Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 173/2008 du 3 décembre 2008 Numéros du rôle : 4395 et 4429 En cause : les questions préjudicielles relatives à l'article 32, § 1 er , de la loi du 30 décembre 1970 sur l'expansion économique, posées par l La Cour constitutionnelle, composée des présidents M. Bossuyt et M. Melchior, et des juges P. Ma(...)"
Extrait de l'arrêt n° 173/2008 du 3 décembre 2008 Numéros du rôle : 4395 et 4429 En cause : les questions préjudicielles relatives à l'article 32, § 1 er , de la loi du 30 décembre 1970 sur l'expansion économique, posées par l La Cour constitutionnelle, composée des présidents M. Bossuyt et M. Melchior, et des juges P. Ma(...) Uittreksel uit arrest nr. 173/2008 van 3 december 2008 Rolnummers 4395 en 4429 In zake : de prejudiciële vragen over artikel 32, § 1, van de wet van 30 december 1970 betreffende de economische expansie, gesteld door het Hof van Beroep Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters M. Bossuyt en M. Melchior, en de rechter(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 173/2008 du 3 décembre 2008 Uittreksel uit arrest nr. 173/2008 van 3 december 2008
Numéros du rôle : 4395 et 4429 Rolnummers 4395 en 4429
En cause : les questions préjudicielles relatives à l'article 32, § 1er, In zake : de prejudiciële vragen over artikel 32, § 1, van de wet van
de la loi du 30 décembre 1970 sur l'expansion économique, posées par 30 december 1970 betreffende de economische expansie, gesteld door het
la Cour d'appel de Gand et la Cour d'appel d'Anvers. Hof van Beroep te Gent en het Hof van Beroep te Antwerpen.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents M. Bossuyt et M. Melchior, et des juges P. samengesteld uit de voorzitters M. Bossuyt en M. Melchior, en de
Martens, R. Henneuse, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, rechters P. Martens, R. Henneuse, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen,
J.-P. Moerman, E. Derycke, J. Spreutels et T. Merckx-Van Goey, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, J. Spreutels en T. Merckx-Van
assistée du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président M. Goey, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder
Bossuyt, voorzitterschap van voorzitter M. Bossuyt,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet des questions préjudicielles et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vragen en rechtspleging
a. Par arrêt du 6 décembre 2007 en cause de la SA « Linopan » contre a. Bij arrest van 6 december 2007 in zake de nv « Linopan » tegen de
la SCRL « West-Vlaamse Intercommunale », dont l'expédition est cvba « West-Vlaamse Intercommunale », waarvan de expeditie ter griffie
parvenue au greffe de la Cour le 18 décembre 2007, la Cour d'appel de van het Hof is ingekomen op 18 december 2007, heeft het Hof van Beroep
Gand a posé la question préjudicielle suivante : te Gent de volgende prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 32, § 1er, de la loi du 30 décembre 1970 sur l'expansion « Schendt artikel 32, § 1, van de wet van 30 december 1970 betreffende
économique viole-t-il le principe d'égalité et, dès lors, les articles de economische expansie het gelijkheidsbeginsel en mitsdien de
10 et 11 de la Constitution ainsi que l'article 16 de la Constitution, artikelen 10 en 11 van de Grondwet alsook artikel 16 van de Grondwet,
interprété en ce sens que le droit de rachat par les organismes de aldus geïnterpreteerd dat het recht van terugkoop door de in deze
droit public visés dans cette disposition pourrait être exercé sans bepaling bedoelde overheidsinstellingen zonder enige beperking in de
aucune limitation dans le temps à un prix n'impliquant pas une tijd uitgeoefend zou kunnen worden tegen een prijs die geen billijke
indemnité juste et intégrale, alors que, selon le droit commun fixé à en volledige schadeloosstelling inhoudt, terwijl volgens het gemeen
l'article 1660 du Code civil, la faculté de rachat ne peut être recht zoals vastgelegd in artikel 1660 B.W. voor alle andere verkopers
stipulée pour un terme excédant cinq années pour tous les autres het recht van wederinkoop niet voor langer dan 5 jaar kan worden
vendeurs ? ». bedongen ? ».
b. Par arrêt du 28 janvier 2008 en cause de la SA « Imver » contre la b. Bij arrest van 28 januari 2008 in zake de nv « Imver » tegen de
« Intercommunale Ontwikkelingsmaatschappij voor de Kempen », dont Intercommunale Ontwikkelingsmaatschappij voor de Kempen, waarvan de
l'expédition est parvenue au greffe de la Cour le 12 février 2008, la expeditie ter griffie van het Hof is ingekomen op 12 februari 2008,
Cour d'appel d'Anvers a posé les questions préjudicielles suivantes : heeft het Hof van Beroep te Antwerpen de volgende prejudiciële vragen gesteld :
1. « L'article 32 de la loi du 30 décembre 1970 sur l'expansion 1. « Schendt artikel 32 van de Expansiewet van 30 december 1970 het
économique viole-t-il l'article 16 de la Constitution, combiné ou non artikel 16 van de Grondwet, al dan niet in samenhang met artikel 10 en
avec les articles 10 et 11 de la Constitution ainsi qu'avec le Premier 11 van de Grondwet, het Eerste Aanvullend Protocol bij het EVRM inzake
Protocole additionnel à la Convention européenne des droits de eigendomsbescherming in zoverre dat de toepassing van het beding van
l'homme, relatif à la protection de la propriété, en tant que
l'application de la clause de rachat s'étend au-delà du délai prévu par l'article 1660 du Code civil ? »; wederinkoop zich uitstrekt voorbij de termijn vervat in artikel 1660 B.W. ? »;
2. « L'article 32 de la loi du 30 décembre 1970 sur l'expansion 2. « Schendt artikel 32 van de Expansiewet van 30 december 1970,
économique viole-t-il les articles 10 et 11 de la Constitution en tant artikel 10 en 11 van de Grondwet door de Overheid of de door haar
qu'il permet à l'autorité publique ou aux sociétés intercommunales opgerichte intercommunale maatschappijen toe te laten onbeperkt het
créées par celle-ci d'exercer sans limitation la clause de rachat, beding van wederinkoop uit te oefenen terwijl voor particuliere
alors que le délai est limité à cinq ans pour les justiciables privés onderhorigen de termijn beperkt is tot 5 jaar ? »;
? »; 3. « L'article 32 de la loi du 30 décembre 1970 sur l'expansion 3. « Schendt artikel 32 van de Expansiewet van 30 december 1970,
économique viole-t-il les articles 10 et 11 de la Constitution ainsi artikel 10 en 11 van de Grondwet en het Eerste Aanvullend Protocol bij
que le Premier Protocole additionnel à la Convention européenne des
droits de l'homme, relatif à la protection de la propriété, en tant het EVRM inzake eigendomsbescherming in zoverre het de overheid
qu'il permet à l'autorité publique de reprendre un bien immobilier à toelaat een onroerend goed terug te nemen tegen een eenzijdig door de
un prix imposé unilatéralement par elle, prix qui n'est d'aucune overheid opgelegde prijs die op geen enkele wijze enige relatie heeft
manière lié aux prix du marché au moment de la reprise ? ». met de marktprijzen op het ogenblik van de terugname ? ».
Ces affaires, inscrites sous les numéros 4395 et 4429 du rôle de la Die zaken, ingeschreven onder de nummers 4395 en 4429 van de rol van
Cour, ont été jointes. het Hof, werden samengevoegd.
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
B.1. Les questions préjudicielles portent sur l'article 32, § 1er, de B.1. De prejudiciële vragen betreffen artikel 32, § 1, van de wet van
la loi du 30 décembre 1970 sur l'expansion économique (ci-après : loi 30 december 1970 betreffende de economische expansie (hierna : Wet
sur l'expansion économique), avant sa modification implicite, en ce Economische Expansie), vóór de impliciete wijziging ervan bij de
qui concerne la Région flamande, par les articles 74 à 76 du décret du artikelen 74 tot 76 van het decreet van 19 december 2003 houdende
19 décembre 2003 contenant diverses mesures d'accompagnement du budget bepalingen tot begeleiding van de begroting 2004 (Belgisch Staatsblad
2004 (Moniteur belge , 30 décembre 2003), entré en vigueur le 1er , 30 december 2003) voor het Vlaamse Gewest met ingang van 1 januari
janvier 2004. 2004.
L'article 32, § 1er, de la loi sur l'expansion économique disposait : Artikel 32, § 1, van de Wet Economische Expansie bepaalde :
« Lorsqu'une personne de droit public a bénéficié de l'aide de l'Etat « Wanneer een openbare rechtspersoon een tegemoetkoming van de Staat
pour l'acquisition, l'aménagement ou l'équipement des terrains à usage heeft genoten voor de verwerving, de aanleg, of de uitrusting van
de l'industrie, de l'artisanat ou des services, ces terrains sont mis gronden voor de nijverheid, het ambachtswezen of de diensten, worden
à la disposition des utilisateurs par location ou par vente. die gronden ter beschikking gesteld van de gebruikers door verhuring
of door verkoop.
En cas de vente, l'acte authentique doit contenir des clauses In geval van verkoop, moet de authentieke akte clausules bevatten die
précisant : preciseren :
1. l'activité économique qui devra être exercée sur le terrain ainsi 1° de economische bedrijvigheid die op de grond zal dienen te worden
que les autres conditions de son utilisation; 2. que la personne de droit public ou l'Etat représenté par les Ministres ayant les Affaires économiques ou l'Economie régionale et les Travaux publics dans leurs attributions, pourra racheter le terrain au cas où l'utilisateur cesse l'activité économique visée au 1°, ou au cas où il ne respecte pas les autres conditions d'utilisation. Toutefois, moyennant l'accord de la personne de droit public, l'utilisateur pourra revendre le bien, l'acte de revente devant contenir les clauses ci-dessus mentionnées. Le rachat, objet de la clause mentionnée au deuxième alinéa, sub 2, uitgeoefend alsmede de andere voorwaarden van zijn gebruik; 2° dat de openbare rechtspersoon of de Staat, vertegenwoordigd door de Ministers die Economische Zaken of Streekeconomie en Openbare werken in hun bevoegdheid hebben, de grond zal kunnen terugkopen in het geval dat de gebruiker de in 1° genoemde bedrijvigheid staakt, of in het geval dat hij de andere voorwaarden tot gebruik niet naleeft. Nochtans, op voorwaarde dat de openbare rechtspersoon hiermede instemt, zal de gebruiker het goed weer kunnen verkopen, in welk geval de akte van wederverkoop de hierboven vermelde clausules moet bevatten. De terugkoop, voorwerp van de in de tweede alinea, sub 2° vermelde
s'effectuera au prix de la vente initiale par le pouvoir public, clausule, zal geschieden tegen de prijs van de eerste verkoop door de
adapté en fonction des variations de l'indice des prix à la overheid, aangepast overeenkomstig de schommelingen van het door de
consommation que publie le gouvernement. L'infrastructure et les regering bekendgemaakte indexcijfer van de consumptieprijzen. De
bâtiments - à l'exclusion du matériel et de l'outillage - appartenant infrastructuur en de gebouwen - met uitzondering van het materieel en
à l'utilisateur et situés sur le terrain sont rachetés à la valeur de outillage - die de gebruiker toebehoren en op de grond zijn
vénale. Toutefois, si la valeur vénale dépasse le prix de revient, tel gelegen, worden teruggekocht tegen de verkoopwaarde. Indien echter de
verkoopwaarde hoger ligt dan de kostprijs, zoals deze in de
que comptabilisé, diminué des amortissements admis en matière d'impôts boekhouding werd opgenomen verminderd met de inzake belastingen
sur les revenus, c'est à ce dernier prix que s'opère le rachat. La aangenomen afschrijvingen, dan zal de terugkoop tegen deze laatste
valeur vénale et le prix de revient tel que défini sont déterminés par prijs geschieden. De verkoopwaarde en de aldus bepaalde kostprijs
les services compétents de l'Etat ». worden door de bevoegde rijksdiensten vastgesteld ».
B.2. Dans un arrêt du 18 mars 2004, la Cour de cassation a précisé la B.2. De aard en de duur van het recht van terugkoop in artikel 32, §
nature et la durée de la faculté de rachat visée à l'article 32, § 1er, 1, van de Wet Economische Expansie zijn door het Hof van Cassatie in
de la loi sur l'expansion économique et les a distinguées de celles de een arrest van 18 maart 2004 nader omschreven en onderscheiden van die
la faculté de rachat visée aux articles 1659 et suivants du Code civil : « Attendu que ladite disposition légale fait partie d'une législation qui, suivant l'article 1er de cette même loi, vise à stimuler l'expansion économique et sa diffusion équitable entre les régions et tend aussi à donner aux terrains visés une destination économique permanente; Qu'à cette fin, les pouvoirs publics fournissent d'importants efforts, dans l'intérêt public, en vue de l'acquisition, de l'aménagement et de l'équipement notamment de terrains industriels; van het recht van wederinkoop in de artikelen 1659 en volgende van het Burgerlijk Wetboek : « Overwegende dat de vermelde wetsbepaling deel uitmaakt van een wetgeving die, blijkens artikel 1 van dezelfde wet, de stimulering van de economische expansie en haar rechtmatige verdeling onder de gewesten beoogt en er mede toe strekt aan de bedoelde gronden een blijvende economische bestemming te geven; Dat de overheid te dien einde, in het openbaar belang, belangrijke inspanningen levert voor de aankoop, de aanleg en de uitrusting van, onder meer, industriële gronden;
Que, dans le contexte, le législateur, en vertu de l'article 32, § 1er, Dat de wetgever in die context, krachtens het voormeld artikel 32, §
précité, subordonne l'utilisation ou l'acquisition des terrains à la 1, het gebruik of het verwerven van de gronden afhankelijk maakt van
permanence de l'activité économique qui y est exercée et prévoit ainsi de bestendiging van de economische bedrijvigheid die erop wordt
uitgeoefend en zodoende ook voorziet in een eigen verplichte regeling
une règle obligatoire propre de rachat qui n'équivaut nullement aux van terugkoop die geenszins gelijkstaat met de privaatrechtelijke
dispositions de droit privé figurant dans le Code civil concernant la bepalingen in het Burgerlijk Wetboek over het recht van wederinkoop;
faculté de rachat; Dat die regeling uit de wet zelf voortvloeit, ook al legt artikel 32,
Que cette règle ressort de la loi elle-même, même si l'article 32, § 2 § 2 [lees : § 1, tweede lid], de verplichting op het recht van
[lire : § 1er, alinéa 2], impose de prévoir la faculté de rachat sous terugkoop op te nemen als een clausule in de authentieke akte van
la forme d'une clause dans l'acte authentique d'acquisition des
terrains; aankoop van de gronden;
Attendu qu'il ressort de ce qui précède que le délai de cinq ans, Overwegende dat uit hetgeen voorafgaat voortvloeit dat de termijn van
auquel l'article 1660 du Code civil limite la faculté de rachat visée vijf jaren tot welke artikel 1660 van het Burgerlijk Wetboek het recht
à l'article 1659 du Code civil, ne s'applique pas en l'espèce » van wederinkoop, bedoeld in artikel 1659 van hetzelfde wetboek,
(Cass., 18 mars 2004, Pas., 2004, n° 154). beperkt, te dezen niet van toepassing is » (Cass., 18 maart 2004, Arr.
Cass., 2004, nr. 154).
B.3. Les juridictions a quo demandent à la Cour si la disposition en B.3. De verwijzende rechtscolleges vragen het Hof of de in het geding
cause est compatible avec les articles 10, 11 et 16 de la zijnde bepaling bestaanbaar is met de artikelen 10, 11 en 16 van de
Constitution, combinés ou non avec l'article 1er du Premier Protocole Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met artikel 1 van het
additionnel à la Convention européenne des droits de l'homme en ce que Eerste Aanvullend Protocol bij het Europees Verdrag voor de rechten
la faculté de rachat qu'elle prévoit pourrait être exercée, d'une van de mens, in zoverre het recht van terugkoop zou kunnen worden
part, sans la moindre limitation dans le temps, contrairement à la uitgeoefend, enerzijds, zonder enige beperking in de tijd, in
faculté de rachat prévue par l'article 1660 du Code civil et, d'autre tegenstelling tot het recht van wederinkoop in artikel 1660 van het
part, à un prix n'impliquant pas une indemnité juste et intégrale. Burgerlijk Wetboek, en anderzijds, tegen een prijs die geen billijke
B.4. La disposition en cause, telle qu'elle est interprétée par les en volledige schadeloosstelling zou inhouden.
juridictions a quo à la suite de l'arrêt précité de la Cour de B.4. Door de in het geding zijnde bepaling, zoals geïnterpreteerd door
cassation du 18 mars 2004, crée, en ce qui concerne le délai dans de verwijzende rechtscolleges ingevolge het voormelde arrest van 18
lequel le vendeur peut réclamer le droit de propriété du bien vendu, maart 2004 van het Hof van Cassatie, wordt, met betrekking tot de
une différence de traitement entre les acheteurs d'un terrain à usage termijn binnen welke de verkoper het eigendomsrecht van het verkochte
goed kan terugvorderen, een verschil in behandeling in het leven
geroepen tussen de kopers van een grond voor de nijverheid, het
de l'industrie, de l'artisanat ou des services (ci-après : terrain ambachtswezen of de diensten (hierna : industriegrond) voor de
industriel) pour l'acquisition, l'aménagement ou l'équipement duquel verwerving, aanleg of uitrusting waarvan de verkoper een
le vendeur a reçu une aide, et les acheteurs d'autres biens auxquels tegemoetkoming heeft ontvangen, en de kopers van andere goederen op
les dispositions de droit commun des articles 1659 et suivants du Code wie de gemeenrechtelijke bepalingen van de artikelen 1659 en volgende
civil sont applicables. En effet, pour la première catégorie van het Burgerlijk Wetboek van toepassing zijn. Voor de eerste
d'acheteurs, il n'est prévu aucune limitation légale du délai dans categorie van kopers wordt immers niet voorzien in een wettelijke
lequel la faculté de rachat peut être exercée, alors que, pour la beperking van de termijn binnen welke het recht van terugkoop kan
seconde catégorie d'acheteurs, ce délai est expressément limité à cinq worden uitgeoefend, terwijl die termijn voor de tweede categorie van
ans. kopers uitdrukkelijk is beperkt tot vijf jaar.
B.5. La dérogation au régime de droit commun prévue par la disposition B.5. De afwijking van de gemeenrechtelijke regeling waarin de in het
en cause repose sur un critère objectif, à savoir la nature du bien geding zijnde bepaling voorziet, berust op een objectief criterium,
vendu, et en particulier la circonstance que le vendeur, une personne namelijk de aard van het verkochte goed, en in het bijzonder de
de droit public, a reçu, pour l'acquisition, l'aménagement ou omstandigheid dat de verkoper, een openbare rechtspersoon, voor de
l'équipement de ce bien, une aide de l'Etat ou, par suite des lois de verwerving, de aanleg of de uitrusting hiervan een tegemoetkoming
réformes institutionnelles, de la Région concernée. heeft gekregen van de Staat of, ingevolge de wetten tot hervorming der
instellingen, van het betrokken gewest.
La mesure s'inscrivait dans la volonté de l'autorité de mettre à De maatregel paste in het kader van het streven van de overheid om
disposition les moyens adéquats pour promouvoir l'expansion adequate middelen ter beschikking te stellen om de economische
économique, en particulier par la création d'une infrastructure expansie te bevorderen, in het bijzonder door de schepping van een
régionale destinée à accueillir les entreprises industrielles, streekgebonden infrastructuur voor de opvang van de industriële, de
artisanales ou proposant des services. A cette fin, des mesures à ambachtelijke en de dienstenondernemingen. Te dien einde werden
caractère financier ont été prises et des aides ont été octroyées aux financiële maatregelen genomen en tegemoetkomingen verleend aan lokale
pouvoirs locaux et à d'autres personnes de droit public en vue de besturen en andere openbare rechtspersonen met het oog op de
l'acquisition, de l'aménagement ou de l'équipement de terrains verwerving, de aanleg en de uitrusting van industriegronden. De
industriels. Selon l'exposé des motifs du projet de loi qui est devenu belangrijke financiële inspanning die de Staat zich getrooste,
la loi sur l'expansion économique, l'important effort financier verantwoordde volgens de memorie van toelichting bij het wetsontwerp
consenti par l'Etat justifiait « qu'un certain nombre de dispositions dat heeft geleid tot de Wet Economische Expansie, « dat een aantal
règlent la mise à disposition des terrains et des immeubles pour bepalingen de terbeschikkingstelling regelen van de gronden en van de
lesquels une aide a été accordée » (Doc. parl., Sénat, 1969-1970, n° onroerende goederen waarvoor een tegemoetkoming werd verleend » (Parl.
354, p. 11) : St., Senaat, 1969-1970, nr. 354, p. 11) :
« [L'article 32, § 1er,] impose certaines conditions en ce qui « [Artikel 32, § 1,] legt bepaalde voorwaarden op in verband met de
concerne la destination à donner au terrain par l'acheteur et les bestemming die de koper aan de gronden moet geven en met de
modalités de son utilisation; il règle la revente du terrain à un gebruiksmodaliteiten ervan; het regelt de wederverkoop van de grond
autre utilisateur ou son rachat par la personne de droit public aan een andere gebruiker of de terugkoop ervan door de openbare
initialement propriétaire ou par l'Etat, au cas où l'acheteur ne
satisfait pas à ses engagements ou n'est plus en mesure de le faire. rechtspersoon die oorspronkelijk eigenaar was of door de Staat, in
Ces dispositions se justifient d'une manière d'autant plus évidente geval de koper aan zijn verplichtingen niet voldoet of niet meer kan voldoen.
qu'un effort important aura été consenti par l'Etat en vue de Deze bepalingen zijn des te meer gewettigd daar de Staat een
l'acquisition, de l'aménagement et/ou de l'équipement de ces terrains belangrijke inspanning zal moeten doen voor de aankoop, de aanleg
» (ibid., p. 25). en/of de uitrusting van deze gronden » (ibid., p. 25).
L'intervention financière de l'autorité dans l'acquisition, De financiële tegemoetkoming van de overheid in de verwerving, de
l'aménagement et l'équipement de terrains industriels justifie que le aanleg en de uitrusting van industriegronden rechtvaardigt dat de
wetgever een recht van terugkoop heeft ingesteld dat niet kon worden
législateur ait institué une faculté de rachat qui ne pouvait être beperkt tot de gemeenrechtelijke termijn van vijf jaar waarin artikel
limitée au délai de droit commun de cinq ans, prévu par l'article 1660 1660 van het Burgerlijk Wetboek voorziet. Een tot vijf jaar beperkte
du Code civil. En effet, un délai limité à cinq ans, dans lequel la faculté de rachat pourrait être exercée, n'offrirait pas de possibilités suffisantes pour garantir une destination économique permanente de ces terrains. Etant donné que la faculté de rachat devait également figurer dans l'acte de vente authentique, les parties contractantes pouvaient, par convention, limiter le délai dans lequel cette faculté pouvait être exercée. La circonstance que cela n'a pas été fait dans certains actes de vente authentiques, ce qui a pour effet que la faculté de rachat n'est pas limitée dans le temps et peut dès lors être exercée sans restriction lorsque l'acheteur cesse ses activités ou n'a pas respecté termijn waarbinnen het recht van terugkoop zou kunnen worden uitgeoefend, zou immers onvoldoende mogelijkheid bieden om een blijvende economische bestemming van die gronden te waarborgen. Doordat het recht van terugkoop tevens in de authentieke verkoopakte diende te worden opgenomen, vermochten de contracterende partijen de termijn waarbinnen dat recht kon worden uitgeoefend, conventioneel te beperken. De omstandigheid dat dit in bepaalde authentieke verkoopakten niet is gebeurd, waardoor het recht van terugkoop niet in de tijd is beperkt en derhalve onverminderd kan worden uitgeoefend wanneer de koper zijn bedrijvigheid staakt of andere
d'autres conditions d'utilisation, ne prive pas la mesure de sa gebruiksvoorwaarden niet heeft nageleefd, ontneemt aan de maatregel
justification, en ce qui concerne la durée de l'exercice de la faculté niet zijn verantwoording, wat de duur van de uitoefening van het recht
de rachat. Toute autre appréciation porterait en outre atteinte à van terugkoop betreft. Er anders over oordelen zou bovendien een
l'autonomie de la volonté des parties à l'acte de vente authentique. inbreuk zijn op de wilsautonomie van de bij de authentieke verkoopakte
B.6. En ce qu'elles invitent la Cour à contrôler la disposition en betrokken partijen. B.6. In zoverre zij het Hof uitnodigen de in het geding zijnde
cause au regard des articles 10 et 11 de la Constitution, en bepaling te toetsen aan de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in
comparaison de la faculté de rachat inscrite aux articles 1659 et vergelijking met het recht van wederinkoop in de artikelen 1659 en
suivants du Code civil, les questions préjudicielles appellent une volgende van het Burgerlijk Wetboek, dienen de prejudiciële vragen
réponse négative. ontkennend te worden beantwoord.
B.7. La Cour doit également contrôler la disposition en cause au B.7. Het Hof dient de in het geding zijnde bepaling eveneens te
regard des articles 10, 11 et 16 de la Constitution, combinés ou non toetsen aan de artikelen 10, 11 en 16 van de Grondwet, al dan niet in
avec l'article 1er du Premier Protocole additionnel à la Convention samenhang gelezen met artikel 1 van het Eerste Aanvullend Protocol bij
européenne des droits de l'homme. het Europees Verdrag voor de rechten van de mens.
L'article 16 de la Constitution dispose : Artikel 16 van de Grondwet bepaalt :
« Nul ne peut être privé de sa propriété que pour cause d'utilité « Niemand kan van zijn eigendom worden ontzet dan ten algemenen nutte,
publique, dans les cas et de la manière établis par la loi, et in de gevallen en op de wijze bij de wet bepaald en tegen billijke en
moyennant une juste et préalable indemnité ». voorafgaande schadeloosstelling ».
L'article 1er du Premier Protocole additionnel à la Convention Artikel 1 van het Eerste Aanvullend Protocol bij het Europees Verdrag
européenne des droits de l'homme dispose : « Toute personne physique ou morale a droit au respect de ses biens. Nul ne peut être privé de sa propriété que pour cause d'utilité publique et dans les conditions prévues par la loi et les principes généraux du droit international. Les dispositions précédentes ne portent pas atteinte au droit que possèdent les Etats de mettre en vigueur les lois qu'ils jugent nécessaires pour réglementer l'usage des biens conformément à l'intérêt général ou pour assurer le paiement des impôts ou d'autres contributions ou des amendes ». B.8. La faculté pour une personne de droit public qui vend un terrain voor de rechten van de mens bepaalt : « Alle natuurlijke of rechtspersonen hebben recht op het ongestoord genot van hun eigendom. Niemand zal van zijn eigendom worden beroofd behalve in het algemeen belang en met inachtneming van de voorwaarden neergelegd in de wet en in de algemene beginselen van het internationaal recht. De voorgaande bepalingen zullen echter op geen enkele wijze het recht aantasten dat een Staat heeft om die wetten toe te passen welke hij noodzakelijk oordeelt om toezicht uit te oefenen op het gebruik van eigendom in overeenstemming met het algemeen belang of om de betaling van belastingen of andere heffingen en boeten te verzekeren ». B.8. Het beschikken door een openbare rechtspersoon die met toepassing
industriel par application de la disposition en cause de racheter ce van de in het geding zijnde bepaling een industriegrond verkoopt, over
terrain à l'acheteur est subordonnée à l'inscription de la clause de een recht van terugkoop jegens de koper hiervan, is afhankelijk van de
rachat dans l'acte de vente authentique et par conséquent à l'accord opneming van dat recht als clausule in de authentieke verkoopakte en
de l'acheteur sur cette clause. La circonstance que le législateur bijgevolg van de instemming van de koper met die clausule. De
impose cette obligation d'inscription à la personne de droit public omstandigheid dat de verkopende openbare rechtspersoon daartoe door de
venderesse ne porte pas atteinte au fait que la force juridique de la wetgever werd verplicht, doet geen afbreuk aan het feit dat de
afdwingbaarheid van het recht van terugkoop in concreto uitsluitend
faculté de rachat était, concrètement, subordonnée à la confirmation mogelijk was door de conventionele bevestiging van het bestaan ervan
conventionnelle de son existence par l'acheteur. L'exercice de la door de koper. De uitoefening van het recht van terugkoop door de
faculté de rachat par la personne de droit public venderesse - et le verkopende openbare rechtspersoon - en de eigendomsoverdracht waartoe
transfert de propriété qui s'ensuit - dépend en outre exclusivement du dit leidt - is bovendien uitsluitend afhankelijk van de houding van de
comportement de l'acheteur, qui peut en effet y échapper en koper, die immers eraan kan ontsnappen door de voortzetting van de
poursuivant l'activité économique qui devait être exercée sur le economische bedrijvigheid die op de aangekochte grond diende te worden
terrain acheté et en respectant les autres conditions d'utilisation uitgeoefend en door de naleving van de andere gebruiksvoorwaarden die
qui avaient été conclues dans l'acte de vente authentique par les deux parties. in de authentieke verkoopakte door beide partijen werden bedongen.
La faculté de rachat prévue par la disposition en cause et à laquelle Het recht van terugkoop waarin de in het geding zijnde bepaling
l'acheteur devait consentir s'il souhaitait acquérir le terrain voorziet en waarmee de koper diende in te stemmen indien hij de
industriel ne peut dès lors être considérée comme une expropriation au industriegrond wenste te verwerven, kan derhalve niet worden beschouwd
sens de l'article 16 de la Constitution ou comme une privation de als een onteigening in de zin van artikel 16 van de Grondwet of als
propriété au sens de l'article 1er du Premier Protocole additionnel à een eigendomsberoving in de zin van artikel 1 van het Eerste
la Convention européenne des droits de l'homme. Aanvullend Protocol bij het Europees Verdrag voor de rechten van de
B.9. La faculté de rachat a cependant pour conséquence de restreindre mens. B.9. Het recht van terugkoop leidt evenwel ertoe dat aan de
l'exercice du droit de propriété de l'acheteur. uitoefening van het eigendomsrecht van de koper beperkingen worden
Conformément à l'article 16 de la Constitution, combiné avec l'article gesteld. Overeenkomstig artikel 16 van de Grondwet, in samenhang gelezen met
1er du Premier Protocole additionnel à la Convention européenne des artikel 1 van het Eerste Aanvullend Protocol bij het Europees Verdrag
droits de l'homme, toute ingérence dans le droit de propriété - ou voor de rechten van de mens, dient elke inmenging in - of beperking
limitation de celui-ci - doit réaliser un juste équilibre entre les impératifs de l'intérêt général et ceux de la protection du droit au respect des biens. Il doit exister un rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens employés et le but poursuivi. B.10. La notion d'« intérêt général » est une notion large qui, lorsque l'autorité publique l'invoque pour justifier une ingérence dans le droit de propriété, requiert un examen approfondi des facteurs politiques, économiques et sociaux. Etant donné qu'il faut considérer que le législateur dispose d'une grande marge d'appréciation pour mener une politique économique et sociale, la Cour doit respecter la manière dont il conçoit les impératifs de l'utilité publique ou de l'intérêt général, sauf si son jugement se révèle manifestement van - het recht op eigendom een billijk evenwicht tot stand te brengen tussen de vereisten van het algemeen belang en van de bescherming van eenieder op het ongestoord genot van eigendom. Er moet een redelijk verband van evenredigheid bestaan tussen de aangewende middelen en het nagestreefde doel. B.10 Het begrip « algemeen belang » is een ruim begrip, dat, wanneer het door de overheid wordt aangevoerd om een inmenging in het eigendomsrecht te verantwoorden, een grondig onderzoek vereist van politieke, economische en sociale factoren. Vermits de wetgever moet worden geacht te beschikken over een ruime beoordelingsvrijheid om een economisch en sociaal beleid te voeren, dient het Hof de wijze te eerbiedigen waarop hij vorm geeft aan de vereisten van het openbaar nut of het algemeen belang, tenzij zijn oordeel manifest zonder
dépourvu de base raisonnable (voy. notamment CEDH, 21 février 1986, redelijke grondslag is (zie o.m. EHRM, 21 februari 1986, James e.a. t.
James et autres c. Royaume Uni, § § 45-46; 19 décembre 1989, Mellacher Verenigd Koninkrijk, § § 45-46; 19 december 1989, Mellacher e.a. t.
et autres c. Autriche, § 48; 23 novembre 2000, Ex-Roi de Grèce et Oostenrijk, § 48; 23 november 2000, Ex-Koning van Griekenland e.a. t.
autres c. Grèce, § 87; 20 juillet 2004, Bäck c. Finlande, § 53; 22 Griekenland, § 87; 20 juli 2004, Bäck t. Finland, § 53; 22 februari
février 2005, Hutten-Czapska c. Pologne, § 166; 30 août 2007, J.A. Pye 2005, Hutten-Czapska t. Polen, § 166; 30 augustus 2007, J.A. Pye
(Oxford) Ltd et J.A. Pye (Oxford) Land Ltd c. Royaume Uni, § 71; 19 (Oxford) Ltd en J.A. Pye (Oxford) Land Ltd t. Verenigd Koninkrijk, §
juin 2008, Gauchin c. France, § 60). 71; 19 juni 2008, Gauchin t. Frankrijk, § 60).
B.11. La mesure en cause poursuit incontestablement un objectif B.11. De in het geding zijnde maatregel streeft onbetwistbaar een
d'intérêt général. En effet, elle garantit que les deniers publics qui doelstelling van algemeen belang na. Hij waarborgt immers dat
ont été utilisés pour l'acquisition, l'aménagement et l'équipement de overheidsmiddelen die zijn aangewend bij de verwerving, de aanleg en
terrains industriels soient également utilisés efficacement, lors de de uitrusting van industriegronden, ook bij de navolgende verkoop en
la vente et de la revente ultérieure de ces terrains, en vue du doorverkoop ervan doelmatig worden aangewend met het oog op de
développement régional d'une activité économique et de l'emploi qui y streekgebonden ontwikkeling van een economische activiteit en de
est lié. Dans cette perspective, il n'est d'ailleurs pas pertinent de daarmee verbonden tewerkstelling. In dat perspectief is het trouwens
savoir si l'achat du terrain industriel par l'acheteur originaire irrelevant te weten of de aankoop van de industriegrond door de
s'est fait ou non selon la valeur du marché, puisque la justification oorspronkelijke koper al dan niet geschiedde tegen marktwaarde,
réside dans la destination des deniers publics utilisés pour vermits de verantwoording ligt in de bestemming van de aangewende
l'acquisition, l'aménagement et l'équipement de ces terrains. overheidsmiddelen voor de verwerving, de aanleg en de uitrusting van
B.12. L'article 1er du Premier Protocole additionnel à la Convention die gronden. B.12. Artikel 1 van het Eerste Aanvullend Protocol bij het Europees
européenne des droits de l'homme exige en particulier qu'existe un Verdrag voor de rechten van de mens vereist in het bijzonder dat er
rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens employés et een redelijk verband van evenredigheid bestaat tussen de aangewende
le but visé par toute mesure qui prive une personne de sa propriété middelen en het doel dat wordt beoogd door elke maatregel die een
ou, comme en l'espèce, réglemente l'usage de celle-ci. Afin de persoon zijn eigendom ontneemt of die, zoals te dezen, het gebruik van
déterminer si la mesure en cause respecte le juste équilibre voulu et, die eigendom reglementeert. Om te bepalen of de in het geding zijnde
notamment, si elle ne fait pas peser sur le propriétaire concerné une maatregel het billijke evenwicht eerbiedigt, en hij onder meer geen
charge disproportionnée, il y a lieu de prendre en considération les onevenredige last oplegt aan de getroffen eigenaar, dient rekening te
modalités d'indemnisation prévues par la disposition en cause (voy. worden gehouden met de modaliteiten van vergoeding waarin de in het
notamment CEDH, 23 novembre 2000, Ex-Roi de Grèce et autres c. Grèce, geding zijnde bepaling voorziet (zie onder meer EHRM, 23 november
§ 89; 20 juillet 2004, Bäck c. Finlande, § 55). 2000, Ex-Koning van Griekenland e.a. t. Griekenland, § 89; 20 juli
2004, Bäck t. Finland, § 55).
B.13. La disposition en cause ne prive pas l'acheteur d'un terrain B.13. De in het geding zijnde bepaling ontneemt de koper van een
industriegrond niet als dusdanig het eigendomsrecht, doch verplicht
industriel du droit de propriété mais ne fait que l'obliger à revendre hem slechts tot het terug verkopen van de industriegrond aan de
le terrain industriel au vendeur originaire dans les cas prévus par la loi. oorspronkelijke verkoper in de in de wet bepaalde gevallen.
En outre, l'acheteur n'est pas privé de la possibilité de vendre le Bovendien is de koper niet beroofd van de mogelijkheid om de
terrain industriel avec les bâtiments et l'infrastructure. En effet, industriegrond met gebouwen en infrastructuur te verkopen. Artikel 32,
l'article 32, § 1er, alinéa 3, de la loi sur l'expansion économique § 1, derde lid, van de Wet Economische Expansie bepaalde immers
prévoyait expressément que l'utilisateur - l'acheteur originaire du uitdrukkelijk dat de gebruiker - de oorspronkelijke koper van de
terrain industriel - pouvait revendre le bien, auquel cas l'acte de industriegrond - het goed weer zal kunnen verkopen, in welk geval de
revente devait comprendre les clauses mentionnées à l'alinéa 2. Cette akte van wederverkoop de in het tweede lid vermelde clausules moet
condition est dictée par le souci de continuer à garantir l'objectif bevatten. Die voorwaarde is ingegeven door de zorg om de economische
économique de la vente originaire, raison pour laquelle l'accord du doelstelling van de oorspronkelijke verkoop verder te waarborgen,
vendeur originaire est également requis. L'autorisation ou le refus de reden waarom ook de instemming van de oorspronkelijke verkoper is
la vente par la personne de droit public, qui doit se faire dans le vereist. Het toestaan of het weigeren van de verkoop door de openbare
respect de l'objectif précité de la mesure, est un acte juridique rechtspersoon, die moet geschieden met inachtneming van de hiervoor
soumis au contrôle juridictionnel de légalité. aangehaalde doelstelling van de maatregel, is een rechtshandeling die
aan het rechterlijke wettigheidstoezicht is onderworpen.
Par ailleurs, la faculté de rachat qui peut être exercée par le Het recht van terugkoop dat door de oorspronkelijke verkoper kan
vendeur originaire est expressément limitée aux cas où l'acheteur ne worden uitgeoefend, is overigens uitdrukkelijk beperkt tot de gevallen
respecte pas les conditions de la vente, à savoir en cas de cessation waarin de koper de voorwaarden voor de verkoop niet naleeft, namelijk
des activités économiques contractuelles ou en cas de non-respect des bij staking van de contractueel bedongen economische activiteiten of
autres conditions d'utilisation figurant dans l'acte de vente bij niet-naleving van de andere voorwaarden tot gebruik in de
originaire. Cette possibilité dépend dès lors exclusivement du oorspronkelijke verkoopakte. Die mogelijkheid is derhalve uitsluitend
comportement de l'acheteur originaire, qui connaissait ou à tout le afhankelijk van het gedrag van de oorspronkelijke koper, die kennis
moins devait connaître tant la clause de rachat fixée par la loi et had of minstens diende te hebben zowel van het wettelijk bepaalde en
stipulée dans le contrat que les modalités de la faculté de rachat. het contractueel bedongen recht van terugkoop als van de modaliteiten
B.14. L'exercice de la faculté de rachat par le vendeur originaire ne ervan. B.14. De uitoefening van het recht van terugkoop door de
s'opère pas non plus sans indemnisation de l'acheteur pour la oorspronkelijke verkoper, geschiedt ook niet zonder vergoeding van de
propriété à vendre. Compte tenu de l'objectif de la mesure en cause, koper voor de te verkopen eigendom. Rekening houdend met de
il ne saurait être exigé que la vente ait lieu à la valeur vénale. Le doelstelling van de in het geding zijnde maatregel, kan niet worden
législateur a élaboré en la matière un régime d'indemnisation différencié. vereist dat zulks geschiedt tegen de venale waarde. De wetgever heeft
Ce régime prévoit tout d'abord le rachat du terrain industriel au prix ter zake een gedifferentieerd vergoedingsstelsel uitgewerkt.
de la vente initiale par l'autorité publique, adapté en fonction des Dat stelsel voorziet allereerst in de terugkoop van de industriegrond
variations de l'indice des prix à la consommation publié par le tegen de prijs van de eerste verkoop door de overheid, aangepast
Gouvernement. Un tel régime doit exclure tout but spéculatif de la overeenkomstig de schommelingen van het door de Regering
part de l'acheteur originaire pour l'achat initial des terrains. L'infrastructure et les bâtiments - à l'exclusion du matériel et de l'outillage - qui appartiennent à l'acheteur originaire et sont situés sur le terrain industriel sont en principe rachetés à la valeur vénale. Toutefois, si la valeur vénale est supérieure au prix de revient, tel qu'il est comptabilisé, diminué des amortissements admis en matière d'impôts sur les revenus, le rachat s'opèrera à ce dernier prix. En ce qui concerne l'infrastructure et les bâtiments, le législateur s'est donc fondé sur leur valeur vénale. Si un prix inférieur à cette valeur vénale devait néanmoins être payé, à savoir le prix de revient, tel qu'il est comptabilisé, diminué des amortissements admis en matière d'impôts sur les revenus, cette circonstance découlerait d'un choix économique et fiscal opéré par l'acheteur originaire lui-même et qui lui était ou devait lui être suffisamment connu, puisque le régime d'indemnisation différencié figurait au préalable dans la disposition en cause et a été repris dans le contrat. Par conséquent, le régime d'indemnisation différencié prévu par la disposition en cause répond à un juste équilibre entre les impératifs de l'intérêt général et le droit des propriétaires concernés au respect de leur droit de propriété. bekendgemaakte indexcijfer van de consumptieprijzen. Een dergelijke regeling dient elk speculatief oogmerk voor de oorspronkelijke aankoop van de gronden uit te sluiten bij de oorspronkelijke koper. De infrastructuur en de gebouwen - met uitzondering van het materieel en de outillage - die de oorspronkelijke koper toebehoren en op de industriegrond zijn gelegen, worden in beginsel teruggekocht tegen de verkoopwaarde. Indien echter de verkoopwaarde hoger ligt dan de kostprijs, zoals deze in de boekhouding werd opgenomen verminderd met de inzake belastingen aangenomen afschrijvingen, dan zal de terugkoop tegen deze laatste prijs geschieden. De wetgever is, wat de infrastructuur en de gebouwen betreft, derhalve uitgegaan van de venale waarde ervan. Indien toch een prijs zou moeten worden betaald die lager ligt dan die venale waarde, namelijk de kostprijs, zoals deze in de boekhouding werd opgenomen verminderd met de inzake belastingen aangenomen afschrijvingen, zou dit voortvloeien uit een bedrijfseconomische en fiscale keuze die de oorspronkelijke koper zelf heeft gemaakt en hem voldoende bekend was of moest zijn, vermits de gedifferentieerde vergoedingsregeling vooraf in de in het geding zijnde bepaling was opgenomen en contractueel werd overgenomen. De gedifferentieerde vergoedingsregeling waarin de in het geding zijnde bepaling voorziet, beantwoordt bijgevolg aan een billijk evenwicht tussen de vereisten van het algemeen belang en het recht op eerbiediging van het eigendomsrecht van de betrokken eigenaars.
B.15. En B.4 à B.6, il a été constaté que la mesure en cause est B.15. In B.4 tot B.6 is vastgesteld dat de in het geding zijnde
compatible avec les articles 10 et 11 de la Constitution, en ce que la maatregel bestaanbaar is met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in
faculté de rachat n'est pas limitée au délai de cinq ans prévu par zoverre het recht van terugkoop niet is beperkt tot de termijn van
l'article 1660 du Code civil pour l'exercice de la faculté de rachat. vijf jaar waarin artikel 1660 van het Burgerlijk Wetboek voorziet voor
de uitoefening van het recht van wederinkoop.
La Cour doit cependant encore examiner si l'absence d'une limitation Er dient evenwel nog te worden nagegaan of de ontstentenis van een
légale dans le temps de la possibilité d'exercer la faculté de rachat wettelijke beperking in de tijd van de mogelijkheid om het recht van
est compatible avec les articles 10, 11 et 16 de la Constitution, terugkoop uit te oefenen, bestaanbaar is met de artikelen 10, 11 en 16
combinés ou non avec l'article 1er du Premier Protocole additionnel à van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met artikel 1 van
la Convention européenne des droits de l'homme. het Eerste Aanvullend Protocol bij het Europees Verdrag voor de
rechten van de mens.
B.16. Il est exact qu'à défaut d'une limitation dans le temps de la B.16. Het is juist dat bij ontstentenis van enige beperking in de tijd
possibilité d'exercer la faculté de rachat, tant dans l'article 32, § van de mogelijkheid om het recht van terugkoop uit te oefenen, zowel
1er, de la loi sur l'expansion économique que dans l'acte de vente in artikel 32, § 1, van de Wet Economische Expansie als in de
authentique individuel, ce droit pourrait être exercé sans limite de individuele authentieke verkoopakte, dit recht onbeperkt in de tijd
temps. zou kunnen worden uitgeoefend.
Cette conséquence ne découle toutefois pas directement de la Dat gevolg vloeit evenwel niet rechtstreeks voort uit de in het geding
disposition en cause, qui, en tant que telle, ne prévoit pas zijnde bepaling, die zelf als dusdanig niet uitdrukkelijk voorziet in
expressément une validité illimitée de la faculté de rachat, mais de de onbeperkte gelding van het recht van terugkoop, doch uit de
l'absence d'une limitation quelconque dans le temps dans l'acte de ontstentenis van enige beperking in de tijd in de authentieke
vente authentique, limitation qui n'était pas légalement exclue. verkoopakte, beperking die wettelijk niet was uitgesloten.
En ne prévoyant pas de limitation du délai dans lequel la faculté de Door niet te voorzien in enige beperking van de termijn binnen welke
rachat peut être exercée, sans interdire qu'un tel délai puisse être het recht van terugkoop kan worden uitgeoefend, zonder te verbieden
fixé contractuellement, la mesure ne constitue pas une ingérence dat een dergelijke termijn contractueel wordt bepaald, houdt de
déraisonnable dans l'exercice du droit de propriété. maatregel geen onredelijke inmenging in de uitoefening van het
B.17. En ce qu'elles invitent la Cour à contrôler la disposition en eigendomsrecht in. B.17. In zoverre zij het Hof uitnodigen de in het geding zijnde
cause au regard des articles 10, 11 et 16 de la Constitution, combinés bepaling te toetsen aan de artikelen 10, 11 en 16 van de Grondwet, al
ou non avec l'article 1er du Premier Protocole additionnel à la dan niet in samenhang gelezen met artikel 1 van het Eerste Aanvullend
Convention européenne des droits de l'homme, les questions Protocol bij het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, dienen
préjudicielles appellent une réponse négative. de prejudiciële vragen ontkennend te worden beantwoord.
Par ces motifs, Om die reden,
la Cour het Hof,
dit pour droit : zegt voor recht :
L'article 32, § 1er, de la loi du 30 décembre 1970 sur l'expansion Artikel 32, § 1, van de wet van 30 december 1970 betreffende de
économique ne viole pas les articles 10, 11 et 16 de la Constitution, economische expansie schendt niet de artikelen 10, 11 en 16 van de
combinés ou non avec l'article 1er du Premier Protocole additionnel à Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met artikel 1 van het
la Convention européenne des droits de l'homme. Eerste Aanvullend Protocol bij het Europees Verdrag voor de rechten van de mens.
Ainsi prononcé en langue néerlandaise et en langue française, Aldus uitgesproken in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989, à artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989, op de openbare
l'audience publique du 3 décembre 2008. terechtzitting van 3 december 2008.
Le greffier, De griffier,
P.-Y. Dutilleux. P.-Y. Dutilleux.
Le président, De voorzitter,
M. Bossuyt. M. Bossuyt.
^
Etaamb.be utilise des cookies
Etaamb.be utilise les cookies pour retenir votre préférence linguistique et pour mieux comprendre comment etaamb.be est utilisé.
ContinuerPlus de details
x