit à une beperkte aanbesteding ten onrechte niet werd toegewezen recht heeft op
indemnité forfaitaire fixée à 10 % du montant, hors taxe sur la valeur een forfaitaire schadeloosstelling vastgesteld op 10 pct. van het
ajoutée, de cette offre, alors que le soumissionnaire auquel le marché bedrag zonder belasting op de toegevoegde waarde van de offerte,
n'a, à tort, pas été attribué, lors d'un appel d'offres général ou terwijl de inschrijver aan wie de opdracht bij algemene of beperkte
restreint, doit prouver l'existence et l'ampleur de son dommage offerteaanvraag ten onrechte niet werd toegewezen het bestaan en de
omvang van zijn schade moet bewijzen overeenkomstig de
conformément aux règles de droit commun contenues dans les articles gemeenrechtelijke regels zoals vervat in de artikelen 1382-1383 van
1382-1383 du Code civil ? het Burgerlijk Wetboek ?
Ou, autrement dit, l'absence d'une disposition législative permettant Of, anders gesteld, is de ontstentenis van een wetsbepaling die het
au soumissionnaire auquel le marché n'a, à tort, pas été attribué, mogelijk maakt dat de inschrijver aan wie de opdracht bij een algemene
lors d'un appel d'offres général ou restreint, de prétendre à une of beperkte offerteaanvraag ten onrechte niet werd toegewezen,
aanspraak maakt op een forfaitaire schadeloosstelling vastgesteld op
indemnité forfaitaire fixée à 10 % du montant, hors taxe sur la valeur 10 pct. van het bedrag zonder belasting op de toegevoegde waarde van
ajoutée, de l'offre est-elle contraire aux articles 10 et 11 de la de offerte, in strijd met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet ? ».
Constitution ? ».
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
B.1.1. L'article 15 de la loi du 24 décembre 1993 relative aux marchés B.1.1. Artikel 15 van de wet van 24 december 1993 betreffende de
publics et à certains marchés de travaux, de fournitures et de overheidsopdrachten en sommige opdrachten voor aanneming van werken,
services, modifié par la loi-programme du 22 décembre 2003, dispose : leveringen en diensten, zoals gewijzigd bij de programmawet van 22
« Lorsque l'autorité compétente décide d'attribuer le marché, celui-ci december 2003, bepaalt : « Indien de bevoegde overheid beslist de opdracht toe te wijzen dient
doit être attribué, en adjudication publique ou restreinte, au deze bij openbare of beperkte aanbesteding toegewezen te worden aan de
soumissionnaire qui a remis l'offre régulière la plus basse, sous inschrijver die de laagste regelmatige offerte indiende, op straffe
peine d'une indemnité forfaitaire fixée à 10 p.c. du montant, hors van een forfaitaire schadeloosstelling vastgesteld op 10 pct. van het
taxe sur la valeur ajoutée, de cette offre. Cette indemnité bedrag zonder belasting op de toegevoegde waarde van deze offerte.
forfaitaire est complétée d'une indemnité en vue de la réparation de Deze forfaitaire schadevergoeding wordt aangevuld met een
schadeloosstelling met het oog op het volledige herstel van de schade,
l'intégralité du dommage, lorsque celui-ci résulte d'un acte de wanneer deze voortvloeit uit een daad van corruptie in de zin van
corruption au sens de l'article 2 de la Convention civile sur la artikel 2 van het Burgerlijk Verdrag inzake corruptie, gedaan te
corruption, faite à Strasbourg le 4 novembre 1999. Straatsburg op 4 november 1999.
Pour la détermination de l'offre régulière la plus basse, l'autorité Voor het bepalen van de laagste regelmatige offerte, houdt de bevoegde
compétente tient compte des prix offerts et des autres éléments overheid rekening met de aangeboden prijzen en met de andere
chiffrables qui viendront, d'une manière certaine, augmenter ses berekenbare gegevens die met zekerheid haar uitgaven zullen verhogen
débours ». ».
L'article 16 de la même loi dispose : « En appel d'offres général ou restreint, le marché doit être attribué au soumissionnaire qui a remis l'offre régulière la plus intéressante, en tenant compte des critères d'attribution qui doivent être mentionnés dans le cahier spécial des charges ou, le cas échéant, dans l'avis de marché. Les critères d'attribution doivent être relatifs à l'objet du marché, par exemple, la qualité des produits ou prestations, le prix, la valeur technique, le caractère esthétique et fonctionnel, les caractéristiques environnementales, des considérations d'ordre social et éthique, le coût d'utilisation, la rentabilité, le service après-vente et l'assistance technique, la date Artikel 16 van dezelfde wet bepaalt : « Bij algemene of beperkte offerteaanvraag dient de opdracht toegewezen te worden aan de inschrijver die de voordeligste regelmatige offerte indient, rekening houdend met de gunningscriteria die vermeld moeten zijn in het bestek, of eventueel in de aankondiging van de opdracht. De gunningscriteria moeten betrekking hebben op het onderwerp van de opdracht, bijvoorbeeld de kwaliteit van de producten of prestaties, de prijs, de technische waarde, het esthetisch en functioneel karakter, de milieukenmerken, sociale en ethische overwegingen, de kosten van het gebruik, de rentabiliteit, de dienst
de livraison et le délai de livraison ou d'exécution. Sauf si le naverkoop en de technische bijstand, de leveringsdatum en de termijn
cahier spécial des charges en dispose autrement, le pouvoir van levering of uitvoering. Behalve wanneer het bestek hierover anders
adjudicateur peut prendre en considération les éventuelles variantes beschikt, kan de aanbestedende overheid de eventuele vrije varianten
libres présentées par les soumissionnaires. Celles-ci doivent in overweging nemen die door de inschrijvers voorgesteld werden. Deze
respecter les conditions minimales indiquées dans le cahier spécial moeten de minimumvoorwaarden vervullen die in het bestek vermeld staan
des charges et les exigences requises pour leur soumission ». en aan de voor hun indiening gestelde eisen voldoen ».
B.1.2. La disposition en cause prévoit l'indemnisation automatique et B.1.2. De in het geding zijnde bepaling voorziet in een automatische
forfaitaire du soumissionnaire prenant part à une procédure en forfaitaire schadeloosstelling voor de inschrijver die deelneemt
d'adjudication, dénommé ci-après « le soumissionnaire », qui avait aan een procedure van aanbesteding, hierna « de inschrijver » genoemd,
remis l'offre régulière la plus basse mais à qui le marché n'a pas été en die de laagste regelmatige offerte indiende, maar aan wie de
attribué. opdracht niet werd gegund.
En vertu de l'article 16 précité, le soumissionnaire prenant part à Blijkens het voormelde artikel 16 heeft de inschrijver voor een
procedure van offerteaanvraag die de voordeligste regelmatige offerte
une procédure d'appel d'offres qui avait introduit l'offre régulière indiende, maar aan wie de opdracht niet werd gegund, daarentegen geen
la plus intéressante mais à qui le marché n'a pas été attribué n'a au recht op een dergelijke forfaitaire schadeloosstelling. Op een
contraire pas droit à une telle indemnité forfaitaire. C'est le régime dergelijke situatie is de gemeenrechtelijke aansprakelijkheidsregeling
de la responsabilité de droit commun prévu aux articles 1382 et 1383 van de artikelen 1382 en 1383 van het Burgerlijk Wetboek van
du Code civil qui s'applique à une telle situation, de sorte que le toepassing, zodat de afgewezen inschrijver het bestaan en de omvang
soumissionnaire évincé doit démontrer l'existence et l'étendue du van de geleden schade dient te bewijzen.
dommage subi. B.2. Bien que le critère de « l'offre régulière la plus basse », dans B.2. Hoewel het criterium van de « laagste regelmatige offerte », in
le cas d'une procédure d'attribution par adjudication, ne laisse aucune marge d'appréciation au pouvoir adjudicateur, tandis que celui-ci dispose d'une certaine marge d'appréciation lors de l'application du critère de l'« offre régulière la plus intéressante », dans le cas d'une procédure d'attribution par appel d'offres, un soumissionnaire évincé à tort d'une procédure par adjudication et un soumissionnaire évincé à tort d'une procédure par appel d'offres sont suffisamment comparables. En effet, dans les deux cas, les règles d'attribution visent à garantir la concurrence libre et honnête entre les soumissionnaires à la procédure d'attribution ainsi que leur traitement égal. B.3. Il ressort des travaux préparatoires que le législateur poursuivait un double objectif lors de l'instauration d'une indemnité het geval van een gunningsprocedure bij wege van aanbesteding, geen enkele beoordelingsruimte laat aan de aanbestedende overheid, terwijl er wel een zekere beoordelingsvrijheid is bij de toepassing van het criterium van de « voordeligste regelmatige offerte » in het geval van een gunningsprocedure bij wege van offerteaanvraag, zijn een ten onrechte afgewezen inschrijver voor een procedure bij wege van aanbesteding en een ten onrechte afgewezen inschrijver voor een procedure bij wege van offerteaanvraag voldoende vergelijkbaar. De gunningsregels zijn immers in beide gevallen erop gericht de vrije en eerlijke mededinging tussen en de gelijke behandeling van de deelnemers aan de gunningsprocedure te waarborgen. B.3. Uit de parlementaire voorbereiding blijkt dat de wetgever een dubbel doel nastreefde bij het invoeren van een forfaitaire
forfaitaire égale à 10 % du montant du marché en faveur du schadeloosstelling ten belope van 10 pct. van de inschrijvingsprijs
soumissionnaire évincé à tort d'une procédure d'attribution par voor de ten onrechte afgewezen inschrijver voor een gunningsprocedure
adjudication. bij wege van aanbesteding.
En premier lieu, il souhaitait éviter, dans l'intérêt des autorités Ten eerste beoogde hij, in het belang van de aanbestedende overheden,
adjudicatrices, que les tribunaux n'accordent « des taux te vermijden dat rechtbanken zeer belangrijke schadeloosstellingen
d'indemnisation fort élevés et exagérés par rapport au dommage réel » zouden toekennen « die buiten verhouding staan met de geleden schade »
(Doc. parl., Sénat, 1975-1976, n° 723-1, p. 20). (Parl. St., Senaat, 1975-1976, nr. 723-1, p. 20).
En second lieu, il voulait « éviter des instances judiciaires longues Ten tweede beoogde hij « lange, dure en ingewikkelde gerechtelijke
[et] onéreuses » (Doc. parl., Sénat, 1975-1976, n° 723-2, p. 12). procedures te voorkomen » (Parl. St., Senaat, 1975-1976, nr. 723-2, p.
Cette préoccupation concerne tant le fait d'éviter une charge 12). Die zorg betreft zowel het vermijden van juridisch en
juridique et administrative pour l'autorité que le fait de « administratief werk voor de overheid als de « vluggere betaling zonder
[percevoir] rapidement l'indemnité sans devoir faire un procès » pour te moeten procederen » voor de ten onrechte geweerde inschrijver
le soumissionnaire évincé à tort (ibid., pp. 12-13). (ibid., pp. 12-13).
B.4. L'indemnité forfaitaire égale à 10 % du montant du marché et B.4. De forfaitaire schadevergoeding ten belope van 10 pct. van de
l'allègement de la charge de la preuve qui l'accompagne ne inschrijvingsprijs en de bijbehorende lichtere bewijslast gelden enkel
s'appliquent que pour le soumissionnaire évincé à tort d'une procédure voor de ten onrechte geweerde inschrijver voor een procedure van
d'adjudication. Le législateur n'a pas voulu étendre le bénéfice de aanbesteding. De wetgever heeft de forfaitaire schadevergoeding niet
l'indemnité forfaitaire aux procédures d'attribution par appel willen uitbreiden tot de gunningsprocedures bij wege van
d'offres. offerteaanvraag.
Le législateur a justifié ce choix, dans les travaux préparatoires, de De wetgever heeft die keuze in de parlementaire voorbereiding
la manière suivante : verantwoord als volgt :
« Le droit à dommages-intérêts n'est accordé que dans un seul cas : « Het recht op schadeloosstelling wordt slechts in één enkel geval
celui où, dans une adjudication publique ou restreinte, le toegekend : dit waarin in een openbare of beperkte aanbesteding, de
soumissionnaire qui a déposé la soumission régulière la plus basse, inschrijver, die de laagste regelmatige inschrijving heeft ingediend,
est évincé. [...] wordt geweerd. [...]
L'extension de ce droit aurait cependant pour effet de l'octroyer - De uitbreiding van dit recht op schadeloosstelling zou evenwel de
comme le montrent les exemples cités par le Conseil d'Etat - dans des toekenning ervan voor gevolg hebben - zoals aangetoond door de
cas où il ne s'agit pas de soumissionnaires, mais seulement des voorbeelden van de Raad van State - in de gevallen dat het niet om
candidats-soumissionnaires qui ne possèdent qu'une simple virtualité à inschrijvers gaat, maar slechts om kandidaat-inschrijvers, die slechts
l'obtention du marché considéré. [...] Cette conception restrictive de mogelijkheid tot het bekomen van de opdracht bezitten. [...] Deze
restrictieve opvatting moet behouden blijven, want het is slechts in
doit être maintenue, car il n'y a qu'en adjudication qu'il y a une geval van aanbesteding dat er een zeker automatisme is in de
certaine automaticité dans l'attribution du marché; dans les divers toewijzing van de opdracht; in de verschillende gevallen door de Raad
cas cités par le Conseil d'Etat il n'est pas certain que le requérant van State aangehaald, is het niet zeker dat de opdracht aan de eiser
aurait été choisi pour adjudicataire; dès lors, le droit à des zou worden gegund; bijgevolg is het recht op schadeloosstelling niet
dommages-intérêts ne se justifie pas, car il n'y a pas de préjudice gerechtvaardigd, want er is geen zekere schade » (Parl. St., Senaat,
certain » (Doc. parl., Sénat, 1975-1976, n° 723-1, pp. 6-7). 1975-1976, nr. 723-1, pp. 6-7).
B.5.1. Dans une procédure d'attribution par adjudication, le pouvoir B.5.1. In een gunningsprocedure bij wege van aanbesteding moet de
adjudicateur doit établir un classement unique des offres régulières aanbestedende overheid één enkele rangschikking van de regelmatige
sur la base des prix proposés et rectifiés (article 113 de l'arrêté offertes opstellen op basis van de voorgestelde en verbeterde prijzen
royal du 8 janvier 1996 relatif aux marchés publics de travaux, de (artikel 113 van het koninklijk besluit van 8 januari 1996 betreffende
fournitures et de services et aux concessions de travaux publics). de overheidsopdrachten voor aanneming van werken, leveringen en
Celui-ci détermine donc de manière purement mathématique le soumissionnaire qui a introduit « l'offre régulière la plus basse ». Le juge peut constater dans de tels cas avec certitude à qui le marché aurait dû être attribué. Dans une procédure d'attribution par appel d'offres, le pouvoir adjudicateur dispose au contraire d'un large pouvoir d'appréciation dans le choix de l'« offre régulière la plus intéressante » en fonction des critères d'attribution. Eu égard à ce pouvoir d'appréciation, le juge ne peut en règle établir si le marché aurait dû être attribué au soumissionnaire qui estime avoir été évincé à tort. B.5.2. Le choix du législateur de ne pas prévoir une indemnité forfaitaire dans le cadre d'une procédure d'appel d'offres est dès diensten en de concessies voor openbare werken). Die bepaalt dus op louter mathematische wijze welke inschrijver de « laagste regelmatige offerte » heeft ingediend. De rechter kan in dergelijke gevallen met zekerheid vaststellen aan wie de opdracht had moeten worden gegund. In een gunningsprocedure bij wege van offerteaanvraag beschikt de aanbestedende overheid daarentegen over een ruime beoordelingsbevoegdheid bij het kiezen van de « voordeligste regelmatige offerte » op grond van de gunningscriteria. Gelet op die beoordelingsbevoegdheid, kan de rechter in de regel niet met dezelfde zekerheid vaststellen of de opdracht had moeten worden toegewezen aan de inschrijver die meent ten onrechte te zijn geweerd. B.5.2. De keuze van de wetgever om in een gunningsprocedure bij wege van offerteaanvraag niet in een forfaitaire schadeloosstelling te
lors pertinent et raisonnablement justifié. voorzien, is derhalve pertinent en redelijkerwijze verantwoord.
La question préjudicielle appelle une réponse négative. De prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
L'article 15 de la loi du 24 décembre 1993 relative aux marchés Artikel 15 van de wet van 24 december 1993 betreffende de
publics et à certains marchés de travaux, de fournitures et de overheidsopdrachten en sommige opdrachten voor aanneming van werken,
services ne viole pas les articles 10 et 11 de la Constitution. leveringen en diensten schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet.
Ainsi prononcé en langue néerlandaise et en langue française, Aldus uitgesproken in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour constitutionnelle, à l'audience publique du 10 novembre 2011. Grondwettelijk Hof, op de openbare terechtzitting van 10 november 2011.
Le greffier, De griffier,
P.-Y. Dutilleux. P.-Y. Dutilleux.
Le président, De voorzitter,
M. Bossuyt. M. Bossuyt.
^