Extrait de l'arrêt n° 96/2008 du 26 juin 2008 Numéro du rôle : 4207 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 124 de la loi du 25 juin 1992 sur le contrat d'assurance terrestre, posée par la Cour d'appel de Gand. La Cour composée des présidents M. Bossuyt et M. Melchior, et des juges P. Martens, R. Henneuse, E. De Groo(...) | Uittreksel uit arrest nr. 96/2008 van 26 juni 2008 Rolnummer 4207 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 124 van de wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst, gesteld door het Hof van Beroep te Gent. Het Grondw samengesteld uit de voorzitters M. Bossuyt en M. Melchior, en de rechters P. Martens, R. Henneuse, (...) |
---|---|
COUR CONSTITUTIONNELLE | GRONDWETTELIJK HOF |
Extrait de l'arrêt n° 96/2008 du 26 juin 2008 | Uittreksel uit arrest nr. 96/2008 van 26 juni 2008 |
Numéro du rôle : 4207 | Rolnummer 4207 |
En cause : la question préjudicielle relative à l'article 124 de la | In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 124 van de wet van |
loi du 25 juin 1992 sur le contrat d'assurance terrestre, posée par la | 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst, gesteld door het Hof |
Cour d'appel de Gand. | van Beroep te Gent. |
La Cour constitutionnelle, | Het Grondwettelijk Hof, |
composée des présidents M. Bossuyt et M. Melchior, et des juges P. | samengesteld uit de voorzitters M. Bossuyt en M. Melchior, en de |
Martens, R. Henneuse, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, | rechters P. Martens, R. Henneuse, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, |
J.-P. Moerman, E. Derycke, J. Spreutels et T. Merckx-Van Goey, | J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke, J. Spreutels en T. Merckx-Van |
assistée du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président M. | Goey, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder |
Bossuyt, | voorzitterschap van voorzitter M. Bossuyt, |
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : | wijst na beraad het volgende arrest : |
I. Objet de la question préjudicielle et procédure | I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging |
Par arrêt du 10 mai 2007 en cause de Roger Lameire et Conny Lameire | Bij arrest van 10 mei 2007 in zake Roger Lameire en Conny Lameire |
contre Walter Lameire, dont l'expédition est parvenue au greffe de la | tegen Walter Lameire, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is |
Cour le 29 mai 2007, la Cour d'appel de Gand a posé la question | ingekomen op 29 mei 2007, heeft het Hof van Beroep te Gent de volgende |
préjudicielle suivante : | prejudiciële vraag gesteld : |
« L'article 124 de la loi du 25 juin 1992 sur le contrat d'assurance | « Schendt artikel 124 van de wet van 25 juni 1992 op de |
terrestre viole-t-il les articles 10 et 11 de la Constitution en ce | Landverzekeringsovereenkomst de artikelen 10 en 11 van de Grondwet |
que cette disposition a pour effet que la réserve ne peut être | doordat dit artikel ertoe leidt dat, ingeval van een spaarverrichting |
invoquée en cas d'opération d'épargne par le de cujus sous forme d'une | door de erflater in de vorm van een gemengde levensverzekering, de |
assurance-vie mixte, même lorsque le contrat d'assurance-vie est une | reserve niet kan worden ingeroepen, ook wanneer het |
forme d'épargne formulée autrement du point de vue technique, alors | levensverzekeringscontract een technisch anders geformuleerde |
que si l'effort d'épargne du de cujus s'était plutôt exprimé par | spaarvorm is, waar indien de spaarinspanning van de erflater veeleer |
l'achat de titres ou d'autres biens d'épargne, la réserve pourrait | tot uiting was gekomen door de aankoop van effecten of andere |
être invoquée, autrement dit une demande en réduction pourrait être | spaartegoeden, de reserve wel kan worden ingeroepen, men met andere |
faite ? ». | woorden wel een vordering tot inkorting kan instellen ? ». |
(...) | (...) |
III. En droit | III. In rechte |
(...) | (...) |
B.1. La question préjudicielle a pour objet l'article 124 de la loi du | B.1. De prejudiciële vraag heeft betrekking op artikel 124 van de wet |
25 juin 1992 sur le contrat d'assurance terrestre (ci-après : la loi | van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst (hierna : de wet |
du 25 juin 1992), qui dispose : | van 25 juni 1992) dat bepaalt : |
« Art. 124.Rapport ou réduction en cas de décès du preneur |
« Art. 124.Inbreng of inkorting in geval van overlijden van de |
d'assurance. | verzekeringnemer. |
En cas de décès du preneur d'assurance, sont seules sujettes à rapport | In geval van overlijden van de verzekeringnemer zijn de premies die |
ou à réduction les primes payées par lui dans la mesure où les | hij heeft betaald, niet aan inbreng of inkorting onderworpen, behalve |
versements effectués sont manifestement exagérés eu égard à sa | voor zover het betaalde kennelijk buiten verhouding staat tot zijn |
situation de fortune, sans toutefois que ce rapport ou cette réduction | vermogenstoestand, in welk geval de inbreng of de inkorting het bedrag |
puisse excéder le montant des prestations exigibles ». | van de opeisbare prestaties niet mag overschrijden ». |
Cette disposition figure à la rubrique « C. Droits des héritiers du | Die bepaling is opgenomen in « C. Rechten van de erfgenamen van de |
preneur d'assurance à l'égard du bénéficiaire » de la section V « | verzekeringnemer ten aanzien van de begunstigde » van afdeling V « |
Droits du bénéficiaire » du chapitre II « Des contrats d'assurance sur | Rechten van de begunstigde » van hoofdstuk II « Levensverzekeringsovereenkomsten » van titel III « |
la vie » du titre III « Des assurances de personnes » de la loi du 25 | Persoonsverzekeringen » van de wet van 25 juni 1992. |
juin 1992. | B.2. Het Hof wordt ondervraagd over de bestaanbaarheid van het |
B.2. La Cour est interrogée sur la compatibilité de l'article 124 | voormelde artikel 124 met het beginsel van gelijkheid en |
précité avec le principe d'égalité et de non-discrimination en ce que | niet-discriminatie doordat die bepaling ertoe zou leiden dat naar |
cette disposition aurait pour effet qu'en fonction de la nature d'une | gelang van de aard van een spaarverrichting van een verzekeringnemer, |
opération d'épargne d'un preneur d'assurance, décédé dans | inmiddels erflater, het voorbehouden gedeelte van de nalatenschap van |
l'intervalle, la part réservée de la succession du de cujus qui a | de erflater die zulk een spaarverrichting had gedaan, al dan niet is |
réalisé cette opération d'épargne est protégée ou non, en fonction de | beschermd, zodat al dan niet een vordering tot inkorting kan worden ingesteld. |
quoi une demande de réduction peut être introduite ou non. | Het aan het Hof voorgelegde verschil in behandeling heeft volgens de |
Selon l'intimé devant le juge a quo, la différence de traitement | geïntimeerde voor de verwijzende rechter betrekking op twee |
soumise à la Cour concerne deux catégories d'héritiers réservataires : | categorieën van reservataire erfgenamen : enerzijds, degenen die, |
d'une part, ceux qui, lorsqu'ils ont reçu une donation, sont soumis | wanneer zij een schenking hebben ontvangen, aan de regels van de |
aux règles du rapport et de la réduction et, d'autre part, ceux qui en | inbreng en de inkorting zijn onderworpen en, anderzijds, degenen die |
leur qualité de bénéficiaires d'un contrat d'assurance-vie mixte, ne | als begunstigden van een gemengde levensverzekeringsovereenkomst, niet |
sont pas soumis à ces règles, du moins en ce qui concerne le capital. | aan die regels zijn onderworpen, althans niet wat het kapitaal |
En ce qui concerne les notions de « rapport » et de « réduction » | betreft. Wat de begrippen « inbreng » en « inkorting » betreft |
B.3.1. Les notions de rapport et de réduction sont définies au livre | B.3.1. In boek III van het Burgerlijk Wetboek worden de begrippen |
III du Code civil : le rapport au titre I « Des successions », | inbreng en inkorting nader omschreven : de inbreng in titel I « |
chapitre VI « Du partage et des rapports », section II « Des rapports | Erfenissen », hoofdstuk VI « Verdeling en inbreng », afdeling II « |
» (articles 843 à 869) et la réduction au titre II « Des donations | Inbreng » (artikelen 843 tot 869) en de inkorting in titel II « |
entre vifs et des testaments », chapitre III « De la portion de biens | Schenkingen onder de levenden en testamenten », hoofdstuk III « |
disponible, et de la réduction », section II « De la réduction des | Beschikbaar gedeelte der goederen en inkorting », afdeling II « |
donations et legs » (articles 920 à 930). | Inkorting van schenkingen en legaten » (artikelen 920 tot 930). |
B.3.2. Les articles 843 et 844 (rapport) du Code civil disposent : | B.3.2. De artikelen 843 en 844 (inbreng) van het Burgerlijk Wetboek bepalen : |
- « Art. 843.Tout héritier, même bénéficiaire, venant à une |
- « Art. 843.Ieder erfgenaam die tot een erfenis komt, moet, zelfs |
succession, doit rapporter à ses cohéritiers tout ce qu'il a reçu du | indien hij onder voorrecht van boedelbeschrijving aanvaardt, aan zijn |
défunt, par donation entre vifs, directement ou indirectement : il ne | medeërfgenamen inbreng doen van al hetgeen hij van de overledene, bij |
schenking onder de levenden, rechtstreeks of onrechtstreeks ontvangen | |
peut retenir les dons ni réclamer les legs à lui faits par le défunt, | heeft; hij mag de giften niet behouden noch de legaten opeisen, die |
à moins que les dons et legs ne lui aient été faits expressément par | hem door de overledene zijn gedaan, tenzij de giften en legaten hem |
préciput et hors part, ou avec dispense du rapport ». | uitdrukkelijk zijn gedaan bij vooruitmaking en buiten erfdeel of met vrijstelling van inbreng ». |
- « Art. 844.Dans le cas même où les dons et legs auraient été faits |
- « Art. 844.Zelfs ingeval de giften en legaten gedaan zijn bij |
par préciput ou avec dispense du rapport, l'héritier venant à partage | vooruitmaking of met vrijstelling van inbreng, mag de erfgenaam ze bij |
ne peut les retenir que jusqu'à concurrence de la quotité disponible; | de verdeling slechts behouden ten belope van het beschikbaar gedeelte; |
l'excédent est sujet à rapport ». | het meerdere is aan inbreng onderworpen ». |
B.3.3. Les articles 920, 921 et 922, alinéa 1er, (réduction) du Code | B.3.3. De artikelen 920, 921 en 922, eerste lid, (inkorting) van het |
civil disposent : | Burgerlijk Wetboek bepalen : |
- « Art. 920.Les dispositions soit entre vifs, soit à cause de mort, |
- « Art. 920.Beschikkingen, hetzij onder de levenden, hetzij ter zake |
qui excéderont la quotité disponible, seront réductibles à cette | des doods, die het beschikbaar gedeelte overschrijden, kunnen na het |
quotité lors de l'ouverture de la succession ». | openvallen van de erfenis tot dat gedeelte ingekort worden ». |
- « Art. 921.La réduction des dispositions entre vifs ne pourra être |
- « Art. 921.Inkorting van beschikkingen onder de levenden kan alleen |
demandée que par ceux au profit desquels la loi fait la réserve, par | gevorderd worden door degenen aan wie de wet een voorbehouden erfdeel |
leurs héritiers ou ayants cause; les donataires, les légataires, ni | toekent, en door hun erfgenamen of rechtverkrijgenden; de begiftigden, |
les créanciers du défunt, ne pourront demander cette réduction, ni en | de legatarissen en de schuldeisers van de overledene kunnen deze |
profiter ». | inkorting niet vorderen, noch er voordeel van genieten ». |
- « Art. 922.La réduction se détermine en formant une masse de tous |
- « Art. 922.Om de inkorting te bepalen, vormt men een massa uit alle |
les biens existants au décès du donateur ou de cujus. On y réunit | goederen die bij het overlijden van de schenker of erflater aanwezig |
fictivement ceux dont il a été disposé par donations entre vifs, | waren. De goederen waarover hij bij schenking onder de levenden heeft |
d'après leur état à l'époque des donations et leur valeur au temps du | beschikt, worden fictief daarbij gevoegd volgens hun staat ten tijde |
décès du donateur. On calcule sur tous ces biens, après, en avoir | van de schenkingen en hun waarde ten tijde van het overlijden van de |
schenker. Over al die goederen berekent men, na aftrek van de | |
déduit les dettes, quelle est, eu égard a la qualité des héritiers | schulden, het gedeelte waarover hij heeft mogen beschikken, met |
qu'il laisse, la quotité dont il a pu disposer. | inachtneming van de hoedanigheid van de door hem achtergelaten erfgenamen. |
[...] ». | [...] ». |
B.3.4. Les enfants du de cujus sont protégés par l'existence pour ces | B.3.4. De kinderen van de erflater worden beschermd door voor die |
héritiers réservataires d'une part réservée (« réserve ») dont le de | reservataire erfgenamen een voorbehouden gedeelte (« reserve ») vast |
cujus ne peut pas disposer librement. | te stellen waarover de erflater niet vrij kan beschikken. |
L'article 913 du Code civil dispose : | Artikel 913 van het Burgerlijk Wetboek bepaalt : |
« Les libéralités, soit par actes entre vifs, soit par testament, ne | « De giften, hetzij bij akten onder de levenden, hetzij bij testament, |
pourront excéder la moitié des biens du disposant, s'il ne laisse à | mogen de helft van de goederen van de beschikker niet overschrijden, |
indien hij bij zijn overlijden slechts één kind achterlaat; een derde, | |
son décès qu'un enfant [...]; le tiers, s'il laisse deux enfants; le | indien hij twee kinderen achterlaat; een vierde, indien hij er drie of |
quart, s'il en laisse trois ou un plus grand nombre ». | meer achterlaat ». |
En ce qui concerne l'assurance-vie et la protection des héritiers | Wat de levensverzekering en de bescherming van de reservataire |
réservataires | erfgenamen betreft |
B.4. La disposition en cause fait l'objet du commentaire suivant dans | B.4. De in het geding zijnde bepaling wordt in de parlementaire |
les travaux préparatoires : | voorbereiding als volgt toegelicht : |
« L'article 124 vise le cas où les héritiers du preneur d'assurance, sans recueillir les prestations assurées, entrent en concours avec le bénéficiaire désigné. Deux questions se posent dans cette hypothèse. D'une part, si le bénéficiaire désigné est lui-même l'un des héritiers du preneur d'assurance, il faut régler le problème du rapport à la succession de la libéralité qui a été faite par le preneur au profit du bénéficiaire désigné. D'autre part, si le preneur d'assurance a fait une attribution bénéficiaire qui entame la réserve héréditaire, la question se pose de savoir si, et dans quelle mesure, les héritiers réservataires pourront faire réduire la libéralité contenue dans le contrat d'assurance. Soulignons tout de suite que si rapport et réduction il y a, ils ne peuvent porter que sur les primes versées et non sur le capital assuré, dont le preneur d'assurance ne s'est jamais appauvri. Telle était déjà la solution de la loi de 1874 (article 43). D'autre part, le projet, conformément à la doctrine en la matière, déclare que les règles du rapport et de la réduction ne s'appliquent aux primes payées par le preneur d'assurance que dans la mesure où les versements faits de ce chef sont manifestement exagérés eu égard à sa situation de fortune. Enfin, dans l'hypothèse où la somme des primes versées dépasse le montant du capital assuré, le rapport et la réduction seront limités à | « Artikel 124 is bedoeld voor het geval waarin de erfgenamen van de verzekeringnemer, zonder de uitkering te verkrijgen, samen met de aangewezen begunstigde tot de erfenis komen. In zodanig geval zijn er twee mogelijkheden. Enerzijds, wanneer de aangewezen begunstigde zelf een van de erfgenamen van de verzekeringnemer is, moet het vraagstuk worden geregeld van de inbreng in de nalatenschap van de gift die door de verzekeringnemer aan de aangewezen begunstigde is gedaan. Anderzijds, wanneer de verzekeringnemer een begunstiging heeft toegekend op het voorbehouden erfdeel, is het de vraag of, en in welke mate, de [reservataire erfgenamen] de in de verzekeringsovereenkomst vervatte gift kunnen doen inkorten. Laten wij onmiddellijk erop wijzen dat de eventuele inbreng en inkorting alleen mogen betrekking hebben op de gestorte premies en niet op het verzekerde kapitaal, dat nooit tot het vermogen van de verzekeringnemer heeft behoord. Deze oplossing was reeds neergelegd in artikel 43 van de wet van 1874. Voorts wordt in het ontwerp, overeenkomstig de rechtsleer op dat gebied, verduidelijkt dat de regels betreffende de inbreng en de inkorting alleen toepasselijk zijn op de premies die de verzekeringnemer heeft betaald, in zover het betaalde kennelijk buiten verhouding staat tot zijn vermogenstoestand. Ten slotte, wanneer de som van de betaalde premies het bedrag van het verzekerde kapitaal overschrijdt, worden de inbreng en de inkorting |
ce montant » (Doc. parl., Chambre, 1990-1991, n° 1586/1, pp. 102-103). B.5.1. Dans son avis du 18 février 2005, la Commission des assurances souligne que certaines décisions rendues récemment par les cours et tribunaux procèdent à la disqualification des contrats d'assurance sur la vie pour les considérer comme des produits d'épargne ou de placement : « Face à l'apparition de produits d'assurance plus flexibles destinés à attirer l'épargne des ménages, certains juges estiment que ces contrats ne présentent plus un caractère aléatoire et qu'il ne se justifie plus, dès lors, de les faire bénéficier des avantages reconnus par la réglementation à l'assurance-vie. Cette réaction jurisprudentielle s'observe le plus souvent lorsque des sommes importantes sont investies, sous forme de primes uniques ou périodiques, par des personnes d'un certain âge, le bénéfice du contrat étant attribué à un tiers en cas de décès. Au moment du décès, les héritiers réservataires s'estiment lésés par cette attribution qui, selon eux, contribue à détourner des sommes qui auraient dû en | tot dat bedrag beperkt » (Parl. St., Kamer, 1990-1991, nr. 1586/1, pp. 102-103). B.5.1. In haar advies van 18 februari 2005 wijst de Commissie voor Verzekeringen erop dat in een aantal recente uitspraken van hoven en rechtbanken levensverzekeringsovereenkomsten als spaar- of beleggingsproducten worden geherkwalificeerd : « Sommige rechters zijn van oordeel dat de flexibelere verzekeringsproducten die recent hun intrede hebben gemaakt op de markt en die mikken op het spaargeld van gezinnen geen aleatoir karakter meer hebben en dat het dus niet meer gerechtvaardigd is om aan deze overeenkomsten de door de levensverzekeringsreglementering toegekende voordelen te verlenen. Dergelijke rechterlijke reacties worden meestal waargenomen wanneer aanzienlijke bedragen in de vorm van koopsommen of periodieke premies belegd worden door personen van een zekere leeftijd en de winst van de overeenkomst aan een derde wordt toegekend in geval van overlijden. Op het ogenblik van het overlijden voelen de reservataire erfgenamen zich benadeeld door deze toekenning, die volgens hen bijdraagt tot het |
principe revenir à la succession. | verduisteren van sommen die in principe in de nalatenschap hadden |
moeten worden opgenomen. | |
L'article 121 de la loi du 25 juin 1992 les empêche, en raison du | Artikel 121 van de wet van 25 juni 1992 belet hen echter, via het |
mécanisme de la stipulation pour autrui, de faire valoir des droits | systeem van het beding ten behoeve van derden, hun rechten op het |
sur le capital, le capital perçu par le tiers étant censé n'avoir | kapitaal te doen gelden. Er wordt namelijk van uitgegaan dat het door |
jamais transité par le patrimoine de la personne décédée. | de derde geïnde kapitaal nooit tot het vermogen van de overledene |
heeft behoord. | |
L'article 124 de la loi du 25 juin 1992 permet par contre aux | Artikel 124 van de wet van 25 juni 1992 maakt het voor de erfgenamen |
héritiers de demander la réduction des primes payées par le | echter wel mogelijk om de inkorting te vragen van de door de |
souscripteur, mais seulement lorsque les versements effectués sont | verzekeringnemer gestorte premies, maar enkel wanneer de verrichte |
manifestement exagérés eu égard à sa situation de fortune. | stortingen kennelijk buiten verhouding staan tot zijn |
vermogenstoestand. | |
Plutôt que de faire application de cette disposition dont les | Om de sommen die uit hoofde van de overeenkomst gestort zijn terug te |
conditions sont strictement définies, certains tribunaux préfèrent | doen keren naar de nalatenschap, verkiezen sommige rechtbanken een |
employer la voie de la disqualification en vue de faire rentrer les | diskwalificatie boven de toepassing van deze bepaling, waaraan strikt |
sommes versées au titre du contrat ainsi disqualifié dans la masse | gedefinieerde voorwaarden verbonden zijn » (Commissie voor |
successorale » (Commission des assurances, 18 février 2005, DOC | Verzekeringen, 18 februari 2005, DOC C/2004/6, Advies « inzake de |
C/2004/6, Avis « relatif à la requalification des contrats d'assurance | herkwalificatie van levensverzekeringsovereenkomsten - Artikel 124 van |
vie - Article 124 de la loi du 25 juin 1992 », pp. 1-2, www.cbfa.be). | de wet van 25 juni 1992 », pp. 1-2, www.cbfa.be). |
B.5.2. Dans ce même avis, la Commission des assurances examine | B.5.2. In datzelfde advies onderzoekt de Commissie voor Verzekeringen |
l'assurance-vie à la lumière de la protection des héritiers | de levensverzekering in het licht van de bescherming van de |
réservataires : | reservataire erfgenamen : |
« Les sommes considérables qui peuvent être investies dans des | « De aanzienlijke bedragen die in levensverzekeringen tegen koopsom of |
produits d'assurance vie à prime unique ou à versements et à rachats | in levensverzekeringen met vrije stortingen en vrije afkoop kunnen |
libres conduisent à s'interroger sur la protection des héritiers | worden belegd, doen vragen rijzen naar de bescherming van de |
réservataires face à ce qui peut parfois apparaître comme un | reservataire erfgenamen tegen wat soms beschouwd kan worden als een |
détournement de certains actifs financiers de la masse successorale. | onttrekking van bepaalde financiële activa aan de nalatenschap. |
L'article 124 de la loi du 25 juin 1992 prévoit à cet égard qu'en cas | Artikel 124 van de wet van 25 juni 1992 bepaalt in dit verband dat in |
de décès du preneur d'assurance, sont seules sujettes à rapport ou à | geval van overlijden van de verzekeringnemer de premies die hij heeft |
réduction les primes payées par lui dans la mesure ou les versements | betaald, niet aan inbreng of inkorting zijn onderworpen, behalve voor |
effectués sont manifestement exagérés eu égard à sa situation de | zover het betaalde kennelijk buiten verhouding staat tot zijn |
fortune, sans toutefois que ce rapport ou cette réduction puisse | vermogenstoestand, in welk geval de inbreng of de inkorting het bedrag |
excéder le montant des prestations exigibles. | van de opeisbare prestaties niet mag overschrijden. |
En d'autres termes, seules les primes sont soumises à rapport ou à | Met andere woorden, enkel de premies zijn onderworpen aan inbreng of |
réduction et encore, seulement si elles sont manifestement exagérées. | inkorting en dan nog enkel wanneer ze kennelijk overdreven zijn. Het |
Le capital, quant à lui, échappe aux prétentions des héritiers. | |
L'article 124 se concentre ainsi uniquement sur l'appauvrissement du | kapitaal ontsnapt aan de vorderingen van de erfgenamen. Artikel 124 |
patrimoine consécutif au payement des primes, en privant, en principe, | concentreert zich dus uitsluitend op de verarming van het vermogen als |
les héritiers de toute revendication à l'égard de l'attribution | gevolg van de premiebetaling en ontneemt in principe aan de erfgenamen |
bénéficiaire consentie par le souscripteur décédé au profit de l'un de | elke aanspraak op de begunstiging die de overleden verzekeringnemer |
ses héritiers ou d'un tiers. | aan een van zijn erfgenamen of aan een derde heeft toegekend. |
Dans un contexte où l'assurance vie s'affirme de plus en plus comme un | Aangezien de levensverzekering zich steeds meer als een spaarproduct |
produit d'épargne, il y a lieu de se demander si cette protection est | profileert, rijst de vraag of deze bescherming wel voldoende is en of |
bien suffisante et si les raisons pour que la libéralité effectuée par | de redenen waarom de vrijgevigheid die via de begunstiging plaatsvindt |
la voie de l'attribution bénéficiaire échappe à la succession sont | aan de erfopvolging ontsnapt, wel altijd plausibel zijn. |
toujours pertinentes. | |
Il ne fait guère de doutes que le régime favorable accordé à | Het staat vast dat het gunstregime dat werd verleend aan de |
l'assurance vie au travers de l'article 124 de la loi du 25 juin 1992 | levensverzekering via artikel 124 van de wet van 25 juni 1992, en, |
et, avant celle-ci, par l'article 43 de la loi du 11 juin 1874 inséré | eerder, door artikel 43 van de wet van 11 juni 1874 dat werd ingevoegd |
par la loi du 14 juillet 1976, se justifiait par le fait que | door de wet van 14 juli 1976, gerechtvaardigd was door het feit dat de |
l'assurance vie était comprise comme un acte normal de prévoyance | levensverzekering werd opgevat als een normale daad van voorzorg die |
entraînant un appauvrissement limité du patrimoine, puisqu'il se | een beperkte verarming van het vermogen inhield, omdat ze meestal de |
traduisait le plus souvent par le payement de primes périodiques d'un | vorm aannam van de betaling van periodieke premies van een redelijk |
montant raisonnable. Tel n'est plus le cas actuellement. Les | bedrag. Dit is nu niet meer het geval. Er is nu meer verscheidenheid |
situations sont plus diversifiées qu'auparavant. Certains produits | dan vroeger. Sommige levensverzekeringsproducten zijn financiële |
d'assurance vie constituent des placements financiers et drainent une | beleggingen en slorpen een enorm spaartegoed op dat de reserve ernstig |
épargne considérable qui peut porter gravement atteinte à la réserve. | kan aantasten. Daarom is het moeilijk te begrijpen waarom de |
On ne voit dès lors pas pourquoi l'attribution bénéficiaire devrait | begunstiging anders zou moeten worden bekeken dan om het even welke |
être regardée différemment de toute autre attribution à titre gratuit. | andere toekenning ten kosteloze titel. |
[...] | [...] |
L'article 124 apparaît donc peu opérationnel. Il ne garantit pas une | Artikel 124 lijkt dus weinig werkbaar. Dit artikel biedt geen |
protection suffisante des héritiers réservataires » (ibid., pp. 8-9). | toereikende bescherming aan de reservataire erfgenamen » (ibid., pp. 8-9). |
La Commission des assurances conclut : | De Commissie voor Verzekeringen besluit : |
« [...] sauf à remettre en cause l'institution de la réserve | « [...] de Commissie [is] van oordeel dat, tenzij het instituut van de |
héréditaire, la Commission estime que l'assurance sur la vie, sous | erfrechtelijke reserve in vraag zou gesteld worden, de |
quelque forme que ce soit ne peut être utilisée comme un moyen pour | levensverzekering onder geen enkele vorm mag gebruikt worden als |
détourner de la succession des sommes d'argent parfois importantes. | middel om soms belangrijke geldsommen aan de erfopvolging te |
Telle était d'ailleurs la volonté du législateur de 1992 lorsqu'il a | onttrekken. Dit was overigens ook de wil van de wetgever in 1992, |
instauré le régime spécifique prévu à l'article 124 » (ibid., p. 12). | wanneer hij het specifieke regime van artikel 124 heeft ingevoerd » (ibid., p. 12). |
B.6.1. En vertu de l'article 121 de la loi du 25 juin 1992, le | B.6.1. Krachtens artikel 121 van de wet van 25 juni 1992 heeft de |
bénéficiaire d'une assurance-vie a, par le seul fait de sa | begunstigde van een levensverzekering door het enkele feit van zijn |
désignation, droit aux prestations d'assurance. | aanwijzing recht op de verzekeringsprestaties. |
L'article 121 est une application à l'assurance-vie des règles de la | Artikel 121 is een toepassing op de levensverzekering van de regels |
stipulation pour autrui. Avant l'acceptation du bénéfice, le droit du | betreffende het beding ten behoeve van een derde. Vóór de aanvaarding |
van de begunstiging behoort het recht van de begunstigde reeds - | |
bénéficiaire existe déjà dans son patrimoine mais ce droit n'est que | weliswaar precair - tot zijn vermogen (Parl. St., Kamer, 1990-1991, |
précaire (Doc. parl., Chambre, 1990-1991, n° 1586/1, p. 101). | nr. 1586/1, p. 101). |
Etant donné que le capital perçu par le bénéficiaire n'a jamais | Vermits het door de begunstigde geïnde kapitaal nooit tot het vermogen |
appartenu au patrimoine du de cujus, l'article 121 empêche donc que | van de erflater heeft behoord, verhindert artikel 121 bijgevolg dat |
les héritiers réservataires puissent faire valoir leurs droits à ce | reservataire erfgenamen hun rechten op dat kapitaal kunnen doen |
capital. | gelden. |
B.6.2. L'article 124 en cause prévoit toutefois la possibilité de | B.6.2. Het in het geding zijnde artikel 124 voorziet wel in de |
rapport ou de réduction des primes payées par le preneur d'assurance, | mogelijkheid van inbreng of inkorting van de door de verzekeringnemer |
betaalde premies, doch enkel op voorwaarde dat die stortingen | |
mais uniquement à condition que ces versements soient manifestement | kennelijk buiten verhouding tot zijn vermogenstoestand staan. |
exagérés eu égard à sa situation de fortune. | Het kapitaal dat ten gevolge van het overlijden van de |
Le capital qui est versé au bénéficiaire à la suite du décès du | verzekeringnemer aan de begunstigde wordt uitgekeerd, keert evenwel |
preneur d'assurance ne retourne toutefois pas dans la succession du de | niet terug in de nalatenschap van de erflater-verzekeringnemer en |
cujus -preneur d'assurance et échappe aux prétentions des héritiers. | ontsnapt aan de vordering van de erfgenamen. |
B.6.3. Le régime de faveur qui est accordé à l'assurance- vie par | B.6.3. De gunstregeling die aan de levensverzekering door artikel 124 |
l'article 124 - et précédemment par l'article 43 de la loi du 11 juin | is verleend - en eerder door artikel 43 van de wet van 11 juni 1874, |
1874, modifié par la loi du 14 juillet 1976 - était justifié par le fait que l'assurance-vie était comprise comme un acte normal de prévoyance entraînant un appauvrissement limité du patrimoine, puisqu'il se traduisait le plus souvent par le paiement de primes périodiques d'un montant raisonnable. B.6.4. Or, ce n'est plus le cas désormais. Certains produits d'assurance sont devenus d'authentiques instruments de placement financier, des avoirs d'épargne considérables étant mobilisés, avec pour effet que la part réservée qui doit être garantie aux héritiers réservataires en vertu de la loi peut être gravement affectée. Il peut en résulter qu'à la suite d'une faveur accordée par un preneur d'assurance à un seul ou à plusieurs de ses enfants, à l'exclusion d'un ou de plusieurs autres, les héritiers réservataires non bénéficiaires sont en réalité déshérités dans une mesure plus ou moins grande. B.6.5. Par voie de conséquence, la mesure en cause peut avoir des effets disproportionnés en ce qui concerne le traitement des différentes catégories d'héritiers réservataires, selon qu'ils sont bénéficiaires ou non du contrat d'assurance-vie du de cujus. Il en est d'autant plus ainsi que désormais il n'existe pas de justification pour traiter les héritiers réservataires, bénéficiaires d'un contrat d'assurance-vie, autrement, pour ce qui concerne le rapport et la réduction, que les héritiers réservataires, bénéficiaires d'une autre libéralité, comme une donation. Le risque d'une atteinte portée à la part réservée n'est, dans les deux cas, pas à ce point différent qu'il puisse offrir une justification objective et raisonnable, dans le premier cas, à la limitation du rapport et de | zoals gewijzigd bij de wet van 14 juli 1976 - was verantwoord door het feit dat de levensverzekering werd opgevat als een normale daad van voorzorg die een beperkte verarming van het vermogen inhield, omdat ze meestal de vorm aannam van de betaling van periodieke premies van een redelijk bedrag. B.6.4. Thans is zulks evenwel niet meer het geval. Sommige verzekeringsproducten zijn echte financiële beleggingsinstrumenten geworden waarbij aanzienlijke spaartegoeden worden gemobiliseerd, met als gevolg dat het voorbehouden gedeelte dat krachtens de wet aan de reservataire erfgenamen dient te worden gewaarborgd, ernstig kan worden aangetast. Dat kan ertoe leiden dat ten gevolge van een begunstiging door een verzekeringnemer van slechts een of meer van zijn kinderen, met uitsluiting van een of meer andere, de niet-begunstigde reservataire erfgenamen in werkelijkheid, in meer of mindere mate, worden onterfd. B.6.5. Bijgevolg kan de in het geding zijnde maatregel tot onevenredige gevolgen leiden wat de behandeling van verschillende categorieën van reservataire erfgenamen betreft, naargelang zij al dan niet begunstigde zijn van de levensverzekeringsovereenkomst van de erflater. Zulks geldt des te meer, nu geen verantwoording bestaat om reservataire erfgenamen, begunstigden van een levensverzekeringsovereenkomst, anders te behandelen, wat de inbreng en de inkorting betreft, dan reservataire erfgenamen, begunstigden van een andere vrijgevigheid, zoals een schenking. Het risico van een aantasting van het voorbehouden gedeelte is in beide gevallen niet dermate verschillend dat het een objectieve en redelijke verantwoording zou bieden om, in het eerste geval, de inbreng en de inkorting te beperken tot de gevallen waarin het in het geding zijnde |
la réduction prévue par l'article 124 en cause. | artikel 124 voorziet. |
B.7. La question préjudicielle appelle une réponse affirmative. | B.7. De prejudiciële vraag dient bevestigend te worden beantwoord. |
Par ces motifs, | Om die redenen, |
la Cour | het Hof |
dit pour droit : | zegt voor recht : |
L'article 124 de la loi du 25 juin 1992 sur le contrat d'assurance | Artikel 124 van de wet van 25 juni 1992 op de |
terrestre viole les articles 10 et 11 de la Constitution en ce que | landverzekeringsovereenkomst schendt de artikelen 10 en 11 van de |
Grondwet, in zoverre het ertoe leidt dat, in geval van een | |
cette disposition a pour effet que la réserve ne peut être invoquée à | spaarverrichting door de erflater in de vorm van een gemengde |
l'égard du capital en cas d'opération d'épargne par le de cujus sous | levensverzekering, de reserve niet kan worden aangevoerd ten aanzien |
la forme d'une assurance-vie mixte. | van het kapitaal. |
Ainsi prononcé en langue néerlandaise et en langue française, | Aldus uitgesproken in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig |
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989, à | artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989, op de openbare |
l'audience publique du 26 juin 2008. | terechtzitting van 26 juni 2008. |
Le greffier, | De griffier, |
P.-Y. Dutilleux. | P.-Y. Dutilleux. |
Le président, | De voorzitter, |
M. Bossuyt. | M. Bossuyt. |