Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 61/2008 du 10 avril 2008 Numéro du rôle : 4175 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 81, 2°, de la loi du 4 août 1996 relative au bien-être des travailleurs lors de l'exécution de leur travail, posé La Cour constitutionnelle, composée des présidents M. Melchior et M. Bossuyt, et des juges L. La(...)"
Extrait de l'arrêt n° 61/2008 du 10 avril 2008 Numéro du rôle : 4175 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 81, 2°, de la loi du 4 août 1996 relative au bien-être des travailleurs lors de l'exécution de leur travail, posé La Cour constitutionnelle, composée des présidents M. Melchior et M. Bossuyt, et des juges L. La(...) Uittreksel uit arrest nr. 61/2008 van 10 april 2008 Rolnummer 4175 In zake : de prejudiciële vraag over artikel 81, 2°, van de wet van 4 augustus 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk, gesteld door he Het Grondwettelijk Hof, samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en M. Bossuyt, en de rechter(...)
COUR CONSTITUTIONNELLE GRONDWETTELIJK HOF
Extrait de l'arrêt n° 61/2008 du 10 avril 2008 Uittreksel uit arrest nr. 61/2008 van 10 april 2008
Numéro du rôle : 4175 Rolnummer 4175
En cause : la question préjudicielle concernant l'article 81, 2°, de In zake : de prejudiciële vraag over artikel 81, 2°, van de wet van 4
la loi du 4 août 1996 relative au bien-être des travailleurs lors de augustus 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de
l'exécution de leur travail, posée par la Cour d'appel de Mons. uitvoering van hun werk, gesteld door het Hof van Beroep te Bergen.
La Cour constitutionnelle, Het Grondwettelijk Hof,
composée des présidents M. Melchior et M. Bossuyt, et des juges L. samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en M. Bossuyt, en de
Lavrysen, J.-P. Snappe, E. Derycke, J. Spreutels et T. Merckx-Van rechters L. Lavrysen, J.-P. Snappe, E. Derycke, J. Spreutels en T.
Goey, assistée du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président Merckx-Van Goey, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder
M. Melchior, voorzitterschap van voorzitter M. Melchior,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging
Par arrêt du 14 mars 2007 en cause du ministère public et de T.G. Bij arrest van 14 maart 2007 in zake het openbaar ministerie en T.G.
contre E.N. et autres, dont l'expédition est parvenue au greffe de la tegen E.N. en anderen, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is
Cour le 16 mars 2007, la Cour d'appel de Mons a posé la question ingekomen op 16 maart 2007, heeft het Hof van Beroep te Bergen de
préjudicielle suivante : volgende prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 81, 2°, de la loi du 4 août 1996 relative au bien-être des « Schendt artikel 81, 2°, van de wet van 4 augustus 1996 betreffende
travailleurs lors de l'exécution de leur travail combiné avec les het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk, in
articles 19 et 39bis de la loi du 24 juillet 1987 sur le travail samenhang gelezen met de artikelen 19 en 39bis van de wet van 24 juli
1987 betreffende de tijdelijke arbeid, de uitzendarbeid en het ter
temporaire, le travail intérimaire et la mise de travailleurs à la beschikking stellen van werknemers ten behoeve van gebruikers, de
disposition d'utilisateurs violent-ils les articles 10 et 11 de la artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang gelezen met het
Constitution combinés avec le principe de légalité de l'incrimination legaliteitsbeginsel van de strafbaarstelling verankerd in de artikelen
consacré par les articles 12 et 14 de la Constitution et l'article 7 12 en 14 van de Grondwet en artikel 7 van het Europees Verdrag voor de
de la Convention européenne des droits de l'homme en tant qu'il rechten van de mens, in zoverre op strafrechtelijk en procedureel vlak
pourrait, sur le plan pénal et procédural, être réservé un sort een verschillend lot zou kunnen worden voorbehouden aan twee
différent entre deux justiciables ayant commis les mêmes actes rechtzoekenden die met dezelfde ingesteldheid, hetzelfde besef of
matériels dans le même état d'esprit, de conscience ou de volonté, ce dezelfde intentie dezelfde materiële handelingen hebben gesteld, wat
qui pourrait être constitutif d'une rupture d'égalité en raison du tot een verbreking van de gelijkheid zou kunnen leiden, doordat de
fait que les termes utilisés par les articles 19, alinéas 1er et 3, et bewoordingen gebruikt in de voormelde artikelen 19, eerste en derde
39bis précités, sanctionnés par l'article 81, 2°, de la loi du 4 août lid, en 39bis, bekrachtigd bij artikel 81, 2°, van de wet van 4
1996 relative au bien-être des travailleurs lors de l'exécution de augustus 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de
leur travail, ne permettraient pas aux justiciables de savoir, au uitvoering van hun werk, het de rechtzoekenden niet mogelijk zouden
moment où ils adoptent un comportement, si celui-ci est ou non maken om, op het ogenblik dat zij een gedrag aannemen, te weten of dat
punissable ? ». gedrag al dan niet strafbaar is ? ».
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
B.1. La Cour est invitée à statuer sur la compatibilité de l'article B.1. Het Hof wordt verzocht zich uit te spreken over de
39bis de la loi du 24 juillet 1987 « sur le travail temporaire, le bestaanbaarheid van artikel 39bis van de wet van 24 juli 1987 «
travail intérimaire et la mise de travailleurs à la disposition betreffende de tijdelijke arbeid, de uitzendarbeid en het ter
d'utilisateurs » - lu en combinaison avec l'article 19, alinéas 1er et beschikking stellen van werknemers ten behoeve van gebruikers » - in
samenhang gelezen met artikel 19, eerste en derde lid, van dezelfde
3, de la même loi - avec le principe de légalité en matière pénale, wet - met het wettigheidsbeginsel in strafzaken, zoals gewaarborgd bij
tel qu'il est garanti par les articles 12, alinéa 2, et 14 de la de artikelen 12, tweede lid, en 14 van de Grondwet en bij artikel 7
Constitution et par l'article 7 de la Convention européenne des droits van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, in zoverre de
de l'homme, en ce que les termes employés par les dispositions en bewoordingen van de in het geding zijnde bepalingen het niet mogelijk
cause ne permettent pas de savoir, au moment où un comportement est maken om, op het ogenblik dat een gedrag wordt aangenomen, te weten of
adopté, si celui-ci est ou non punissable. dat gedrag al dan niet strafbaar is.
B.2. L'article 19 de la loi du 24 juillet 1987, modifié par l'article B.2. Artikel 19 van de wet van 24 juli 1987, gewijzigd bij artikel 143
143 de la loi du 24 décembre 1999 « portant des dispositions sociales van de wet van 24 december 1999 « houdende sociale en diverse
et diverses », dispose : bepalingen », luidt :
« Pendant la période où l'intérimaire travaille chez l'utilisateur, « Gedurende de periode waarin de uitzendkracht bij de gebruiker werkt
celui-ci est responsable de l'application des dispositions de la staat deze in voor de toepassing van de bepalingen van de wetgeving
législation en matière de réglementation et de protection du travail inzake de reglementering en de bescherming van de arbeid welke gelden
applicables au lieu de travail. op de plaats van het werk.
Pour l'application du premier alinéa, sont considérées comme
dispositions applicables au lieu de travail, celles qui ont trait à la Voor de toepassing van het eerste lid, worden de bepalingen die
durée de travail, aux jours fériés, au repos du dimanche, au travail betrekking hebben op de arbeidsduur, de feestdagen, de zondagsrust, de
des femmes, au travail des jeunes, au travail de nuit, aux règlements vrouwenarbeid, de arbeid van jeugdige personen, de nachtarbeid, de
de travail, aux dispositions concernant le contrôle des prestations arbeidsreglementen, de bepalingen inzake het toezicht op de prestaties
des travailleurs à temps partiel visées aux articles 157 à 169 de la van de deeltijdse werknemers zoals bepaald in de artikelen 157 tot 169
loi-programme du 22 décembre 1989, à la santé et la sécurité des van de programmawet van 22 december 1989, de gezondheid en de
travailleurs ainsi qu'à la salubrité du travail et des lieux de veiligheid van de werknemers, alsmede de salubriteit van het werk en
van de werkplaatsen, beschouwd als bepalingen die gelden op de plaats
travail. van het werk.
Le Roi peut, après avis la Commission paritaire pour le travail De Koning kan, na advies van het Paritair Comité voor de uitzendarbeid
intérimaire et, en ce qui concerne les dispositions relatives à la en voor wat de bepalingen betreft inzake de gezondheid en de
santé et à la sécurité des travailleurs ainsi qu'à la salubrité du veiligheid van de werknemers, evenals inzake de salubriteit van het
travail et des lieux de travail, après avis du Conseil supérieur de werk en van de werkplaatsen na advies van de Hoge Raad voor
sécurité, d'hygiène et d'embellissement des lieux de travail : veiligheid, gezondheid en verfraaiing van de werkplaatsen :
1° modifier ou compléter l'énumération figurant au deuxième alinéa; 1° de in het tweede lid vermelde opsomming wijzigen of aanvullen;
2° déterminer quelles sont les obligations desdites législations qui 2° bepalen welke de verplichtingen van genoemde wetgevingen zijn die
incombent respectivement à l'utilisateur et à l'entreprise de travail intérimaire ». respectievelijk op de gebruiker en op het uitzendbureau rusten ».
L'article 39bis de la loi du 24 juillet 1987, inséré par l'article 55 Artikel 39bis van de wet van 24 juli 1987, ingevoegd bij artikel 55
de la loi du 13 février 1998 « portant des dispositions en faveur de van de wet van 13 februari 1998 « houdende bepalingen tot bevordering
l'emploi », dispose : van de tewerkstelling », luidt :
« L'utilisateur, ses mandataires ou préposés qui commettent une « De gebruiker, zijn lasthebbers of aangestelden die zich schuldig
infraction aux dispositions visées à l'article 19 sont punis des mêmes maken aan een overtreding van de in artikel 19 bedoelde bepalingen
sanctions pénales que celles déterminées dans les lois en vertu worden gestraft met dezelfde strafsancties als deze die zijn bepaald
desquelles ces dispositions ont été prises ». in de wetten krachtens welke deze bepalingen zijn vastgelegd ».
B.3.1. L'article 12, alinéa 2, de la Constitution dispose : B.3.1. Artikel 12, tweede lid, van de Grondwet bepaalt :
« Nul ne peut être poursuivi que dans les cas prévus par la loi, et « Niemand kan worden vervolgd dan in de gevallen die de wet bepaalt en
dans la forme qu'elle prescrit ». in de vorm die zij voorschrijft ».
L'article 14 de la Constitution dispose : Artikel 14 van de Grondwet bepaalt :
« Nulle peine ne peut être établie ni appliquée qu'en vertu de la loi ». « Geen straf kan worden ingevoerd of toegepast dan krachtens de wet ».
B.3.2. L'article 7.1 de la Convention européenne des droits de l'homme B.3.2. Artikel 7.1 van het Europees Verdrag voor de rechten van de
dispose : mens bepaalt :
« Nul ne peut être condamné pour une action ou une omission qui, au « Niemand kan worden veroordeeld wegens een handelen of nalaten, dat
moment où elle a été commise, ne constituait pas une infraction geen strafbaar feit naar nationaal of internationaal recht uitmaakte
d'après le droit national ou international. De même il n'est infligé ten tijde dat het handelen of nalaten geschiedde. Evenmin zal een
aucune peine plus forte que celle qui était applicable au moment où zwaardere straf worden opgelegd dan die welke ten tijde van het begaan
l'infraction a été commise ». van het strafbare feit van toepassing was ».
B.3.3. En vertu de l'article 26, § 1er, 3°, de la loi spéciale du 6 B.3.3. Op grond van artikel 26, § 1, 3°, van de bijzondere wet van 6
janvier 1989, remplacé par l'article 9, a), de la loi spéciale du 9 januari 1989, vervangen bij artikel 9, a), van de bijzondere wet van 9
mars 2003, la Cour est compétente pour contrôler les normes législatives au regard des articles du titre II de la Constitution « Des Belges et de leurs droits ». Lorsqu'une disposition conventionnelle liant la Belgique a une portée analogue à celle d'une des dispositions constitutionnelles dont le contrôle relève de la compétence de la Cour et dont la violation est alléguée, les garanties consacrées par cette disposition conventionnelle constituent un ensemble indissociable avec les garanties inscrites dans les dispositions constitutionnelles concernées. Il s'ensuit que, dans le contrôle qu'elle exerce au regard de ces dispositions constitutionnelles, la Cour tient compte de dispositions de droit international qui garantissent des droits ou libertés analogues. En ce qu'il garantit le principe de légalité en matière pénale, l'article 7.1 de la Convention européenne des droits de l'homme a une maart 2003, is het Hof bevoegd om de wetskrachtige normen te toetsen aan de artikelen van titel II « De Belgen en hun rechten » van de Grondwet. Wanneer een verdragsbepaling die België bindt, een draagwijdte heeft die analoog is aan die van een van de grondwetsbepalingen waarvan de toetsing tot de bevoegdheid van het Hof behoort en waarvan de schending wordt aangevoerd, vormen de waarborgen vervat in die verdragsbepaling een onlosmakelijk geheel met de waarborgen die in de betrokken grondwetsbepalingen zijn opgenomen. Daaruit volgt dat het Hof, bij haar toetsing aan die grondwetsbepalingen, rekening houdt met internationaalrechtelijke bepalingen die analoge rechten of vrijheden waarborgen. In zoverre artikel 7.1 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens het wettigheidsbeginsel in strafzaken waarborgt, heeft het een
portée analogue aux articles 12, alinéa 2, et 14 de la Constitution. draagwijdte die analoog aan die van de artikelen 12, tweede lid, en 14
B.4.1. Le principe de légalité en matière pénale procède de l'idée que la loi pénale doit être formulée en des termes qui permettent à chacun de savoir, au moment où il adopte un comportement, si celui-ci est ou non punissable. Il exige que le législateur indique, en des termes suffisamment précis, clairs et offrant la sécurité juridique, quels faits sont sanctionnés, afin, d'une part, que celui qui adopte un comportement puisse évaluer préalablement, de manière satisfaisante, quelle sera la conséquence pénale de ce comportement et afin, d'autre part, que ne soit pas laissé au juge un trop grand pouvoir d'appréciation. Toutefois, le principe de légalité en matière pénale n'empêche pas que la loi attribue un pouvoir d'appréciation au juge. Il faut en effet tenir compte du caractère de généralité des lois, de la diversité des situations auxquelles elles s'appliquent et de l'évolution des comportements qu'elles répriment. La condition qu'une infraction doit être clairement définie par la loi se trouve remplie lorsque le justiciable peut savoir, à partir du van de Grondwet. B.4.1. Het wettigheidsbeginsel in strafzaken gaat uit van de idee dat de strafwet moet worden geformuleerd in bewoordingen op grond waarvan eenieder, op het ogenblik waarop hij een gedrag aanneemt, kan uitmaken of dat gedrag al dan niet strafbaar is. Het eist dat de wetgever in voldoende nauwkeurige, duidelijke en rechtszekerheid biedende bewoordingen bepaalt welke feiten strafbaar worden gesteld, zodat, enerzijds, diegene die een gedrag aanneemt, vooraf op afdoende wijze kan inschatten wat het strafrechtelijke gevolg van dat gedrag zal zijn en, anderzijds, aan de rechter geen al te grote beoordelingsbevoegdheid wordt gelaten. Het wettigheidsbeginsel in strafzaken staat evenwel niet eraan in de weg dat de wet aan de rechter een beoordelingsbevoegdheid toekent. Er dient immers rekening te worden gehouden met het algemene karakter van de wetten, de uiteenlopende situaties waarop zij van toepassing zijn en de evolutie van de gedragingen die zij bestraffen. Aan het vereiste dat een misdrijf duidelijk moet worden omschreven in de wet, is voldaan wanneer de rechtzoekende, op basis van de bewoordingen van de relevante bepaling en, indien nodig, met behulp
libellé de la disposition pertinente et, au besoin, à l'aide de son van de interpretatie daarvan door de rechtscolleges, kan weten welke
interprétation par les juridictions, quels actes et omissions engagent handelingen en welke verzuimen zijn strafrechtelijke aansprakelijkheid
sa responsabilité pénale. meebrengen.
B.4.2. Ce n'est qu'en examinant une disposition pénale spécifique B.4.2. Enkel bij het onderzoek van een specifieke strafbepaling is het
qu'il est possible, en tenant compte des éléments propres aux mogelijk om, rekening houdend met de elementen eigen aan de misdrijven
infractions qu'elle entend réprimer, de déterminer si les termes die zij wil bestraffen, te bepalen of de door de wetgever gehanteerde
généraux utilisés par le législateur sont à ce point vagues qu'ils algemene bewoordingen zo vaag zijn dat ze het wettigheidsbeginsel in
méconnaîtraient le principe de légalité en matière pénale. strafzaken zouden schenden.
B.5.1. L'utilisateur d'un travailleur intérimaire n'est pas son B.5.1. De gebruiker van een uitzendkracht is niet zijn werkgever,
employeur, puisque ces deux personnes ne sont pas liées par un contrat vermits die twee personen niet door een arbeidsovereenkomst zijn
de travail (articles 7 et 8, § 1er, alinéa 1er, de la loi du 24 verbonden (artikelen 7 en 8, § 1, eerste lid, van de wet van 24 juli
juillet 1987). 1987).
L'article 19 de la loi du 24 juillet 1987 met à charge de Artikel 19 van de wet van 24 juli 1987 verplicht de gebruiker van een
l'utilisateur d'un travailleur intérimaire le respect de certaines uitzendkracht ertoe bepaalde verplichtingen na te leven die andere
obligations que d'autres réglementations relatives au travail font à reglementeringen met betrekking tot arbeid opleggen aan de werkgever
l'employeur d'un travailleur en dehors de toute relation de travail intérimaire. van een werknemer buiten elke uitzendrelatie.
L'article 39bis de la loi du 24 juillet 1987 a été adopté pour Artikel 39bis van de wet van 24 juli 1987 is aangenomen om de
permettre de sanctionner pénalement l'utilisateur qui ne respecte pas gebruiker die deze verplichtingen niet naleeft, strafrechtelijk te
ces obligations-là (Doc. parl., Chambre, 1997-1998, n° 1269/3, p. 7). kunnen bestraffen (Parl. St., Kamer, 1997-1998, nr. 1269/3, p. 7).
B.5.2. Les articles 19, alinéas 1er et 3, et 39bis de la loi du 24 B.5.2. De artikelen 19, eerste en derde lid, en 39bis van de wet van
juillet 1987 n'ont dès lors d'autre objet que d'étendre à 24 juli 1987 hebben dus alleen tot doel het personele
l'utilisateur d'un travailleur intérimaire, et à ses mandataires ou toepassingsgebied van strafsancties waarin andere bepalingen voorzien,
préposés, le champ d'application personnel de sanctions pénales prévues par d'autres dispositions. En utilisant des termes tels que « utilisateur », « mandataires » ou « préposés », le législateur recourt à des concepts précis, utilisés régulièrement dans d'autres textes, et aisément définissables. Il n'apparaît donc pas que l'extension du champ d'application précitée soit réalisée au moyen de termes à ce point vagues qu'ils ne permettraient pas à chacun de savoir, au moment où il adopte un comportement, si celui-ci est ou non punissable ou qui laisseraient au juge un trop grand pouvoir d'appréciation. B.6. La question préjudicielle appelle une réponse négative. Par ces motifs, la Cour uit te breiden tot de gebruiker van een uitzendkracht en zijn lasthebbers of aangestelden. Door gebruik te maken van termen als « gebruiker », « lasthebbers » of « aangestelden » hanteert de wetgever nauwkeurige begrippen die regelmatig worden gebruikt in andere teksten en die gemakkelijk definieerbaar zijn. Het blijkt dus niet dat het voormelde toepassingsgebied is uitgebreid door middel van bewoordingen die dermate vaag zijn dat zij niet iedereen in staat stellen om, op het ogenblik dat een gedrag wordt aangenomen, te weten of het al dan niet strafbaar is, of die aan de rechter een te grote beoordelingsbevoegdheid zouden laten. B.6. De prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord. Om die redenen, het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
L'article 39bis de la loi du 24 juillet 1987 « sur le travail Artikel 39bis van de wet van 24 juli 1987 « betreffende de tijdelijke
temporaire, le travail intérimaire et la mise de travailleurs à la arbeid, de uitzendarbeid en het ter beschikking stellen van werknemers
disposition d'utilisateurs », lu en combinaison avec l'article 19, ten behoeve van gebruikers », in samenhang gelezen met artikel 19,
alinéas 1er et 3, de la même loi, ne viole pas les articles 12, alinéa eerste en derde lid, van dezelfde wet, schendt de artikelen 12, tweede
2, et 14 de la Constitution, lus en combinaison avec l'article 7 de la lid, en 14 van de Grondwet, in samenhang gelezen met artikel 7 van het
Convention européenne des droits de l'homme. Europees Verdrag voor de rechten van de mens, niet.
Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989, à artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989, op de openbare
l'audience publique du 10 avril 2008. terechtzitting van 10 april 2008.
Le greffier, De griffier,
P.-Y. Dutilleux. P.-Y. Dutilleux.
Le président, De voorzitter,
M. Melchior. M. Melchior.
^