← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 138/2009 du 17 septembre 2009 Numéro du rôle : 4562 En cause
: la question préjudicielle relative à l'article 301, § 7, du Code civil, tel qu'il a été remplacé
par l'article 7 de la loi du 27 avril 2007 réformant La Cour constitutionnelle, composée des présidents P. Martens et M. Bossuyt,
et des juges M. Mel(...)"
| Extrait de l'arrêt n° 138/2009 du 17 septembre 2009 Numéro du rôle : 4562 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 301, § 7, du Code civil, tel qu'il a été remplacé par l'article 7 de la loi du 27 avril 2007 réformant La Cour constitutionnelle, composée des présidents P. Martens et M. Bossuyt, et des juges M. Mel(...) | Uittreksel uit arrest nr. 138/2009 van 17 september 2009 Rolnummer : 4562 In zake : de prejudiciële vraag over artikel 301, § 7, van het Burgerlijk Wetboek, zoals vervangen bij artikel 7 van de wet van 27 april 2007 betreffende de her Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters P. Martens en M. Bossuyt, en de rechters(...) |
|---|---|
| COUR CONSTITUTIONNELLE | GRONDWETTELIJK HOF |
| Extrait de l'arrêt n° 138/2009 du 17 septembre 2009 | Uittreksel uit arrest nr. 138/2009 van 17 september 2009 |
| Numéro du rôle : 4562 | Rolnummer : 4562 |
| En cause : la question préjudicielle relative à l'article 301, § 7, du | In zake : de prejudiciële vraag over artikel 301, § 7, van het |
| Code civil, tel qu'il a été remplacé par l'article 7 de la loi du 27 | Burgerlijk Wetboek, zoals vervangen bij artikel 7 van de wet van 27 |
| avril 2007 réformant le divorce, posée par le Juge de paix du canton | april 2007 betreffende de hervorming van de echtscheiding, gesteld |
| de Namur 2. | door de Vrederechter van het kanton Namen 2. |
| La Cour constitutionnelle, | Het Grondwettelijk Hof, |
| composée des présidents P. Martens et M. Bossuyt, et des juges M. | samengesteld uit de voorzitters P. Martens en M. Bossuyt, en de |
| Melchior, R. Henneuse, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. | rechters M. Melchior, R. Henneuse, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, |
| Snappe, E. Derycke et J. Spreutels, assistée du greffier P.-Y. | J.-P. Snappe, E. Derycke en J. Spreutels, bijgestaan door de griffier |
| Dutilleux, présidée par le juge M. Melchior, | P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van rechter M. Melchior, |
| après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : | wijst na beraad het volgende arrest : |
| I. Objet de la question préjudicielle et procédure | I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging |
| Par jugement du 18 novembre 2008 en cause de J.-J. P. contre G.P., | Bij vonnis van 18 november 2008 in zake J.-J. P. tegen G.P., waarvan |
| dont l'expédition est parvenue au greffe de la Cour le 26 novembre | de expeditie ter griffie van het Hof is ingekomen op 26 november 2008, |
| 2008, le Juge de paix du canton de Namur 2 a posé la question | heeft de Vrederechter van het kanton Namen 2 de volgende prejudiciële |
| préjudicielle suivante : | vraag gesteld : |
| « L'interprétation du paragraphe 7 de l'article 301 nouveau du Code | « Schendt de interpretatie van paragraaf 7 van het nieuwe artikel 301 |
| van het Burgerlijk Wetboek volgens welke die bepaling niet van | |
| civil suivant laquelle cette disposition ne serait pas applicable aux | toepassing zou zijn op de personen die door onderlinge toestemming uit |
| personnes divorcées par consentement mutuel avant l'entrée en vigueur | de echt zijn gescheiden vóór de inwerkingtreding van het nieuwe |
| de l'article 301 nouveau du Code civil viole-t-elle les dispositions | artikel 301 van het Burgerlijk Wetboek, de bepalingen van de artikelen |
| des articles 10 et 11 de la Constitution, lus ou non en relation avec | 10 en 11 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met de |
| les articles 6 et/ou 14 de la Convention européenne des Droits de | artikelen 6 en/of 14 van het Europees Verdrag voor de rechten van de |
| l'Homme, ainsi qu'avec l'article 1er du protocole, n° 1 à la | mens, alsook met artikel 1 van het Eerste Aanvullend Protocol bij het |
| Convention européenne des Droits de l'Homme et avec l'article 6.1 et | Europees Verdrag voor de rechten van de mens en met de artikelen 6.1 |
| l'article 6.2 du Traité sur l'Union européenne ? ». | en 6.2 van het Verdrag betreffende de Europese Unie ? ». |
| (...) | (...) |
| III. En droit | III. In rechte |
| (...) | (...) |
| B.1. La Cour est interrogée au sujet de l'article 301 du Code civil, | B.1. Het Hof wordt ondervraagd over artikel 301 van het Burgerlijk |
| tel qu'il a été remplacé par l'article 7 de la loi du 27 avril 2007 | Wetboek, zoals vervangen bij artikel 7 van de wet van 27 april 2007 |
| réformant le divorce. | betreffende de hervorming van de echtscheiding. |
| Cet article - dont seul le paragraphe 7, alinéa 1er, est en cause - | Dat artikel - waarvan alleen paragraaf 7, eerste lid, in het geding is |
| dispose : | - bepaalt : |
| « § 1er. Sans préjudice de l'article 1257 du Code judiciaire, les | « § 1. Onverminderd artikel 1257 van het Gerechtelijk Wetboek kunnen |
| époux peuvent convenir à tout moment de la pension alimentaire | de echtgenoten op elk ogenblik overeenkomen omtrent de eventuele |
| éventuelle, du montant de celle-ci et des modalités selon lesquelles | uitkering tot levensonderhoud, het bedrag ervan en de nadere regels |
| le montant convenu pourra être revu. | volgens welke het overeengekomen bedrag zal kunnen worden herzien. |
| § 2. A défaut de la convention visée au § 1er, le tribunal peut, dans | § 2. Bij gebrek aan overeenkomst zoals bedoeld in § 1, kan de |
| le jugement prononçant le divorce ou lors d'une décision ultérieure, | rechtbank in het vonnis dat de echtscheiding uitspreekt of bij een |
| accorder, à la demande de l'époux dans le besoin, une pension | latere beslissing, op verzoek van de behoeftige echtgenoot een |
| alimentaire à charge de l'autre époux. | uitkering tot levensonderhoud toestaan ten laste van de andere |
| Le tribunal peut refuser de faire droit à la demande de pension si le | echtgenoot. De rechtbank kan het verzoek om een uitkering weigeren indien de |
| défendeur prouve que le demandeur a commis une faute grave ayant rendu | verweerder bewijst dat verzoeker een zware fout heeft begaan die de |
| impossible la poursuite de la vie commune. | voortzetting van de samenleving onmogelijk heeft gemaakt. |
| En aucun cas, la pension alimentaire n'est accordée au conjoint | In geen geval wordt de uitkering tot levensonderhoud toegekend aan de |
| reconnu coupable d'un fait visé aux articles 375, 398 à 400, 402, 403 | echtgenoot die schuldig werd bevonden aan een in de artikelen 375, 398 |
| ou 405 du Code pénal, commis contre la personne du défendeur, ou d'une | tot 400, 402, 403 of 405 van het Strafwetboek bedoeld feit dat is |
| gepleegd tegen de persoon van de verweerder of aan een poging tot het | |
| tentative de commettre un fait visé aux articles 375, 393, 394 ou 397 | plegen van een in de artikelen 375, 393, 394 of 397 van hetzelfde |
| du même Code contre cette même personne. | Wetboek bedoeld feit tegen diezelfde persoon. |
| Par dérogation à l'article 4 du titre préliminaire du Code de | In afwijking van artikel 4 van de voorafgaande titel van het Wetboek |
| procédure pénale, le juge peut, en attendant que la décision sur | van strafvordering kan de rechter in afwachting dat de beslissing over |
| l'action publique soit coulée en force de chose jugée, allouer au | de strafvordering in kracht van gewijsde is getreden, aan de verzoeker |
| demandeur une pension provisionnelle, en tenant compte de toutes les | een provisionele uitkering toekennen, hierbij rekening houdend met |
| circonstances de la cause. Il peut subordonner l'octroi de cette | alle omstandigheden van de zaak. Hij kan het toekennen van deze |
| pension provisionnelle à la constitution d'une garantie qu'il | provisionele uitkering ondergeschikt maken aan het stellen van een |
| détermine et dont il fixe les modalités. | waarborg die hij bepaalt en waarvoor hij de nadere regels vaststelt. |
| § 3. Le tribunal fixe le montant de la pension alimentaire qui doit couvrir au moins l'état de besoin du bénéficiaire. Il tient compte des revenus et possibilités des conjoints et de la dégradation significative de la situation économique du bénéficiaire. Pour apprécier cette dégradation, le juge se fonde notamment sur la durée du mariage, l'âge des parties, leur comportement durant le mariage quant à l'organisation de leurs besoins, la charge des enfants pendant la vie commune ou après celle-ci. Le juge peut décider le cas échéant que la pension sera dégressive et déterminer dans quelle mesure elle le sera. La pension alimentaire ne peut excéder le tiers des revenus du conjoint débiteur. § 4. La durée de la pension ne peut être supérieure à celle du mariage. En cas de circonstances exceptionnelles, si le bénéficiaire démontre qu'à l'expiration du délai visé à l'alinéa 1er, il reste, pour des raisons indépendantes de sa volonté, dans un état de besoin, le tribunal peut prolonger le délai. Dans ce cas, le montant de la pension correspond au montant nécessaire pour couvrir l'état de besoin du bénéficiaire. § 5. Si le défendeur prouve que l'état de besoin du demandeur résulte d'une décision prise unilatéralement par celui-ci, et sans que les besoins de la famille aient justifié ce choix, il peut être dispensé de payer la pension ou n'être tenu que de payer une pension réduite. § 6. Le tribunal qui accorde la pension constate que celle-ci est adaptée de plein droit aux fluctuations de l'indice des prix à la consommation. Le montant de base de la pension correspond à l'indice des prix à la consommation du mois au cours duquel le jugement ou l'arrêt prononçant le divorce est coulé en force de chose jugée, à moins que le tribunal n'en décide autrement. Tous les douze mois, le montant de la pension | § 3. De rechtbank legt het bedrag van de onderhoudsuitkering vast die ten minste de staat van behoefte van de uitkeringsgerechtigde moet dekken. De rechtbank houdt rekening met de inkomsten en mogelijkheden van de echtgenoten en met de aanzienlijke terugval van de economische situatie van de uitkeringsgerechtigde. Om die terugval te waarderen, baseert de rechter zich met name op de duur van het huwelijk, de leeftijd van partijen, hun gedrag tijdens het huwelijk inzake de organisatie van hun noden en het ten laste nemen van de kinderen tijdens het samenleven of daarna. De rechter kan indien nodig beslissen dat de uitkering degressief zal zijn en in welke mate. De onderhoudsuitkering mag niet hoger liggen dan een derde van het inkomen van de uitkeringsplichtige echtgenoot. § 4. De duur van de uitkering mag niet langer zijn dan die van het huwelijk. In geval van buitengewone omstandigheden, kan de rechtbank de termijn verlengen, indien de uitkeringsgerechtigde aantoont dat hij bij het verstrijken van de in het eerste lid bedoelde termijn, om redenen onafhankelijk van zijn wil, nog steeds in staat van behoefte verkeert. In dit geval beantwoordt het bedrag van de uitkering aan het bedrag dat noodzakelijk is om de staat van behoefte van de uitkeringsgerechtigde te dekken. § 5. Indien de verweerder aantoont dat de staat van behoefte van verzoeker het gevolg is van een eenzijdig door deze laatste genomen beslissing en zonder dat de noden van de familie deze keuze gerechtvaardigd hebben, kan hij worden ontheven van het betalen van de uitkering of slechts verplicht worden tot het betalen van een verminderde uitkering. § 6. De rechtbank die de uitkering toekent, stelt vast dat deze van rechtswege aangepast wordt aan de schommelingen van het indexcijfer van de consumptieprijzen. Het basisbedrag van de uitkering stemt overeen met het indexcijfer van de consumptieprijzen van de maand gedurende welke het vonnis of het arrest dat de echtscheiding uitspreekt, kracht van gewijsde heeft verkregen, tenzij de rechtbank er anders over beslist. Om de twaalf maanden wordt het bedrag van de uitkering van rechtswege aangepast in |
| est adapté en fonction de la hausse ou de la baisse de l'indice des | verhouding tot de verhoging of de verlaging van het indexcijfer van de |
| prix à la consommation du mois correspondant. | consumptieprijzen van de overeenstemmende maand. |
| Ces modifications sont appliquées à la pension dès l'échéance qui suit la publication au Moniteur belge de l'indice nouveau à prendre en considération. Le tribunal peut, dans certains cas, appliquer un autre système d'adaptation de la pension au coût de la vie. § 7. Même en cas de divorce par consentement mutuel, et sauf dans ce cas si les parties ont convenu expressément le contraire, le tribunal peut augmenter, réduire ou supprimer la pension dans le jugement prononçant le divorce ou par une décision ultérieure si par suite de circonstances nouvelles et indépendantes de la volonté des parties, son montant n'est plus adapté. De même, si à la suite de la dissolution du mariage, la liquidation-partage du patrimoine commun ou de l'indivision ayant existé entre les époux entraîne une modification de leur situation | Deze wijzigingen worden op de uitkeringen toegepast vanaf de vervaldag die volgt op de bekendmaking in het Belgisch Staatsblad van het in aanmerking te nemen nieuwe indexcijfer. De rechtbank kan nochtans in bepaalde omstandigheden een ander systeem van aanpassing van de uitkering aan de kosten van levensonderhoud toepassen. § 7. Zelfs in geval van echtscheiding door onderlinge toestemming, en uitgezonderd indien de partijen in dat geval uitdrukkelijk het tegenovergestelde zijn overeengekomen, kan de rechtbank de uitkering verhogen, verminderen of afschaffen in het vonnis dat de echtscheiding uitspreekt of door een latere beslissing, indien ten gevolge van nieuwe omstandigheden onafhankelijk van de wil van de partijen het bedrag ervan niet meer aangepast is. Indien ten gevolge van de ontbinding van het huwelijk, de vereffening en verdeling van het gemeenschappelijk vermogen of van de onverdeeldheid die tussen de echtgenoten bestond, aanleiding geeft tot een wijziging van hun financiële toestand, die een aanpassing |
| financière qui justifie une adaptation de la pension alimentaire ayant | rechtvaardigt van de uitkering tot levensonderhoud welke het voorwerp |
| fait l'objet d'un jugement ou d'une convention intervenus avant | was van een vonnis of overeenkomst, gewezen of gesloten vóór de opmaak |
| l'établissement de comptes de la liquidation, le tribunal peut adapter la pension, sauf en cas de divorce par consentement mutuel. § 8. La pension peut à tout moment être remplacée, de l'accord des parties, par un capital homologué par le tribunal. A la demande du débiteur de la pension, le tribunal peut également accorder à tout moment la capitalisation. § 9. Les époux ne peuvent pas renoncer aux droits à la pension alimentaire avant la dissolution du mariage. Ils peuvent néanmoins transiger, en cours de procédure, sur le montant | van de vereffeningsrekeningen, kan de rechtbank eveneens de uitkering aanpassen, tenzij in geval van echtscheiding door onderlinge toestemming. § 8. De uitkering kan op elk ogenblik worden vervangen door een kapitaal mits een door de rechtbank gehomologeerd akkoord tussen de partijen. Op verzoek van de uitkeringsplichtige, kan de rechtbank eveneens op elk ogenblik de omzetting in een kapitaal toestaan. § 9. De echtgenoten kunnen voor de ontbinding van het huwelijk geen afstand doen van de rechten op een uitkering tot levensonderhoud. Zij mogen in de loop van de procedure evenwel tot een vergelijk komen over het bedrag van die uitkering, met inachtneming van de in artikel |
| de cette pension, aux conditions fixées par l'article 1257 du Code | 1257 van het Gerechtelijk Wetboek gestelde voorwaarden. |
| judiciaire. § 10. La pension n'est plus due au décès du débiteur, mais le | § 10. De uitkering is niet meer verschuldigd bij overlijden van de |
| bénéficiaire peut demander des aliments à charge de la succession aux | uitkeringsplichtige, maar de uitkeringsgerechtigde mag levensonderhoud |
| vorderen ten laste van de nalatenschap volgens de in artikel 205bis, § | |
| conditions prévues à l'article 205bis, §§ 2, 3, 4 et 5. | § 2, 3, 4 en 5, bepaalde voorwaarden. |
| La pension prend, en toute hypothèse, définitivement fin en cas de | De uitkering eindigt in ieder geval definitief in geval van een nieuw |
| remariage du bénéficiaire de la pension ou au moment où ce dernier fait une déclaration de cohabitation légale, sauf convention contraire des parties. Le juge peut mettre fin à la pension lorsque le bénéficiaire vit maritalement avec une autre personne. § 11. Le tribunal peut décider qu'en cas de défaut d'exécution par le débiteur de son obligation de paiement, le bénéficiaire de la pension sera autorisé à percevoir les revenus de celui-ci ou ceux des biens qu'il administre en vertu de leur régime matrimonial, ainsi que toutes autres sommes qui lui sont dues par des tiers. Cette décision est opposable à tout tiers débiteur, actuel ou futur, sur la notification qui leur en est faite par le greffier à la requête du demandeur. § 12. Le tribunal qui statue en matière de pension alimentaire peut ordonner d'office l'exécution provisoire de la décision ». B.2. La différence de traitement soumise à la Cour est celle qui serait faite entre les personnes divorcées par consentement mutuel, selon que ce divorce est intervenu avant ou après l'entrée en vigueur de l'article 301, § 7, dès lors que cette disposition serait interprétée comme ne s'appliquant pas aux personnes qui ont divorcé | huwelijk van de uitkeringsgerechtigde of op het ogenblik waarop deze laatste een verklaring van wettelijke samenwoning doet, tenzij de partijen anders overeenkomen. De rechter kan de onderhoudsverplichting beëindigen wanneer de uitkeringsgerechtigde samenleeft met een andere persoon als waren zij gehuwd. § 11. De rechtbank kan beslissen dat in geval de uitkeringsplichtige zijn verplichting tot betaling niet nakomt, het de uitkeringsgerechtigde toegestaan is diens inkomsten of diens goederen die hij overeenkomstig hun huwelijksvermogensstelsel beheert, alsmede alle andere bedragen die hem door derden verschuldigd zijn, in ontvangst te nemen. Deze beslissing kan worden tegengeworpen aan elke derde, huidige of toekomstige schuldenaar, op grond van de kennisgeving ervan die hen door de griffier gedaan wordt op verzoek van de eiser. § 12. De rechtbank die een uitspraak doet inzake een uitkering tot levensonderhoud mag ambtshalve de voorlopige uitvoering van de beslissing bevelen ». B.2. Het aan het Hof voorgelegde verschil in behandeling is het verschil dat zou worden gemaakt tussen de personen die door onderlinge toestemming uit de echt zijn gescheiden, naargelang dat is gebeurd vóór of na de inwerkingtreding van artikel 301, § 7, wanneer die bepaling in die zin zou worden geïnterpreteerd dat zij niet van toepassing is op de personen die vóór die datum uit de echt zijn |
| avant cette date : elles ne pourraient demander au juge d'adapter ou | gescheiden : zij zouden de rechter niet kunnen vragen de |
| de supprimer la pension alimentaire convenue, alors que les personnes | overeengekomen onderhoudsuitkering aan te passen of af te schaffen, |
| qui ont divorcé après l'entrée en vigueur de l'article 301, § 7, du | terwijl de personen die na de inwerkingtreding van artikel 301, § 7, |
| Code civil pourraient le faire, dans les conditions que fixe cette | van het Burgerlijk Wetboek uit de echt zijn gescheiden, dat wel zouden |
| disposition. Il est demandé à la Cour si cette différence de traitement est | kunnen vragen, onder de in die bepaling vastgestelde voorwaarden. |
| Aan het Hof wordt gevraagd of dat verschil in behandeling bestaanbaar | |
| compatible avec les articles 10 et 11 de la Constitution, lus ou non | is met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, al dan niet in samenhang |
| en relation avec les articles 6 et 14 de la Convention européenne des | gelezen met de artikelen 6 en 14 van het Europees Verdrag voor de |
| droits de l'homme, ainsi qu'avec l'article 1er du Premier Protocole | rechten van de mens, alsook met artikel 1 van het Eerste Aanvullend |
| additionnel à cette Convention et avec l'article 6, paragraphes 1er et | Protocol bij dat Verdrag en met artikel 6, leden 1 en 2, van het |
| 2, du Traité sur l'Union Européenne. | Verdrag betreffende de Europese Unie. |
| B.3.1. En ce qui concerne la disposition en cause, l'exposé des motifs | B.3.1. In verband met de in het geding zijnde bepaling worden in de |
| memorie van toelichting van het wetsontwerp dat tot de wet van 27 | |
| du projet de loi ayant conduit à la loi du 27 avril 2007 commente en | april 2007 heeft geleid, de overwogen regeling en het nagestreefde |
| ces termes le système envisagé et l'objectif poursuivi : | doel in de volgende bewoordingen becommentarieerd : |
| « § 7. Cette disposition établit le pouvoir du tribunal de modifier la | « § 7. Deze bepaling geeft aan de rechtbank de bevoegdheid om, in |
| pension en cas de changement de circonstance, conformément à l'ancien | overeenstemming met het vroegere artikel 301, de uitkering te wijzigen |
| article 301. Il est précisé pour autant que de besoin, que les ' | in geval van veranderde omstandigheden. Voor zover nodig wordt |
| circonstances indépendantes de la volonté des parties ' doivent | gepreciseerd dat de ' omstandigheden onafhankelijk van de wil van de |
| également être ' nouvelles ', conformément à la jurisprudence | partijen 'eveneens' nieuw ' moeten zijn, in overeenstemming met de |
| habituelle en matière d'aliments. | gewone jurisprudentie inzake uitkeringen tot levensonderhoud. |
| Ce pouvoir subsiste [...] afin de remédier aux conséquences parfois | Die bevoegdheid blijft bestaan [...] teneinde te verhelpen aan de soms |
| inéquitable d'une application des principes contractuels en cette | onrechtvaardige gevolgen van de toepassing van de contractuele |
| matière (c. civ., art. 1134) » (Doc. parl., Chambre, 2005-2006, DOC | principes bij deze materie (art. 1134, Burgerlijk Wetboek) » (Parl. |
| 51-2341/001, p. 20). | St., Kamer, 2005-2006, DOC 51-2341/001, p. 20). |
| B.3.2. Ces mêmes travaux préparatoires relèvent que la réforme a pour | B.3.2. In diezelfde parlementaire voorbereiding wordt aangegeven dat |
| de hervorming leidt tot een omkering van de regeling die van | |
| effet d'inverser le régime applicable aux pensions alimentaires | toepassing is op de in het kader van een echtscheiding door onderlinge |
| convenues dans le cadre d'un divorce par consentement mutuel : | toestemming overeengekomen onderhoudsuitkeringen : |
| « De manière unanime, la jurisprudence exclut la théorie de l'imprévision, ce qui signifie que la pension contractuellement établie ne peut être revue que dans les conditions prévues par la convention elle-même. Cette règle ne reçoit exception que pour ce qui concerne l'autorité parentale et les parts contributives prévues pour les enfants en cas de divorce par consentement mutuel. L'exception est donc élargie à la pension alimentaire entre ex-époux, et la pension pourra être revue en cas de changement de circonstances, qu'elle eût été fixée conventionnellement ou non (cette règle nouvelle s'applique même en cas de divorce sur demande conjointe précédé de conventions | « De jurisprudentie sluit unaniem de theorie van de onvoorzienbaarheid uit, wat betekent dat de contractueel vastgelegde uitkering alleen kan worden herzien in overeenstemming met de voorwaarden die in de overeenkomst zelf werden voorzien. Van deze regel kan alleen worden afgeweken inzake het ouderlijk gezag en de bijdrage van elke echtgenoot voor de kinderen in geval van echtscheiding door onderlinge toestemming. De uitzondering wordt dus uitgebreid tot de uitkering tot levensonderhoud tussen ex-echtgenoten en de uitkering kan worden herzien indien de omstandigheden veranderen, ongeacht of ze al dan niet door een overeenkomst werd vastgelegd (deze nieuwe regel is zelfs van toepassing in geval van echtscheiding op gezamenlijk verzoek, voorafgegaan door de volledige overeenkomsten - nieuwe artikelen 1255, |
| préalables complètes - art. 1255, § 1er, et 1288 nouveaux du Code | § 1 en 1288 van het Gerechtelijk Wetboek). Teneinde echter voor de |
| judiciaire). Cependant, afin de laisser aux parties la possibilité de | partijen de mogelijkheid te behouden om, zoals nu, over een |
| négocier, comme aujourd'hui, une pension 'immuable', le pouvoir de | 'onveranderlijke' uitkering te onderhandelen, zal de |
| révision du tribunal sera exclu si la convention le prévoit | herzieningsbevoegdheid van de rechtbank uitgesloten zijn indien de |
| explicitement (on inverse en quelque sorte le système actuel qui | overeenkomst dit nadrukkelijk voorziet (men keert in zekere zin het |
| impose aux parties de prévoir les causes de révisions; avec le projet, | huidige systeem om, dat de partijen verplicht de redenen voor een |
| si les parties sont muettes, le tribunal pourra revoir la pension en | herziening te voorzien; met het ontwerp kan de rechtbank, indien de |
| cas de changement de circonstances; ce n'est que si elles l'excluent | partijen hiervan geen gewag maken, de uitkering herzien indien de |
| omstandigheden veranderen; alleen indien de partijen het specifiek | |
| spécialement que ce pouvoir sera retiré au tribunal) » (ibid., p. 20). | uitsluiten kan de rechtbank deze bevoegdheid worden ontnomen) » (ibid., p. 20). |
| B.3.3. Interrogée au sujet de l'applicabilité, ou non, de l'article | B.3.3. Ondervraagd over het feit of het nieuwe artikel 301, § 7, al |
| 301, § 7, nouveau, aux pensions alimentaires fixées par des | dan niet toepasselijk is op de onderhoudsuitkeringen vastgesteld door |
| conventions de divorce entrées en vigueur avant l'entrée en vigueur de | echtscheidingsovereenkomsten die van kracht zijn geworden vóór de |
| cette disposition, alors en projet, la ministre a précisé : | inwerkingtreding van die bepaling, die toen in ontwerp was, heeft de minister gepreciseerd dat : |
| « Si la convention prévoit explicitement que l'accord est immuable, le | « [...] als in [de] overeenkomst staat dat ze onveranderlijk is, de |
| tribunal ne peut en adapter le montant. Par contre, si l'accord est | rechtbank het bedrag niet kan aanpassen. Als er daarentegen niets |
| muet quant au caractère intangible de la pension, le tribunal pourra | wordt gezegd over de veranderlijkheid van de uitkering, kan de |
| modifier le montant de la pension en cas de circonstances nouvelles. | rechtbank het bedrag aanpassen als er nieuwe omstandigheden opduiken. |
| Ce régime ne vaut que pour les conventions entrées en vigueur après | Deze regeling geldt alleen voor overeenkomsten die in werking zijn |
| l'entrée en vigueur de la nouvelle loi. Il ne s'applique pas aux | getreden na de inwerkingtreding van de nieuwe wet. Zij is niet van |
| conventions existantes au moment de l'entrée en vigueur de la loi. Il | toepassing op overeenkomsten die al bestonden op het ogenblik van de |
| n'est dès lors pas possible de modifier les conventions existantes ne | inwerkingtreding van de wet. Bestaande overeenkomsten zonder |
| comprenant pas de clause de révision » (Doc. parl., Sénat, 2006-2007, | herzieningsbeding kunnen dus niet worden gewijzigd » (Parl. St., |
| n° 3-2068/4, p. 71). | Senaat, 2006-2007, nr. 3-2068/4, p. 71). |
| Dans sa note d'orientation, annexée au rapport de la commission de la | In zijn oriëntatienota, gevoegd bij het verslag van de Commissie voor |
| justice de la Chambre des représentants, l'expert sollicité par elle | de Justitie van de Kamer van volksvertegenwoordigers, had de door die |
| avait exposé : | Commissie gevraagde deskundige uiteengezet : |
| « 23. L'article 301, § 7, modifie la règle de l'immutabilité des | « 23. Artikel 301, § 7, wijzigt de regel van de onveranderlijkheid van |
| conventions relatives à la pension alimentaire, même en cas de divorce | de overeenkomsten betreffende de onderhoudsuitkering, zelfs in geval |
| par consentement mutuel. La pension devient révisable en cas de | van echtscheiding door onderlinge toestemming. De uitkering tot |
| changement de circonstances, sauf clause expresse en sens contraire. | onderhoud kan worden herzien in geval van gewijzigde omstandigheden, |
| En droit transitoire général, les contrats valablement conclus sous | behalve als een uitdrukkelijk beding het tegengestelde bepaalt. |
| l'empire de la loi ancienne survivent à la loi nouvelle et demeurent | In het algemeen overgangsrecht blijven de overeenkomsten die op |
| geldige wijze onder de gelding van de oude wet zijn gesloten bestaan | |
| régis par la loi ancienne (P. Roubier, p. 380), sauf si la loi | en blijven ze onder de gelding van de oude wet vallen (P. Roubier, |
| nouvelle est impérative. (H. De Page, Traité élémentaire de droit | blz. 380), behalve als de nieuwe wet dwingend is (H. De Page, Traité |
| civil belge, I, Bruxelles, Bruylant, 1962, p. 341; contra : P. | élémentaire de droit civil belge, I, Brussel, Bruylant, 1962, blz. |
| Roubier, pp. 420 et s.). | 341; contra : P. Roubier, blz. 420 en volgende). |
| La loi nouvelle n'est pas impérative (art. 301, § 7). Faut-il dès lors | De nieuwe wet is niet dwingend (artikel 301, § 7). Moet derhalve |
| expressément prévoir la révisabilité des anciennes conventions | uitdrukkelijk worden bepaald dat de vroegere voorafgaande |
| préalables ? Nous ne le pensons pas car elles sont transactionnelles | overeenkomsten kunnen worden herzien ? Wij menen van niet omdat ze op |
| et ont peut-être motivé le créancier de la pension alimentaire à | een compromis berusten en ze de onderhoudsgerechtigde er misschien toe |
| consentir des concessions dans la liquidation des droits patrimoniaux. | hebben aangezet toegevingen te doen in de vereffening van de |
| On ne dirait pas autrement que l'ancien principe d'immutabilité entre | vermogensrechten. Zoniet zou men niet zeggen dat het oude principe van |
| onveranderlijkheid normaliter deel uitmaakt van wat de partijen | |
| normalement dans les prévisions contractuelles des parties » (Doc. | contractueel hebben bedongen » (Parl. St., Kamer, 2005-2006, DOC |
| parl., Chambre, 2005-2006, DOC 51-2341/018, pp. 104 et 105). | 51-2341/018, pp. 104 en 105). |
| B.4. Le principe d'égalité et de non-discrimination ne s'oppose pas à | B.4. Het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie verzet zich |
| ce que le législateur revienne sur ses objectifs initiaux pour en | niet ertegen dat de wetgever terugkomt op zijn oorspronkelijke |
| poursuivre d'autres. D'une manière générale, les pouvoirs publics | doelstellingen om er andere na te streven. In het algemeen trouwens |
| doivent d'ailleurs pouvoir adapter leur politique aux circonstances | moet de overheid haar beleid kunnen aanpassen aan de wisselende |
| vereisten van het algemeen belang. | |
| changeantes de l'intérêt général. | Indien de wetgever een beleidswijziging noodzakelijk acht, vermag hij |
| Si le législateur estime qu'un changement de politique s'impose, il | te oordelen dat die beleidswijziging met onmiddellijke ingang moet |
| peut décider de lui donner un effet immédiat et, en principe, il n'est | worden doorgevoerd en is hij in beginsel niet ertoe gehouden in een |
| pas tenu de prévoir un régime transitoire. Les articles 10 et 11 de la Constitution ne sont violés que si le régime transitoire ou son absence entraîne une différence de traitement insusceptible de justification raisonnable ou s'il est porté une atteinte excessive au principe de la confiance légitime. Tel est le cas lorsqu'il est porté atteinte aux attentes légitimes d'une catégorie de justiciables sans qu'un motif impérieux d'intérêt général puisse justifier l'absence d'un régime transitoire. B.5. En l'espèce, c'est l'absence d'un régime transitoire qui est en cause, et qui est à l'origine de la différence de traitement indiquée en B.2 : dès lors que le législateur n'a pas prévu un tel régime | overgangsregeling te voorzien. De artikelen 10 en 11 van de Grondwet zijn slechts geschonden indien de overgangsregeling of de afwezigheid daarvan tot een verschil in behandeling leidt waarvoor geen redelijke verantwoording bestaat of indien aan het vertrouwensbeginsel op buitensporige wijze afbreuk wordt gedaan. Dat laatste is het geval wanneer de rechtmatige verwachtingen van een bepaalde categorie van rechtsonderhorigen worden miskend zonder dat een dwingende reden van algemeen belang voorhanden is die het ontbreken van een overgangsregeling kan verantwoorden. B.5. Te dezen is het de ontstentenis van een overgangsregeling die in het geding is en waarin het in B.2 aangegeven verschil in behandeling zijn oorsprong vindt : aangezien de wetgever niet in een dergelijke overgangsregeling heeft voorzien en rekening houdend met het feit dat |
| transitoire et, compte tenu de ce que l'article 301, § 7, du Code | artikel 301, § 7, van het Burgerlijk Wetboek geen dwingende bepaling |
| civil n'est pas une disposition impérative - les parties peuvent exclure son application -, les conventions valablement conclues avant l'entrée en vigueur de cette disposition nouvelle restent régies par l'ancienne législation : la pension alimentaire prévue, le cas échéant, par ces conventions « anciennes » ne peut dès lors être révisée que si les parties l'ont prévu alors que, à l'inverse, les pensions alimentaires « nouvelles » sont révisables, sauf si cette faculté a été exclue par les parties. Il y a lieu de vérifier si cette absence de régime transitoire entraîne une différence de traitement insusceptible de justification raisonnable ou s'il est porté une atteinte excessive au principe de la confiance légitime. B.6.1. Comme il ressort des travaux préparatoires cités en B.3, le législateur, en adoptant la disposition en cause, a entendu « remédier aux conséquences parfois inéquitables d'une application des principes contractuels » en matière de pensions alimentaires. | is - de partijen kunnen de toepassing ervan uitsluiten -, blijven de vóór de inwerkingtreding van die nieuwe bepaling op geldige wijze gesloten overeenkomsten geregeld door de vroegere wetgeving : de onderhoudsuitkering die in voorkomend geval door die « vroegere » overeenkomsten is vastgelegd, kan derhalve alleen worden herzien indien de partijen daarin hebben voorzien, terwijl, in het tegenovergestelde geval, de « nieuwe » onderhoudsuitkeringen herzienbaar zijn, behalve indien die mogelijkheid door de partijen is uitgesloten. Er dient te worden nagegaan of die ontstentenis van een overgangsregeling leidt tot een verschil in behandeling dat niet redelijk kan worden verantwoord dan wel of op overdreven wijze afbreuk is gedaan aan het beginsel van het gewettigd vertrouwen. B.6.1. Zoals blijkt uit de in B.3 aangehaalde parlementaire voorbereiding heeft de wetgever, met de aanneming van de in het geding zijnde bepaling, willen « verhelpen aan de soms onrechtvaardige gevolgen van de toepassing van de contractuele principes » op het vlak van de onderhoudsuitkeringen. |
| Il a pu légitimement considérer que ces conséquences commandaient de | Hij vermocht op rechtmatige wijze ervan uit te gaan dat die gevolgen |
| nuancer, en la matière, l'application de l'article 1134 du Code civil, | vereisten dat de toepassing van artikel 1134 van het Burgerlijk |
| selon lequel les conventions légalement formées tiennent lieu de loi à ceux qui les ont faites. B.6.2. Il n'a toutefois pas voulu supprimer le droit des parties de donner à une pension alimentaire conventionnelle un caractère immuable, puisqu'elles peuvent, par une disposition expresse, empêcher sa modification par le tribunal, en excluant l'application du nouvel article 301, § 7. Comme l'a indiqué le Gouvernement lors des travaux préparatoires au Sénat, le législateur n'a pas davantage voulu remettre en cause le caractère immuable des pensions convenues avant le 1er septembre 2007 et pour lesquelles aucune clause de révision n'aurait été prévue. B.7.1. Dans le régime applicable avant l'entrée en vigueur du nouvel article 301, § 7, les pensions alimentaires fixées dans le cadre d'un | Wetboek, volgens hetwelk de wettig aangegane overeenkomsten diegenen die ze hebben aangegaan, tot wet strekken, ter zake werd genuanceerd. B.6.2. Hij heeft evenwel geen einde willen maken aan het recht van de partijen om aan een conventionele onderhoudsuitkering een onveranderlijk karakter te geven, vermits zij, door middel van een uitdrukkelijke bepaling, de wijziging ervan door de rechtbank kunnen beletten door de toepassing van het nieuwe artikel 301, § 7, uit te sluiten. Zoals de Regering heeft aangegeven tijdens de parlementaire voorbereiding in de Senaat, heeft de wetgever evenmin het onveranderlijke karakter van de vóór 1 september 2007 overeengekomen uitkeringen, waarvoor in geen enkel herzieningsbeding zou zijn voorzien, opnieuw in het geding willen brengen. B.7.1. In de regeling die gold vóór de inwerkingtreding van het nieuwe artikel 301, § 7, waren de in het kader van een echtscheiding door onderlinge toestemming vastgestelde uitkeringen geregeld bij artikel |
| divorce par consentement mutuel étaient régies par l'article 1134 du | 1134 van het Burgerlijk Wetboek; door van dat middel gebruik te maken |
| Code civil; en empruntant cette voie, les futurs divorcés devaient et | moesten en konden de toekomstig uit de echt gescheiden personen |
| pouvaient s'attendre à ce que - sauf de commun accord - la pension | verwachten dat - behalve in onderling overleg - de overeengekomen |
| alimentaire convenue ne puisse ultérieurement être modifiée, notamment | onderhoudsuitkering later niet zou kunnen worden gewijzigd, met name |
| par décision de justice. | door een rechterlijke beslissing. |
| C'est précisément pour parer à cette conséquence et attirer | Het is precies om dat gevolg op te vangen en de aandacht van de |
| l'attention des époux sur celle-ci que l'article 27, 3°, de la loi du | echtgenoten hierop te vestigen dat artikel 27, 3°, van de wet van 30 |
| 30 juin 1994 a modifié l'article 1288, alinéa 1er, 4°, du Code | juni 1994 artikel 1288, eerste lid, 4°, van het Gerechtelijk Wetboek |
| heeft gewijzigd. Door de mogelijkheid tot vaststelling van | |
| judiciaire. En faisant figurer explicitement dans l'article 1288, | modaliteiten tot herziening uitdrukkelijk in te schrijven in artikel |
| alinéa 1er, 4°, du Code judiciaire la possibilité de fixer des | 1288, eerste lid, 4°, van het Gerechtelijk Wetboek heeft de wetgever |
| modalités de révision, le législateur a voulu inviter les époux à | de echtgenoten bij het sluiten van een overeenkomst waarin een |
| réfléchir aussi à cet aspect et à le régler, le cas échéant, | onderhoudsuitkering tussen hen wordt bedongen, willen uitnodigen ook |
| lorsqu'ils concluent une convention fixant une pension alimentaire entre eux. | hierover na te denken en dat in voorkomend geval te regelen. |
| B.7.2. Le législateur a pu légitimement vouloir respecter la façon | B.7.2. Het is gewettigd dat de wetgever de wijze in acht heeft willen |
| dont les parties avaient réglé la question de la pension alimentaire | nemen waarop de partijen de aangelegenheid van de onderhoudsuitkering |
| dans des conventions conclues sous le régime antérieur au nouvel | hadden geregeld in overeenkomsten gesloten onder de regeling van vóór |
| article 301, § 7 : ces parties pouvaient en effet légitimement | het nieuwe artikel 301, § 7 : die partijen konden immers op |
| rechtmatige wijze ervan uitgaan dat, bij ontstentenis van een | |
| présumer que, en l'absence de clause de révision, la convention | herzieningsbeding, de overeenkomst met betrekking tot de |
| alimentaire resterait celle convenue lors du divorce et ne pourrait | onderhoudsuitkering zou blijven bestaan zoals ze bij de echtscheiding |
| is gesloten en niet zou kunnen worden herzien. De echtgenoot die | |
| être révisée. L'époux éventuellement intéressé à une telle révision | eventueel in een dergelijke herziening was geïnteresseerd, kon die |
| était en mesure de la solliciter auprès de son conjoint, lequel était | aanvragen bij zijn echtgenoot, waarbij die laatstgenoemde de |
| libre d'accepter ou non l'ajout d'une telle clause; l'absence d'une | toevoeging van een dergelijk beding vrij kon aanvaarden of niet; de |
| telle clause, nonobstant une demande en ce sens, dans les conventions | ontstentenis van een dergelijk beding, niettegenstaande een verzoek |
| finalement signées pouvait raisonnablement signifier que l'époux | daartoe, in de uiteindelijk ondertekende overeenkomsten kon |
| demandeur d'une telle clause admettait le caractère immuable de la | redelijkerwijze betekenen dat de echtgenoot die een dergelijk beding |
| pension alimentaire convenue, immutabilité en contrepartie de laquelle | aanvroeg, het onveranderlijke karakter van de overeengekomen |
| des efforts avaient sans doute été faits par son conjoint, le | onderhoudsuitkering aanvaardde, waarbij zijn echtgenoot, de |
| créancier de la pension alimentaire. | schuldeiser van de onderhoudsuitkering, in ruil voor die |
| onveranderlijkheid wellicht inspanningen had gedaan. | |
| En n'appliquant pas à ces anciennes pensions alimentaires le régime de | Door op die vroegere onderhoudsuitkeringen niet de herzieningsregeling |
| révisibilité qu'institue, pour les nouvelles pensions, l'article 301, | toe te passen die het in het geding zijnde artikel 301, § 7, voor de |
| nieuwe uitkeringen invoert, doet de wetgever geenszins afbreuk aan de | |
| § 7, en cause, le législateur, loin de porter atteinte aux attentes | gewettigde verwachtingen van de partijen, maar waarborgt hij |
| légitimes des parties, garantit au contraire le respect de celles-ci. | integendeel de naleving ervan. |
| B.7.3. En outre, il ne s'agit pas d'une immutabilité absolue : | B.7.3. Bovendien betreft het geen absolute onveranderlijkheid : |
| l'article 1293, alinéa 1er, du Code judiciaire ouvre en effet aux | artikel 1293, eerste lid, van het Gerechtelijk Wetboek doet voor de |
| parties, sans préjudice du respect des alinéas 2 à 5 de cette | partijen immers het recht ontstaan, onverminderd de inachtneming van |
| disposition, le droit de demander ensemble au juge la modification de | het tweede tot vijfde lid van die bepaling, om aan de rechter |
| gezamenlijk een wijziging van hun aanvankelijke overeenkomst aan te | |
| leur convention initiale en cas de circonstances nouvelles et | vragen in geval van nieuwe en onvoorzienbare omstandigheden die hun |
| imprévisibles modifiant gravement leur situation. | situatie aanzienlijk wijzigen. |
| B.8. Il résulte de ce qui précède que l'article 301, § 7, du Code | B.8. Uit hetgeen voorafgaat vloeit voort dat artikel 301, § 7, van het |
| civil, en ce qu'il ne s'applique pas aux personnes divorcées par | |
| consentement mutuel avant l'entrée en vigueur de cette disposition, | |
| n'est pas incompatible avec les articles 10 et 11 de la Constitution. | Burgerlijk Wetboek niet onbestaanbaar is met de artikelen 10 en 11 van |
| de Grondwet in zoverre het niet van toepassing is op de personen die | |
| door onderlinge toestemming uit de echt zijn gescheiden vóór de | |
| inwerkingtreding van die bepaling. | |
| La combinaison de ces dispositions avec les articles 6 et 14 de la | De lezing van die bepalingen in samenhang met de artikelen 6 en 14 van |
| Convention européenne des droits de l'homme, avec l'article 1er du | het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, met artikel 1 van |
| Premier Protocole additionnel à cette Convention et avec l'article 6, | het Eerste Aanvullend Protocol bij dat Verdrag en met artikel 6, leden |
| paragraphes 1er et 2, du Traité sur l'Union européenne ne conduit pas | 1 en 2, van het Verdrag betreffende de Europese Unie, leidt niet tot |
| à une autre conclusion. | een ander besluit. |
| B.9. La question préjudicielle appelle une réponse négative. | B.9. De prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord. |
| Par ces motifs, | Om die redenen, |
| la Cour | het Hof |
| dit pour droit : | zegt voor recht : |
| L'article 301, § 7, du Code civil, tel qu'il a été remplacé par | Artikel 301, § 7, van het Burgerlijk Wetboek, zoals vervangen bij |
| l'article 7 de la loi du 27 avril 2007 réformant le divorce, en ce | artikel 7 van de wet van 27 april 2007 betreffende de hervorming van |
| qu'il n'est pas applicable aux personnes qui ont divorcé par | de echtscheiding, in zoverre het niet van toepassing is op de personen |
| consentement mutuel avant son entrée en vigueur, ne viole pas les | die door onderlinge toestemming uit de echt zijn gescheiden vóór de |
| articles 10 et 11 de la Constitution, combinés ou non avec les | inwerkingtreding ervan, schendt niet de artikelen 10 en 11 van de |
| articles 6 et 14 de la Convention européenne des droits de l'homme, | Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met de artikelen 6 en 14 |
| van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, met artikel 1 | |
| avec l'article 1er du Premier Protocole additionnel à cette Convention | van het Eerste Aanvullend Protocol bij dat Verdrag en met artikel 6, |
| et avec l'article 6, paragraphes 1 et 2, du Traité sur l'Union | leden 1 en 2, van het Verdrag betreffende de Europese Unie. |
| européenne. Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, | Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig |
| conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989, à | artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989, op de openbare |
| l'audience publique du 17 septembre 2009. | terechtzitting van 17 september 2009. |
| Le greffier, | De griffier, |
| P.-Y. Dutilleux | P.-Y. Dutilleux |
| Le président f.f., | De wnd. voorzitter, |
| M. Melchior | M. Melchior |