← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 91/2008 du 18 juin 2008 Numéro du rôle : 4221 En cause : la
question préjudicielle relative à l'article 449 du Code des impôts sur les revenus 1992, posée par la
Cour d'appel de Liège. La Cour constitutionnelle, après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : I.
Objet de la question préjudicielle et procédu(...)"
Extrait de l'arrêt n° 91/2008 du 18 juin 2008 Numéro du rôle : 4221 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 449 du Code des impôts sur les revenus 1992, posée par la Cour d'appel de Liège. La Cour constitutionnelle, après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : I. Objet de la question préjudicielle et procédu(...) | Uittreksel uit arrest nr. 91/2008 van 18 juni 2008 Rolnummer 4221 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 449 van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992, gesteld door het Hof van Beroep te Luik. Het Grondwettelijk Hof, I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging |
---|---|
COUR CONSTITUTIONNELLE | GRONDWETTELIJK HOF |
Extrait de l'arrêt n° 91/2008 du 18 juin 2008 | Uittreksel uit arrest nr. 91/2008 van 18 juni 2008 |
Numéro du rôle : 4221 | Rolnummer 4221 |
En cause : la question préjudicielle relative à l'article 449 du Code | In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 449 van het |
des impôts sur les revenus 1992, posée par la Cour d'appel de Liège. | Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992, gesteld door het Hof van |
Beroep te Luik. | |
La Cour constitutionnelle, | Het Grondwettelijk Hof, |
composée des présidents M. Melchior et M. Bossuyt, et des juges P. | samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en M. Bossuyt, en de |
Martens, R. Henneuse, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, | rechters P. Martens, R. Henneuse, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, |
J.-P. Moerman, E. Derycke, J. Spreutels et T. Merckx-Van Goey, | J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, J. Spreutels en T. Merckx-Van |
assistée du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président M. | Goey, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder |
Melchior, | voorzitterschap van voorzitter M. Melchior, |
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : | wijst na beraad het volgende arrest : |
I. Objet de la question préjudicielle et procédure | I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging |
Par arrêt du 1er juin 2007 en cause du ministère public contre P.D. et | Bij arrest van 1 juni 2007 in zake het openbaar ministerie tegen P.D. |
en anderen, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is ingekomen | |
autres, dont l'expédition est parvenue au greffe de la Cour le 13 juin | op 13 juni 2007, heeft het Hof van Beroep te Luik de volgende |
2007, la Cour d'appel de Liège a posé la question préjudicielle suivante : | prejudiciële vraag gesteld : |
« L'article 449 du Code des impôts sur les revenus viole-t-il les | « Schendt artikel 449 van het Wetboek van de inkomstenbelastingen de |
articles 10 et 11 de la Constitution, lus séparément ou en combinaison | artikelen 10 en 11 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen |
avec l'article 6 de la Convention de sauvegarde des droits de l'Homme | met artikel 6 van het Verdrag tot bescherming van de rechten van de |
et des libertés fondamentales, l'article 14.7 du Pacte international | mens en de fundamentele vrijheden, met artikel 14.7 van het |
relatif aux droits civils et politiques et le principe général de | Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten en |
droit non bis in idem, en ce qu'il permet le cumul de sanctions | met het algemeen rechtsbeginsel non bis in idem, in zoverre het de |
fiscales à caractère répressif et de sanctions pénales, alors que nul | cumulatie van fiscale sancties van repressieve aard en |
ne peut être poursuivi ou puni en raison d'une infraction pour | strafrechtelijke sancties mogelijk maakt, terwijl niemand voor een |
laquelle il a déjà été acquitté ou condamné par un jugement définitif | tweede keer mag worden berecht of gestraft voor een strafbaar feit |
conformément à la loi et à la procédure pénale de chaque pays ou pour | waarvoor hij reeds overeenkomstig de wet en het procesrecht van elk |
laquelle il a été sanctionné d'une amende administrative à caractère | land bij einduitspraak is veroordeeld of waarvan hij is vrijgesproken, |
of waarvoor hij is gestraft met een administratieve boete van | |
répressif et alors que dans les autres domaines du droit permettant | repressieve aard, en terwijl in de andere domeinen van het recht |
d'imposer des sanctions administratives, le cumul de telles sanctions | waarin administratieve sancties kunnen worden opgelegd de cumulatie |
et de sanctions pénales est prohibé ? ». | van dergelijke sancties en strafrechtelijke sancties verboden is ? ». |
(...) | (...) |
III. En droit | III. In rechte |
(...) | (...) |
B.1. La Cour est interrogée sur la compatibilité, avec les articles 10 | B.1. Het Hof wordt gevraagd naar de bestaanbaarheid met de artikelen |
et 11 de la Constitution, lus séparément ou en combinaison avec | 10 en 11 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen met artikel |
l'article 6 de la Convention européenne des droits de l'homme, avec | 6 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, met artikel |
l'article 14.7 du Pacte international relatif aux droits civils et | 14.7 van het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke |
politiques et avec le principe général de droit non bis in idem, de | rechten en met het algemeen rechtsbeginsel non bis in idem, van |
l'article 449 du Code des impôts sur les revenus 1992 (ci-après : CIR | artikel 449 van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992 (hierna : |
WIB 1992), in zoverre het de cumulatie van fiscale sancties van | |
1992) en ce qu'il permettrait le cumul de sanctions fiscales à | repressieve aard en strafrechtelijke sancties mogelijk zou maken, |
caractère répressif et de sanctions pénales, alors que nul ne peut | terwijl niemand voor een tweede keer mag worden berecht of gestraft |
être poursuivi ou puni en raison d'une infraction pour laquelle il a | voor een strafbaar feit waarvoor hij reeds overeenkomstig de wet en |
déjà été acquitté ou condamné par un jugement définitif conformément à | het procesrecht van elk land bij einduitspraak is veroordeeld of |
la loi et à la procédure pénale de chaque pays ou pour laquelle il a | waarvan hij is vrijgesproken, of waarvoor hij is gestraft met een |
été sanctionné d'une amende administrative à caractère répressif et | administratieve boete van repressieve aard, en terwijl in de andere |
alors que dans les autres domaines du droit permettant d'imposer des | domeinen van het recht waarin administratieve sancties kunnen worden |
sanctions administratives, le cumul de telles sanctions et de | opgelegd de cumulatie van dergelijke sancties en strafrechtelijke |
sanctions pénales est prohibé. | sancties is verboden. |
B.2. L'article 445 du CIR 1992 dispose : | B.2. Artikel 445 van het WIB 1992 bepaalt : |
« Le fonctionnaire délégué par le directeur régional peut appliquer | « De door de gewestelijke directeur gemachtigde ambtenaar kan een |
pour toute infraction aux dispositions du présent Code, ainsi que des | geldboete van 50 EUR tot 1 250 EUR opleggen voor iedere overtreding |
arrêtés pris pour leur exécution, une amende de 50 euros à 1250 euros. | van de bepalingen van dit Wetboek, evenals van de ter uitvoering ervan |
genomen besluiten. | |
Cette amende est établie et recouvrée suivant les règles applicables | Deze geldboete wordt gevestigd en ingevorderd volgens de regelen die |
en matière d'impôt des personnes physiques ». | van toepassing zijn inzake personenbelasting ». |
L'article 449 du CIR 1992 dispose : | Artikel 449 van het WIB 1992 bepaalt : |
« Sans préjudice des sanctions administratives, sera puni d'un | « Onverminderd de administratieve sancties, wordt hij, die met |
bedrieglijk opzet of met het oogmerk om te schaden, de bepalingen van | |
dit Wetboek of van de ter uitvoering ervan genomen besluiten | |
overtreedt, gestraft met gevangenisstraf van acht dagen tot twee jaar | |
emprisonnement de huit jours à deux ans et d'une amende de 250 euros à | en met geldboete van 250 EUR tot 125.000 EUR of met één van die straffen alleen ». |
12.500 euros ou de l'une de ces peines seulement, celui qui, dans une | B.3.1. Volgens de Ministerraad zou de verwijzende rechter zijn vraag |
intention frauduleuse ou à dessein de nuire, contreviendra aux | baseren op een onjuiste premisse in zoverre hij zou uitgaan van de |
dispositions du présent Code ou des arrêtés pris pour son exécution ». | stelling volgens welke in andere domeinen van het recht de cumulatie |
B.3.1. D'après le Conseil des ministres, le juge a quo fonderait sa | |
question sur une prémisse inexacte en ce qu'il partirait du postulat | van administratieve sancties en strafrechtelijke sancties absoluut |
selon lequel, dans d'autres domaines du droit, le cumul de sanctions | verboden zou zijn. Volgens de Ministerraad zou een dergelijke |
administratives et de sanctions pénales serait absolument prohibé. Or, | |
d'après le Conseil des ministres, un tel cumul ne serait prohibé que | cumulatie echter enkel verboden zijn wanneer ze strijdig is met het |
s'il est contraire au principe non bis in idem et non dans l'hypothèse | beginsel non bis in idem en niet in het geval waarin geen afbreuk zou |
où il ne serait pas porté atteinte à pareil principe. | worden gedaan aan een dergelijk beginsel. |
La troisième partie intimée devant le juge a quo relève, dans son | De derde geïntimeerde partij voor de verwijzende rechter merkt in haar |
mémoire, que dans les nombreux domaines où le législateur a prévu la | memorie op dat, in de talrijke domeinen waarin de wetgever heeft |
possibilité d'imposer des sanctions administratives, il a mis en place | voorzien in de mogelijkheid om administratieve sancties op te leggen, |
un système de « sanctions alternatives » permettant d'imposer soit une | hij een systeem van « alternatieve sancties » heeft ingevoerd waardoor |
hetzij een administratieve sanctie, hetzij een strafrechtelijke | |
sanction administrative soit une sanction pénale mais pas les deux. | sanctie kan worden opgelegd maar niet beide. Zij citeert bij wijze van |
Elle cite, à titre d'exemple, l'article 4 de la loi du 30 juin 1971 | voorbeeld artikel 4 van de wet van 30 juni 1971 betreffende de |
relative aux amendes administratives applicables en cas d'infraction à | administratieve geldboeten toepasselijk in geval van inbreuk op |
certaines lois sociales, l'article 119bis, §§ 3, 7 et 8, de la | sommige sociale wetten, artikel 119bis, §§ 3, 7 en 8, van de Nieuwe |
Nouvelle loi communale, la législation en matière d'urbanisme et | Gemeentewet, de wetgeving inzake stedenbouw en ruimtelijke ordening, |
d'aménagement du territoire, celle sur la réglementation économique et | de wetgeving betreffende de economische reglementering en de prijzen, |
les prix, celle relative à la protection de la santé des consommateurs | die op de bescherming van de gezondheid van de consumenten of nog die |
ou encore celle qui concerne les denrées alimentaires et les autres | in verband met de voedingswaren en andere producten, alsmede de wet |
produits ainsi que la loi du 21 décembre 1998 relative à la sécurité lors des matches de football. | van 21 december 1998 betreffende de veiligheid bij voetbalwedstrijden. |
B.3.2. Ainsi que cela ressort des termes de la question préjudicielle | B.3.2. Zoals blijkt uit de bewoordingen van de prejudiciële vraag en |
et des mémoires introduits par les parties, la différence de | de door de partijen ingediende memories, betreft het aan het Hof |
traitement soumise à la Cour concerne de manière générale, d'une part, | voorgelegde verschil in behandeling in het algemeen, de personen die |
les personnes qui, pour les mêmes faits, se voient infliger une amende | voor dezelfde feiten een - inmiddels betaalde - administratieve |
administrative - payée dans l'intervalle - et font ensuite également | geldboete opgelegd krijgen en nadien ook strafrechtelijk worden |
l'objet de poursuites pénales, et, d'autre part, les personnes pour | vervolgd, enerzijds, en, personen voor wie de betaling van een |
lesquelles le paiement d'une amende administrative éteint l'action | administratieve geldboete het verval van de strafvordering met zich |
publique. | meebrengt, anderzijds. |
B.4. La disposition en cause a été introduite par l'article 1er de la | B.4. De in het geding zijnde bepaling werd ingevoerd bij artikel 1 van |
loi du 10 février 1981 relative au redressement en matière de | de herstelwet van 10 februari 1981 betreffende de strafrechtelijke |
répression pénale de la fraude fiscale (Moniteur belge , 14 février | beteugeling van de belastingontduiking (Belgisch Staatsblad, 14 |
1981), pour les motifs qui suivent : | februari 1981), om de volgende redenen : |
« Le nouveau système répressif, qui fait l'objet du présent projet, | « Het nieuwe repressieve stelsel, beoogd in dit ontwerp, gaat uit van |
s'inspire de la nécessité, généralement reconnue, d'accentuer la | de algemeen erkende noodzakelijkheid de beteugeling van de |
répression de la fraude fiscale, afin de permettre à l'Etat de | belastingontduiking te verscherpen ten einde het de Staat mogelijk te |
disposer pleinement des ressources fiscales que la loi met à sa | maken ten volle te beschikken over de belastinginkomsten die de wet te |
disposition et d'assurer, en même temps, une plus juste répartition de | zijner beschikking stelt en terzelfder tijd een billijker verdeling |
la charge fiscale entre tous les contribuables. | van de fiscale last onder alle belastingplichtigen te waarborgen. |
Il se base sur deux moyens de répression, qui peuvent d'ailleurs se | Het steunt, op twee bestraffingsmiddelen, welke overigens kunnen |
cumuler : l'application, par l'administration fiscale, de sanctions | samengaan : de toepassing door de belastingadministratie van |
exclusivement administratives et l'application, par les tribunaux | uitsluitend administratieve sancties en de toepassing door de |
correctionnels, de sanctions purement pénales. | correctionele rechtbanken van louter strafrechtelijke sancties. |
[...] | [...] |
Quelle que soit leur nature, [les infractions aux dispositions du CIR | [De overtredingen van de bepalingen aan het WIB of van de ter |
ou des arrêtés pris pour son exécution qui imposent une obligation de | uitvoering ervan genomen besluiten die een verplichting opleggen om te |
faire ou ne pas faire] sont punissables, indépendamment des sanctions | doen of niet te doen] zijn, ongeacht hun aard en de eventuele |
administratives qui auraient été prises, d'un emprisonnement de huit | toepassing van de administratieve sancties, strafbaar met een |
jours à deux ans et d'une amende de 10 000 à 500 000 francs (montants | gevangenisstraf van acht dagen tot twee jaar en een boete van 10 000 |
fixés par la loi du 4 août 1978), lorsqu'il est établi qu'elles ont | tot 500 000 frank (bedragen vastgesteld bij de wet van 4 augustus |
été commises ' dans une intention frauduleuse ou à dessein de nuire '. | 1978). Daartoe is echter vereist dat zij werden gepleegd ' met |
bedrieglijk opzet of met het oogmerk te schaden '. | |
Ces délits sont réprimés par l'article 339 nouveau [actuellement : | Zij worden bestraft door het nieuw artikel 339 [thans : artikel 449 |
l'article 449 du CIR 1992]. Le dol spécial, que leur répression exige, | van het WIB 1992]. Het bijzonder opzet vereist voor hun bestraffing |
est celui que la Commission d'étude sur la répression pénale de la | werd voorgesteld door de Commissie voor de studie van de |
fraude fiscale a suggéré en vue de faciliter la répression pénale de | strafrechtelijke beteugeling van de belastingontduiking en dit om het |
ces infractions. L'intention frauduleuse et le dessein de nuire sont | strafrechtelijke optreden ter zake te vergemakkelijken. Het |
en effet des notions suffisamment larges pour englober n'importe | bedrieglijk opzet en het oogmerk om te schaden zijn inderdaad |
quelle intention délictuelle, poursuivie par le contrevenant, et sont, | voldoende ruime begrippen die gelijk welk misdadig opzet van de |
au surplus, suffisamment connues par la doctrine et par la | overtreder omvatten en daarenboven door de rechtsleer en de |
jurisprudence pour éviter toute controverse au sujet de leur | rechtspraak voldoende gekend zijn om iedere betwisting met betrekking |
application. | tot hun toepassing te vermijden. |
En effet, la doctrine et la jurisprudence admettent unanimement qu'il | Inderdaad, het ' bedrieglijk opzet ' wordt door de rechtsleer en door |
faut entendre par ' intention frauduleuse ' le dessein de se procurer | de rechtspraak gedefinieerd als zijnde het inzicht om, met behulp van |
à soi-même ou de procurer à autrui, par certains agissement | bedrieglijke handelingen, aan zichzelf of aan anderen een onrechtmatig |
frauduleux, un profit ou un avantage illicites. Le ' dessein de nuire | voordeel te verschaffen. Door ' oogmerk om te schaden ' wordt verstaan |
', c'est l'intention de porter atteinte aux droits et aux intérêts | het inzicht de rechtmatige belangen of de rechten van andere private |
légitimes d'autres personnes, tant particulières que publiques » (Doc. | of publieke personen te krenken » (Parl. St., Senaat, 1980-1981, nr. |
parl., Sénat, 1980-1981, n° 566/1, pp. 2-3). | 566/1, pp.2-3). |
Dans son exposé introductif en commission des Finances, le ministre | In zijn inleidende uiteenzetting in de Commissie voor de Financiën |
des Finances a fait observer : | heeft de minister van Financiën opgemerkt : |
« La répression pénale de la fraude fiscale apparaît de plus en plus | « De strafrechtelijke beteugeling van de belastingontduiking komt meer |
comme un des moyens les plus efficaces de la lutte contre cette plaie | en meer naar voor als één van de meest doelmatige middelen in de |
sociale. | strijd tegen deze sociale plaag. |
[...] | [...] |
La menace de sanctions pénales doit par ailleurs constituer une arme | De dreiging van strafrechtelijke sancties moet trouwens een doelmatig |
de dissuasion efficace contre les candidats fraudeurs. | afschrikkingswapen worden tegen de kandidaat-belastingontduikers. |
Pour atteindre l'objectif, deux types de moyens doivent être mis en | Om dit doel te bereiken moeten twee soorten middelen in werking worden |
oeuvre : | gesteld : |
1° des moyens légaux, c'est à dire les mesures législatives | 1° wettelijke middelen; d.w.z. de nodige wettelijke maatregelen om de |
nécessaires pour assurer la répression pénale la plus efficace; | meest doelmatige strafrechtelijke beteugeling te verzekeren; |
2° des moyens administratifs, c'est à dire l'organisation | 2° administratieve middelen; d.w.z. de meest doelmatige |
administrative la plus efficace pour atteindre ce but » (Doc. parl., | administratieve organisatie om dat doel te bereiken » (Parl. St., |
Sénat, 1980-1981, n° 566/2, p. 6). | Senaat, 1980-1981, nr. 566/2, p. 6). |
B.5. Lorsque le législateur estime que certains manquements à des | B.5. Wanneer de wetgever oordeelt dat sommige tekortkomingen ten |
dispositions légales doivent faire l'objet d'une répression, il relève | aanzien van wettelijke bepalingen moeten worden bestraft, behoort het |
de son pouvoir d'appréciation de décider s'il est opportun d'opter | tot zijn beoordelingsbevoegdheid te beslissen of het opportuun is om |
pour des sanctions pénales sensu stricto ou pour des sanctions | voor strafsancties sensu stricto of voor administratieve sancties te |
administratives. Le choix de l'une ou l'autre catégorie de sanctions | opteren. De keuze van de ene of de andere categorie van sancties kan |
ne peut être considéré comme établissant, en soi, une discrimination, | op zich niet worden geacht discriminerend te zijn, maar het verschil |
mais la différence de traitement qui peut en résulter pour le même | in behandeling dat daaruit voor eenzelfde tekortkoming kan |
manquement n'est admissible que si elle est raisonnablement justifiée. | voortvloeien, is slechts toelaatbaar indien het in redelijkheid is |
Ce raisonnement s'applique a fortiori lorsque, comme en l'espèce, il | verantwoord. Dat geldt a fortiori wanneer het, zoals te dezen, gaat om een |
s'agit d'un cumul de sanctions pénales sensu stricto et de sanctions | samenloop van strafsancties sensu stricto en administratieve sancties |
administratives pour le même manquement. | voor eenzelfde tekortkoming. |
B.6. Le choix de réprimer les infractions visées par la disposition en | B.6. De keuze om de in de in het geding zijnde bepaling bedoelde |
inbreuken zowel met administratieve als met strafrechtelijke sancties | |
cause au moyen de sanctions aussi bien administratives que pénales | te bestraffen, berust op een objectief criterium, namelijk de aard van |
repose sur un critère objectif, à savoir la nature des infractions. | de inbreuken. Rekening houdend met de weerslag die de |
Compte tenu de l'impact que peut avoir la fraude fiscale sur le Trésor | belastingontduiking kan hebben op de Schatkist en de |
et des distorsions de concurrence qui peuvent en découler pour les | concurrentieverstoringen die daaruit kunnen voortvloeien voor de |
entreprises qui remplissent leurs obligations fiscales et sociales | bedrijven die zowel hun fiscale als hun sociale verplichtingen nakomen |
(Doc. parl., Sénat, 1980-1981, n° 566/2, p. 2), la mesure incriminée | (Parl. St., Senaat, 1980-1981, nr. 566/2, p. 2), is de bestreden |
est également pertinente pour atteindre le but de lutte contre la | maatregel eveneens relevant om het nagestreefde doel van het |
fraude fiscale. | bestrijden van belastingontduiking te bereiken. |
La Cour doit cependant vérifier si la mesure n'a pas d'effets | Het Hof dient evenwel nog na te gaan of de maatregel geen onevenredige |
disproportionnés, en tenant compte, en particulier, du principe non | gevolgen heeft, in het bijzonder rekening houdend met het beginsel non |
bis in idem. | bis in idem. |
B.7. En vertu du principe général de droit non bis in idem, garanti | B.7. Op grond van het algemeen rechtsbeginsel non bis in idem, dat ook |
également par l'article 14.7 du Pacte international relatif aux droits | is gewaarborgd door artikel 14.7 van het Internationaal Verdrag inzake |
civils et politiques, nul ne peut être poursuivi ou puni une deuxième | burgerrechten en politieke rechten, mag niemand voor een tweede keer |
fois en raison d'une infraction pour laquelle il a déjà été acquitté | worden berecht of gestraft voor een strafbaar feit waarvoor hij reeds |
ou condamné par un jugement définitif « conformément à la loi et à la | « overeenkomstig de wet en het procesrecht van elk land » bij |
procédure pénale de chaque pays ». Ce principe est également consacré | einduitspraak is veroordeeld of waarvan hij is vrijgesproken. Dat |
par l'article 4 du Septième Protocole additionnel à la Convention | beginsel is eveneens opgenomen in artikel 4 van het nog niet door |
européenne des droits de l'homme, qui n'est pas encore ratifié par la | België bekrachtigde Zevende Aanvullend Protocol bij het Europees |
Belgique. | Verdrag voor de rechten van de mens. |
B.8.1. Les amendes administratives prévues par l'article 445 du CIR | B.8.1. De administratieve geldboeten waarin artikel 445 van het WIB |
1992 ont pour but de prévenir et de réprimer les infractions au CIR | 1992 voorziet, hebben tot doel de inbreuken op het WIB 1992 begaan |
1992 commises par les contribuables qui ne respecteraient pas les | door belastingplichtigen die de bij dat Wetboek opgelegde |
obligations imposées par ledit Code. Elles présentent dès lors | verplichtingen niet zouden naleven, te voorkomen en te bestraffen. Zij |
principalement un caractère répressif et sont pénales au sens de | hebben derhalve in hoofdzaak een repressief karakter en zijn |
l'article 6 de la Convention européenne des droits de l'homme et de | strafrechtelijk in de zin van artikel 6 van het Europees Verdrag voor |
l'article 14 du Pacte international relatif aux droits civils et politiques. B.8.2. En l'espèce, la troisième partie intimée devant la juridiction a quo n'a pas été condamnée une première fois par un jugement définitif mais a payé l'amende qui lui était réclamée par l'administration. Cette particularité, qui tient à ce que l'amende administrative peut être infligée par l'administration sans contrôle préalable d'un juge, n'empêche pas que le principe non bis in idem puisse être d'application puisque la disposition en cause permet qu'une personne déjà punie soit à nouveau poursuivie ou punie. | de rechten van de mens en van artikel 14 van het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten. B.8.2. Te dezen is de derde geïntimeerde partij voor de verwijzende rechter geen eerste keer veroordeeld door een definitief vonnis maar heeft zij de geldboete betaald die door de administratie werd gevorderd. Die bijzonderheid, die inhoudt dat de administratieve geldboete door de administratie kan worden opgelegd zonder voorafgaande controle van een rechter, belet niet dat het beginsel non bis in idem toepassing zou kunnen vinden, vermits de in het geding zijnde bepaling het mogelijk maakt dat een reeds bestrafte persoon een tweede keer zou worden vervolgd of bestraft. |
B.8.3. Dans son mémoire, le Conseil des ministres relève, à cet égard, | B.8.3. In zijn memorie merkt de Ministerraad in dat verband op dat de |
que l'application de l'article 449 du CIR 1992 requiert un dol | toepassing van artikel 449 van het WIB 1992 een bijzonder opzet |
spécial, tandis que l'infraction sanctionnée par la voie | vereist, terwijl de inbreuk die administratief wordt bestraft op grond |
administrative sur la base de l'article 445 du même Code existe même | van artikel 445 van hetzelfde Wetboek zelfs bestaat indien de |
si le manquement aux obligations imposées par ledit Code a été commis | niet-naleving van het bij dat Wetboek opgelegde verplichtingen te |
de bonne foi. Il en résulterait que le principe non bis in idem ne | goeder trouw gebeurde. Daaruit zou voortvloeien dat het beginsel non |
souffrirait d'aucune violation dans la mesure où les sanctions pénales | bis in idem geenszins zou worden geschonden, in zoverre de |
prévues par l'article 449 du CIR 1992 ne répriment pas la même | strafrechtelijke sancties bedoeld in artikel 449 van het WIB 1992 niet |
infraction que l'article 445 du Code. | dezelfde inbreuk bestraffen als artikel 445 van dat Wetboek. |
B.8.4. Il ressort de la lecture des articles 445 et 449 du CIR 1992 | B.8.4. Uit de lezing van de artikelen 445 en 449 van het WIB 1992 |
que l'amende administrative prévue par l'article 445 du CIR 1992 et la | blijkt dat de administratieve geldboete bedoeld in artikel 445 van het |
sanction pénale prévue par l'article 449 du même Code répriment, en | WIB 1992 en de strafrechtelijke sanctie bedoeld in artikel 449 van |
des termes équivalents, le même comportement, à savoir le manquement | hetzelfde Wetboek, in soortgelijke bewoordingen hetzelfde gedrag |
aux dispositions du Code des impôts sur les revenus ou des arrêtés | bestraffen, namelijk de niet-naleving van de bepalingen van het |
Wetboek van de inkomstenbelastingen of de ter uitvoering ervan genomen | |
pris pour son exécution. Toutefois, l'article 449 en cause requiert, | besluiten. Het in het geding zijnde artikel 449 vereist evenwel voor |
pour l'application de la sanction pénale qu'il prévoit, que soit | de toepassing van de strafrechtelijke sanctie waarin het voorziet, dat |
constatée une intention frauduleuse ou un dessein de nuire. | een bedrieglijk opzet of oogmerk om te schaden wordt vastgesteld. |
La troisième partie intimée devant le juge a quo soutient qu'en | De derde geïntimeerde partij voor de verwijzende rechter betoogt dat, |
l'absence d'intention frauduleuse ou de dessein de nuire, le | wanneer er geen bedrieglijk opzet of oogmerk om te schaden is, tegen |
contribuable qui a contrevenu aux dispositions du Code précité ou aux | de belastingplichtige die de bepalingen van het voormelde Wetboek of |
arrêtés pris pour son exécution n'est pas susceptible de poursuites | de ter uitvoering ervan genomen besluiten heeft overtreden, geen |
pénales sur la base de l'article 449 en cause. Il ne pourrait, dans | strafrechtelijke vervolging kan worden ingesteld op grond van het in |
une telle hypothèse, être question du cumul d'une sanction | het geding zijnde artikel 449. In een dergelijk geval zou er geen |
administrative et d'une sanction pénale. En revanche, il y aurait | sprake kunnen zijn van de cumulatie van een administratieve en een |
violation du principe non bis in idem lorsqu'est infligée une sanction | strafrechtelijke sanctie. Het beginsel non bis in idem zou daarentegen |
worden geschonden wanneer een administratieve sanctie wordt opgelegd | |
administrative et, à sa suite, une sanction pénale, en raison d'un | en vervolgens een strafrechtelijke sanctie wegens het niet-naleven van |
manquement aux obligations imposées par le Code dans une intention | de bij het Wetboek opgelegde verplichtingen in geval van bedrieglijk |
frauduleuse ou à dessein de nuire. | opzet of oogmerk om te schaden. |
B.9. Le principe non bis in idem est violé lorsqu'une même personne, | B.9. Het beginsel non bis in idem wordt geschonden wanneer dezelfde |
après avoir été déjà condamnée ou acquittée en raison d'un | |
comportement, est à nouveau poursuivie, en raison du même | persoon, na daarvoor reeds te zijn veroordeeld of vrijgesproken, |
comportement, pour des infractions dont les éléments essentiels sont | opnieuw wegens hetzelfde gedrag wordt vervolgd voor inbreuken met |
identiques (CEDH, 29 mai 2001, Franz Fischer c. Autriche, §§ 25-27; | dezelfde essentiële bestanddelen (EHRM, 29 mei 2001, Franz Fischer t. |
CEDH, 7 décembre 2006, Hauser-Sporn c. Autriche, §§ 42-46). | Oostenrijk, §§ 5-27; EHRM, 7 december 2006, Hauser-Sporn t. |
Oostenrijk, §§ 42-46). | |
B.10. En revanche, le principe non bis in idem n'est pas violé lorsque | B.10. Het beginsel non bis in idem wordt daarentegen niet geschonden |
les éléments essentiels des deux infractions ne sont pas identiques. | wanneer de essentiële bestanddelen van de beide strafbare feiten niet |
identiek zijn. Dat geldt wanneer het morele element van de beide | |
Il en est ainsi lorsque l'élément moral des deux incriminations | strafbaarstellingen verschilt (EHRM (beslissing), Ponsetti en Chesnel |
diffère (CEDH (décision), Ponsetti et Chesnel c. France, du 14 | t. Frankrijk, 14 september 1999; EHRM (beslissing), Rosenquist t. |
septembre 1999; CEDH (décision), Rosenquist c. Suède, du 14 septembre 2004). | Zweden, 14 september 2004). |
B.11. La troisième partie intimée devant le juge a quo compare les | B.11. De derde geïntimeerde partij voor de verwijzende rechter |
vergelijkt de in het geding zijnde fiscale bepalingen met andere | |
bepalingen die, in andere aangelegenheden, een systeem van | |
dispositions fiscales en cause à d'autres dispositions qui, dans | alternatieve en niet-cumulatieve sancties organiseren. Dat systeem, |
d'autres matières, organisent un système de sanctions alternatives et | dat de toepassing van zogenaamde administratieve sancties slechts |
non cumulatives. Ce système, qui ne permet d'appliquer des sanctions | toestaat wanneer de bevoegde overheid heeft beslist geen |
dites administratives que lorsque l'autorité compétente a décidé de ne | strafrechtelijke vervolging in te stellen, is het systeem dat het met |
pas intenter de poursuites pénales, est celui qui permet le plus | de meeste zekerheid mogelijk maakt geen inbreuk te maken op het |
sûrement de ne pas porter atteinte au principe non bis in idem. Ainsi | beginsel non bis in idem. Zoals de afdeling wetgeving van de Raad van |
que l'a fait observer la section de législation du Conseil d'Etat, | State heeft doen opmerken, wordt de wetgever, teneinde de schending |
afin d'éviter la violation de ce principe, il est recommandé au | van dat beginsel te vermijden, aanbevolen « zelf de problematiek van |
législateur de « régler lui-même cette question de cumul, plutôt que | het cumuleren van straffen te regelen in plaats van zulks af te |
de s'en décharger sur les autorités [judiciaires] » (Doc. parl., | schuiven op de [gerechtelijke] instanties » (Parl. St., Vlaams |
Parlement flamand, 1996-1997, n° 742/1, pp. 70-74, et Doc. parl., | Parlement, 1996-1997, nr. 742/1, pp. 70-74; Parl. St., Kamer, |
Chambre, 1998-1999, n° 1928/1 et n° 1929/1, p. 80). | 1998-1999, nrs. 1928/1 en 1929/1, p. 80). |
B.12. Il convient d'examiner si, en ne prévoyant pas un tel système | B.12. Doordat de wetgever niet in een dergelijk systeem voor de |
dans la matière des impôts sur les revenus, le législateur a méconnu | inkomstenbelastingen heeft voorzien, dient te worden onderzocht of hij |
les dispositions mentionnées en B.1. | de in B.1 vermelde bepalingen heeft geschonden. |
B.13. En s'abstenant de satisfaire en temps utile aux obligations que | B.13. Door niet te gepasten tijde te voldoen aan de verplichtingen die |
lui imposent les lois fiscales, le contribuable retarde | hem door de fiscale wetten worden opgelegd, vertraagt de |
l'établissement et la perception de l'impôt et, par conséquent, prive | belastingplichtige de vestiging en de inning van de belasting en, |
l'Etat des ressources fiscales que la loi met à sa disposition pour | bijgevolg, ontzegt hij de Staat fiscale inkomsten die de wet hem ter |
accomplir ses missions d'intérêt général. Le législateur a pu | beschikking stelt om zijn opdrachten van algemeen belang te vervullen. |
considérer que l'amende de 50 à 1 250 euros que peut infliger | De wetgever vermocht ervan uit te gaan dat de geldboete van 50 tot 1 |
250 euro die de administratie kan opleggen in geval van gewone | |
l'administration en cas de simple négligence était de nature à inciter | nalatigheid, van die aard was dat zij de belastingplichtigen ertoe zou |
les contribuables à fournir en temps utile les indications nécessaires | aanzetten te gepasten tijde de nodige gegevens te bezorgen voor de |
à l'établissement de l'impôt. | vaststelling van de belasting. |
B.14. En raison de la multiplicité des infractions fiscales et du | B.14. Vanwege de veelvuldige fiscale overtredingen en het aanzienlijke |
nombre considérable de dossiers dont sont déjà chargés les parquets, | aantal dossiers waarmee de parketten reeds worden belast, vermocht de |
le législateur a pu considérer qu'un contrôle préalable effectué par | wetgever ervan uit te gaan dat een voorafgaande controle door die |
ceux-ci risquerait de rendre inefficace ce système de sanctions. | parketten het risico zou inhouden dat het systeem van sancties |
ondoeltreffend zou worden. | |
B.15. Le contribuable qui se voit infliger une telle amende n'est pas | B.15. Aan de belastingplichtige aan wie een dergelijke boete wordt |
privé de moyens de défense : l'administration est tenue de motiver sa | opgelegd, worden geen verweermiddelen ontzegd : de administratie is |
décision en application de l'article 109 de la loi du 4 août 1986 portant des dispositions fiscales et, si le contribuable estime que cette décision est illégale, il peut la contester devant le juge civil. B.16. Le législateur a également pu considérer que, si le manquement du contribuable s'expliquait, non par la simple négligence, mais par une intention frauduleuse ou le dessein de nuire, il devait faire l'objet d'une sanction plus lourde, qui peut aller jusqu'à deux ans d'emprisonnement et 125 000 euros d'amende, mais entourée des garanties et du contrôle préalable d'un juge dans le cadre de la procédure pénale. B.17. Il découle de ce qui précède que, d'une part, les éléments | ertoe gehouden haar beslissing te motiveren met toepassing van artikel 109 van de wet van 4 augustus 1986 houdende fiscale bepalingen en, indien de belastingplichtige die beslissing onwettig acht, kan hij die voor de burgerlijke rechter betwisten. B.16. De wetgever vermocht ook ervan uit te gaan dat, indien het in gebreke blijven van de belastingplichtige niet door gewone nalatigheid, maar door een bedrieglijk opzet of het oogmerk om te schaden is ingegeven, hem een zwaardere sanctie moet worden opgelegd, die kan gaan tot twee jaar gevangenisstraf en een geldboete van 125 000 euro, maar gepaard gaande met waarborgen en een voorafgaande rechterlijke controle in het kader van de strafprocedure. B.17. Uit wat voorafgaat volgt, enerzijds, dat de essentiële elementen |
essentiels des infractions visées aux articles 445 et 449 du CIR 1992 | van de overtredingen bedoeld in de artikelen 445 en 449 van het WIB |
ne sont pas identiques, puisque seul ce dernier article exige une | 1992 niet identiek zijn, vermits enkel het laatstgenoemde artikel een |
intention frauduleuse ou le dessein de nuire, de telle sorte que le | bedrieglijk opzet of het oogmerk om te schaden vereist, zodat het |
principe non bis in idem n'est pas violé et que, d'autre part, la | beginsel non bis in idem niet is geschonden en, anderzijds, dat het |
spécificité de la matière des impôts sur les revenus justifie que le | specifieke karakter van de aangelegenheid van de inkomstenbelastingen |
législateur ait organisé un système différent de celui des | verantwoordt dat de wetgever een systeem heeft georganiseerd dat |
législations mentionnées en B.3.1. | verschilt van dat van de wetgevingen vermeld in B.3.1. |
B.18. La question préjudicielle appelle une réponse négative. | B.18. De prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord. |
Par ces motifs, | Om die redenen, |
la Cour | het Hof |
dit pour droit : | zegt voor recht : |
L'article 449 du Code des impôts sur les revenus 1992 ne viole pas les | Artikel 449 van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992 schendt |
articles 10 et 11 de la Constitution, combinés avec l'article 6 de la | niet de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang gelezen met |
Convention européenne des droits de l'homme, avec l'article 14.7 du | artikel 6 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, met |
Pacte international relatif aux droits civils et politiques et avec le | artikel 14.7 van het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en |
principe général de droit non bis in idem. | politieke rechten en met het algemeen rechtsbeginsel non bis in idem. |
Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, | Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig |
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989, à | artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989, op de openbare |
l'audience publique du 18 juin 2008. | terechtzitting van 18 juni 2008. |
Le greffier, | De griffier, |
P.-Y. Dutilleux. | P.-Y. Dutilleux. |
Le président, | De voorzitter, |
M. Melchior. | M. Melchior. |