Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 167/2008 du 27 novembre 2008 Numéro du rôle : 4345 En cause : la question préjudicielle concernant les articles 14 et 15 de la loi du 15 décembre 2004 relative aux sûretés financières et portant des dispositions fiscal La Cour constitutionnelle, composée des présidents M. Melchior et M. Bossuyt, et des juges R. He(...)"
Extrait de l'arrêt n° 167/2008 du 27 novembre 2008 Numéro du rôle : 4345 En cause : la question préjudicielle concernant les articles 14 et 15 de la loi du 15 décembre 2004 relative aux sûretés financières et portant des dispositions fiscal La Cour constitutionnelle, composée des présidents M. Melchior et M. Bossuyt, et des juges R. He(...) Uittreksel uit arrest nr. 167/2008 van 27 november 2008 Rolnummer 4345 In zake : de prejudiciële vraag over de artikelen 14 en 15 van de wet van 15 december 2004 betreffende financiële zekerheden en houdende diverse fiscale bepalingen inzak Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en M. Bossuyt, en de rechter(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 167/2008 du 27 novembre 2008 Uittreksel uit arrest nr. 167/2008 van 27 november 2008
Numéro du rôle : 4345 Rolnummer 4345
En cause : la question préjudicielle concernant les articles 14 et 15 In zake : de prejudiciële vraag over de artikelen 14 en 15 van de wet
de la loi du 15 décembre 2004 relative aux sûretés financières et van 15 december 2004 betreffende financiële zekerheden en houdende
portant des dispositions fiscales diverses en matière de conventions diverse fiscale bepalingen inzake zakelijke-zekerheidsovereenkomsten
constitutives de sûreté réelle et de prêts portant sur des instruments en leningen met betrekking tot financiële instrumenten, gesteld door
financiers, posée par le juge des saisies de Neufchâteau. de beslagrechter te Neufchâteau.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents M. Melchior et M. Bossuyt, et des juges R. samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en M. Bossuyt, en de
Henneuse, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. rechters R. Henneuse, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe,
Moerman, E. Derycke et J. Spreutels, assistée du greffier P.-Y. J.-P. Moerman, E. Derycke en J. Spreutels, bijgestaan door de griffier
Dutilleux, présidée par le président M. Melchior, P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter M. Melchior,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging
Par ordonnance du 20 novembre 2007 en cause de M.M. et M.-C. G. contre Bij beschikking van 20 november 2007 in zake M.M. en M.-C. G. tegen
L.L. et autres, dont l'expédition est parvenue au greffe de la Cour le L.L. en anderen, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is
22 novembre 2007, le juge des saisies de Neufchâteau a posé la ingekomen op 22 november 2007, heeft de beslagrechter te Neufchâteau
question préjudicielle suivante : de volgende prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 1675/7, § 1er, du Code judiciaire stipule que la décision « Artikel 1675/7, § 1, van het Gerechtelijk Wetboek bepaalt dat de
beschikking van toelaatbaarheid een toestand van samenloop tussen de
d'admissibilité fait naître une situation de concours entre les schuldeisers doet ontstaan en de opschorting van de loop van de
créanciers et a pour conséquence la suspension du cours des intérêts interesten en de onbeschikbaarheid van het vermogen van de verzoeker
et l'indisponibilité du patrimoine du requérant. L'article 1675/7, § tot gevolg heeft. Artikel 1675/7, § 3, bepaalt zijnerzijds dat de
3, stipule quant à lui que la décision d'admissibilité entraîne beschikking van toelaatbaarheid voor de verzoeker het verbod inhoudt
l'interdiction pour le requérant, sauf autorisation du juge (...) om, behoudens de toestemming van de rechter, (...) enige daad te
d'accomplir tout acte susceptible de favoriser un créancier; en son § stellen die een schuldeiser zou bevoordelen; paragraaf 4 van dat
4, cet article prévoit que les effets de la décision d'admissibilité artikel bepaalt dat de gevolgen van de beschikking van toelaatbaarheid
se prolongent jusqu'au rejet, jusqu'au terme ou jusqu'à la révocation verder lopen tot de verwerping, het einde of de herroeping van de
du règlement collectif de dettes, sous réserve des stipulations du aanzuiveringsregeling, onder voorbehoud van de bepalingen van de
plan de règlement. aanzuiveringsregeling.
Les dispositions des articles 14 et 15, § 1er, de la loi du 15 De bepalingen van de artikelen 14 en 15, § 1, van de wet van 15
décembre 2004 sur les sûretés financières dérogent aux articles 1675/7 december 2004 betreffende financiële zekerheden wijken af van de
et 1675/9, § 1er, 4°, du Code judiciaire en ce qu'elles permettent que artikelen 1675/7 en 1675/9, § 1, 4°, van het Gerechtelijk Wetboek, in
les conventions de netting soient opposées aux créanciers et aux tiers zoverre zij het mogelijk maken dat netting -overeenkomsten worden
moyennant le respect des conditions prévues par ces articles, notamment en cas de situation de concours. tegengesteld aan de schuldeisers en aan derden onder de voorwaarden waarin die artikelen voorzien, onder andere in geval van samenloop.
Les articles 14 et 15 de la loi du 15 décembre 2004, lus en Brengen de artikelen 14 en 15 van de wet van 15 december 2004, in
combinaison avec les articles 1675/7 et 1675/9, § 1er, 4°, du Code samenhang gelezen met de artikelen 1675/7 en 1675/9, § 1, 4°, van het
judiciaire créent-ils une discrimination au sens des articles 10 et 11 de la Constitution ? ». Gerechtelijk Wetboek, een discriminatie teweeg in de zin van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet ? ».
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
B.1. La question préjudicielle invite la Cour à se prononcer sur la B.1. Met de prejudiciële vraag wordt het Hof verzocht zich uit te
compatibilité, avec les articles 10 et 11 de la Constitution, des spreken over de bestaanbaarheid, met de artikelen 10 en 11 van de
articles 14 et 15, § 1er, de la loi du 15 décembre 2004 relative aux Grondwet, van de artikelen 14 en 15, § 1, van de wet van 15 december
sûretés financières et portant des dispositions fiscales diverses en 2004 betreffende financiële zekerheden en houdende diverse fiscale
matière de conventions constitutives de sûreté réelle et de prêts bepalingen inzake zakelijke-zekerheidsovereenkomsten en leningen met
portant sur des instruments financiers, lus en combinaison avec les betrekking tot financiële instrumenten, in samenhang gelezen met de
articles 1675/7 et 1675/9, § 1er, 4°, du Code judiciaire, en ce qu'ils artikelen 1675/7 en 1675/9, § 1, 4°, van het Gerechtelijk Wetboek, in
permettent que les conventions de netting soient opposées aux zoverre zij het mogelijk maken dat netting- overeenkomsten worden
créanciers et aux tiers moyennant le respect des conditions prévues tegengesteld aan de schuldeisers en aan derden onder de voorwaarden
par lesdits articles, notamment en cas de situation de concours. waarin die artikelen voorzien, onder andere in geval van samenloop.
B.2.1. Les articles 14 et 15, § 1er, précités disposent : B.2.1. De voormelde artikelen 14 en 15, § 1, bepalen :
«

Art. 14.Les conventions de netting, ainsi que les clauses et

«

Art. 14.De netting-overeenkomsten alsook de ontbindende bedingen en

voorwaarden of de bedingen en voorwaarden met betrekking tot de
conditions résolutoires ou de déchéance du terme stipulées pour vroegtijdige beëindiging die zijn vastgelegd om de schuldvernieuwing
permettre la novation ou la compensation, peuvent, sans mise en of -vergelijking mogelijk te maken, kunnen, zonder voorafgaande
demeure ni décision judiciaire préalable, nonobstant toute cession des ingebrekestelling of gerechtelijke beslissing, niettegenstaande elke
droits sur lesquelles elles portent, en cas de procédure overdracht van de rechten waarop zij betrekking hebben, in het geval
d'insolvabilité, de saisie ou de toute situation de concours, être van de opening van een insolventieprocedure of in het geval van het
opposées aux créanciers si la créance et la dette à nover ou à beslag of enig ander geval van samenloop, aan de schuldeisers worden
compenser existent lors de l'ouverture de la procédure d'insolvabilité tegengesteld als de schuldvordering en de schuld waarop de
schuldvernieuwing of -vergelijking moet worden toegepast, bestaan op
ou de la survenance de la saisie ou d'une situation de concours, quels het ogenblik waarop de insolventieprocedure, het beslag of een geval
que soient la date de leur exigibilité, leur objet ou la monnaie dans van samenloop plaatsvindt, ongeacht de datum van hun opeisbaarheid,
laquelle elles sont libellées. hun doel of de valuta waarin zij zijn uitgedrukt.

Art. 15.§ 1er. Les conventions constitutives de sûreté réelle et les

Art. 15.§ 1. De zakelijke-zekerheidsovereenkomsten en de

conventions de netting sont valables et opposables aux tiers et nettingovereenkomsten zijn geldig en aan derden tegenstelbaar en zij
peuvent donc sortir leurs effets y compris en cas de procédure kunnen dus rechtsgevolg hebben, inclusief in het geval van een
insolventieprocedure, het beslag of enig ander geval van samenloop,
d'insolvabilité ou de saisie ou en cas de situation de concours, si la als die overeenkomsten zijn gesloten vóór het tijdstip waarop de
conclusion de ces conventions précède le moment de l'ouverture d'une insolventieprocedure wordt geopend of vóór het beslag of de samenloop
procédure d'insolvabilité, la survenance d'une saisie ou d'une plaatsvindt, of, wanneer die overeenkomsten nà dat moment zijn
situation de concours, ou si ces conventions ont été conclues après ce gesloten, als de tegenpartij kan aantonen dat hij, op het ogenblik
moment, dans la mesure où la contrepartie peut se prévaloir au moment waarop de betrokken overeenkomst werd gesloten, in de gewettigde
où la convention a été conclue d'une ignorance légitime de l'ouverture onwetendheid verkeerde over de opening of het eerder plaatsvinden van
ou de la survenance antérieure d'une telle procédure ou situation ». die procedure of die samenloop ».
B.2.2. En ce qui concerne la procédure de règlement collectif de B.2.2. Wat de procedure van collectieve schuldenregeling betreft,
dettes, les articles 1675/7 et 1675/9 du Code judiciaire disposent : bepalen de artikelen 1675/7 en 1675/9 van het Gerechtelijk Wetboek :
«

Art. 1675/7.§ 1er. Sans préjudice de l'application du § 3, la

«

Art. 1675/7.§ 1. Onverminderd de toepassing van § 3, doet de

décision d'admissibilité fait naître une situation de concours entre beschikking van toelaatbaarheid een toestand van samenloop ontstaan
les créanciers et a pour conséquence la suspension du cours des tussen de schuldeisers en heeft de opschorting van de loop van de
intérêts et l'indisponibilité du patrimoine du requérant. Font partie de la masse, tous les biens du requérant au moment de la décision, ainsi que les biens qu'il acquiert pendant l'exécution du règlement collectif de dettes. L'effet des cessions de créance est suspendu jusqu'au terme, au rejet ou à la révocation du plan de règlement. De même, et sauf en cas de réalisation du patrimoine, l'effet des sûretés réelles et des privilèges est suspendu jusqu'au terme, au rejet ou à la révocation du plan. § 2. Toutes les voies d'exécution qui tendent au paiement d'une somme d'argent sont suspendues. Les saisies déjà pratiquées conservent cependant leur caractère conservatoire. Si, antérieurement à la décision d'admissibilité, le jour de la vente forcée des meubles ou immeubles saisis a déjà été fixé et publié par les affiches, cette vente a lieu pour le compte de la masse. A l'égard de toute personne ayant consenti une sûreté personnelle pour garantir une dette du débiteur, les voies d'exécution sont suspendues jusqu'à l'homologation du plan amiable, jusqu'au dépôt du procès-verbal visé à l'article 1675/11, § 1er, ou jusqu'au rejet du plan. A l'égard des personnes ayant effectué la déclaration visée à l'article 1675/16bis, § 2, les voies d'exécution sont suspendues jusqu'à ce que le juge ait statué sur la décharge. interesten en de onbeschikbaarheid van het vermogen van de verzoeker tot gevolg. Tot de boedel behoren alle goederen van de verzoeker op het ogenblik van de beschikking, alsmede de goederen die hij tijdens de uitvoering van de collectieve aanzuiveringsregeling verkrijgt. De gevolgen van de overdrachten van schuldvordering worden geschorst tot het einde, de verwerping of de herroeping van de aanzuiveringsregeling. Op dezelfde wijze, behalve in geval van tegeldemaking van het vermogen, worden de gevolgen van de zakelijke zekerheden en van de voorrechten geschorst tot het einde, de verwerping of de herroeping van de aanzuiveringsregeling. § 2. Alle middelen van tenuitvoerlegging die strekken tot betaling van een geldsom worden geschorst. De reeds gelegde beslagen behouden echter hun bewarende werking. Indien de dag van de gedwongen verkoop van de in beslag genomen roerende of onroerende goederen reeds vóór de beschikking van toelaatbaarheid was bepaald en door aanplakking bekendgemaakt, geschiedt deze verkoop voor rekening van de boedel. Ten aanzien van personen die een persoonlijke zekerheid hebben toegestaan om een schuld van de schuldenaar te waarborgen, worden de middelen van tenuitvoerlegging geschorst tot de homologatie van de minnelijke aanzuiveringsregeling, tot de neerlegging van het in artikel 1675/11, § 1, bedoelde proces-verbaal of tot de verwerping van de aanzuiveringsregeling. Ten aanzien van personen die de in artikel 1675/16bis, § 2, bedoelde verklaring hebben neergelegd, worden de uitvoeringsmaatregelen geschorst tot de rechter uitspraak heeft gedaan over de bevrijding.
§ 3. La décision d'admissibilité entraîne l'interdiction pour le § 3. De beschikking van toelaatbaarheid houdt voor de verzoeker het
requérant, sauf autorisation du juge : verbod in om, behoudens toestemming van de rechter :
- d'accomplir tout acte étranger à la gestion normale du patrimoine; - enige daad te stellen die een normaal vermogensbeheer te buiten gaat;
- d'accomplir tout acte susceptible de favoriser un créancier, sauf le - enige daad te stellen die een schuldeiser zou bevoordelen, behoudens
paiement d'une dette alimentaire mais à l'exception des arriérés de de betaling van een onderhoudsschuld voor zover deze geen
celle-ci; achterstallen betreft;
- d'aggraver son insolvabilité. - zijn onvermogen te vergroten.
§ 4. Les effets de la décision d'admissibilité se prolongent jusqu'au § 4. De gevolgen van de beschikking van toelaatbaarheid lopen verder,
rejet, jusqu'au terme ou jusqu'à la révocation du règlement collectif onder voorbehoud van de bepalingen van de aanzuiveringsregeling, tot
de dettes, sous réserve des stipulations du plan de règlement. de verwerping, het einde of de herroeping van de aanzuiveringsregeling.
§ 5. Sans préjudice de l'application de l'article 1675/15, tout acte § 5. Onverminderd de toepassing van artikel 1675/15 is iedere daad
accompli par le débiteur au mépris des effets attachés à la décision gesteld door de schuldenaar in weerwil van de gevolgen verbonden aan
d'admissibilité est inopposable aux créanciers. de beschikking van toelaatbaarheid niet tegenwerpbaar aan de
schuldeisers.
§ 6. Les effets de la décision d'admissibilité prennent cours le § 6. De gevolgen van de beschikking van toelaatbaarheid vangen aan de
premier jour qui suit l'établissement de l'avis de règlement collectif eerste dag die volgt op het opmaken van het bericht van collectieve
de dettes visé à l'article 1390quinquies ». schuldenregeling bedoeld in artikel 1390quinquies ».
«

Art. 1675/9.§ 1er. Dans les trois jours du prononcé de la décision

«

Art. 1675/9.§ 1. Uiterlijk drie dagen na de uitspraak van de

d'admissibilité, celle-ci est notifiée sous pli judiciaire par le beschikking van toelaatbaarheid moet de griffier deze bij
greffier : gerechtsbrief ter kennis brengen van :
1° au requérant et à son conjoint ou au cohabitant légal, en y 1° de verzoeker en zijn echtgenoot of de wettelijk samenwonende, onder
joignant le texte de l'article 1675/7, et le cas échéant, à son toevoeging van de tekst van artikel 1675/7 en, in voorkomend geval,
conseil; zijn raadsman;
2° aux créanciers et aux personnes qui ont constitué une sûreté 2° de schuldeisers en de personen die een persoonlijke zekerheid
personnelle en y joignant copie de la requête, un formulaire de hebben gesteld onder toevoeging van een afschrift van het
verzoekschrift, van een formulier van aangifte van schuldvordering,
déclaration de créance, le texte du § 2, du présent article ainsi que van de tekst van § 2, van dit artikel en van de tekst van artikel
le texte de l'article 1675/7; 1675/7;
3° au médiateur de dettes en y joignant copie de la requête et les 3° de schuldbemiddelaar onder toevoeging van een afschrift van het
pièces y annexées; verzoekschrift en van de als bijlage toegevoegde stukken;
4° aux débiteurs concernés en y joignant le texte de l'article 1675/7, 4° de betrokken schuldenaars onder toevoeging van een afschrift van de
et en les informant que dès la réception de la décision, tout paiement tekst van artikel 1675/7. Zij worden ervan op de hoogte gebracht dat
doit être effectué entre les mains du médiateur de dettes. iedere betaling, vanaf ontvangst van de beschikking, in handen van de
schuldbemiddelaar moet gebeuren.
[...] ». [...] ».
B.3.1. D'après les travaux préparatoires de la loi du 15 décembre 2004 B.3.1. Volgens de parlementaire voorbereiding van de in het geding
en cause, les conventions de netting sont définies comme suit : zijnde wet van 15 december 2004, wordt een netting- overeenkomst gedefinieerd als volgt :
« des conventions qui mettent en place un processus de compensation « een overeenkomst [...] die een conventioneel verrekeningsproces
conventionnelle d'obligations réciproques entre deux ou plusieurs instelt waarbij de wederzijdse verplichtingen tussen twee of meer
parties permettant de dégager un montant ' net ' à payer par une partijen verrekend worden zodat een ' nettobedrag ' wordt verkregen
partie à l'autre, à savoir le solde issu de la compensation ayant dat door de ene partij aan de andere moet worden betaald. Dit
provoqué l'extinction des obligations à concurrence de la dette la nettobedrag is het saldo van de verrekening waarbij de verplichtingen
moins élevée. Ces conventions de netting sont souvent assorties d'une elkaar opheffen ten belope van de laagste schuld. Een netting
clause dite de ' close out ' consistant dans une condition résolutoire overeenkomst bevat doorgaans een zogenaamde ' close out ' clausule.
Dat is een uitdrukkelijk ontbindend beding dat de ontbinding van de
expresse provoquant la résolution des contrats ou opérations à terme, termijncontracten of -verrichtingen tot gevolg heeft wanneer zich een
lorsque survient un événement (lié à la défaillance) déclenchant le gebeurtenis voordoet (die verband houdt met wanprestatie) waardoor het
processus de compensation et destiné à englober dans ce processus verrekeningsproces in werking treedt en dat tot doel heeft alle nog
toutes les obligations non encore exigibles » (Doc. parl., Chambre, niet opeisbare verplichtingen in dit proces te betrekken » (Parl. St.,
2004-2005, DOC 51-1407/001, p. 27). Kamer, 2004-2005, DOC 51-1407/001, p. 27).
B.3.2. Par l'adoption de la loi du 15 décembre 2004, le législateur B.3.2. Door de wet van 15 december 2004 aan te nemen, wilde de
entendait, d'une part, transposer en droit belge la directive wetgever, enerzijds, de richtlijn 2002/47/EG van het Europees
2002/47/CE du Parlement européen et du Conseil du 6 juin 2002 Parlement en de Raad van 6 juni 2002 betreffende
concernant les contrats de garantie financière et, d'autre part, financiëlezekerheidsovereenkomsten in Belgisch recht omzetten en,
assurer l'utilité potentielle économique de cette transposition en anderzijds, het potentieel economisch nut van die omzetting verzekeren
prévoyant les compléments nécessaires en matière fiscale (ibid., p. door haar te voorzien van de daartoe noodzakelijke aanvullingen op
7). fiscaal vlak (ibid., p. 7).
B.3.3. Il ressort des travaux préparatoires de la loi que deux B.3.3. Uit de parlementaire voorbereiding van de wet blijkt dat twee
objectifs précis étaient poursuivis : d'une part, le souci d'assurer specifieke doelstellingen werden nagestreefd : enerzijds, de
la croissance économique et, d'autre part, celui de renforcer la bekommernis om de economische groei te waarborgen, en anderzijds, de
stabilité du système financier. bezorgdheid om de stabiliteit van het financiële systeem te
En ce qui concerne la croissance économique, on peut lire ce qui suit versterken. Wat de economische groei betreft, staat het volgende te lezen in de
dans les travaux préparatoires : parlementaire voorbereiding :
« Les sûretés financières constituent une condition indispensable à la conclusion de (1) contrats de crédit et de (2) contrats sur instruments dérivés. La conclusion de contrats de crédit permet aux entreprises d'acquérir des moyens d'action externes. La conclusion de contrats sur instruments dérivés leur permet de couvrir leurs risques de marché, de crédit, de change ainsi que d'autres risques : la hausse des taux d'intérêt, la baisse du dollar américain, le relèvement des prix des produits de base, etc. Ces deux types de contrats sont essentiels au fonctionnement des entreprises industrielles et commerciales. Une législation adéquate en matière de sûretés donne aux entreprises la possibilité d'accéder à de tels contrats, et ce à un moindre coût. Cette situation a des conséquences positives tant pour la croissance économique que pour l'emploi. Sur ce point, le projet de loi va nettement au-delà de la directive. La directive ne porte pas sur la constitution de sûretés entre entreprises non financières ni sur celle impliquant des personnes physiques. Cela est compréhensible dès lors que la directive s'inscrit dans le cadre du Plan d'action pour les services financiers, élaboré par la Commission européenne, lequel vise notamment à mettre en place un marché européen des capitaux intégré. « Financiële zekerheden vormen een absoluut noodzakelijke voorwaarde voor het sluiten van (1) kredietovereenkomsten en (2) derivatenovereenkomsten. Via kredietovereenkomsten verwerven ondernemingen externe werkingsmiddelen. Via derivatenovereenkomsten dekken ondernemingen markt-, krediet-, deviezen- en andere risico's af : stijging van rentevoeten, daling van USD, verhoging van grondstoffenprijs, etc. ... Beide zijn essentieel voor het functioneren van industriële en commerciële ondernemingen. Een adequate zekerheidswetgeving verschaft ondernemingen een toegang tot dergelijke overeenkomsten, en dit tegen een lagere prijs. Dit heeft positieve gevolgen voor [de] economische groei en [de] tewerkstelling. Op dit punt gaat het ontwerp van wet beduidend verder dan de richtlijn. De richtlijn heeft geen betrekking op zekerheidsstellingen tussen niet-financiële ondernemingen en met betrokkenheid van natuurlijke personen. Dit is begrijpelijk, aangezien de richtlijn kadert in het Financial Services Action Plan van de Europese Commissie, wat met name de uitbouw van een geïntegreerde Europese kapitaalmarkt beoogt.
Avec le projet de loi, le Gouvernement applique la logique suivie à Met het wetsontwerp trekt de regering de gevolgde logica door naar het
l'ensemble de l'économie. geheel van de economie.
S'agissant des entreprises industrielles et commerciales, les Naar industriële en commerciële ondernemingen toe heeft dit de
conséquences sont les suivantes : volgende gevolgen :
1. un accès moins cher aux crédits, sur la base notamment des normes d'adéquation des fonds propres prévues par les accords Bâle I et II, lesquels permettent aux banques d'appliquer aux crédits octroyés des exigences en fonds propres moins élevées si les positions sont adéquatement couvertes; des exigences en fonds propres moins importantes ont comme corollaire un coût du crédit moins élevé; 2. la participation à des opérations de trésorerie (principalement via des conventions de repos), donnant lieu à des rendements financiers plus importants pour les entreprises qui présentent des excédents de caisse et engendrant, de manière générale, une liquidité de marché plus élevée et, dès lors, des taux d'intérêt plus bas; 3. un accès aux opérations sur instruments dérivés, dans lesquelles les entreprises industrielles et commerciales jouent principalement un rôle de vendeur de risques. Ces opérations rendent l'activité de l'entreprise moins vulnérable aux chocs économiques externes, tout en réduisant le risque d'insolvabilité et en permettant un maintien de l'activité économique et de l'emploi (avantage à court terme) ainsi qu'une croissance économique plus soutenue (avantage à long terme). S'agissant des personnes physiques, les conséquences sont les suivantes : 1. vu le caractère dépossessoire des sûretés, seules des personnes physiques fortunées seront, dans la pratique, concernées par la loi : seules ces personnes possèdent les titres ou espèces susceptibles d'être fournis à titre de sûreté dans le cadre de transactions financières; 2. un accès aux opérations sur instruments dérivés, dans lesquelles les personnes physiques interviennent principalement comme acheteur de risques, et ce dans le cadre de la maximalisation du rendement de leur 1. goedkopere toegang tot kredieten, mede gebaseerd op de kapitaalstoereikendheidsnormen van de Kapitaalsakkoorden Basel I en II, die banken toelaten om het kapitaalsbeslag dat normaliter geldt voor verleende kredieten te verminderen indien de exposures adequaat afgedekt zijn; minder kapitaalsbeslag leidt tot een lagere kredietkost; 2. deelname aan zgn. treasury operaties (vnl. via repo's), met hogere financiële opbrengsten voor de ondernemingen met kasoverschotten en in het algemeen een hogere marktliquiditeit en dus lagere interestvoeten als gevolg; 3. toegang tot derivatenoperaties, waarbij de industriële en commerciële ondernemingen vnl. optreden als verkoper van risico. Dit maakt het ondernemingsgebeuren minder kwetsbaar voor externe economische schokken, met een verlaagd insolventierisico, behoud van economische activiteit en werkgelegenheid als korte-termijnvoordeel en een toenemende economische groei als lange-termijnvoordeel. Naar natuurlijke personen toe heeft dit de volgende gevolgen : 1. wegens het depossessoire karakter van de zekerheden zullen in de praktijk enkel vermogende natuurlijke personen door de wet betrokken zijn : enkel zij hebben de effecten of contanten om als zekerheid voor financiële transacties te verlenen; 2. toegang tot derivatenoperaties, waarbij de natuurlijke personen vnl. optreden als koper van risico, en dit in het kader van de maximalisering van de opbrengst van hun vermogensbeheer (zie ook de
gestion de fortune (voir également le rôle des fonds dits hedge funds rol van de zgn. hedge funds ). Door hun aanwezigheid in de markt
). Par leur présence sur le marché, ces personnes ont une influence
baissière sur le prix de la cession des risques, ce qui donne aux hebben zij een neerwaartse invloed op de prijs van risico-overdracht,
entreprises industrielles et commerciales la possibilité de se couvrir wat voor industriële en commerciële ondernemingen een lagere kost voor
contre les risques à un coût moins élevé; afdekking van risico als gevolg heeft;
3. comme les personnes physiques fortunées peuvent utiliser des 3. doordat vermogende natuurlijke personen kredieten kunnen opnemen
crédits contre la cession d'un portefeuille-titres, elles peuvent tegen overdracht van een effectenportefeuille, kunnen zij deelnemen
participer à des opérations sur les marchés des capitaux : achat ou aan kapitaalsmarktoperaties : aankoop van of inschrijving op aandelen,
souscription d'actions, d'obligations, etc., ce qui a également des obligaties, etc, met eveneens positieve gevolgen voor marktliquiditeit
conséquences positives pour la liquidité des marchés et les taux en interestvoeten, die op hun beurt leiden tot een lagere
d'intérêt, cette situation entraînant à son tour un coût de financieringskost van industriële en commerciële ondernemingen, of de
financement moins élevé pour les entreprises industrielles et
commerciales ou les pouvoirs publics » (ibid., pp. 10 et 11). overheid » (ibid., pp. 10 en 11).
Quant à l'objectif de stabilité financière, il est décrit comme suit : « L'imbrication entre les établissements financiers et les entreprises commerciales ou industrielles est telle que l'insolvabilité d'un seul établissement peut provoquer l'insolvabilité d'autres établissements et entreprises : c'est ce qu'on appelle le risque de contagion ou d'effet de domino, lequel peut avoir des conséquences catastrophiques sur le plan économique. La directive n'appréhende ce risque que dans le cadre des transactions sur les marchés financiers (au sens large du terme), ce qui est logique puisqu'elle s'inscrit dans la ligne du Plan d'action pour les services financiers, élaboré par la Commission européenne. Le projet de loi part du principe que la même logique gouverne toutes les relations économiques et étend dès lors la protection contre le risque de contagion à toutes les relations contractuelles visées par Het doel van financiële stabiliteit wordt als volgt omschreven : « De onderlinge verwevenheid tussen financiële instellingen onderling en commerciële of industriële ondernemingen is van die aard dat de insolventie van één instelling ook de insolventie van andere instellingen en ondernemingen als gevolg kan hebben : dit is het zgn. besmettings- of dominorisico, met mogelijke rampzalige economische gevolgen. De richtlijn vangt dit risico enkel op in het kader van financiële markttransacties (in de ruime zin van het woord), wat logisch is aangezien zij kadert in het Financial services Action Plan van de Europese Commissie. Het wetsontwerp gaat ervan uit dat dezelfde logica geldt in alle economische relaties en breidt de bescherming tegen het besmettingsrisico uit naar alle door de wet gedekte contractuele
la loi. Il en résulte que les risques de contagion encourus par et sur relaties. Dit heeft als gevolg dat ook de besmettingsrisico's van en
les particuliers et les entreprises (commerciales ou industrielles) op particulieren en (commerciële of industriële) ondernemingen gedekt
sont couverts, ce qui est tout bénéfice pour la stabilité économique worden, wat de algemene economische stabiliteit, en dus ook groei en
générale et, partant, pour la croissance et l'emploi » (ibid., pp. 11 et 12). tewerkstelling ten goede komt » (ibid., pp. 11 en 12).
B.4. Le législateur a justifié l'extension du champ d'application B.4. De wetgever verantwoordde de keuze om, wat de netting-
ratione personae en dehors du secteur financier en ce qui concerne les overeenkomsten betreft, het toepassingsgebied ratione personae uit te
conventions de netting par la protection que celles-ci étaient déjà breiden tot entiteiten buiten de financiële sector, door de
susceptibles de recevoir dans le cadre du règlement (CE) n° 1346/2000 bescherming waarvoor die overeenkomsten al in aanmerking kwamen in het
du Conseil du 29 mai 2000 relatif aux procédures d'insolvabilité (JO L kader van de verordening (EG) nr. 1346/2000 van de Raad van 29 mei
160 du 30 juin 2000, p. 1) et par la généralisation qu'il convenait de 2000 betreffende insolventieprocedures (PB L 160, 30 juni 2000, p. 1),
conférer au système (Doc. parl., Chambre, 2004-2005, DOC 51-1407/001, en doordat het aangewezen was het systeem te veralgemenen (Parl. St.,
pp. 34-35). Kamer, 2004-2005, DOC 51-1407/001, pp. 34-35).
Ledit règlement prévoit, en effet, en son article 6 : De genoemde verordening bepaalt immers in artikel 6 :
« Compensation « Verrekening
1. L'ouverture de la procédure d'insolvabilité n'affecte pas le droit 1. De opening van de insolventieprocedure laat het recht van een
d'un créancier d'invoquer la compensation de sa créance avec la schuldeiser op verrekening van zijn vordering met de vordering van de
créance du débiteur, lorsque cette compensation est permise par la loi schuldenaar onverlet wanneer die verrekening is toegestaan bij het
applicable à la créance du débiteur insolvable. recht dat op de vordering van de insolvente schuldenaar van toepassing
2. Le paragraphe 1 ne fait pas obstacle aux actions en nullité, en annulation ou en inopposabilité visées à l'article 4, paragraphe 2, point m) ». Le législateur belge a ainsi entendu conférer un traitement identique à toutes les conventions de netting, y compris lorsque la créance du débiteur insolvable est régie par le droit belge. B.5. Les dispositions en cause prévoient un mécanisme de compensation légale qui déroge à la règle de l'égalité entre les créanciers qui se trouvent dans une situation de concours, telle qu'elle est prévue is. 2. De in lid 1 uiteengezette regel vormt geen beletsel voor het instellen van vorderingen tot nietigheid, vernietiging of niet-tegenwerpbaarheid als bedoeld in artikel 4, lid 2, onder m) ». De Belgische wetgever wilde op die manier voor alle netting- overeenkomsten in een identieke behandeling voorzien, ook wanneer de vordering van de insolvente schuldenaar door het Belgische recht wordt geregeld. B.5. De in het geding zijnde bepalingen voorzien in een mechanisme van wettelijke schuldvergelijking dat afwijkt van de regel van de gelijkheid van de schuldeisers die zich bevinden in een toestand van samenloop, zoals die met name is bepaald in de artikelen 1675/7 en
notamment par les articles 1675/7 et 1675/9 du Code judiciaire, qui 1675/9 van het Gerechtelijk Wetboek, die betrekking hebben op de
sont relatifs au règlement collectif de dettes, et par l'article 1298 collectieve schuldenregeling, en in artikel 1298 van het Burgerlijk
du Code civil. Wetboek.
B.6.1. D'après le juge a quo, les articles 14 et 15 de la loi du 15 B.6.1. Volgens de verwijzende rechter zouden de artikelen 14 en 15 van
décembre 2004 seraient susceptibles de créer un avantage de wet van 15 december 2004 een onevenredig voordeel kunnen
disproportionné en faveur des établissements bancaires et une teweegbrengen voor de bankinstellingen, en een discriminatie van de
discrimination à l'égard des autres créanciers qui restent soumis à la andere schuldeisers, die onderworpen blijven aan de regel van de
loi du concours et ne peuvent opérer de compensation. samenloop en die geen schuldvergelijking kunnen toepassen.
B.6.2. Les dispositions en cause n'ont pas pour conséquence de rendre B.6.2. De in het geding zijnde bepalingen hebben niet tot gevolg dat
opposables aux créanciers en concours les seules conventions de alleen de netting- overeenkomsten waarbij een bankinstelling is
netting qui impliquent un établissement bancaire. Les dispositions betrokken, tegenstelbaar worden gemaakt aan de schuldeisers in
s'appliquent en effet, ainsi que cela ressort tant des termes de la samenloop. De bepalingen gelden immers, zoals blijkt uit zowel de
loi que de ses travaux préparatoires repris en B.3.1, à toutes les bewoordingen van de wet als de in B.3.1 vermelde parlementaire
voorbereiding ervan, voor alle overeenkomsten die een conventioneel
conventions qui mettent en place un processus de compensation verrekeningsproces instellen waarbij de wederzijdse verplichtingen
conventionnelle d'obligations réciproques entre deux ou plusieurs tussen twee of meer partijen, los van hun hoedanigheid, worden
parties, indépendamment de leur qualité, et permettant de dégager un verrekend zodat een nettobedrag wordt verkregen dat door de ene partij
montant net à payer par une partie à l'autre. aan de andere moet worden betaald.
B.6.3. La Cour doit donc examiner la différence de traitement entre B.6.3. Het Hof dient dus het verschil in behandeling te onderzoeken
les créanciers qui peuvent se prévaloir d'une convention de netting au sens des dispositions en cause et ceux qui ne peuvent se prévaloir de pareille convention et se voient dès lors appliquer la règle du concours en application des articles 1675/7 et 1675/9 du Code judiciaire. B.7.1. La différence de traitement repose sur un critère objectif, à savoir le fait que les créanciers ont, ou non, conclu une convention de netting avec un cocontractant dont la requête en règlement collectif de dettes a été déclarée admissible. B.7.2. Contrairement à ce que soutient le Conseil des ministres, les deux catégories de créanciers sont suffisamment comparables. Elles disposent, en effet, de créances à faire valoir à l'encontre d'une personne physique qui se voit appliquer une procédure en règlement collectif de dettes, nonobstant le fait que la première catégorie visée soit par ailleurs débitrice de ladite personne physique. tussen de schuldeisers die zich kunnen beroepen op een netting- overeenkomst in de zin van de in het geding zijnde bepalingen, en de schuldeisers die zich niet op zulk een overeenkomst kunnen beroepen en op wie bijgevolg de regel van samenloop wordt toegepast met toepassing van de artikelen 1675/7 en 1675/9 van het Gerechtelijk Wetboek. B.7.1. Het verschil in behandeling berust op een objectief criterium, namelijk het feit dat de schuldeisers al dan niet een netting- overeenkomst hebben gesloten met een medecontractant wiens verzoek tot het verkrijgen van een collectieve schuldenregeling toelaatbaar werd verklaard. B.7.2. In tegenstelling tot hetgeen de Ministerraad voorhoudt, zijn beide categorieën van schuldeisers voldoende vergelijkbaar. Zij beschikken immers over schuldvorderingen tegen een natuurlijke persoon op wie een procedure van collectieve schuldenregeling van toepassing is, niettegenstaande het feit dat de eerste categorie overigens schuldenaar is van die natuurlijke persoon.
B.8.1. Comme il a été rappelé en B.3.3 et B.4, en adoptant les B.8.1. Zoals aangegeven in B.3.3 en B.4, wilde de wetgever door middel
dispositions en cause, le législateur entendait poursuivre un objectif van de in het geding zijnde bepalingen economische groei en financiële
de croissance économique et de stabilité financière. Le législateur stabiliteit nastreven. De wetgever is bovendien verder gegaan dan de
est en outre allé au-delà de la transposition de la directive
2002/47/CE du 6 juin 2002 en étendant le champ d'application ratione omzetting van de richtlijn 2002/47/EG van 6 juni 2002 door het
personae de la loi en dehors du secteur financier en raison de la toepassingsgebied ratione personae van de wet uit te breiden tot
protection que les conventions de netting sont déjà susceptibles de buiten de financiële sector, wegens de bescherming waarvoor de
netting- overeenkomsten reeds in aanmerking komen in het kader van de
recevoir dans le cadre du règlement européen n° 1346/2000 relatif aux Europese verordening nr. 1346/2000 betreffende insolventieprocedures.
procédures d'insolvabilité. B.8.2. Eu égard à l'objectif de croissance économique et de stabilité financière que le législateur entendait poursuivre dans le secteur bancaire et financier, la mesure qui consiste à permettre aux établissements de crédit de faire valoir une convention de netting pour échapper à la règle du concours n'est pas pertinente en ce qu'elle est applicable à des débiteurs qui sont des personnes physiques et qui, compte tenu de leur situation de surendettement, se voient contraints d'introduire une requête en règlement collectif de dettes. Selon les travaux préparatoires, ces deux objectifs visent plus B.8.2. Gelet op het doel van economische groei en financiële stabiliteit dat de wetgever wilde nastreven in de bank- en financiële sector, is de maatregel die erin bestaat de kredietinstellingen toe te staan een netting- overeenkomst te doen gelden om te ontsnappen aan de regel van de samenloop, niet pertinent in zoverre hij van toepassing is op de schuldenaars, die natuurlijke personen zijn en die, gelet op hun situatie van overmatige schuldenlast, zijn genoodzaakt een verzoek in te dienen tot het verkrijgen van een collectieve schuldenregeling. Volgens de parlementaire voorbereiding hebben die twee doelstellingen
particulièrement les personnes « fortunées » (Doc. parl., Chambre, meer in het bijzonder betrekking op « vermogende » personen (Parl.
2004-2005, DOC 51-1407/001, p. 11) ou, à tout le moins, porteuses de St., Kamer, 2004-2005, DOC 51-1407/001, p. 11) of althans op personen
titres (Doc. parl., 2004-2005, DOC 51-1407/002, p. 14). die over effecten beschikken (Parl. St., Kamer, 2004-2005, DOC 51-1407/002, p. 14).
Quant à la protection que les conventions de netting sont déjà Wat betreft de bescherming waarvoor netting- overeenkomsten reeds in
susceptibles de recevoir en vertu du règlement européen n° 1346/2000, pareille considération, pas plus que la circonstance que les créanciers visés par les dispositions en cause sont également dépositaires du patrimoine incorporel de leur débiteur, ne saurait être de nature à justifier raisonnablement qu'il soit de la sorte porté atteinte aux droits des autres créanciers qui se voient ainsi privés d'une part d'actif à laquelle ils auraient pu prétendre s'il n'avait pas été fait application des dispositions en cause. B.9. Dans cette mesure, la question préjudicielle appelle une réponse positive. Par ces motifs, la Cour dit pour droit : En ce qu'ils sont applicables à des personnes physiques qui n'ont pas la qualité de commerçant au sens de l'article 1er du Code de commerce, aanmerking komen krachtens de Europese verordening nr. 1346/2000, kan zulke overweging, en evenmin de omstandigheid dat de schuldeisers die door de in het geding zijnde bepalingen worden beoogd eveneens bewaarnemer zijn van het immateriële vermogen van hun schuldenaar, niet op redelijke wijze verantwoorden dat op die manier afbreuk wordt gedaan aan de rechten van de andere schuldeisers, die aldus een gedeelte van het actief wordt ontnomen waarop zij aanspraak hadden kunnen maken indien de in het geding zijnde bepalingen niet zouden zijn toegepast. B.9. De prejudiciële vraag dient in die mate bevestigend te worden beantwoord. Om die redenen, het Hof zegt voor recht :
les articles 14 et 15, § 1er, de la loi du 15 décembre 2004 « relative In zoverre de artikelen 14 en 15, § 1, van de wet van 15 december 2004
aux sûretés financières et portant des dispositions fiscales diverses « betreffende financiële zekerheden en houdende diverse fiscale
en matière de conventions constitutives de sûreté réelle et de prêts bepalingen inzake zakelijke-zekerheidsovereenkomsten en leningen met
betrekking tot financiële instrumenten » van toepassing zijn op
natuurlijke personen die geen kooplieden zijn in de zin van artikel 1
portant sur des instruments financiers » violent les articles 10 et 11 van het Wetboek van koophandel, schenden zij de artikelen 10 en 11 van
de la Constitution. de Grondwet.
Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989, à artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989, op de openbare
l'audience publique du 27 novembre 2008. terechtzitting van 27 november 2008.
Le greffier, De griffier,
P.-Y. Dutilleux. P.-Y. Dutilleux.
Le président, De voorzitter,
M. Melchior. M. Melchior.
^