Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 125/2011 du 7 juillet 2011 Numéro du rôle : 5008 En cause : les questions préjudicielles concernant les articles 52, § 1 er , 59, 70 et 82 de la loi du 3 juillet 1978 relative aux contrats de travail, posé La Cour constitutionnelle, composée du juge J.-P. Snappe, faisant fonction de président, du prés(...)"
Extrait de l'arrêt n° 125/2011 du 7 juillet 2011 Numéro du rôle : 5008 En cause : les questions préjudicielles concernant les articles 52, § 1 er , 59, 70 et 82 de la loi du 3 juillet 1978 relative aux contrats de travail, posé La Cour constitutionnelle, composée du juge J.-P. Snappe, faisant fonction de président, du prés(...) Uittreksel uit arrest nr. 125/2011 van 7 juli 2011 Rolnummer 5008 In zake : de prejudiciële vragen over de artikelen 52, § 1, 59, 70 en 82 van de wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten, gesteld door de Arbeidsrechtbank Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit rechter J.-P. Snappe, waarnemend voorzitter, voorzitter(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 125/2011 du 7 juillet 2011 Uittreksel uit arrest nr. 125/2011 van 7 juli 2011
Numéro du rôle : 5008 Rolnummer 5008
En cause : les questions préjudicielles concernant les articles 52, § In zake : de prejudiciële vragen over de artikelen 52, § 1, 59, 70 en
1er, 59, 70 et 82 de la loi du 3 juillet 1978 relative aux contrats de 82 van de wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten,
travail, posées par le Tribunal du travail de Bruxelles. gesteld door de Arbeidsrechtbank te Brussel.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée du juge J.-P. Snappe, faisant fonction de président, du samengesteld uit rechter J.-P. Snappe, waarnemend voorzitter,
président M. Bossuyt, et des juges E. De Groot, L. Lavrysen, J.-P. voorzitter M. Bossuyt, en de rechters E. De Groot, L. Lavrysen, J.-P.
Moerman, E. Derycke, J. Spreutels, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul et F. Moerman, E. Derycke, J. Spreutels, T. Merckx-Van Goey, P. Nihoul en F.
Daoût, assistée du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le juge Daoût, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder
J.-P. Snappe, voorzitterschap van rechter J.-P. Snappe,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet des questions préjudicielles et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vragen en rechtspleging
Par jugement du 22 avril 2010 en cause de Georges Deryckere contre la Bij vonnis van 22 april 2010 in zake Georges Deryckere tegen de nv «
SA « Bellerose », dont l'expédition est parvenue au greffe de la Cour Bellerose », waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is ingekomen
le 16 juillet 2010, le Tribunal du travail de Bruxelles a posé les op 16 juli 2010, heeft de Arbeidsrechtbank te Brussel de volgende
questions préjudicielles suivantes : prejudiciële vragen gesteld :
1. « Les articles 59 et 82 de la loi du 3 juillet 1978 relative aux 1. « Schenden de artikelen 59 en 82 van de wet van 3 juli 1978
contrats de travail violent-ils les articles 10 et 11 de la betreffende de arbeidsovereenkomsten de artikelen 10 en 11 van de
Constitution, en ce qu'ils fixent un délai différent pour le préavis Grondwet, in zoverre zij voorzien in een verschillende termijn voor de
donné à un ouvrier et à un employé ayant l'un et l'autre la même opzegging gegeven aan een arbeider of aan een bediende met beiden
ancienneté ? »; dezelfde anciënniteit ? »;
2. « Les articles 52, § 1er, et 70 de la loi du 3 juillet 1978 2. « Schenden de artikelen 52, § 1, en 70 van de wet van 3 juli 1978
relative aux contrats de travail violent-ils les articles 10 et 11 de betreffende de arbeidsovereenkomsten de artikelen 10 en 11 van de
la Constitution, en ce que, contrairement à l'employé sous contrat à Grondwet, in zoverre, in tegenstelling tot de bediende met een
durée indéterminée et dont la période d'essai a pris fin, l'ouvrier se overeenkomst van onbepaalde duur wiens proefperiode is beëindigd, voor
trouvant dans la même situation contractuelle se voit compter un jour de arbeider die zich in dezelfde contractuele situatie bevindt, in
de carence, en cas d'incapacité de travail résultant d'une maladie geval van arbeidsongeschiktheid wegens een andere ziekte dan een
autre qu'une maladie professionnelle, ou d'un accident autre qu'un beroepsziekte, of wegens een ander ongeval dan een arbeidsongeval of
accident du travail ou qu'un accident survenu sur le chemin du een ongeval op de weg naar of van het werk, één carenzdag wordt geteld
travail, lorsque la durée de l'incapacité n'atteint pas quatorze jours ? ». wanneer de arbeidsongeschiktheid geen veertien dagen duurt ? ».
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
B.1.1. La première question préjudicielle porte sur la compatibilité B.1.1. De eerste prejudiciële vraag heeft betrekking op de
avec les articles 10 et 11 de la Constitution des articles 59 et 82 de bestaanbaarheid, met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, van de
la loi du 3 juillet 1978 relative aux contrats de travail, en ce artikelen 59 en 82 van de wet van 3 juli 1978 betreffende de
qu'ils fixent des délais de préavis différents pour les ouvriers et arbeidsovereenkomsten, in zoverre zij voorzien in verschillende
les employés ayant la même ancienneté. La seconde question opzeggingstermijnen voor arbeiders en bedienden met dezelfde
anciënniteit. De tweede prejudiciële vraag heeft betrekking op de
préjudicielle porte sur la compatibilité avec les articles 10 et 11 de bestaanbaarheid, met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, van de
la Constitution des articles 52, § 1er, et 70 de la même loi en ce que artikelen 52, § 1, en 70 van dezelfde wet, in zoverre voor de
l'ouvrier se trouvant dans la même situation contractuelle que arbeider, die zich in dezelfde contractuele situatie als de bediende
l'employé se voit compter, contrairement à ce dernier, un jour de bevindt, in tegenstelling tot die laatstgenoemde, in geval van
carence en cas d'incapacité de travail résultant d'une maladie autre arbeidsongeschiktheid wegens een andere ziekte dan een beroepsziekte
que professionnelle ou d'un accident autre qu'un accident du travail of een ander ongeval dan een arbeidsongeval of een ongeval naar of van
ou survenu sur le chemin du travail, lorsque la durée d'incapacité het werk, een carenzdag wordt geteld wanneer de arbeidsongeschiktheid
n'atteint pas quatorze jours. geen veertien dagen duurt.
B.1.2. L'article 59 de la loi du 3 juillet 1978 précitée dispose : B.1.2. Artikel 59 van de voormelde wet van 3 juli 1978 bepaalt :
« Le délai de préavis visé à l'article 37 prend cours le lundi suivant la semaine pendant laquelle le préavis a été notifié. Le délai de préavis est fixé à vingt-huit jours lorsque le congé est donné par l'employeur, et à quatorze jours lorsqu'il est donné par l'ouvrier. Ces délais sont doublés lorsqu'il s'agit d'ouvriers demeurés sans interruption au service de la même entreprise pendant au moins vingt ans. Ils doivent être calculés en fonction de l'ancienneté acquise au moment où le délai de préavis prend cours. Lorsque le congé est donné par un employeur qui ne relève pas du champ « De bij artikel 37 bepaalde opzeggingstermijn gaat in de maandag volgend op de week waarin de opzeggingstermijn betekend werd. De opzeggingstermijn is vastgesteld op achtentwintig dagen wanneer de opzegging van de werkgever uitgaat en op veertien dagen wanneer de opzegging van de werkman uitgaat. Deze termijnen worden verdubbeld wat de werklieden betreft die gedurende ten minste twintig jaar ononderbroken bij dezelfde onderneming in dienst zijn gebleven. Zij moeten berekend worden met inachtneming van de verworven anciënniteit op het ogenblik dat de opzeggingstermijn ingaat. Wanneer de opzegging uitgaat van een werkgever die niet onder het
d'application de la loi du 5 décembre 1968 sur les conventions toepassingsgebied valt van de wet van 5 december 1968 betreffende de
collectives de travail et les commissions paritaires, par dérogation collectieve arbeidsovereenkomsten en de paritaire comités, wordt, in
aux alinéas 2 et 3, le délai de préavis est fixé à : afwijking van het tweede en het derde lid, de opzeggingstermijn vastgesteld op :
1° trente-cinq jours pour les ouvriers qui comptent de six mois à 1° vijfendertig dagen wat de werklieden betreft die tussen zes maanden
moins de cinq ans d'ancienneté dans l'entreprise; en minder dan vijf jaar anciënniteit in de onderneming tellen;
2° quarante-deux jours pour les ouvriers qui comptent de cinq ans à 2° tweeënveertig dagen wat de werklieden betreft die tussen vijf en
moins de dix ans d'ancienneté dans l'entreprise; minder dan tien jaar anciënniteit in de onderneming tellen;
3° cinquante-six jours pour les ouvriers qui comptent de dix ans à 3° zesenvijftig dagen wat de werklieden betreft die tussen tien en
moins de quinze ans d'ancienneté dans l'entreprise; minder dan vijftien jaar anciënniteit in de onderneming tellen;
4° quatre-vingt-quatre jours pour les ouvriers qui comptent de quinze 4° vierentachtig dagen wat de werklieden betreft die tussen vijftien
ans à moins de vingt ans d'ancienneté dans l'entreprise; en minder dan twintig jaar anciënniteit in de onderneming tellen;
5° cent douze jours pour les ouvriers qui comptent vingt ans 5° honderd en twaalf dagen wat de werklieden betreft die twintig of
d'ancienneté et plus dans l'entreprise ». meer jaar anciënniteit in de onderneming tellen ».
L'article 82 de la même loi dispose : Artikel 82 van dezelfde wet bepaalt :
« § 1er. Le délai de préavis fixé à l'article 37 prend cours le « § 1. De bij artikel 37 bepaalde opzeggingstermijn begint te lopen op
premier jour du mois qui suit celui au cours duquel le préavis a été de eerste dag van de maand volgend op die waarin kennis van de
notifié. opzegging is gegeven.
§ 2. Lorsque la rémunération annuelle ne dépasse pas 16.100 EUR, le § 2. Wanneer het jaarlijks loon niet hoger is dan 16.100 EUR, bedraagt
délai de préavis à observer par l'employeur est d'au moins trois mois de opzeggingstermijn welke door de werkgever moet worden in acht
pour les employés engagés depuis moins de cinq ans. genomen, ten minste drie maanden voor de bedienden die minder dan vijf
jaar in dienst zijn.
Ce délai est augmenté de trois mois dès le commencement de chaque Deze termijn wordt vermeerderd met drie maanden bij de aanvang van
elke nieuwe periode van vijf jaar dienst bij dezelfde werkgever.
nouvelle période de cinq ans de service chez le même employeur. Indien de opzegging wordt gegeven door de bediende, worden de in het
Si le congé est donné par l'employé, les délais de préavis prévus aux eerste en tweede lid bedoelde termijnen van opzegging tot de helft
alinéas 1er et 2 sont réduits de moitié sans qu'ils puissent excéder teruggebracht zonder dat ze drie maanden mogen te boven gaan.
trois mois. § 3. Lorsque la rémunération annuelle excède 16.100 EUR, les délais de préavis à observer par l'employeur et par l'employé sont fixés soit par convention conclue au plus tôt au moment où le congé est donné, soit par le juge. Si le congé est donné par l'employeur, le délai de préavis ne peut être inférieur aux délais fixés au § 2, alinéas 1er et 2. Si le congé est donné par l'employé, le délai de préavis ne peut être supérieur à quatre mois et demi si la rémunération annuelle est supérieure à 16.100 EUR sans excéder 32 200 EUR, ni supérieur à six mois si la rémunération annuelle excède 32.200 EUR. § 3. Wanneer het jaarlijks loon 16.100 EUR overschrijdt, worden de door de werkgever en de bediende in acht te nemen opzeggingstermijnen vastgesteld hetzij bij overeenkomst, gesloten ten vroegste op het ogenblik waarop de opzegging wordt gegeven, hetzij door de rechter. Indien de opzegging wordt gegeven door de werkgever, mag de opzeggingstermijn niet korter zijn dan de in § 2, eerste en tweede lid, vastgestelde termijnen. Indien de opzegging wordt gegeven door de bediende, mag de opzeggingstermijn niet langer zijn dan vier en een halve maand indien het jaarlijks loon hoger is dan 16.100 EUR zonder 32.200 EUR te overschrijden, noch langer dan zes maanden indien het jaarlijks loon 32.200 EUR overschrijdt.
§ 4. Les délais de préavis doivent être calculés en fonction de § 4. De opzeggingstermijnen moeten berekend worden volgens de
l'ancienneté acquise au moment où le préavis prend cours. verworven anciënniteit op het ogenblik dat de opzegging ingaat.
§ 5. Par dérogation au § 3, lorsque la rémunération annuelle dépasse § 5. Wanneer het jaarlijks loon 32.200 EUR overschrijdt op het
32.200 EUR au moment de l'entrée en service, les délais de préavis à ogenblik van de indiensttreding, mogen de door de werkgever in acht te
observe par l'employeur peuvent être fixés par convention conclue au nemen opzeggingstermijnen, in afwijking van § 3, ook vastgesteld
plus tard à ce moment. worden bij overeenkomst, gesloten ten laatste op dat ogenblik.
Les délais de préavis ne peuvent en tout cas être inférieurs aux De opzeggingstermijnen mogen in elk geval niet korter zijn dan de in §
délais fixés au § 2, alinéas 1er et 2. 2, eerste en tweede lid, vastgestelde termijnen.
A défaut de convention, les dispositions du § 3 restent applicables. Bij ontstentenis van een overeenkomst blijven de bepalingen van § 3 van toepassing.
Les dispositions du présent paragraphe ne sont applicables que pour Deze paragraaf is slechts van toepassing voor zover de indiensttreding
autant que l'entrée en service se situe après le premier jour du mois plaatsheeft na de eerste dag van de maand volgend op die gedurende
qui suit celui au cours duquel la loi du 30 mars 1994 portant des welke de wet van 30 maart 1994 houdende sociale bepalingen, in het
dispositions sociales, aura été publiée au Moniteur belge ». Belgisch Staatsblad is bekendgemaakt ».
L'article 52, § 1er, de la même loi dispose : Artikel 52, § 1, van dezelfde wet bepaalt :
« En cas d'incapacité de travail résultant d'une maladie autre qu'une « In geval van arbeidsongeschiktheid wegens ziekte, andere dan een
maladie professionnelle, ou d'un accident autre qu'un accident du beroepsziekte, of wegens ongeval, ander dan een arbeidsongeval of een
travail ou qu'un accident survenu sur le chemin du travail, l'ouvrier ongeval op de weg naar of van het werk, heeft de werkman ten laste van
a droit, à charge de son employeur, à sa rémunération normale pendant zijn werkgever recht op zijn normaal loon gedurende een periode van
une période de sept jours et pendant les sept jours suivants à 60 p.c. zeven dagen en op 60 pct. van het gedeelte van dat loon dat de
de la partie de cette rémunération qui ne dépasse pas le plafond pris loongrens die in aanmerking komt voor de berekening van de uitkeringen
en considération pour le calcul des prestations de l'assurance van de ziekte- en invaliditeitsverzekering niet overschrijdt,
maladie-invalidité. gedurende de zeven daaropvolgende dagen.
Lorsque la durée de l'incapacité de travail n'atteint pas quatorze Wanneer de arbeidsongeschiktheid geen veertien dagen duurt, is de
jours, le premier jour ouvrable de l'incapacité est un jour de eerste werkdag van de periode van arbeidsongeschiktheid een carensdag;
carence; la période de salaire garanti prend cours le lendemain. de periode van gewaarborgd loon begint de volgende dag. Wanneer echter
Toutefois, lorsque l'employeur est tenu en application de l'article 27 ter uitvoering van artikel 27 de werkgever het loon moet uitbetalen
au paiement de la rémunération pour la journée au cours de laquelle a voor de dag waarop de arbeidsongeschiktheid een aanvang nam, is
débuté l'incapacité de travail, le jour de carence se situe le premier carensdag de eerste volgende werkdag terwijl de dag betaald met
jour ouvrable qui suit tandis que la journée payée en application de l'article 27 est considérée comme le premier jour de la période de salaire garanti. En cas de travail à temps partiel, le jour de carence est le premier jour d'incapacité de travail où le travailleur aurait normalement travaillé. Pour la détermination du jour de carence, le jour d'inactivité habituelle résultant de la répartition hebdomadaire du travail sur cinq jours n'est pas considéré comme jour ouvrable. Le droit à la rémunération est subordonné à la condition que l'ouvrier soit demeuré sans interruption au service de la même entreprise pendant au moins un mois. Lorsque l'ouvrier atteint cette ancienneté pendant la période de salaire garanti, il peut prétendre à la rémunération visée audit toepassing van artikel 27 beschouwd wordt als eerste dag van de periode van gewaarborgd loon. Bij deeltijdse arbeid is de carensdag de eerste dag van arbeidsongeschiktheid waarop de werknemer normaal zou hebben gewerkt. Voor de vaststelling van de carensdag wordt de gewone rustdag, die het gevolg is van de verdeling van de wekelijkse arbeid over vijf dagen, niet als een werkdag beschouwd. Het recht op loon gaat in wanneer de werkman zonder onderbreking gedurende ten minste één maand in dienst van dezelfde onderneming is gebleven. Wanneer de werkman die anciënniteit bereikt tijdens de periode van gewaarborgd loon, kan hij op het eerste lid bedoelde loon aanspraak
alinéa, pour les jours restants ». maken voor de overblijvende dagen ».
L'article 70 de la même loi dispose : Artikel 70 van dezelfde wet bepaalt :
« L'employé engagé pour une durée indéterminée, pour une durée « De bediende die is aangeworven voor onbepaalde tijd, voor een
déterminée de trois mois au moins ou pour un travail nettement défini bepaalde tijd van ten minste drie maanden of voor een duidelijk
dont l'exécution requiert normalement une occupation de trois mois au omschreven werk waarvan de uitvoering normaal een tewerkstelling van
moins, conserve le droit à sa rémunération pendant les trente premiers ten minste drie maanden vergt, behoudt het recht op zijn loon
jours d'incapacité de travail résultant d'une maladie ou d'un accident gedurende de eerste dertig dagen van arbeidsongeschiktheid wegens
». ziekte of ongeval ».
B.2. Il ressort de la motivation du jugement que les deux questions B.2. Uit de motivering van het vonnis blijkt dat beide vragen het Hof
invitent la Cour à se prononcer sur le traitement, à certains égards uitnodigen zich uit te spreken over de behandeling, die op sommige
différent, des ouvriers et des employés par rapport à leurs employeurs respectifs. punten verschillend is, van de arbeiders en de bedienden ten opzichte
B.3.1. Ainsi que l'a déjà fait observer la Cour dans son arrêt n° van hun respectieve werkgevers.
56/93 du 8 juillet 1993, en fondant la distinction entre ouvriers et B.3.1. Zoals het Hof reeds opmerkte in zijn arrest nr. 56/93 van 8
employés sur la nature principalement manuelle ou intellectuelle de juli 1993 heeft de wetgever, door het onderscheid tussen arbeiders en
leur travail, le législateur a établi des différences de traitement en bedienden te doen steunen op de voornamelijk manuele respectievelijk
intellectuele aard van hun werk, verschillen in behandeling ingevoerd
fonction d'un critère qui pourrait difficilement justifier de manière op grond van een criterium dat de invoering ervan op dat ogenblik
objective et raisonnable qu'elle fut instaurée à ce moment (B.6.2.1). bezwaarlijk objectief en redelijk zou kunnen verantwoorden (B.6.2.1).
Il en va a fortiori de même aujourd'hui, notamment pour les Die vaststelling geldt a fortiori vandaag de dag, met name voor de
différences de traitement qui sont contestées en l'espèce en matière verschillen in behandeling die te dezen worden betwist op het vlak van
de durée de préavis ou de jour de carence. Ces différences de de duur van de opzegging of de carenzdag. Die verschillen in
traitement sont dès lors contraires aux articles 10 et 11 de la behandeling zijn derhalve in strijd met de artikelen 10 en 11 van de
Constitution. Grondwet.
B.3.2. Dans l'arrêt précité, la Cour constatait également que le B.3.2. Het Hof stelde in het voormelde arrest eveneens vast dat de
législateur avait pris des mesures afin de rapprocher les niveaux de wetgever maatregelen had genomen om de niveaus van bescherming tegen
protection contre les licenciements accordés aux ouvriers et aux ontslag verleend aan de arbeiders en aan de bedienden dichter bij
employés (B.6.2.2) et concluait que « le processus d'effacement de elkaar te doen aansluiten (B.6.2.2) en kwam tot de slotsom « dat de
l'inégalité dénoncée, entamé depuis des décennies, ne peut être que sedert decennia op gang gekomen vervaging van de aangeklaagde
progressif ». Le fait qu'il serait injustifié d'instituer à ce moment ongelijkheid slechts geleidelijk kan plaatsvinden ». Het feit dat het
onverantwoord zou zijn om op dat moment een dergelijk onderscheid in
une telle distinction a été jugé insuffisant pour justifier sa brusque te voeren, werd niet voldoende geacht om de plotselinge afschaffing
abolition (B.6.3.1) et le maintien de la distinction a dès lors été ervan te rechtvaardigen (B.6.3.1) en de handhaving van het onderscheid
considéré comme n'étant pas manifestement disproportionné « à un werd bijgevolg niet klaarblijkelijk onevenredig bevonden met « een
objectif qui ne peut être atteint que par étapes successives » doelstelling die slechts in opeenvolgende stadia kan worden bereikt »
(B.6.3.2). (B.6.3.2).
B.3.3. Depuis le moment où la Cour a prononcé l'arrêt précité, de B.3.3. Sinds het Hof het voormelde arrest heeft uitgesproken, zijn
nouvelles mesures ont été prises qui tendent à rapprocher davantage nieuwe maatregelen genomen die ertoe strekken de twee categorieën van
werknemers dichter bij elkaar te brengen. Aldus voorzien verschillende
les deux catégories de travailleurs. Ainsi, sur la base de l'article sectorale koninklijke besluiten, op grond van artikel 61, § 1, van de
61, § 1er, de la loi du 3 juillet 1978, plusieurs arrêtés royaux wet van 3 juli 1978, in opzeggingstermijnen die gunstiger zijn dan die
sectoriels prévoient des délais de préavis plus favorables que ceux waarin de voormelde wet voorziet in geval van ontslag. Bovendien heeft
prévus par la loi précitée en cas de licenciement. En outre, la
convention collective de travail n° 75 relative aux délais de préavis de collectieve arbeidsovereenkomst nr. 75 betreffende de
des ouvriers, entrée en vigueur le 1er janvier 2000, a également opzeggingstermijnen van de werklieden, in werking getreden op 1
instauré une dérogation à l'article 59 de la loi du 3 juillet 1978 en januari 2000, eveneens een afwijking ingevoerd van artikel 59 van de
allongeant le délai de préavis à observer en cas de licenciement d'un wet van 3 juli 1978 door de opzeggingstermijn in geval van ontslag van
ouvrier en fonction de son ancienneté. een arbeider te verlengen volgens diens anciënniteit.
Conclue au sein du Conseil national du travail, cette convention Die intersectorale collectieve overeenkomst, gesloten binnen de
collective intersectorielle s'applique à tous les employeurs du Nationale Arbeidsraad, is van toepassing op alle werkgevers van de
secteur privé. privésector.
Enfin, la loi du 12 avril 2011 « modifiant la loi du 1er février 2011 Ten slotte wijzigt de wet van 12 april 2011 « houdende aanpassing van
portant la prolongation de mesures de crise et l'exécution de l'accord de wet van 1 februari 2011 houdende verlenging van de
crisismaatregelen en uitvoering van het interprofessioneel akkoord, en
interprofessionnel, et exécutant le compromis du Gouvernement relatif tot uitvoering van het compromis van de Regering met betrekking tot
au projet d'accord interprofessionnel », publiée au Moniteur belge du het ontwerp van interprofessioneel akkoord », bekendgemaakt in het
28 avril 2011, modifie substantiellement les délais de préavis et Belgisch Staatsblad van 28 april 2011, op substantiële wijze de
témoigne de la volonté expresse du législateur de poursuivre, par étapes, l'harmonisation du statut des employés et des ouvriers. B.4.1. Compte tenu du pouvoir d'appréciation étendu dont dispose le législateur pour fixer sa politique en matière socio-économique, le principe d'égalité et de non-discrimination ne s'oppose pas à une diminution progressive des différences de traitement constatées. Lorsqu'une réforme qui vise à rétablir l'égalité a des implications qui sont importantes et graves, le législateur ne peut, en effet, se voir reprocher d'élaborer cette réforme de manière réfléchie et par opzeggingstermijnen en getuigt zij van de uitdrukkelijke wil van de wetgever om stapsgewijs een verdere harmonisatie van de statuten van bedienden en arbeiders tot stand te brengen. B.4.1. Rekening houdend met de ruime beoordelingsbevoegdheid waarover de wetgever beschikt bij het bepalen van zijn beleid in sociaal-economische aangelegenheden, verzet het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie zich niet tegen een geleidelijke vermindering van de vastgestelde verschillen in behandeling. Wanneer een hervorming die beoogt de gelijkheid te herstellen verreikende en ernstige gevolgen heeft, kan de wetgever immers niet worden verweten dat hij die hervorming op doordachte wijze en in opeenvolgende stadia
étapes successives (voy., mutatis mutandis, CEDH, grande chambre, 12 tot stand brengt (zie, mutatis mutandis, EHRM, grote kamer, 12 april
avril 2006, Stec e.a. c. Royaume-Uni, § 65). 2006, Stec e.a. t. Verenigd Koninkrijk, § 65).
B.4.2. Dans l'arrêt n° 56/93 précité, la Cour a encore fait observer B.4.2. In het voormelde arrest nr. 56/93 heeft het Hof voorts
que les réglementations différenciées concernent des matières opgemerkt dat de gedifferentieerde regelingen betrekking hebben op
actuellement favorables tantôt aux ouvriers, tantôt aux employés aangelegenheden die nu eens voor de arbeiders, dan weer voor de
(B.6.3.2). C'est le cas d'ailleurs en l'espèce, le demandeur devant le bedienden gunstig zijn (B.6.3.2). Dat is te dezen overigens het geval,
juge du fond ayant pu bénéficier de l'article 63 de la loi du 3 daar de eiser voor de feitenrechter artikel 63 van de wet van 3 juli
juillet 1978 qui réserve aux seuls ouvriers victimes d'un licenciement 1978 heeft kunnen genieten, dat alleen aan de arbeiders die het
abusif le bénéfice d'un renversement de la charge de la preuve et slachtoffer zijn van een willekeurig ontslag het voordeel voorbehoudt
d'une rémunération compensatoire forfaitaire équivalente à six mois de salaire. Il ne serait pas cohérent d'isoler la distinction dans la seule matière de la durée du préavis sans tenir compte des effets qu'elle a dans d'autres matières du droit du travail et de la sécurité sociale qui reposent sur la même distinction. B.4.3. Le temps dont peut disposer le législateur pour remédier à une situation jugée inconstitutionnelle n'est cependant pas illimité. L'objectif d'une harmonisation progressive des statuts des ouvriers et des employés jugée préférable par le législateur à une brusque suppression de la distinction de ces catégories professionnelles, spécialement dans une matière où les normes peuvent évoluer grâce à la négociation collective, ne justifie plus, dix-huit ans après que la Cour eut constaté que le critère de distinction en cause ne pouvait plus être considéré comme pertinent, que certaines différences de traitement, comme celles qui sont invoquées devant le juge a quo, puissent encore être longtemps maintenues, perpétuant ainsi une situation d'inconstitutionnalité manifeste. B.5.1. Un arrêt préjudiciel qui constate qu'une disposition viole la van een omkering van de bewijslast en van een forfaitaire compenserende vergoeding gelijk aan het loon van zes maanden. Het zou niet coherent zijn het onderscheid enkel te beschouwen ten aanzien van de duur van de opzegging zonder rekening te houden met de gevolgen ervan in andere aangelegenheden van het arbeidsrecht en de sociale zekerheid die op hetzelfde onderscheid berusten. B.4.3. De tijd waarover de wetgever vermag te beschikken om een vastgestelde ongrondwettige situatie te verhelpen is echter niet onbegrensd. Het doel van een geleidelijke harmonisatie van de statuten van de arbeiders en de bedienden waaraan de wetgever de voorkeur heeft gegeven boven een plotselinge afschaffing van het onderscheid tussen die beroepscategorieën, inzonderheid in een aangelegenheid waar de normen kunnen evolueren ten gevolge van collectieve onderhandelingen, verantwoordt niet langer, achttien jaar nadat het Hof heeft vastgesteld dat het in het geding zijnde criterium van onderscheid niet meer pertinent kon worden geacht, dat sommige verschillen in behandeling, zoals die welke voor de verwijzende rechter zijn aangevoerd, nog geruime tijd kunnen worden behouden, waardoor een toestand van manifeste ongrondwettigheid zou worden bestendigd. B.5.1. Een prejudicieel arrest waarin wordt vastgesteld dat een
Constitution n'a pas les mêmes effets qu'un arrêt d'annulation, qui bepaling de Grondwet schendt, heeft niet dezelfde gevolgen als een
fait disparaître ab initio la disposition inconstitutionnelle de vernietigingsarrest, dat de ongrondwettige bepaling ab initio uit de
l'ordre juridique. Ainsi, alors que les articles 10 à 17 de la loi rechtsorde verwijdert. Terwijl de artikelen 10 tot 17 van de
spéciale du 6 janvier 1989 prévoient que les décisions passées en bijzondere wet van 6 januari 1989 bepalen dat de in kracht van
force de chose jugée rendues par les juridictions sur la base d'une gewijsde gegane beslissingen die de rechtscolleges hebben gewezen op
disposition annulée par la Cour peuvent faire l'objet d'une grond van een door het Hof vernietigde bepaling, het voorwerp kunnen
rétractation, et que l'article 18 de la même loi prévoit qu'un nouveau délai de recours est ouvert contre les actes et règlements administratifs pris sur la base d'une disposition annulée, les déclarations d'inconstitutionnalité sur questions préjudicielles ne font pas l'objet de dispositions semblables. Toutefois, un arrêt préjudiciel, tout en ne faisant pas disparaître la disposition inconstitutionnelle de l'ordre juridique, a un effet qui dépasse le seul litige pendant devant le juge qui a posé la question préjudicielle. Celui-ci, ainsi que toute autre juridiction appelée à statuer dans la même affaire, doit laisser la disposition jugée uitmaken van een intrekking, en terwijl artikel 18 van dezelfde wet bepaalt dat een nieuwe beroepstermijn openstaat tegen de administratieve handelingen en verordeningen die op grond van een vernietigde bepaling zijn genomen, maken de ongrondwettigheidsverklaringen op prejudiciële vragen aldus niet het voorwerp uit van soortgelijke bepalingen. Een prejudicieel arrest heeft echter, zonder de ongrondwettige bepaling uit de rechtsorde te doen verdwijnen, een effect dat het geschil overstijgt dat hangende is voor de rechter die de prejudiciële vraag heeft gesteld. Die rechter, evenals elk ander rechtscollege dat in dezelfde zaak uitspraak doet, dient de ongrondwettig bevonden
inconstitutionnelle inappliquée (article 28 de la loi spéciale du 6 bepaling buiten toepassing te laten (artikel 28 van de bijzondere wet
janvier 1989 sur la Cour constitutionnelle). Cet effet s'étend en van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof). Het gevolg van een
prejudicieel arrest strekt zich evenwel uit tot andere zaken, wanneer
outre à d'autres affaires, lorsque, à la suite d'un tel arrêt de la ingevolge een dergelijk arrest van het Hof, de rechtscolleges
Cour, les juridictions sont dispensées de l'obligation de poser une ontslagen zijn van de verplichting tot het stellen van een
question préjudicielle ayant un objet identique (article 26, § 2, prejudiciële vraag met een identiek onderwerp (artikel 26, § 2, tweede
alinéa 2, 2°, de la même loi spéciale). lid, 2°, van dezelfde bijzondere wet).
Il en résulte que la Cour doit examiner dans quelle mesure l'incidence Hieruit vloeit voort dat het Hof moet onderzoeken in welke mate de
de sa décision doit être tempérée afin de ne pas faire obstacle à weerslag van zijn beslissing dient te worden gemilderd teneinde de in
l'harmonisation progressive des statuts autorisée dans ses arrêts zijn eerdere arresten toegestane geleidelijke harmonisatie van de
antérieurs. statuten niet te doorkruisen.
B.5.2. L'article 8, alinéa 2, de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur B.5.2. Artikel 8, tweede lid, van de bijzondere wet van 6 januari 1989
la Cour constitutionnelle habilite la Cour, si un recours en op het Grondwettelijk Hof verleent het Hof de bevoegdheid om, indien
annulation est jugé fondé, à indiquer, par voie de disposition het een beroep tot vernietiging gegrond acht, bij wege van algemene
générale, ceux des effets de la disposition annulée qui doivent être beschikking, die gevolgen van de vernietigde bepaling aan te wijzen
considérés comme définitifs ou maintenus provisoirement pour le délai die als gehandhaafd moeten worden beschouwd of voorlopig gehandhaafd
qu'elle détermine. worden voor de termijn die het vaststelt.
La loi spéciale ne contient pas de règle analogue lorsque la Cour De bijzondere wet bevat geen soortgelijke regel wanneer het Hof in een
constate, dans un arrêt préjudiciel, qu'une disposition viole la Constitution. prejudicieel arrest vaststelt dat een bepaling de Grondwet schendt.
B.5.3. Au cours des travaux préparatoires de la loi spéciale du 9 mars B.5.3. Tijdens de parlementaire voorbereiding van de bijzondere wet
2003 modifiant la loi spéciale du 6 janvier 1989, un amendement qui van 9 maart 2003 tot wijziging van de bijzondere wet van 6 januari
tendait à permettre expressément à la Cour de déterminer l'effet dans 1989 werd een amendement verworpen dat ertoe strekte het Hof
le temps de ses arrêts préjudiciels a été rejeté. Ce rejet a été uitdrukkelijk toe te laten de werking in de tijd van zijn prejudiciële
justifié comme suit : arresten te bepalen. Die verwerping werd als volgt bepleit :
« Le vice-premier ministre attire l'attention sur le fait que toute « De vice-eerste minister vestigt de aandacht op het feit dat elke
personne intéressée peut intervenir dans le cadre d'un recours en belanghebbende kan tussenkomen in het kader van een beroep tot
annulation, tandis que la procédure de question préjudicielle étant vernietiging, terwijl in de procedure van de prejudiciële vraag, die
axée sur un cas individuel, la possibilité d'intervention de tiers op een individueel geval is toegespitst, de mogelijkheid dat een derde
n'est pas prévue dans la loi. Quand le délai de recours est réouvert, tussenkomt niet in de wet is opgenomen. Wanneer de termijn voor het
d'autres personnes peuvent intervenir et la Cour [constitutionnelle] a instellen van een beroep heropend wordt, kunnen andere personen
la possibilité de nuancer ce qu'elle a répondu sur question tussenkomen en heeft het [Grondwettelijk Hof] de mogelijkheid om zijn
préjudicielle. Par contre, si l'on donne à la Cour [constitutionnelle] antwoord op een prejudiciële vraag te nuanceren. Wanneer men evenwel
le pouvoir de tirer elle-même des conclusions générales de ses arrêts het [Grondwettelijk Hof] de bevoegdheid geeft om zelf algemene
rendus sur question préjudicielle, les droits des tiers qui pourraient conclusies te trekken uit zijn arresten na prejudiciële vragen, zullen
de rechten van de derden die eventueel kunnen tussenkomen, niet langer
intervenir ne seront plus respectés » (Doc. parl., Sénat, 2002-2003, worden in acht genomen » (Parl. St., Senaat, 2002-2003, nr. 2-897/6,
n° 2-897/6, p. 217; ibid. p. 233). p. 217; ibid., p. 232).
Depuis son arrêt n° 44/2008 du 4 mars 2008, la Cour admet toutefois, Sedert zijn arrest nr. 44/2008 van 4 maart 2008 aanvaardt het Hof
compte tenu de l'article 4, alinéa 2, et de l'article 26, § 2, alinéa evenwel, rekening houdend met artikel 4, tweede lid, en artikel 26, §
2, 2°, de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour 2, tweede lid, 2°, van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
constitutionnelle, que justifient d'un intérêt à intervenir devant la Grondwettelijk Hof, dat de personen die het afdoende bewijs leveren
Cour les personnes qui font la preuve suffisante de l'effet direct que van het rechtstreekse gevolg dat het antwoord dat het Hof op een
peut avoir sur leur situation personnelle la réponse que va donner la prejudiciële vraag zal geven, op hun persoonlijke situatie kan hebben,
Cour à une question préjudicielle. doen blijken van een belang om voor het Hof tussen te komen.
En autorisant toute personne qui justifie d'un intérêt à demander Door toe te staan dat elke persoon die doet blijken van een belang de
l'annulation de dispositions dont la Cour, statuant sur une question vernietiging kan vorderen van bepalingen waarvan het Hof, uitspraak
préjudicielle, a constaté qu'elles violent la Constitution, l'article doende op een prejudiciële vraag, heeft vastgesteld dat ze de Grondwet
4, alinéa 2, qui a été inséré dans la loi spéciale du 6 janvier 1989 schenden, heeft artikel 4, tweede lid, dat in de bijzondere wet van 6
par la loi spéciale du 9 mars 2003, a étendu la possibilité de januari 1989 is ingevoerd bij de bijzondere wet van 9 maart 2003, de
mogelijkheid verruimd dat op een later tijdstip alsnog de gevolgen van
maintenir, ultérieurement, les effets des dispositions jugées de ongrondwettig bevonden bepalingen worden gehandhaafd (zie bv.
inconstitutionnelles (voy. par exemple l'arrêt n° 140/2008 du 30 octobre 2008). L'incertitude liée à l'applicabilité dans le temps des dispositions jugées inconstitutionnelles peut justifier que la Cour prévienne cette insécurité juridique dans l'arrêt préjudiciel. B.5.4. Il appartient à la Cour de rechercher, dans les affaires qui lui sont soumises, un juste équilibre entre l'intérêt de remédier à toute situation contraire à la Constitution et le souci de ne plus compromettre, après un certain temps, des situations existantes et des attentes qui ont été créées. Bien que le constat d'une inconstitutionnalité dans un arrêt préjudiciel soit déclaratoire, les principes de la sécurité juridique et de la confiance légitime peuvent dès lors justifier de limiter l'effet rétroactif qui peut découler d'un tel constat. Dans l'arrêt Marckx du 13 juin 1979, la Cour européenne des droits de l'homme, se référant à l'arrêt Defrenne de la Cour de justice de arrest nr. 140/2008 van 30 oktober 2008). De onzekerheid over de toepasbaarheid van de ongrondwettig bevonden bepalingen in de tijd kan verantwoorden dat het Hof in het prejudicieel arrest vooraf die rechtsonzekerheid voorkomt. B.5.4. Het komt het Hof toe in de aan het Hof voorgelegde zaken een billijk evenwicht na te streven tussen het belang dat elke situatie die strijdig is met de Grondwet wordt verholpen en de bekommernis dat bestaande toestanden en gewekte verwachtingen na verloop van tijd niet meer in het gedrang worden gebracht. Hoewel de vaststelling van een ongrondwettigheid in een prejudicieel arrest declaratoir is, kunnen het rechtszekerheidsbeginsel en het vertrouwensbeginsel derhalve verantwoorden dat de terugwerkende kracht die uit een dergelijke vaststelling kan voortvloeien, wordt beperkt. In zijn arrest Marckx van 13 juni 1979 heeft ook het Europees Hof voor
l'Union européenne (CJCE 8 avril 1976, Gabrielle Defrenne c. Sabena, de Rechten van de Mens, verwijzend naar het arrest Defrenne van 8
point 71) ainsi qu'au droit constitutionnel comparé, a observé que « april 1976 van het Hof van Justitie (HvJ, 8 april 1976, Gabrielle
Defrenne t. Sabena, punt 71), alsook naar het vergelijkend
les conséquences pratiques de toute décision juridictionnelle doivent grondwettelijk recht, opgemerkt « dat de praktische gevolgen van een
être pesées avec soin », mais qu'« on ne saurait [...] aller jusqu'à rechterlijke uitspraak weliswaar zorgvuldig moeten worden afgewogen »,
infléchir l'objectivité du droit et compromettre son application maar dat dit er niet toe mag leiden « dat de objectiviteit van het
future en raison des répercussions qu'une décision de justice peut recht geweld wordt aangedaan en omwille van de weerslag die een
entraîner pour le passé » et que le principe de sécurité juridique rechterlijke beslissing voor het verleden kan hebben, de toepassing
permet, dans certaines circonstances, de dispenser de remettre en van dat recht in de toekomst in gevaar wordt gebracht » en dat het
cause les actes ou situations juridiques antérieurs au prononcé d'un beginsel van de rechtszekerheid het in sommige omstandigheden mogelijk
maakt te worden ontslagen van het opnieuw in vraag stellen van
arrêt constatant une violation de la Convention européenne des droits rechtshandelingen of -situaties die voorafgaan aan de uitspraak van
een arrest waarmee een schending van het Europees Verdrag voor de
de l'homme (CEDH, 13 juin 1979, Marckx c. Belgique, § 58; voir aussi rechten van de mens is vastgesteld (EHRM, 13 juni 1979, Marckx t.
l'arrêt n° 18/91 du 4 juillet 1991, B.10). België, § 58; zie ook : arrest nr. 18/91 van 4 juli 1991, B.10).
La Cour européenne des droits de l'homme a notamment admis qu'au Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft met name aanvaard
dat een grondwettelijk hof, rekening houdend met het
regard du principe de la sécurité juridique, une cour rechtszekerheidsbeginsel, aan de wetgever een termijn mag verlenen om
constitutionnelle peut laisser un délai au législateur pour légiférer opnieuw wetgevend op te treden, wat voor gevolg heeft dat een
à nouveau, ce qui a pour conséquence qu'une norme inconstitutionnelle ongrondwettige norm gedurende een overgangsperiode van toepassing
reste applicable pendant une période transitoire (CEDH, décision, 16 blijft (EHRM, besl. 16 maart 2000, Walden t. Liechtenstein).
mars 2000, Walden c. Liechtenstein). B.5.5. De handhaving van de gevolgen dient als een uitzondering op de
B.5.5. Le maintien des effets doit être considéré comme une exception declaratoire aard van het in het prejudicieel contentieux gewezen
à la nature déclaratoire de l'arrêt rendu au contentieux préjudiciel. arrest te worden beschouwd. Alvorens te beslissen de gevolgen van een
Avant de décider de maintenir les effets d'un tel arrêt, la Cour doit dergelijk arrest te handhaven, moet het Hof vaststellen dat het
constater que l'avantage tiré de l'effet du constat d'inconstitutionnalité non modulé est disproportionné par rapport à la perturbation qu'il impliquerait pour l'ordre juridique. En ce qui concerne les différences de traitement soumises à la Cour, le constat, non modulé, d'inconstitutionnalité entraînerait dans de nombreuses affaires pendantes et futures une insécurité juridique considérable et pourrait engendrer des difficultés financières graves pour un grand nombre d'employeurs. Par ailleurs, il convient de rappeler qu'un tel constat d'inconstitutionnalité pourrait faire obstacle aux efforts d'harmonisation que la Cour, dans son arrêt n° 56/93, a incité le législateur à réaliser. voordeel dat uit de niet-gemoduleerde vaststelling van ongrondwettigheid voortvloeit buiten verhouding staat tot de verstoring die zij voor de rechtsorde met zich zou meebrengen. Wat de voorliggende verschillen in behandeling betreft, zou een niet-gemoduleerde vaststelling van ongrondwettigheid in tal van hangende en toekomstige zaken tot een aanzienlijke rechtsonzekerheid leiden en een groot aantal werkgevers in ernstige financiële moeilijkheden kunnen brengen. Overigens moet in herinnering worden gebracht dat een dergelijke vaststelling van ongrondwettigheid de inspanningen van verdere harmonisatie zou kunnen doorkruisen waartoe het Hof de wetgever in zijn arrest nr. 56/93 heeft aangespoord.
B.6. Il résulte de ce qui précède que les questions préjudicielles B.6. Uit hetgeen voorafgaat vloeit voort dat de prejudiciële vragen
appellent une réponse affirmative mais que les effets des dispositions bevestigend moeten worden beantwoord, maar dat de gevolgen van de in
en cause doivent être maintenus jusqu'au 8 juillet 2013 au plus tard. het geding zijnde bepalingen tot uiterlijk 8 juli 2013 moeten worden
gehandhaafd. De wetgever zal immers, sedert het voormelde arrest nr.
Le législateur, depuis l'arrêt n° 56/93 précité du 8 juillet 1993, 56/93 van 8 juli 1993, over een voldoende lange termijn hebben kunnen
aura en effet pu disposer d'un délai suffisant pour achever beschikken om de harmonisatie van de statuten van arbeiders en
l'harmonisation des statuts des ouvriers et des employés. bedienden te voltooien.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
- Les articles 52, § 1er, alinéas 2 à 4, et 59 de la loi du 3 juillet - De artikelen 52, § 1, tweede tot vierde lid, en 59 van de wet van 3
1978 relative aux contrats de travail violent les articles 10 et 11 de juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten schenden de artikelen
la Constitution. 10 en 11 van de Grondwet.
- Les effets de ces dispositions législatives sont maintenus jusqu'à - De gevolgen van die wetsbepalingen worden gehandhaafd totdat de
ce que le législateur adopte de nouvelles dispositions, et au plus tard jusqu'au 8 juillet 2013. wetgever nieuwe bepalingen aanneemt en uiterlijk tot 8 juli 2013.
Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour constitutionnelle, à l'audience publique du 7 juillet 2011. Grondwettelijk Hof, op de openbare terechtzitting van 7 juli 2011.
Le greffier, De griffier,
P.-Y. Dutilleux. P.-Y. Dutilleux.
Le président f.f., De wnd. voorzitter,
J.-P. Snappe. J.-P. Snappe.
^