← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 149/2009 du 30 septembre 2009 Numéro du rôle : 4588 En cause
: la question préjudicielle concernant l'article 1022 du Code judiciaire, tel qu'il a été remplacé par
l'article 7 de loi du 21 avril 2007 relative à la répé La Cour constitutionnelle, composée du
juge M. Melchior, faisant fonction de président, du prési(...)"
Extrait de l'arrêt n° 149/2009 du 30 septembre 2009 Numéro du rôle : 4588 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 1022 du Code judiciaire, tel qu'il a été remplacé par l'article 7 de loi du 21 avril 2007 relative à la répé La Cour constitutionnelle, composée du juge M. Melchior, faisant fonction de président, du prési(...) | Uittreksel uit arrest nr. 149/2009 van 30 september 2009 Rolnummer 4588 In zake : de prejudiciële vraag over artikel 1022 van het Gerechtelijk Wetboek, zoals vervangen bij artikel 7 van de wet 21 april 2007 betreffende de verhaalbaarheid va Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit rechter M. Melchior, waarnemend voorzitter, voorzitter (...) |
---|---|
COUR CONSTITUTIONNELLE | GRONDWETTELIJK HOF |
Extrait de l'arrêt n° 149/2009 du 30 septembre 2009 | Uittreksel uit arrest nr. 149/2009 van 30 september 2009 |
Numéro du rôle : 4588 | Rolnummer 4588 |
En cause : la question préjudicielle concernant l'article 1022 du Code | In zake : de prejudiciële vraag over artikel 1022 van het Gerechtelijk |
judiciaire, tel qu'il a été remplacé par l'article 7 de loi du 21 | Wetboek, zoals vervangen bij artikel 7 van de wet 21 april 2007 |
avril 2007 relative à la répétibilité des honoraires et des frais | betreffende de verhaalbaarheid van de erelonen en de kosten verbonden |
d'avocat, posée par le Tribunal du travail de Dinant. | aan de bijstand van een advocaat, gesteld door de Arbeidsrechtbank te |
La Cour constitutionnelle, | Dinant. Het Grondwettelijk Hof, |
composée du juge M. Melchior, faisant fonction de président, du | samengesteld uit rechter M. Melchior, waarnemend voorzitter, |
président M. Bossuyt, et des juges A. Alen, J.-P. Snappe, E. Derycke, | voorzitter M. Bossuyt, en de rechters A. Alen, J.-P. Snappe, E. |
J. Spreutels et T. Merckx-Van Goey, assistée du greffier P.-Y. | Derycke, J. Spreutels en T. Merckx-Van Goey, bijgestaan door de |
Dutilleux, présidée par le juge M. Melchior, | griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van rechter M. Melchior, |
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : | wijst na beraad het volgende arrest : |
I. Objet de la question préjudicielle et procédure | I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging |
Par jugement du 5 décembre 2008 en cause de Caroline Michel contre la | Bij vonnis van 5 december 2008 in zake Caroline Michel tegen de bvba « |
SPRL « Chez Marie », dont l'expédition est parvenue au greffe de la | Chez Marie », waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is |
Cour le 19 décembre 2008, le Tribunal du travail de Dinant a posé la | ingekomen op 19 december 2008, heeft de Arbeidsrechtbank te Dinant de |
question préjudicielle suivante : | volgende prejudiciële vraag gesteld : |
« La disposition de l'article 1022 du Code judiciaire, telle qu'elle a | « Schendt de bepaling van artikel 1022 van het Gerechtelijk Wetboek, |
été modifiée par la loi du 21 avril 2007, combinée avec les articles | zoals gewijzigd bij de wet van 21 april 2007, in samenhang gelezen met |
1017 et 1018 du Code judiciaire, viole-t-elle les articles 10 et 11 de | de artikelen 1017 en 1018 van het Gerechtelijk Wetboek, de artikelen |
la Constitution en ce qu'elle ne réserve une indemnité de procédure | 10 en 11 van de Grondwet, in zoverre een rechtsplegingsvergoeding |
qu'à la partie ayant obtenu gain de cause qui est représentée par un | enkel wordt voorbehouden aan de in het gelijk gestelde partij die |
avocat, même si cette représentation s'inscrit dans le cadre de | wordt vertegenwoordigd door een advocaat, zelfs al gebeurt dit in het |
l'assistance judiciaire ou d'une défense pro deo et que la partie ne | kader van de rechtsbijstand of een verdediging pro deo, waarbij die |
paie pas elle-même les frais et honoraires de cet avocat, et la refuse | partij de kosten en erelonen voor die advocaat niet zelf betaalt, en |
à la partie ayant obtenu gain de cause qui est représentée par un | de in het gelijk gestelde partij die wordt vertegenwoordigd door een |
mandataire au sens de l'article 728, § 3, du Code judiciaire ? ». | gevolmachtigde in de zin van artikel 728, § 3, van het Gerechtelijk |
Wetboek ervan wordt uitgesloten ? ». | |
(...) | (...) |
III. En droit | III. In rechte |
(...) | (...) |
B.1.1. De in het geding zijnde bepaling maakt deel uit van de wet van | |
B.1.1. La disposition en cause figure dans la loi du 21 avril 2007 | 21 april 2007 betreffende de verhaalbaarheid van de erelonen en de |
relative à la répétibilité des honoraires et des frais d'avocat, qui | kosten verbonden aan de bijstand van een advocaat, die sommige |
modifie certaines dispositions du Code judiciaire et du Code | bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek en van het Wetboek van |
d'instruction criminelle afin de mettre à charge de la partie qui | strafvordering wijzigt teneinde een deel van de kosten van de bijstand |
succombe une partie des frais d'avocats exposés par la partie qui | van de advocaat van de partij die een proces wint, ten laste te leggen |
gagne un procès. | van de partij die in het ongelijk wordt gesteld. |
B.1.2. Dans la version applicable à l'affaire ayant donné lieu à la | B.1.2. In de versie zoals van toepassing in het bodemgeschil, bepaalt |
question préjudicielle, l'article 1022 du Code judiciaire, tel qu'il a | artikel 1022 van het Gerechtelijk Wetboek, zoals vervangen bij artikel |
été remplacé par l'article 7 de la loi précitée du 21 avril 2007, | 7 van de voormelde wet van 21 april 2007 : |
dispose : « L'indemnité de procédure est une intervention forfaitaire dans les | « De rechtsplegingsvergoeding is een forfaitaire tegemoetkoming in de |
frais et honoraires d'avocat de la partie ayant obtenu gain de cause. | kosten en erelonen van de advocaat van de in het gelijk gestelde partij. |
Na het advies te hebben ingewonnen van de Orde van Vlaamse Balies en | |
Après avoir pris l'avis de l'Ordre des barreaux francophones et | van de Ordre des barreaux francophones et germanophone, stelt de |
Koning, bij een besluit vastgesteld na overleg in de Ministerraad de | |
germanophone et de l'Orde van Vlaamse Balies, le Roi établit par | basis-, minimum- en maximumbedragen vast van de |
arrêté délibéré en Conseil des ministres, les montants de base, minima | rechtsplegingsvergoeding, onder meer in functie van de aard van de |
et maxima de l'indemnité de procédure, en fonction notamment de la | zaak en van de belangrijkheid van het geschil. |
nature de l'affaire et de l'importance du litige. | Op verzoek van een van de partijen en op een met bijzondere redenen |
A la demande d'une des parties, et sur décision spécialement motivée, | omklede beslissing, kan de rechter ofwel de vergoeding verminderen, |
le juge peut soit réduire l'indemnité soit l'augmenter, sans pour | ofwel die verhogen, zonder de door de Koning bepaalde maximum- en |
autant dépasser les montants maxima et minima prévus par le Roi. Dans | minimumbedragen te overschrijden. Bij zijn beoordeling houdt de |
son appréciation, le juge tient compte : | rechter rekening met : |
- de la capacité financière de la partie succombante, pour diminuer le | - de financiële draagkracht van de verliezende partij, om het bedrag |
montant de l'indemnité; | van de vergoeding te verminderen; |
- de la complexité de l'affaire; | - de complexiteit van de zaak; |
- des indemnités contractuelles convenues pour la partie qui obtient | - de contractueel bepaalde vergoedingen voor de in het gelijk gestelde |
gain de cause; | partij; |
- du caractère manifestement déraisonnable de la situation. | - het kennelijk onredelijk karakter van de situatie. |
Si la partie succombante bénéficie de l'aide juridique de deuxième | Indien de in het ongelijk gestelde partij van de tweedelijns |
ligne, l'indemnité de procédure est fixée au minimum établi par le Roi, sauf en cas de situation manifestement déraisonnable. Le juge motive spécialement sa décision sur ce point. Lorsque plusieurs parties bénéficient de l'indemnité de procédure à charge d'une même partie succombante, son montant est au maximum le double de l'indemnité de procédure maximale à laquelle peut prétendre le bénéficiaire qui est fondé à réclamer l'indemnité la plus élevée. Elle est répartie entre les parties par le juge. Aucune partie ne peut être tenue au paiement d'une indemnité pour l'intervention de l'avocat d'une autre partie au-delà du montant de | juridische bijstand geniet, wordt de rechtsplegingsvergoeding vastgelegd op het door de Koning vastgestelde minimum, tenzij in geval van een kennelijk onredelijke situatie. De rechter motiveert in het bijzonder zijn beslissing op dat punt. Wanneer meerdere partijen de rechtsplegingsvergoeding ten laste van dezelfde in het ongelijk gestelde partij genieten, bedraagt het bedrag ervan maximum het dubbel van de maximale rechtsplegingsvergoeding waarop de begunstigde die gerechtigd is om de hoogste vergoeding te eisen aanspraak kan maken. Ze wordt door de rechter tussen de partijen verdeeld. Geen partij kan boven het bedrag van de rechtsplegingsvergoeding worden aangesproken tot betaling van een vergoeding voor de |
l'indemnité de procédure ». | tussenkomst van de advocaat van een andere partij ». |
La Cour ne doit pas tenir compte, en l'espèce, de la loi du 22 | Het Hof dient te dezen geen rekening te houden met de wet van 22 |
décembre 2008 modifiant le Code judiciaire en ce qui concerne la | december 2008 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek betreffende |
de verhaalbaarheid van de erelonen en de kosten verbonden aan de | |
répétibilité des honoraires et des frais d'avocat, qui remplace, dans | bijstand van een advocaat, die in het derde lid van het geciteerde |
l'alinéa 3 de l'article cité, les mots « A la demande d'une des | artikel, de woorden « Op verzoek van een van de partijen en op een met |
parties, et sur décision spécialement motivée, le juge peut » par les | bijzondere redenen omklede beslissing, kan de rechter » vervangt door |
mots « A la demande d'une des parties, éventuellement formulée sur | de woorden « Op verzoek van een van de partijen, dat in voorkomend |
interpellation par le juge, celui-ci peut, par décision spécialement | geval wordt gedaan na ondervraging door de rechter, kan deze bij een |
motivée ». | met bijzondere redenen omklede beslissing ». |
B.2.1. Le juge a quo demande si la disposition en cause est contraire | B.2.1. De verwijzende rechter vraagt of de in het geding zijnde |
au principe d'égalité et de non-discrimination consacré par les | bepaling in strijd is met het beginsel van gelijkheid en |
articles 10 et 11 de la Constitution, en ce qu'elle réserve | niet-discriminatie, gewaarborgd bij de artikelen 10 en 11 van de |
l'indemnité de procédure à la partie ayant obtenu gain de cause qui | Grondwet, doordat zij de rechtsplegingsvergoeding voorbehoudt aan de |
est assistée par un avocat, à l'exclusion de la partie ayant obtenu | in het gelijk gestelde partij die wordt bijgestaan door een advocaat, |
gain de cause qui est représentée devant les juridictions du travail | met uitsluiting van de in het gelijk gestelde partij die voor de |
conformément à l'article 728, § 3, du Code judiciaire et ce, « même si | arbeidsgerechten wordt vertegenwoordigd overeenkomstig artikel 728, § |
cette représentation s'inscrit dans le cadre de l'assistance | 3, van het Gerechtelijk Wetboek, en zulks « zelfs al gebeurt dit in |
judiciaire ou d'une défense pro deo et que la partie ne paie pas | het kader van de rechtsbijstand of een pro deo verdediging waarbij die |
elle-même les frais et honoraires de cet avocat ». | partij de kosten en erelonen voor die advocaat niet zelf betaalt ». |
B.2.2. La disposition en cause a déjà fait l'objet de recours en | B.2.2. De in het geding zijnde bepaling maakte reeds het voorwerp uit |
annulation qui ont donné lieu à l'arrêt n° 182/2008 du 18 décembre 2008 dans lequel la Cour a jugé : « B.17.2. Entre la partie défendue par un avocat et celle qui est défendue par un délégué syndical, il existe une différence qui repose sur un critère objectif : en règle, la première paie à son conseil des frais et honoraires librement établis par celui-ci tandis que la seconde ne se voit réclamer ni par son organisation syndicale ni par le délégué de celle-ci des sommes d'une nature et d'un montant comparables aux frais et honoraires d'un avocat. La cotisation syndicale payée par les affiliés ne peut être comparée à des frais et honoraires d'avocat. En effet, la cotisation est due par le fait de l'affiliation, et n'a pas pour objet principal de rémunérer l'assistance ou la représentation en justice. Les frais éventuels | van beroepen tot vernietiging die aanleiding hebben gegeven tot het arrest nr. 182/2008 van 18 december 2008, waarin het Hof heeft geoordeeld : « B.17.2. Tussen een partij die door een advocaat wordt verdedigd en een partij die door een vakbondsafgevaardigde wordt verdedigd, bestaat een verschil dat op een objectief criterium berust : in de regel betaalt de eerste aan haar raadsman kosten en erelonen die de advocaat vrij bepaalt, terwijl van de tweede noch door haar vakbondsorganisatie noch door de afgevaardigde ervan sommen worden gevorderd waarvan de aard en het bedrag vergelijkbaar zijn met de kosten en erelonen van een advocaat. De vakbondsbijdrage die de aangeslotenen betalen, kan niet worden vergeleken met de kosten en erelonen van advocaten. De bijdrage is immers verschuldigd vanwege de aansluiting en heeft niet hoofdzakelijk tot doel de geboden bijstand of vertegenwoordiging in rechte te vergoeden. De eventuele kosten die de vakorganisatie van de aangeslotene vordert wanneer hij niet sinds een voldoende aantal jaren |
réclamés par le syndicat à l'affilié qui n'est pas membre du syndicat | lid ervan is en in rechte wordt vertegenwoordigd, zijn evenmin |
depuis suffisamment d'années en cas de représentation en justice ne | vergelijkbaar met de erelonen van advocaten. Hetzelfde geldt voor het |
s'apparentent pas non plus à des honoraires d'avocat. Il en va de même | eventuele bedrag dat verschuldigd is door de aangeslotene die een |
de la somme éventuellement due par l'affilié qui a voulu soutenir une | rechtsvordering heeft willen instellen, tegen het ongunstig advies van |
action en justice contre l'avis défavorable du délégué syndical et qui | de vakbondsafgevaardigde in, en die in die vordering in het ongelijk |
succombe dans cette action. | wordt gesteld. |
B.17.3. L'objet de la loi attaquée est de mettre partiellement à | B.17.3. Het doel van de bestreden wet bestaat erin de kosten en |
erelonen die de in het gelijk gestelde partij aan haar advocaat | |
charge de la partie qui perd le procès les frais et honoraires | betaalt gedeeltelijk ten laste te leggen van de in het ongelijk |
d'avocat payés par la partie qui obtient gain de cause. Il est exact | gestelde partij. Het is juist dat de rechtsplegingsvergoeding, waarin |
que l'indemnité de procédure, qui était déjà prévue par l'article 1022 | artikel 1022 van het Gerechtelijk Wetboek reeds voorzag, van aard is |
du Code judiciaire, a changé de nature par l'effet de la loi attaquée, puisqu'elle est désormais destinée à couvrir les frais causés par les prestations intellectuelles de l'avocat, et non plus uniquement les frais matériels exposés par celui-ci au bénéfice de son client. Les délégués syndicaux qui plaident devant les juridictions du travail pour les affiliés du syndicat qui les emploie fournissent également des prestations semblables. Il n'en demeure pas moins que l'indemnité de procédure est conçue comme une intervention forfaitaire dans les charges effectivement supportées par une partie et qu'en n'étendant pas son bénéfice aux parties qui, comme celles qui sont assistées et représentées par un délégué syndical, ne supportent pas les mêmes charges, le législateur a retenu un critère de distinction pertinent par rapport à l'objet de | veranderd door de werking van de bestreden wet, vermits zij voortaan bestemd is om de kosten voor de intellectuele prestaties van de advocaat te dekken en niet langer alleen de materiële kosten van de laatstgenoemde ten behoeve van zijn cliënt. De vakbondsafgevaardigden die voor de arbeidsgerechten pleiten voor de aangeslotenen bij een vakorganisatie die hen tewerkstelt, leveren eveneens soortgelijke diensten. De rechtsplegingsvergoeding is opgevat als een forfaitaire deelneming in de lasten die een partij daadwerkelijk draagt en de wetgever heeft, door het voordeel ervan niet uit te breiden tot de partijen die, zoals die welke door een vakbondsafgevaardigde worden bijgestaan en vertegenwoordigd, niet dezelfde lasten dragen, een criterium van onderscheid gekozen dat pertinent is ten opzichte van het doel van de |
la loi ». | wet ». |
B.2.3. Le fait que l'indemnité de procédure est réservée à la partie | B.2.3. Aan de aldus gegeven verantwoording voor het verschil inzake |
ayant obtenu gain de cause qui est représentée par un avocat « même si | verhaalbaarheid tussen een partij die door een advocaat wordt |
cette représentation s'inscrit dans le cadre de l'assistance | verdedigd en een partij die door een vakbondsafgevaardigde wordt |
judiciaire ou d'une défense pro deo » ne modifie pas la justification | verdedigd, wordt geen afbreuk gedaan door het feit dat de |
qui est ainsi donnée de la différence, en matière de répétibilité, | rechtsplegingsvergoeding wordt voorbehouden aan de in het gelijk |
entre une partie qui est défendue par un avocat et une partie qui est | gestelde partij die wordt vertegenwoordigd door een advocaat, « zelfs |
défendue par un délégué syndical. | al gebeurt dit in het kader van de rechtsbijstand of een pro deo |
verdediging ». | |
L'assistance judiciaire visée à l'article 664 du Code judiciaire | De rechtsbijstand bedoeld in artikel 664 van het Gerechtelijk Wetboek |
concerne notamment les droits d'enregistrement, de greffe et | betreft met name de registratie-, griffie- en uitgifterechten en |
d'expédition et les autres dépens, ainsi que les frais du ministère | andere kosten van rechtspleging alsook de kosten van openbare en |
des officiers publics et ministériels - notamment les huissiers de | ministeriële ambtenaren - onder meer de gerechtsdeurwaarders - en van |
justice - et des conseillers techniques lors d'expertises judiciaires. | technische adviseurs bij gerechtelijke deskundigenonderzoeken. Die |
Cette assistance judiciaire diffère fondamentalement de l'assistance | rechtsbijstand verschilt zodanig van de bijstand van een advocaat dat |
d'un avocat, de sorte que le législateur, compte tenu de l'ensemble | de wetgever, rekening houdend met het geheel van omstandigheden die |
des circonstances qui ont abouti à la loi du 21 avril 2007, a pu, sans | tot de wet van 21 april 2007 hebben geleid, zonder het |
violer le principe d'égalité, réserver le régime de la répétibilité | gelijkheidsbeginsel te schenden, vermocht de regeling van de |
des frais et honoraires d'avocat à la partie ayant obtenu gain de | verhaalbaarheid van de kosten en erelonen van advocaten voor te |
cause qui est représentée par un avocat. | behouden aan de in het gelijk gestelde partij die wordt bijgestaan |
door een advocaat. | |
En ce qui concerne l'avocat pro deo, plus précisément l'« aide | Wat betreft de pro deo advocaat, meer bepaald de « juridische |
juridique de deuxième ligne » (article 446bis du Code judiciaire), | tweedelijnsbijstand » (artikel 446bis van het Gerechtelijk Wetboek), |
l'article 508/19 du Code judiciaire, tel qu'il a été modifié par | bepaalt artikel 508/19 van het Gerechtelijk Wetboek, zoals gewijzigd |
l'article 2 de la loi du 21 avril 2007, dispose que l'avocat perçoit | bij artikel 2 van de wet van 21 april 2007, dat de advocaat de aan de |
l'indemnité de procédure accordée au bénéficiaire (article 508/19, § 1er) | begunstigde toegekende rechtsplegingsvergoeding int (artikel 508/19, § |
et la mentionne dans son rapport au bureau d'aide juridique (article | 1) en daarvan melding maakt in zijn verslag aan het bureau voor |
508/19, § 2, alinéa 1er) pour que l'indemnité de procédure soit | rechtsbijstand (artikel 508/19, § 2, eerste lid), opdat de |
déduite des indemnités qu'il perçoit pour ses prestations dans le | rechtsplegingsvergoeding in mindering kan worden gebracht van de |
vergoedingen die hij ontvangt voor zijn prestaties in het raam van de | |
cadre de l'aide juridique de deuxième ligne. Si le bénéficiaire de | juridische tweedelijnsbijstand. Indien de begunstigde van die |
cette aide juridique de deuxième ligne perçoit l'indemnité de | tweedelijnsbijstand de rechtsplegingsvergoeding ontvangt nadat de |
procédure après le dépôt du rapport de l'avocat, celle-ci peut être | advocaat zijn verslag heeft ingediend, kan die door de Schatkist |
réclamée par le Trésor (article 508/20, § 2, alinéa 2, inséré par | worden teruggevorderd (artikel 508/20, § 2, tweede lid, ingevoegd bij |
l'article 4 de la loi du 21 avril 2007). Par conséquent, la partie qui | artikel 4 van de wet van 21 april 2007). Derhalve zal aan een partij |
bénéficie de l'aide juridique de deuxième ligne ne recevra pas | die tweedelijnsbijstand geniet niet het bedrag van de |
davantage le montant de l'indemnité de procédure qu'une partie qui est | rechtsplegingsvergoeding toekomen, evenmin als aan een partij die door |
défendue par un délégué syndical. | een vakbondsafgevaardigde wordt verdedigd. |
B.2.4. La question préjudicielle appelle une réponse négative. | B.2.4. De prejudiciële vraagt dient ontkennend te worden beantwoord. |
Par ces motifs, | Om die redenen, |
la Cour | het Hof |
dit pour droit : | zegt voor recht : |
L'article 1022 du Code judiciaire, tel qu'il a été remplacé par | Artikel 1022 van het Gerechtelijk Wetboek, zoals vervangen bij artikel |
l'article 7 de la loi du 21 avril 2007 relative à la répétibilité des | 7 van de wet van 21 april 2007 betreffende de verhaalbaarheid van de |
honoraires et des frais d'avocat, ne viole pas les articles 10 et 11 de la Constitution. | erelonen en kosten verbonden aan de bijstand van een advocaat, schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet. |
Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, | Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig |
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989, à | artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989, op de openbare |
l'audience publique du 30 septembre 2009. | terechtzitting van 30 september 2009. |
Le greffier, | De griffier, |
P.-Y. Dutilleux. | P.-Y. Dutilleux. |
Le président f.f., | De wnd. voorzitter, |
M. Melchior. | M. Melchior. |