Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 3/2011 du 13 janvier 2011 Numéro du rôle : 4897 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 4 de la loi du 25 juillet 2008 « modifiant le Code civil et les lois coordonnées du 17 juillet 1991 sur la compt La Cour constitutionnelle, composée des présidents R. Henneuse et M. Bossuyt, des juges L. Lavry(...)"
Extrait de l'arrêt n° 3/2011 du 13 janvier 2011 Numéro du rôle : 4897 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 4 de la loi du 25 juillet 2008 « modifiant le Code civil et les lois coordonnées du 17 juillet 1991 sur la compt La Cour constitutionnelle, composée des présidents R. Henneuse et M. Bossuyt, des juges L. Lavry(...) Uittreksel uit arrest nr. 3/2011 van 13 januari 2011 Rolnummer 4897 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 4 van de wet van 25 juli 2008 « tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek en de gecoördineerde wetten van 17 juli 1991 op Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters R. Henneuse en M. Bossuyt, de rechters L(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 3/2011 du 13 janvier 2011 Uittreksel uit arrest nr. 3/2011 van 13 januari 2011
Numéro du rôle : 4897 Rolnummer 4897
En cause : la question préjudicielle relative à l'article 4 de la loi In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 4 van de wet van
du 25 juillet 2008 « modifiant le Code civil et les lois coordonnées 25 juli 2008 « tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek en de
du 17 juillet 1991 sur la comptabilité de l'Etat en vue d'interrompre gecoördineerde wetten van 17 juli 1991 op de Rijkscomptabiliteit met
la prescription de l'action en dommages et intérêts à la suite d'un het oog op het stuiten van de verjaring van de vordering tot
recours en annulation devant le Conseil d'Etat », posée par la Cour schadevergoeding ten gevolge van een beroep tot vernietiging bij de
d'appel de Bruxelles. Raad van State », gesteld door het Hof van Beroep te Brussel.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents R. Henneuse et M. Bossuyt, des juges L. samengesteld uit de voorzitters R. Henneuse en M. Bossuyt, de rechters
Lavrysen, J.-P. Moerman, E. Derycke et P. Nihoul, et, conformément à L. Lavrysen, J.-P. Moerman, E. Derycke en P. Nihoul, en,
l'article 60bis de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour overeenkomstig artikel 60bis van de bijzondere wet van 6 januari 1989
constitutionnelle, du président émérite M. Melchior, assistée du op het Grondwettelijk Hof, emeritus voorzitter M. Melchior, bijgestaan
greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président émérite M. door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van emeritus
Melchior, voorzitter M. Melchior,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging
Par arrêt du 11 mars 2010 en cause de Jeanne Debruyne contre la Bij arrest van 11 maart 2010 in zake Jeanne Debruyne tegen de Franse
Communauté française et l'Etat belge, dont l'expédition est parvenue Gemeenschap en de Belgische Staat, waarvan de expeditie ter griffie
au greffe de la Cour le 17 mars 2010, la Cour d'appel de Bruxelles a van het Hof is ingekomen op 17 maart 2010, heeft het Hof van Beroep te
posé la question préjudicielle suivante : Brussel de volgende prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 4 de la loi du 25 juillet 2008 modifiant le Code civil et « Schendt artikel 4 van de wet van 25 juli 2008 tot wijziging van het
les lois coordonnées du 17 juillet 1991 sur la comptabilité de l'Etat Burgerlijk Wetboek en de gecoördineerde wetten van 17 juli 1991 op de
en vue d'interrompre la prescription de l'action en dommages et Rijkscomptabiliteit met het oog op het stuiten van de verjaring van de
intérêts à la suite d'un recours en annulation devant le Conseil vordering tot schadevergoeding ten gevolge van een beroep tot
d'Etat, interprété comme accordant un effet interruptif de vernietiging bij de Raad van State, in die zin geïnterpreteerd dat het
een verjaringstuitende werking verleent aan het beroep tot
prescription au recours en annulation d'un acte administratif devant vernietiging van een administratieve handeling bij de Raad van State
le Conseil d'Etat sans distinguer entre le cas où l'arrêt du Conseil zonder een onderscheid te maken tussen het geval waarin het arrest van
d'Etat a été prononcé dans le délai de prescription en temps utile de Raad van State binnen de verjaringstermijn tijdig werd uitgesproken
conformément à l'article 2241 du Code civil et le cas, également visé overeenkomstig artikel 2241 van het Burgerlijk Wetboek, en het geval,
par la loi du 25 juillet 2008, où l'arrêt a été prononcé au-delà du eveneens bedoeld in de wet van 25 juli 2008, waarin het arrest werd
délai de prescription, viole-t-il les articles 10 et 11 ainsi que 16 uitgesproken na de verjaringstermijn, de artikelen 10 en 11 alsook 16
de la Constitution, lus seuls ou en combinaison avec les articles 6.1 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met de artikelen 6.1
et 13 de la Convention européenne des droits de l'homme et avec en 13 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens en met
l'article 1er du Premier Protocole additionnel à cette convention, le artikel 1 van het Eerste Aanvullend Protocol bij dat Verdrag, het
principe de non-rétroactivité, le principe de proportionnalité, le beginsel van niet-retroactiviteit, het evenredigheidsbeginsel, het
principe de sécurité juridique, de prééminence du droit et du droit à rechtszekerheidsbeginsel, het beginsel van voorrang van het recht en
un procès équitable ? ». het beginsel van het recht op een eerlijk proces ? ».
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
B.1.1. La loi du 25 juillet 2008 « modifiant le Code civil et les lois B.1.1. De wet van 25 juli 2008 tot wijziging van het Burgerlijk
coordonnées du 17 juillet 1991 sur la comptabilité de l'Etat en vue Wetboek en de gecoördineerde wetten van 17 juli 1991 op de
d'interrompre la prescription de l'action en dommages et intérêts à la Rijkscomptabiliteit met het oog op het stuiten van de verjaring van de
suite d'un recours en annulation devant le Conseil d'Etat » (ci-après vordering tot schadevergoeding ten gevolge van een beroep tot
: la loi du 25 juillet 2008) prévoit que le délai de prescription vernietiging bij de Raad van State (hierna : de wet van 25 juli 2008)
d'une action en réparation du dommage causé par un acte administratif voorziet in een regeling waarbij de verjaringstermijn van een
annulé est interrompu par suite de l'introduction d'un recours en vordering tot herstel van de schade veroorzaakt door een vernietigde
administratieve handeling wordt gestuit als gevolg van het instellen
annulation auprès du Conseil d'Etat. van een beroep tot nietigverklaring bij de Raad van State.
B.1.2. Ce régime a été commenté comme suit dans les travaux B.1.2. Die regeling werd in de parlementaire voorbereiding toegelicht
préparatoires : als volgt :
« L'arriéré au Conseil d'Etat est un problème qui ne date pas d'hier « De achterstand bij de Raad van State is een oud zeer, dat sedert een
et qui s'est amplifié, au cours de ces dix dernières années, au point tiental jaar onhoudbare proporties heeft aangenomen.
d'en devenir intenable.
[...] [...]
[...] les citoyens ordinaires, qui sont confrontés à une décision des Gewone burgers [...], die geconfronteerd worden met een volgens hen
pouvoirs publics qu'ils considèrent comme illégale, [...] ont [...] la onwettige overheidsbeslissing [...], kunnen [...] voor schorsing en
faculté d'introduire des recours en suspension et en annulation devant vernietiging naar de Raad van State trekken.
le Conseil d'Etat.
Malheureusement, l'ampleur de l'arriéré les condamne à rester des Spijtig genoeg blijven zij daar jaren in onzekerheid over hun
années durant dans l'incertitude à propos de leur statut juridique. rechtspositie, gelet op de aanzienlijke achterstand.
[...] [...]
Cinq années s'écoulent en moyenne avant que les citoyens concernés Vooraleer de betrokken burgers te weten komen of een beslissing al dan
soient fixés sur l'annulation ou non d'une décision pour cause niet ongedaan wordt gemaakt wegens wetsoverschrijding, en zij dus
d'infraction à la loi, et puissent, en conséquence, prétendre à des aanspraak kunnen maken op een schadevergoeding, zijn er gemiddeld vijf
dommages et intérêts. jaar verlopen.
Or, conformément à l'article 2262bis du Code civil, toutes les actions Evenwel verjaren overeenkomstig art. 2262bis B.W. alle
en réparation d'un dommage fondées sur une responsabilité rechtsvorderingen tot vergoeding van schade op grond van
extra-contractuelle se prescrivent par cinq ans à partir du jour qui buitencontractuele aansprakelijkheid door verloop van vijf jaar vanaf
suit celui où la personne lésée a eu connaissance du dommage ou de son de dag volgend op die waarop de benadeelde kennis heeft gekregen van
aggravation et de l'identité de la personne responsable. de schade of van de verzwaring ervan en van de identiteit van de
daarvoor aansprakelijke persoon.
[...] [...]
Vu la procédure de recours administratif susceptible de s'intercaler, Gelet op de mogelijkerwijs nog tussenkomende administratieve
une partie du délai de prescription s'est souvent déjà écoulée avant beroepsprocedure, is vaak al een deel van de verjaringstermijn
que le recours en annulation soit introduit devant le Conseil d'Etat. verlopen nog voor het vernietigingsverzoek bij de Raad van State wordt
[...] ingesteld. [...]
Il y a donc une forte probabilité que l'action en réclamation de De kans is dus zeer groot dat het recht om schadevergoeding te
dommages et intérêts se prescrive au cours de la procédure en vorderen verjaart lopende de vernietigingsprocedure. Vele advocaten
annulation. Beaucoup d'avocats conseilleront par conséquent à leurs zullen hun cliënten dan ook aanraden om onmiddellijk na het instellen
clients d'engager une action civile immédiatement après l'introduction van het vernietigingsverzoek of tijdens de procedure voor de Raad van
du recours en annulation ou au cours de la procédure devant le Conseil State een burgerlijke vordering in te stellen, en deze vordering te
d'Etat, et de demander le renvoi de cette action au rôle. laten verwijzen naar de rol.
En effet, aux termes de l'article 2244 du Code civil, une citation en Immers, overeenkomstig artikel 2244 van het Burgerlijk Wetboek vormt
justice forme une interruption civile. Conformément à une een dagvaarding voor het gerecht een burgerlijke stuiting.
jurisprudence constante, cette interruption subsiste d'ailleurs tant Overeenkomstig een vaste rechtspraak blijft deze stuiting trouwens
que l'affaire reste pendante, si bien que le nouveau délai de voortduren gedurende het aanhangig zijn van de zaak, zodat de nieuwe
prescription ne commence à courir qu'après la fin de l'instance en verjaringstermijn maar begint te lopen na het beëindigen van die
question. aanleg.
Cette pratique juridique née du mauvais fonctionnement de Deze door de slechte werking van de instelling gegroeide
l'institution n'est cependant pas une bonne chose, dans la mesure où rechtspraktijk is evenwel geen goede zaak, vermits zij het risico van
elle rejette entièrement sur le citoyen le risque de la perte du droit het verlies van recht op schadevergoeding geheel ten laste legt van de
à des dommages et intérêts : c'est le citoyen qui devient une victime burger : het is deze laatste die een potentieel slachtoffer is van de
potentielle de la lenteur anormale de la justice. Par ailleurs, cette abnormale traagheid van de rechtsgang. Bovendien vult dit de rollen
façon de faire encombre les rôles des tribunaux civils d'affaires qui van de burgerlijke rechtbanken met zaken die gedurende jaren niet in
ne sont pas en état d'être jugées pendant des années, créant ainsi un
surcroît inutile de la charge administrative. staat zijn, zodat de administratieve last onnodig toeneemt.
Cela représente en outre un coût supplémentaire inutile à charge du Het is daarnaast een nutteloze bijkomende kost voor de burger die
citoyen qui doit constater au bout du compte que la décision contestée naderhand vaststelt dat de bestreden overheidsbeslissing toch niet
des pouvoirs publics n'a pas été annulée » (Doc. parl., Sénat, S.E. 2007, n° 4-10/1, pp. 1-3). werd vernietigd » (Parl. St., Senaat, B.Z. 2007, nr. 4-10/1, pp. 1-3).
B.2.1. L'article 2 de la loi du 25 juillet 2008 dispose : B.2.1. Artikel 2 van de wet van 25 juli 2008 bepaalt :
« L'article 2244 du Code civil est complété par deux alinéas rédigés « Artikel 2244 van het Burgerlijk Wetboek wordt aangevuld met twee
comme suit : leden, luidende :
' Une citation en justice interrompt la prescription jusqu'au prononcé ' Een dagvaarding voor het gerecht stuit de verjaring tot het tijdstip
d'une décision définitive. waarop een definitieve beslissing wordt uitgesproken.
Pour l'application de la présente section, un recours en annulation Voor de toepassing van deze afdeling heeft een beroep tot vernietiging
d'un acte administratif devant le Conseil d'Etat a, à l'égard de van een administratieve handeling bij de Raad van State dezelfde
gevolgen ten opzichte van de vordering tot herstel van de schade
l'action en réparation du dommage causé par l'acte administratif veroorzaakt door de vernietigde administratieve handeling als een
annulé, les mêmes effets qu'une citation en justice. ' ». dagvaarding voor het gerecht. ' ».
B.2.2. L'article 4, en cause, de la loi du 25 juillet 2008 dispose : B.2.2. Het in het geding zijnde artikel 4 van de wet van 25 juli 2008
« La présente loi est applicable aux recours en annulation introduits bepaalt : « Deze wet is van toepassing op beroepen tot vernietiging die bij de
devant le Conseil d'Etat avant son entrée en vigueur. Raad van State zijn ingediend vóór de inwerkingtreding ervan.
Elle n'est toutefois pas applicable lorsque l'action en dommages et Zij is evenwel niet van toepassing wanneer de vordering tot
intérêts a été déclarée prescrite par une décision passée en force de schadevergoeding vóór de inwerkingtreding van deze wet verjaard is
chose jugée avant son entrée en vigueur et contre laquelle un recours verklaard bij een in kracht van gewijsde gegane beslissing waartegen
en cassation n'est pas introduit ». geen cassatieberoep is ingediend ».
B.3.1. Dans la question préjudicielle, il est demandé à la Cour de B.3.1. In de prejudiciële vraag wordt het Hof verzocht de in het
contrôler la disposition en cause au regard des articles 10 et 11 de geding zijnde bepaling te toetsen aan de artikelen 10 en 11 van de
la Constitution, ainsi que de son article 16, combinés ou non, d'une Grondwet, alsook aan artikel 16 ervan, al dan niet in samenhang
part, avec les articles 6.1 et 13 de la Convention européenne des gelezen, enerzijds, met de artikelen 6.1 en 13 van het Europees
droits de l'homme et avec l'article 1er du Premier Protocole Verdrag voor de rechten van de mens en met artikel 1 van het Eerste
additionnel à cette Convention et, d'autre part, avec le principe de Aanvullend Protocol bij dat Verdrag en, anderzijds, met het beginsel
non-rétroactivité, avec le principe de proportionnalité et avec les van niet-retroactiviteit, het evenredigheidsbeginsel, het
principes de la sécurité juridique, de la prééminence du droit et du rechtszekerheidsbeginsel, het beginsel van de voorrang van het recht
droit à un procès équitable. en het beginsel van het recht op een eerlijk proces.
A cet égard, la Cour doit examiner si la disposition en cause ne viole Het Hof dient daarbij te onderzoeken of de in het geding zijnde
pas les dispositions précitées, en ce qu'elle n'opère pas une bepaling de voormelde bepalingen schendt, in zoverre zij, wat de
distinction, en ce qui concerne les actions pendantes auxquelles la hangende rechtsvorderingen betreft waarop de wet krachtens de in het
loi est applicable en vertu de la disposition transitoire en cause, geding zijnde overgangsbepaling van toepassing is, geen onderscheid
entre les personnes concernées par un arrêt du Conseil d'Etat prononcé maakt tussen de personen op wie een arrest van de Raad van State
dans le délai de prescription, et celles concernées par un arrêt du betrekking heeft dat binnen de verjaringstermijn is uitgesproken, en
Conseil d'Etat prononcé au-delà du délai de prescription, la première de personen op wie een arrest van de Raad van State betrekking heeft
catégorie de personnes ayant, dans l'argumentation de la partie dat na de verjaringstermijn is uitgesproken, waarbij de eerste
intimée devant le juge a quo, disposé de la possibilité de saisir le categorie van personen, volgens de argumentatie van de geïntimeerde
juge civil « en temps utile ». partij voor de verwijzende rechter, over de mogelijkheid heeft
B.3.2. En l'espèce, le requérant devant le Conseil d'Etat a obtenu un beschikt om « tijdig » een zaak bij de burgerlijke rechter aanhangig te maken.
arrêt d'annulation le 13 janvier 1988, de sorte que le délai de B.3.2. Te dezen heeft de verzoeker voor de Raad van State op 13
prescription quinquennal de sa créance en dommages et intérêts, prévu januari 1988 een vernietigingsarrest verkregen, zodat de vijfjarige
verjaringstermijn van zijn schuldvordering tot schadevergoeding,
par l'article 1er de la loi du 6 février 1970 relative à la bedoeld in artikel 1 van de wet van 6 februari 1970 betreffende de
prescription des créances à charge ou au profit de l'Etat et des verjaring van schuldvorderingen ten laste of ten voordele van de Staat
provinces (devenu l'article 100 des lois coordonnées du 17 juillet en de provinciën (thans artikel 100 van de gecoördineerde wetten van
1991 sur la comptabilité de l'Etat), venait à échéance le 31 décembre 17 juli 1991 op de Rijkscomptabiliteit), verstreek op 31 december
1989; le requérant a introduit son action civile le 30 janvier 1990. 1989; de verzoeker heeft zijn burgerlijke vordering ingediend op 30 januari 1990.
Le litige devant le juge a quo concerne la procédure d'appel du Het geschil voor de verwijzende rechter heeft betrekking op de
procedure in hoger beroep tegen het vonnis waarbij, vóór de
jugement constatant, avant l'entrée en vigueur de la loi du 25 juillet inwerkingtreding van de wet van 25 juli 2008, is vastgesteld dat de
2008, que la demande du requérant était prescrite. vordering van de verzoeker verjaard is.
B.4.1. En ce qui concerne l'entrée en vigueur de la loi, l'article 3 B.4.1. Wat de inwerkingtreding van de wet betreft, bepaalde artikel 3
de la proposition de loi qui est devenue la loi du 25 juillet 2008 van het wetsvoorstel dat tot de wet van 25 juli 2008 heeft geleid dat
disposait que l'entrée en vigueur de la loi n'avait pas pour effet de inwerkingtreding van de wet niet tot gevolg had dat een nieuwe
qu'un nouveau délai de prescription commence à courir « lorsque verjaringstermijn begint te lopen « wanneer de rechtsvordering tot
l'action en réparation d'un dommage est prescrite avant l'entrée en vergoeding van schade verjaard is vóór de inwerkingtreding van deze
vigueur de la présente loi » (Doc. parl., Sénat, S.E. 2007, n° 4-10/1, wet » (Parl. St., Senaat, B.Z. 2007, nr. 4-10/1, p. 6).
p. 6). B.4.2. In de Senaat werd een amendement aangenomen dat het
B.4.2. Le Sénat a adopté un amendement remplaçant l'article 3 proposé voorgestelde artikel 3 verving door de volgende tekst :
par le texte suivant : « La présente loi s'applique aux litiges en cours dans la mesure où « De wet is van toepassing op de bestaande rechtsgeschillen in de mate
ils n'ont pas été tranchés par une décision passée en force de chose ze niet beslecht werden bij een in kracht van gewijsde gegane
jugée » (Doc. parl., Sénat, 2007-2008, n° 4-10/2, p. 2, et n° 4-10/3, beslissing » (Parl. St., Senaat, 2007-2008, nr. 4-10/2, p. 2, en nr.
p. 17). 4-10/3, p. 17).
La justification de cet amendement renvoie, d'une part, à l'article 11 De toelichting bij dat amendement verwijst, enerzijds, naar artikel 11
de la loi du 10 juin 1998 modifiant certaines dispositions en matière van de wet van 10 juni 1998 tot wijziging van sommige bepalingen
de prescription et, d'autre part, à l'arrêt de la Cour n° 98/2003 du 2 betreffende de verjaring en, anderzijds, naar het arrest van het Hof
juillet 2003, dans lequel la Cour, « répondant à une question nr. 98/2003 van 2 juli 2003 waarbij het Hof « op een prejudiciële
préjudicielle posée par la Cour d'appel de Mons, a clairement affirmé vraag gesteld door het Hof van Beroep te Bergen, duidelijk stelde dat
qu'un jugement ou arrêt passé en force de chose jugée constitue un een in kracht van gewijsde gegaan vonnis of arrest een objectief
critère de rattachement objectif et ne revêt donc pas un caractère aanknopingspunt vormt en aldus niet discriminerend is » (Parl. St.,
discriminatoire » (Doc. parl., Sénat, 2007-2008, n° 4-10/3, p. 15). Senaat, 2007-2008, nr. 4-10/3, p. 15).
B.4.3. Le Conseil d'Etat a toutefois observé, en ce qui concerne le B.4.3. De Raad van State merkte evenwel het volgende op met betrekking
texte adopté par le Sénat, que : tot de door de Senaat aangenomen tekst :
« Pour traduire l'intention du législateur, telle qu'elle résulte « Om de bedoeling van de wetgever weer te geven, zoals ze thans blijkt
actuellement des discussions au Sénat, l'article 3 devrait être adapté uit de besprekingen in de Senaat, zou artikel 3 zo moeten worden
aangepast dat de personen die op het arrest van de Raad van State
de manière à permettre aux personnes ayant attendu l'arrêt du Conseil hebben gewacht, de mogelijkheid krijgen om voor de burgerlijke rechter
d'Etat d'encore agir devant le juge civil lorsque l'arrêt a été nog op te treden wanneer het arrest is uitgesproken (of ter kennis
prononcé (ou notifié) à une date se situant dans un délai inférieur au gebracht) op een datum die valt binnen een kortere termijn dan de
délai légal de prescription » (avis n° 44.302/2 du 29 avril 2008, Doc. wettelijke verjaringstermijn » (advies nr. 44.302/2 van 29 april 2008,
parl., Chambre, 2007-2008, DOC 52-0832/004, p. 13). Parl. St., Kamer, 2007-2008, DOC 52-0832/004, p. 13).
B.4.4. En réponse à cette observation, la Chambre des représentants a B.4.4. In antwoord hierop heeft de Kamer van volksvertegenwoordigers
adopté un amendement correspondant à la disposition en cause. Cet een amendement aangenomen dat overeenkomt met de in het geding zijnde
amendement a été justifié comme suit : bepaling. Dat amendement is als volgt verantwoord :
« Le présent amendement reformule l'article 3 afin de tenter de répondre aux observations du Conseil d'Etat relatives à son manque de clarté. La loi est déclarée applicable aux recours en annulation introduits devant le Conseil d'Etat avant son entrée en vigueur : soit le recours est toujours pendant et, dans ce cas, il interrompra la prescription jusqu'au prononcé de la décision du Conseil d'Etat, soit il a déjà été statué sur le recours et, dans ce cas, un nouveau délai de prescription aura commencé à courir à partir du prononcé de la décision du Conseil d'Etat et pourra ou non avoir expiré au moment de l'entrée en vigueur de la présente loi. « In dit amendement wordt artikel 3 opnieuw geformuleerd teneinde te trachten rekening te houden met de opmerkingen van de Raad van State over het gebrek aan duidelijkheid ervan. De wet is van toepassing verklaard op beroepen tot vernietiging die bij de Raad van State zijn ingediend vóór de inwerkingtreding ervan. Ofwel is het beroep nog steeds aanhangig en in dit geval stuit het de verjaring tot het tijdstip waarop de Raad van State de beslissing uitspreekt, ofwel is er reeds uitspraak gedaan over het beroep en in dit geval is een nieuwe verjaringstermijn beginnen te lopen vanaf het tijdstip waarop de Raad van State de beslissing heeft uitgesproken en kan de verjaringstermijn al dan niet verstreken zijn op het tijdstip van de inwerkingtreding van deze wet.
L'application de la loi ne peut toutefois pas avoir pour effet de De toepassing van de wet kan evenwel niet tot gevolg hebben dat een in
remettre en cause une décision passée en force de chose jugée qui kracht van gewijsde gegane beslissing, waarmee de burgerrechtelijke
aurait déclaré l'action civile prescrite et contre laquelle un recours vordering verjaard is verklaard en waartegen geen cassatieberoep is
en cassation ne serait pas introduit » (Doc. parl., Chambre, ingediend, ter discussie wordt gesteld » (Parl. St., Kamer, 2007-2008,
2007-2008, DOC 52-0832/005, pp. 3-4). DOC 52-0832/005, pp. 3-4).
B.5. Par l'article 4 de la loi du 25 juillet 2008, le législateur B.5. Met artikel 4 van de wet van 25 juli 2008 wenste de wetgever te
souhaitait garantir que la nouvelle loi soit applicable à toutes les verzekeren dat de nieuwe wet van toepassing zou zijn op alle zaken die
affaires « pendantes », devant le Conseil d'Etat et devant les « hangend » zijn voor de Raad van State en voor de burgerlijke
juridictions civiles, ainsi qu'aux « affaires dans lesquelles le rechtbank, alsmede op « de zaken waarbij men bij de inwerkingtreding
Conseil d'Etat a rendu un arrêt d'annulation moins de 5 ans avant van de nieuwe regeling minder dan 5 jaar is verwijderd van het
l'entrée en vigueur du nouveau régime » (Doc. parl., Sénat, 2007-2008, vernietigingsarrest van de Raad van State » (Parl. St., Senaat,
n° 4-10/3, p. 12), sans qu'il soit toutefois « possible de remettre en 2007-2008, nr. 4-10/3, p. 12), zonder dat het evenwel « mogelijk [is]
cause des décisions coulées en force de chose jugée » (ibid., p. 13). beslissingen die in kracht van gewijsde zijn gegaan op losse schroeven te zetten » (ibid., p. 13).
B.6. La disposition en cause a pour conséquence que certaines actions B.6. De in het geding zijnde bepaling brengt met zich mee dat bepaalde
en réparation du dommage causé par un acte administratif qui pouvaient vorderingen tot herstel van de schade veroorzaakt door een
être considérées comme prescrites avant l'entrée en vigueur de la loi administratieve handeling, die vóór de inwerkingtreding van de wet van
du 25 juillet 2008, sont encore recevables. 25 juli 2008 als verjaard konden worden beschouwd, alsnog ontvankelijk
Cette disposition confère ainsi un effet rétroactif au nouveau régime zijn. Aldus verleent die bepaling terugwerkende kracht aan de nieuwe
et est susceptible, en trompant les attentes suscitées par l'ancienne regeling en kan zij, door afbreuk te doen aan de door de oude wet
loi, de compromettre la sécurité juridique. gewekte verwachtingen, de rechtszekerheid in het gedrang brengen.
B.7. La non-rétroactivité des lois est une garantie qui a pour but de B.7. De niet-retroactiviteit van wetten is een waarborg ter voorkoming
prévenir l'insécurité juridique. Cette garantie exige que le contenu van rechtsonzekerheid. Die waarborg vereist dat de inhoud van het
du droit soit prévisible et accessible, de sorte que le justiciable recht voorzienbaar en toegankelijk is, zodat de rechtzoekende in
puisse prévoir, à un degré raisonnable, les conséquences d'un acte redelijke mate de gevolgen van een bepaalde handeling kan voorzien op
déterminé au moment où cet acte est accompli. La rétroactivité peut het tijdstip dat die handeling wordt verricht. De terugwerkende kracht
uniquement être justifiée lorsqu'elle est indispensable pour réaliser un objectif d'intérêt général. S'il s'avère en outre que la rétroactivité a pour but d'influencer dans un sens déterminé l'issue de l'une ou l'autre procédure judiciaire ou d'empêcher les juridictions de se prononcer sur une question de droit, la nature du principe en cause exige que des circonstances exceptionnelles ou des motifs impérieux d'intérêt général justifient l'intervention du législateur, laquelle porte atteinte, au préjudice d'une catégorie de citoyens, aux garanties juridictionnelles offertes à tous. kan enkel worden verantwoord wanneer zij onontbeerlijk is voor de verwezenlijking van een doelstelling van algemeen belang. Indien bovendien blijkt dat de terugwerkende kracht tot doel heeft de afloop van een gerechtelijke procedure in een welbepaalde zin te beïnvloeden of de rechtscolleges te verhinderen zich uit te spreken over een welbepaalde rechtsvraag, vergt de aard van het in het geding zijnde beginsel dat uitzonderlijke omstandigheden of dwingende motieven van algemeen belang een verantwoording bieden voor het optreden van de wetgever, dat ten nadele van een categorie van burgers afbreuk doet aan de jurisdictionele waarborgen die aan allen worden geboden.
B.8.1. Il ressort des travaux préparatoires que la loi du 25 juillet B.8.1. Uit de parlementaire voorbereiding blijkt dat de wet van 25
2008 ne peut être dissociée de deux arrêts de la Cour de cassation du juli 2008 niet los kan worden gezien van twee arresten van het Hof van
16 février 2006, par lesquels il a été jugé que « le recours en Cassatie van 16 februari 2006, waarbij werd geoordeeld dat « het
annulation formé contre un acte administratif devant le Conseil d'Etat verzoekschrift tot vernietiging van een administratieve handeling voor
n'interrompt ni ne suspend la prescription du droit de réclamer une de Raad van State [...] de verjaring [...] van het recht om voor een
indemnisation devant un tribunal civil en se fondant sur un acte burgerlijke rechtbank schadevergoeding te vorderen gegrond op een
illicite des autorités » (Cass., 16 février 2006, Pas., 2006, n° 98, onrechtmatige overheidsdaad [niet stuit of schorst] » (Cass., 16
et C.05.0050.N). februari 2006, C.05.0022.N en C.05.0050.N).
En adoptant la disposition en cause, le législateur voulait avoir Met de in het geding zijnde bepaling wou de wetgever « aandacht [...]
égard au justiciable « qui, jusqu'à l'arrêt de la Cour de cassation du schenken aan de rechtzoekende die er tot het arrest van het Hof van
16 février 2006, pouvait supposer qu'il avait encore la possibilité de Cassatie van 16 februari 2006 van kon uitgaan dat hij [na een
saisir le tribunal civil [après un arrêt d'annulation du Conseil vernietigingsarrest van de Raad van State] nog kon vorderen voor de
d'Etat] » (Doc. parl., Sénat, 2007-2008, nr. 4-10/3, pp. 15-16). burgerlijke rechtbank » (Parl. St., Senaat, 2007-2008, nr. 4-10/3, pp.
B.8.2. Avant les arrêts précités de la Cour de cassation du 16 février 15-16). B.8.2. Vóór de aangehaalde arresten van het Hof van Cassatie van 16
2006, la question de savoir si un recours en annulation devant le februari 2006 was het antwoord op de vraag of de verjaring van het
Conseil d'Etat interrompait la prescription du droit à demander devant recht om voor een burgerlijke rechtbank schadevergoeding te vorderen
un tribunal civil des dommages et intérêts fondé sur un acte illicite gegrond op een onrechtmatige overheidsdaad wordt gestuit door een
des autorités était controversée en doctrine et en jurisprudence. beroep tot nietigverklaring bij de Raad van State, omstreden in de rechtsleer en in de rechtspraak.
B.8.3. Cette insécurité juridique constitue une circonstance B.8.3. Die rechtsonzekerheid vormt een bijzondere omstandigheid die te
particulière qui peut justifier en l'espèce la rétroactivité du dezen de terugwerkende kracht van de nieuwe regeling - beperkt tot «
nouveau régime, limitée aux « affaires pendantes » et aux « affaires hangende zaken » en « zaken waarbij men bij de inwerkingtreding van de
dans lesquelles le Conseil d'Etat a rendu un arrêt d'annulation moins
de 5 ans avant l'entrée en vigueur du nouveau régime », y compris les nieuwe regeling minder dan 5 jaar is verwijderd van het
actions en justice dirigées contre les autorités publiques qui vernietigingsarrest van de Raad van State » - kan verantwoorden, ook
relèvent du champ d'application des lois coordonnées sur la met betrekking tot de rechtsvorderingen tegen overheden die onder de
comptabilité de l'Etat, essentiellement parce qu'elles sont souvent toepassing van de gecoördineerde wetten op de Rijkscomptabiliteit
les parties défenderesses dans les procédures devant le Conseil vallen, niet in het minst omdat zij vaak de verwerende partijen zijn
d'Etat. Le législateur a pu estimer à bon droit que la situation des in de rechtsplegingen voor de Raad van State. De wetgever heeft
justiciables qui avaient cru, avant les arrêts de la Cour de cassation terecht kunnen oordelen dat de situatie van de rechtzoekenden die vóór
du 16 février 2006, qu'ils pouvaient attendre l'issue de la procédure de arresten van het Hof van Cassatie van 16 februari 2006 erop hadden
devant le Conseil d'Etat avant d'introduire une action en
responsabilité devant les tribunaux civils, devait être régularisée. vertrouwd dat zij de uitkomst van de procedure bij de Raad van State
B.9. La différence de traitement entre, d'une part, les personnes dont konden afwachten alvorens een aansprakelijkheidsvordering bij de
la demande en dommages et intérêts a été déclarée prescrite avant burgerlijke rechtbanken in te leiden, diende te worden geregulariseerd.
l'entrée en vigueur de la loi par une décision passée en force de B.9. Het verschil in behandeling tussen, enerzijds, de personen wier
chose jugée contre laquelle aucun recours en cassation n'a été vordering tot schadevergoeding vóór de inwerkingtreding van de wet
introduit et, d'autre part, les personnes dont la demande en dommages verjaard is verklaard bij een in kracht van gewijsde gegane beslissing
et intérêts n'a pas été déclarée prescrite avant l'entrée en vigueur waartegen geen cassatieberoep is ingesteld en, anderzijds, de personen
de la loi par une décision passée en force de chose jugée contre wier vordering tot schadevergoeding vóór de inwerkingtreding van de
laquelle aucun recours en cassation n'a été introduit, est wet niet verjaard is verklaard bij een in kracht van gewijsde gegane
raisonnablement justifiée, eu égard au principe fondamental de notre beslissing waartegen geen cassatieberoep is ingesteld, is redelijk
ordre juridique selon lequel les décisions judiciaires ne peuvent être verantwoord gelet op het fundamentele beginsel van onze rechtsorde dat
modifiées que par la mise en oeuvre de voies de recours. Par de rechterlijke beslissingen alleen kunnen worden gewijzigd door de
aanwending van rechtsmiddelen. Bijgevolg kan de wet niet van
conséquent, la loi ne peut s'appliquer lorsqu'une décision judiciaire toepassing zijn wanneer een definitief geworden rechterlijke
devenue définitive a déclaré prescrite une action en dommages et beslissing een vordering tot schadevergoeding verjaard heeft
intérêts. verklaard.
B.10.1. En décidant d'appliquer la loi du 25 juillet 2008 à toutes les B.10.1. Door te beslissen de wet van 25 juli 2008 toe te passen op
affaires « pendantes », sauf lorsqu'une décision judiciaire devenue alle « hangende » zaken, behalve wanneer de vordering tot
définitive a déclaré prescrite l'action en dommages et intérêts, le schadevergoeding verjaard is verklaard bij een definitief geworden
législateur a donc choisi de traiter de manière identique toutes les gerechtelijke beslissing, heeft de wetgever dus ervoor gekozen alle
personen op wie een beroep bij de Raad van State voorafgaand aan een
personnes concernées par un recours devant le Conseil d'Etat introduit burgerlijke aansprakelijkheidsvordering betrekking heeft, op dezelfde
avant une action en responsabilité civile, sous la seule réserve de ne manier te behandelen, met het enige voorbehoud de definitief geworden
pas remettre en cause les décisions judiciaires devenues définitives. gerechtelijke beslissingen niet op losse schroeven te zetten.
B.10.2. L'absence de distinction, en ce qui concerne les actions B.10.2. Het ontbreken, wat de hangende vorderingen betreft waarop de
pendantes auxquelles la loi est applicable en vertu de la disposition wet, krachtens de in het geding zijnde overgangsbepaling, van
transitoire en cause, entre, d'une part, les personnes concernées par toepassing is, van een onderscheid tussen, enerzijds, de personen op
un arrêt du Conseil d'Etat prononcé dans le délai de prescription, et, wie een arrest van de Raad van State uitgesproken binnen de
d'autre part, celles concernées par un arrêt du Conseil d'Etat verjaringstermijn betrekking heeft en, anderzijds, de personen op wie
prononcé au-delà du délai de prescription, est raisonnablement een arrest van de Raad van State uitgesproken na de verjaringstermijn
justifiée par l'objectif poursuivi par le législateur de prendre en betrekking heeft, is redelijkerwijs verantwoord door de door de
considération - et de traiter par conséquent de manière identique - la wetgever nagestreefde doelstelling om rekening te houden met de
situation de toutes les personnes qui ont pu croire, avant les arrêts situatie - en ze bijgevolg op dezelfde wijze te behandelen - van alle
de la Cour de cassation du 16 février 2006, que la durée de la personen die, vóór de arresten van het Hof van Cassatie van 16
procédure devant le Conseil d'Etat interrompait ou suspendait la februari 2006, vermochten erop te vertrouwen dat de duur van de
prescription de leur action en responsabilité civile subséquente. procedure bij de Raad van State de verjaring van hun daaropvolgende
La circonstance que le Conseil d'Etat se soit prononcé ou non dans le burgerlijke aansprakelijkheidsvordering stuitte of schorste.
délai de prescription, préalablement à l'introduction de l'action De omstandigheid dat de Raad van State zich al dan niet binnen de
civile, ne constitue donc pas un critère pertinent au regard de verjaringstermijn, voorafgaandelijk aan de indiening van de
l'objectif poursuivi par la disposition transitoire en cause, qui burgerlijke rechtsvordering, heeft uitgesproken, vormt dus geen
pourrait justifier une distinction quant à l'application de la loi du relevant criterium in het licht van de met de in het geding zijnde
overgangsbepaling nagestreefde doelstelling, dat een onderscheid met
25 juillet 2008 aux procédures pendantes. betrekking tot de toepassing van de wet van 25 juli 2008 op de
hangende procedures zou kunnen verantwoorden.
B.11. Il ressort de ce qui précède que la question préjudicielle par B.11. Uit wat voorafgaat, volgt dat de prejudiciële vraag, waarmee het
laquelle il est demandé à la Cour de se prononcer sur la compatibilité Hof wordt verzocht zich uit te spreken over de bestaanbaarheid van de
de la disposition en cause avec les articles 10 et 11 de la in het geding zijnde bepaling met de artikelen 10 en 11 van de
Constitution appelle une réponse négative. Grondwet, ontkennend dient te worden beantwoord.
B.12. Le contrôle de la disposition en cause au regard des autres B.12. De toetsing van de in het geding zijnde bepaling aan de andere
grondwettelijke of verdragsrechtelijke bepalingen of aan de in B.3.1
dispositions constitutionnelles ou conventionnelles ou des principes vermelde beginselen, eventueel in samenhang gelezen met de artikelen
évoqués en B.3.1, éventuellement combinés avec les articles 10 et 11 10 en 11 van de Grondwet, leidt niet tot een ander besluit.
de la Constitution, ne conduit pas à une autre conclusion.
B.13. La question préjudicielle appelle une réponse négative. B.13. De prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof,
dit pour droit : zegt voor recht :
L'article 4 de la loi du 25 juillet 2008 « modifiant le Code civil et Artikel 4 van de wet van 25 juli 2008 « tot wijziging van het
les lois coordonnées du 17 juillet 1991 sur la comptabilité de l'Etat Burgerlijk Wetboek en de gecoördineerde wetten van 17 juli 1991 op de
en vue d'interrompre la prescription de l'action en dommages et Rijkscomptabiliteit met het oog op het stuiten van de verjaring van de
intérêts à la suite d'un recours en annulation devant le Conseil vordering tot schadevergoeding ten gevolge van een beroep tot
d'Etat » ne viole pas les articles 10, 11 et 16 de la Constitution, vernietiging bij de Raad van State » schendt niet de artikelen 10, 11
en 16 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met de
combinés ou non avec les articles 6.1 et 13 de la Convention artikelen 6.1 en 13 van het Europees Verdrag voor de rechten van de
européenne des droits de l'homme, avec l'article 1er du Premier mens, met artikel 1 van het Eerste Aanvullend Protocol bij het
Protocole additionnel à la Convention européenne des droits de l'homme Europees Verdrag voor de rechten van de mens en met het beginsel van
et avec le principe de non-rétroactivité, avec le principe de niet-retroactiviteit, het evenredigheidsbeginsel, het
proportionnalité et avec les principes de la sécurité juridique, de la rechtszekerheidsbeginsel, het beginsel van de voorrang van het recht
prééminence du droit et du droit à un procès équitable. en het beginsel van het recht op een eerlijk proces.
Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour constitutionnelle, à l'audience publique du 13 janvier 2011. Grondwettelijk Hof, op de openbare terechtzitting van 13 januari 2011.
Le greffier, De griffier,
P.-Y. Dutilleux. P.-Y. Dutilleux.
Le président, De voorzitter,
M. Melchior. M. Melchior.
^