Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 147/2006 du 28 septembre 2006 Numéro du rôle : 3842 En cause : les questions préjudicielles concernant l'article 2, § 1 er , alinéa 2, 1°, et § 3, et l'article 4, § 1 er , alinéa 2, 7°, La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et A. Arts, et des juges P. Martens, R.(...)"
Extrait de l'arrêt n° 147/2006 du 28 septembre 2006 Numéro du rôle : 3842 En cause : les questions préjudicielles concernant l'article 2, § 1 er , alinéa 2, 1°, et § 3, et l'article 4, § 1 er , alinéa 2, 7°, La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et A. Arts, et des juges P. Martens, R.(...) Uittreksel uit arrest nr. 147/2006 van 28 september 2006 Rolnummer 3842 In zake : de prejudiciële vragen over artikel 2, § 1, tweede lid, 1°, en § 3, en artikel 4, § 1, tweede lid, 7°, van de wet van 4 augustus 1996 betreffen Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en A. Arts, en de rechters P. Mart(...)
COUR D'ARBITRAGE ARBITRAGEHOF
Extrait de l'arrêt n° 147/2006 du 28 septembre 2006 Uittreksel uit arrest nr. 147/2006 van 28 september 2006
Numéro du rôle : 3842 Rolnummer 3842
En cause : les questions préjudicielles concernant l'article 2, § 1er, In zake : de prejudiciële vragen over artikel 2, § 1, tweede lid, 1°,
alinéa 2, 1°, et § 3, et l'article 4, § 1er, alinéa 2, 7°, de la loi en § 3, en artikel 4, § 1, tweede lid, 7°, van de wet van 4 augustus
du 4 août 1996 relative au bien-être des travailleurs lors de 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van
l'exécution de leur travail, posées par le Conseil d'Etat. hun werk, gesteld door de Raad van State.
La Cour d'arbitrage, Het Arbitragehof,
composée des présidents M. Melchior et A. Arts, et des juges P. samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en A. Arts, en de rechters
Martens, R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, P. Martens, R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot, L. Lavrysen, A.
J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke et J. Spreutels, assistée du Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke en J. Spreutels,
greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président M. Melchior, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter M. Melchior,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet des questions préjudicielles et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vragen en rechtspleging
Par arrêt n° 153.076 du 21 décembre 2005 en cause de la Région Bij arrest nr. 153.076 van 21 december 2005 in zake het Waalse Gewest
wallonne contre l'Etat belge, dont l'expédition est parvenue au greffe tegen de Belgische Staat, waarvan de expeditie ter griffie van het
de la Cour d'arbitrage le 4 janvier 2006, le Conseil d'Etat a posé les Arbitragehof is ingekomen op 4 januari 2006, heeft de Raad van State
questions préjudicielles suivantes : de volgende prejudiciële vragen gesteld :
1. « L'article 2, § 1er, alinéa 2, 1°, de la loi du 4 août 1996 1. « Schendt artikel 2, § 1, tweede lid, 1°, van de wet van 4 augustus
relative au bien-être des travailleurs lors de l'exécution de leur 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van
travail viole-t-il l'article 6, § 1er, II, alinéa 1er, 3°, de la loi hun werk artikel 6, § 1, II, eerste lid, 3°, van de bijzondere wet van
spéciale du 8 août 1980 de réformes institutionnelles en ce qu'il 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen, in zoverre het bij
assimile aux travailleurs pour la détermination du champ d'application het bepalen van het toepassingsgebied van die wet andere categorieën
de cette loi d'autres catégories de personnes ? »; van personen met werknemers gelijkstelt ? »;
2. « L'article 2, § 1er, alinéa 2, 1°, et § 3, et l'article 4, § 1er, 2. « Schenden artikel 2, § 1, tweede lid, 1°, en § 3, en artikel 4, §
alinéa 2, 7°, de la loi du 4 août 1996 relative au bien-être des 1, tweede lid, 7°, van de wet van 4 augustus 1996 betreffende het
travailleurs lors de l'exécution de leur travail violent-t-ils welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk artikel 6, §
l'article 6, § 1er, II, alinéa 1er, 3°, de la loi spéciale du 8 août 1, II, eerste lid, 3°, van de bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot
1980 de réformes institutionnelles dans la mesure où ils habilitent le hervorming der instellingen, in zoverre zij de Koning ertoe machtigen,
Roi, d'une part, à prendre des mesures de protection des travailleurs enerzijds, maatregelen ter bescherming van de werknemers te nemen ten
à l'égard de personnes qui sont assimilées aux travailleurs par aanzien van personen die door artikel 2, § 1, tweede lid, 1°, van de
l'article 2, § 1er, alinéa 2, 1°, de la loi du 4 août 1996 et, d'autre wet van 4 augustus 1996 met werknemers zijn gelijkgesteld en,
part, à rendre applicables ces mesures de protection des travailleurs anderzijds, die maatregelen ter bescherming van de werknemers
à d'autres personnes que celles visées au paragraphe 1er de l'article toepasselijk te verklaren op andere dan de in paragraaf 1 van artikel
2 de cette loi, qui se trouvent sur les lieux du travail définis par 2 van die wet beoogde personen die zich op de bij de wet van 4
la loi du 4 août 1996 et ses arrêtés d'exécution ? »; augustus 1996 en haar uitvoeringsbesluiten gedefinieerde arbeidsplaatsen bevinden ? »;
3. « L'article 4, § 1er, alinéa 2, 7°, de la loi du 4 août 1996 3. « Schendt artikel 4, § 1, tweede lid, 7°, van de wet van 4 augustus
relative au bien-être des travailleurs lors de l'exécution de leur 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van
travail viole-t-il l'article 6, § 1er, II, alinéa 1er, 1° et 3°, de la hun werk artikel 6, § 1, II, eerste lid, 1° en 3°, van de bijzondere
loi spéciale du 8 août 1980 de réformes institutionnelles en ce qu'il wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen, in zoverre
habilite l'Etat fédéral à réglementer les mesures à prendre par les het de federale Staat ertoe machtigt de maatregelen te reglementeren
entreprises en matière d'environnement pour ce qui concerne leur die de ondernemingen moeten nemen inzake leefmilieu, wat hun invloed
influence notamment sur la sécurité du travail ? ». op met name de arbeidsveiligheid betreft ? ».
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
Quant aux dispositions en cause Ten aanzien van de in het geding zijnde bepalingen
B.1. La Cour est interrogée sur la conformité avec les règles B.1. Het Hof wordt ondervraagd over de overeenstemming, met de
répartitrices de compétences de l'article 2, § 1er, alinéa 2, 1°, et § bevoegdheidverdelende regels, van artikel 2, § 1, tweede lid, 1°, en §
3, et de l'article 4, § 1er, alinéa 2, 7°, de la loi du 4 août 1996 3, en van artikel 4, § 1, tweede lid, 7°, van de wet van 4 augustus
relative au bien-être des travailleurs lors de l'exécution de leur 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van
travail (ci-après : loi du 4 août 1996). hun werk (hierna : de wet van 4 augustus 1996).
B.2.1. L'article 2 de la loi du 4 août 1996 dispose : B.2.1. Artikel 2 van de wet van 4 augustus 1996 bepaalt :
« § 1. La présente loi est applicable aux employeurs et aux travailleurs. « § 1. Deze wet is toepasselijk op de werkgevers en de werknemers.
Pour l'application de la présente loi sont assimilés : Voor de toepassing van deze wet worden gelijkgesteld met :
1° aux travailleurs : 1° werknemers :
a) les personnes qui, autrement qu'en vertu d'un contrat de travail, a) de personen die, anders dan krachtens een arbeidsovereenkomst,
exécutent des prestations de travail sous l'autorité d'une autre arbeid verrichten onder het gezag van een ander persoon;
personne; b) les personnes qui suivent une formation professionnelle dont le b) de personen die een beroepsopleiding volgen waarvan het
programme de formation prévoit une forme de travail qui est effectué studieprogramma voorziet in een vorm van arbeid die al dan niet in de
ou non dans l'établissement de formation; opleidingsinstelling wordt verricht;
c) les personnes liées par un contrat d'apprentissage; c) de personen verbonden door een leerovereenkomst;
d) les stagiaires; d) de stagiairs;
e) les élèves et les étudiants qui suivent des études pour lesquelles e) de leerlingen en studenten die een studierichting volgen waarvan
le programme d'étude prévoit une forme de travail qui est effectué het opleidingsprogramma voorziet in een vorm van arbeid die in de
dans l'établissement d'enseignement; onderwijsinstelling wordt verricht;
[...] [...]
§ 3. Le Roi peut rendre applicables en tout ou en partie les § 3. De Koning kan de bepalingen van deze wet en van haar
dispositions de la présente loi et de ses arrêtés d'exécution à uitvoeringsbesluiten geheel of gedeeltelijk toepasselijk verklaren op
d'autres personnes que celles visées au § 1er, qui se trouvent sur les andere dan de bij § 1 bedoelde personen die zich op de bij deze wet en
lieux de travail visés par la présente loi et ses arrêtés d'exécution. haar uitvoeringsbesluiten bedoelde arbeidsplaatsen bevinden.
[...] ». [...] ».
B.2.2. L'article 4 de la même loi dispose : B.2.2. Artikel 4 van dezelfde wet bepaalt :
« § 1. Le Roi peut imposer aux employeurs et aux travailleurs toutes « § 1. De Koning kan aan de werkgevers en de werknemers alle
les mesures nécessaires au bien-être des travailleurs lors de maatregelen opleggen die nodig zijn voor het welzijn van de werknemers
l'exécution de leur travail. bij de uitvoering van hun werk.
Le bien-être est recherché par des mesures qui ont trait à : Het welzijn wordt nagestreefd door maatregelen die betrekking hebben op :
1° la sécurité du travail; 1° de arbeidsveiligheid;
2° la protection de la santé du travailleur au travail; 2° de bescherming van de gezondheid van de werknemer op het werk;
3° la charge psycho-sociale occasionnée par le travail; 3° de psychosociale belasting veroorzaakt door het werk;
4° l'ergonomie; 4° de ergonomie;
5° l'hygiène du travail; 5° de arbeidshygiëne;
6° l'embellissement des lieux de travail; 6° de verfraaiing van de arbeidsplaatsen;
7° les mesures prises par l'entreprise en matière d'environnement, 7° de maatregelen van de onderneming inzake leefmilieu, wat betreft
pour ce qui concerne leur influence sur les points 1° à 6°. hun invloed op de punten 1° tot 6°.
[...] ». [...] ».
B.3. La Cour est interrogée sur une éventuelle violation, par les B.3. Het Hof wordt ondervraagd over een eventuele schending, door de
dispositions précitées, de l'article 6, § 1er, II, alinéa 1er, 1° et voormelde bepalingen, van artikel 6, § 1, II, eerste lid, 1° en 3°,
3°, de la loi spéciale du 8 août 1980 de réformes institutionnelles, van de bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der
qui confie comme suit aux régions la compétence en ce qui concerne instellingen, dat de bevoegdheid inzake het leefmilieu en het
l'environnement et la politique de l'eau : waterbeleid als volgt aan de gewesten toevertrouwt :
« § 1er. Les matières visées à l'article 107quater de la Constitution « § 1. De aangelegenheden bedoeld in artikel 107quater van de Grondwet
sont : zijn :
[...] [...]
II. En ce qui concerne l'environnement et la politique de l'eau : II. Wat het leefmilieu en het waterbeleid betreft :
1° La protection de l'environnement, notamment celle du sol, du 1° De bescherming van het leefmilieu, onder meer die van de bodem, de
sous-sol, de l'eau et de l'air contre la pollution et les agressions ondergrond, het water en de lucht tegen verontreiniging en aantasting,
ainsi que la lutte contre le bruit; alsmede de strijd tegen de geluidshinder;
[...] [...]
3° La police des établissements dangereux, insalubres et incommodes 3° De politie van de gevaarlijke, ongezonde en hinderlijke bedrijven
sous réserve des mesures de police interne qui concernent la onder voorbehoud van de maatregelen van interne politie die betrekking
protection du travail; hebben op de arbeidsbescherming;
[...] ». [...] ».
Quant à la première question préjudicielle Ten aanzien van de eerste prejudiciële vraag
B.4. La première question préjudicielle concerne l'article 2, § 1er, B.4. De eerste prejudiciële vraag betreft artikel 2, § 1, tweede lid,
alinéa 2, 1°, de la loi du 4 août 1996, qui assimile aux travailleurs 1°, van de wet van 4 augustus 1996, dat, voor het vaststellen van het
pour la détermination du champ d'application de cette loi d'autres toepassingsgebied van die wet, andere categorieën van personen met
catégories de personnes. werknemers gelijkstelt.
Le Conseil d'Etat s'interroge sur la compétence du législateur fédéral De Raad van State heeft vragen bij de bevoegdheid van de federale
pour adopter cette disposition, alors que l'article 6, § 1er, II, wetgever om die bepaling aan te nemen, daar artikel 6, § 1, II, eerste
alinéa 1er, 3°, de la loi spéciale du 8 août 1980 de réformes lid, 3°, van de bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der
institutionnelles ne réserve à ce dernier que les mesures de police instellingen alleen de maatregelen van interne politie met betrekking
interne qui concernent la protection du travail, les régions étant par tot de arbeidsbescherming aan die federale wetgever voorbehoudt,
ailleurs compétentes en ce qui concerne la police externe des waarbij de gewesten voor de rest bevoegd zijn voor de externe politie
établissements dangereux, insalubres et incommodes. van de gevaarlijke, ongezonde en hinderlijke bedrijven.
B.5. La loi du 4 août 1996 a pour objet de protéger, de manière B.5. De wet van 4 augustus 1996 heeft tot doel het welzijn van de
générale, le bien-être des travailleurs lors de l'exécution de leur werknemers bij de uitvoering van hun werk in het algemeen te
travail, et pas seulement le bien-être des travailleurs employés dans beschermen, en niet alleen het welzijn van de werknemers die in
des établissements dangereux, insalubres et incommodes. gevaarlijke, ongezonde en hinderlijke bedrijven zijn tewerkgesteld.
Dans son avis sur le projet de loi devenu la loi du 4 août 1996, la In haar advies over het wetsontwerp dat de wet van 4 augustus 1996 is
section de législation du Conseil d'Etat a d'ailleurs estimé qu'il ne geworden, heeft de afdeling wetgeving van de Raad van State overigens
faisait aucun doute que, « considérée globalement », la réglementation gesteld dat niet eraan kon worden getwijfeld dat de ontworpen
en projet constituait « une matière relevant de l'autorité fédérale » regeling, « in haar algemeenheid beschouwd, een zaak van de federale
(Doc. parl., Chambre, S.E. 1995, n° 71/1, p. 74). overheid » was (Parl. St., Kamer, B.Z. 1995, nr. 71/1, p. 74).
La Cour ne doit dès lors examiner la conformité aux règles Het Hof moet de overeenstemming, met de bevoegdheidverdelende regels,
répartitrices de compétences de l'article 2, § 1er, alinéa 2, 1°, van artikel 2, § 1, tweede lid, 1°, derhalve alleen onderzoeken in
qu'en ce que cette disposition s'applique à des établissements zoverre die bepaling van toepassing is op de gevaarlijke, ongezonde en
dangereux, insalubres et incommodes visés par l'article 6, § 1er, II, hinderlijke bedrijven bedoeld in artikel 6, § 1, II, eerste lid, 3°,
alinéa 1er, 3°, de la loi spéciale du 8 août 1980. van de bijzondere wet van 8 augustus 1980.
B.6.1. Au cours des travaux préparatoires de la loi du 4 août 1996, le B.6.1. Tijdens de parlementaire voorbereiding van de wet van 4
législateur a expliqué que l'article 2, § 1er, en projet « définit le augustus 1996 heeft de wetgever uitgelegd dat artikel 2, § 1, van het
champ d'application personnel de la loi, conformément à beaucoup ontwerp « het personele toepassingsgebied van de wet [omschrijft]. Het
d'autres lois du droit du travail » et que « certaines catégories de gebeurt conform heel wat andere arbeidsrechtelijke wetten » en dat «
personnes sont assimilées aux travailleurs » (Doc. parl., Chambre, een aantal categorieën van personen [...] met werknemers [worden]
S.E. 1995, n° 71/1, p. 4). gelijkgesteld » (Parl. St., Kamer, B.Z. 1995, nr. 71/1, p. 4).
B.6.2. L'article 2, § 1er, alinéa 2, 1°, a), assimile aux travailleurs B.6.2. Artikel 2, § 1, tweede lid, 1°, a), stelt « de personen die,
à qui la loi est applicable « les personnes qui, autrement qu'en vertu anders dan krachtens een arbeidsovereenkomst, arbeid verrichten onder
d'un contrat de travail, exécutent des prestations de travail sous het gezag van een ander persoon » gelijk met de werknemers op wie de
l'autorité d'une autre personne ». wet van toepassing is.
Cette assimilation est identique à celle prévue par l'article 1er de Die gelijkstelling is identiek aan die waarin artikel 1 van de wet van
la loi du 12 avril 1965 concernant la protection de la rémunération 12 april 1965 betreffende de bescherming van het loon der werknemers
des travailleurs et l'article 1er de la loi du 16 mars 1971 sur le en artikel 1 van de arbeidswet van 16 maart 1971 voorzien.
travail. En ce qui concerne cette assimilation, il a été exposé ce qui suit : In verband met die gelijkstelling is uiteengezet :
« Sont visés, par exemple : « Hiermee worden bijvoorbeeld bedoeld :
- les travailleurs liés par l'un des types réglementés de contrat de - de werknemers verbonden krachtens één van de gereglementeerde typen
van arbeidsovereenkomst (arbeidsovereenkomst voor bedienden,
travail (contrat de travail d'employé, contrat de travail d'ouvrier, arbeidsovereenkomst voor werklieden, arbeidsovereenkomst voor
contrat de travail de représentant de commerce, contrat d'occupation handelsvertegenwoordigers, overeenkomst voor tewerkstelling van
d'étudiants, contrat d'engagement pour la navigation intérieure et studenten, arbeidsovereenkomst wegens dienst op binnenschepen,
contrat d'engagement maritime), y compris les travailleurs des arbeidsovereenkomst wegens scheepsdienst) met inbegrip van het
services publics, non régis par un statut; overheidspersoneel wier toestand niet statutair geregeld is;
- les travailleurs liés par un contrat de travail non réglementé, par - de werknemers verbonden krachtens een niet-gereglementeerde
exemple les travailleurs occupés pour le service des bâtiments de arbeidsovereenkomst, bijvoorbeeld de werknemers die zijn tewerkgesteld
plaisance, de mer ou de navigation intérieure; voor dienst op zee- of binnenschepen voor pleziervaart;
- les travailleurs liés par un contrat de travail à domicile; - de werknemers verbonden door een arbeidsovereenkomst voor
huisarbeiders;
- les détenus qui effectuent un travail, soit dans le cadre de - de gedetineerden die, hetzij in het raam van artikel 30bis van het
l'article 30bis du Code pénal, soit librement; Strafwetboek, hetzij vrijwillig, arbeid verrichten;
- les mineurs placés visés par la loi du 8 avril 1965 relative à la - de geplaatste minderjarigen bedoeld bij de wet van 8 april 1965
protection de la jeunesse; betreffende de jeugdbescherming;
- les travailleurs qui, en vertu de l'arrêté royal du 1er février - de werknemers die burgerlijk zijn opgevorderd krachtens het
1938, sont requis civilement; koninklijk besluit van 1 februari 1938;
Les personnes qui effectuent un travail volontaire ne sont pas De personen die vrijwilligerswerk verrichten zijn niet onderworpen aan
soumises à cette loi, sauf s'il existe une relation d'autorité. Cette deze wet, behalve indien er een gezagsverhouding bestaat. Deze dient
situation doit être jugée par les tribunaux, puisqu'il s'agit d'une beoordeeld te worden door de rechtbanken, aangezien het hier gaat om
situation de faits. En tous cas, ces situations sont très limitées » een feitenkwestie. In elk geval zijn deze situaties zeer beperkt »
(Doc. parl., Chambre, S.E. 1995, n° 71/1, p. 4). (Parl. St., Kamer, B.Z. 1995, nr. 71/1, p. 4).
B.6.3. L'article 2, § 1er, alinéa 2, 1°, b) à d), assimile aux B.6.3. Artikel 2, § 1, tweede lid, 1°, b) tot d), stelt « de personen
travailleurs à qui la loi est applicable « les personnes qui suivent die een beroepsopleiding volgen waarvan het studieprogramma voorziet
une formation professionnelle dont le programme de formation prévoit in een vorm van arbeid die al dan niet in de opleidingsinstelling
une forme de travail qui est effectué ou non dans l'établissement de wordt verricht », de personen verbonden door een leerovereenkomst en
formation », les personnes liées par un contrat d'apprentissage et les de stagiairs gelijk met de werknemers op wie de wet van toepassing is.
stagiaires. Cette assimilation a été justifiée comme suit dans les travaux Die gelijkstelling is tijdens de parlementaire voorbereiding als volgt
préparatoires : verantwoord :
« Quoique les catégories deux à quatre se retrouvent dans la notion « Alhoewel in de andere wetten de categorieën twee tot vier in de
générale, il est opportun de les mentionner ici explicitement afin algemene notie zijn vervat, werd het hier opportuun geacht deze
d'éviter toute équivoque. Ainsi, on mentionne pour la première fois categorieën hier uitdrukkelijk te vermelden ter verduidelijking. Aldus
explicitement dans un texte de loi ce qui a été accepté depuis wordt voor de eerste maal uitdrukkelijk in een wettekst vermeld wat
longtemps par la doctrine. C'est pourquoi ces dispositions ne peuvent reeds sinds lang door de rechtsleer is aanvaard. Daarom ook kunnen
pas être contraires à la répartition des compétences établies par les deze bepalingen niet strijdig zijn met de bevoegdheidsverdeling die is
lois sur les réformes institutionnelles. Dès lors, la crainte exprimée vastgesteld in de wetten op de staatshervorming en is de door de Raad
par la Conseil d'Etat n'est pas fondée. En outre, il est mieux tenu van State geuite vrees ongegrond. Bovendien wordt er ook beter
compte du texte de la directive cadre en matière de sécurité et de rekening gehouden met de tekst van de kaderrichtlijn veiligheid en
santé » (Doc. parl., Chambre, S.E. 1995, n° 71/1, p. 5). gezondheid » (Parl. St., Kamer, B.Z. 1995, nr. 71/1, p. 5).
Il a été ainsi précisé : Aldus is gepreciseerd :
« La deuxième catégorie concerne les personnes qui suivent une « De tweede categorie betreft personen die een beroepsopleiding
formation. Lorsque cette formation implique une sorte d'expérience volgen. Wanneer deze opleiding een soort praktijkervaring in de vorm
pratique sous la forme de travail les mesures visées par la présente loi doivent également être appliquées. C'est le cas aussi bien pour les activités effectuées dans le centre de formation que pour celles effectuées hors de ce centre. Il s'agit par exemple : - des handicapés engagés dans les liens d'un contrat d'apprentissage spécial pour la réadaptation professionnelle ou d'un contrat de formation ou de réadaptation professionnelle; - des personnes qui suivent une formation professionnelle dans le cadre de la règlementation relative à l'emploi. La troisième catégorie est constituée de personnes liées par un contrat d'apprentissage. Sont visés, aussi bien ceux qui reçoivent une formation dans le cadre des règlements relatifs à la formation permanente dans les classes moyennes, que ceux qui reçoivent une formation dans le cadre de l'apprentissage de professions exercées par des travailleurs salariés. Les stagiaires font partie de la quatrième catégorie. Il s'agit de personnes qui, durant une période déterminée effectuent un stage dans une entreprise. Le stage correspond à la période prestée par une personne dans le cadre d'un programme d'études complet et destinée à permettre l'acquisition d'une expérience professionnelle. Les stagiaires effectuent leurs activités dans une entreprise. Cette entreprise doit donc être considérée comme l'employeur puisqu'elle van arbeid impliceert moeten de hier bedoelde maatregelen eveneens toegepast worden. Dit geldt zowel voor activiteiten verricht in het opleidingscentrum als deze er buiten. Het gaat bijvoorbeeld om : - de minder-validen verbonden door een speciale leerovereenkomst of door een overeenkomst voor beroepsopleiding of omscholing; - de personen die een beroepsopleiding volgen in het kader van de tewerkstellingsreglementering. De derde categorie wordt gevormd door de personen die verbonden zijn door een leerovereenkomst. Zowel zij die in het kader van de voortdurende vorming van de middenstand als zij die binnen het industrieel leerlingenwezen hun opleiding ontvangen worden bedoeld. De vierde categorie zijn de stagiairs. Het zijn de personen die gedurende een bepaalde tijd stage verrichten in een onderneming. De stage is de tijd welke iemand doormaakt in het kader van een afgerond leerprogramma voor het opdoen van beroepservaring. De stagiairs verrichten hun activiteiten in een onderneming. Deze onderneming moet dan ook als de werkgever beschouwd worden daar zij
occupe effectivement les stagiaires » (ibid. ). effectief de stagiairs tewerkstellen » (ibid. ).
B.6.4. L'article 2, § 1er, alinéa 2, 1°, e), assimile aux travailleurs B.6.4. Artikel 2, § 1, tweede lid, 1°, e), stelt « de leerlingen en
à qui la loi est applicable « les élèves et les étudiants qui suivent studenten die een studierichting volgen waarvan het
des études pour lesquelles le programme d'étude prévoit une forme de opleidingsprogramma voorziet in een vorm van arbeid die in de
travail qui est effectué dans l'établissement d'enseignement ». onderwijsinstelling wordt verricht » gelijk met de werknemers op wie
de wet van toepassing is.
Lors des travaux préparatoires, cette assimilation a été justifiée Tijdens de parlementaire voorbereiding is die gelijkstelling als volgt
comme suit : verantwoord :
« La cinquième catégorie concerne les activités de nature pratique qui « De vijfde categorie betreft de activiteiten binnen de
se déroulent au sein d'un établissement de l'enseignement. Quoique des onderwijsinstelling die van praktische aard zijn. Hoewel leerlingen en
élèves et des étudiants n'exécutent pas un travail dans un
établissement de l'enseignement dans le sens usuel du terme, ils studenten in een onderwijsinstelling geen arbeid verrichten in de
exercent quand même des activités qui peuvent y être assimilées gebruikelijke zin van het woord verrichten zij toch vaak activiteiten
surtout dans l'enseignement technique et professionnel. On peut, en die er mee gelijkgesteld kunnen worden vooral in het technisch en
effet, constater que des élèves exercent souvent dans leur école des beroepsonderwijs. Er kan inderdaad vastgesteld worden dat leerlingen
activités qui sont les mêmes que pendant leur stage. Ainsi, il existe binnen een school vaak activiteiten verrichten die dezelfde zijn als
par exemple dans les écoles d'hôtellerie un usage consistant dans le tijdens hun stage. Zo is het bijvoorbeeld in hotelscholen gebruikelijk
fait que les élèves préparent des repas pour le restaurant de l'école. dat de studenten maaltijden klaar maken voor het restaurant van de
Ils exercent ces activités également pendant leur stage. Il ne serait school. Deze activiteit verrichten zij ook tijdens hun stage. Het zou
pas logique de traiter les élèves dans les écoles autrement que niet logisch zijn leerlingen in de school anders te behandelen dan
pendant leur stage. tijdens hun stage.
En outre, les élèves et les étudiants dans l'école sont présents sur Bovendien zijn de leerlingen en studenten in de school aanwezig op een
un lieu où il se trouve également des travailleurs (les professeurs, plaats waar zich ook werknemers (de leerkrachten, het administratief
le personnel administratif et technique). Dès lors, on peut affirmer en technisch personeel) bevinden, zodat kan gesteld worden dat de
que l'extension du champ d'application aux élèves et aux étudiants est uitbreiding van het toepassingsgebied tot leerlingen en studenten haar
fondée sur la nécessité de protéger ces travailleurs. Dans ce sens, il grondslag vindt in de noodzakelijke bescherming van deze werknemers.
y a bien un rapport direct avec les autres travailleurs et ceci In die zin is er dus conform aan het advies van de Raad van State een
conformément à l'avis du Conseil d'Etat » (Doc. parl., Chambre, S.E. direct verband met andere werknemers » (Parl. St., Kamer, B.Z. 1995,
1995, n° 71/1, pp. 5-6). nr. 71/1, pp. 5-6).
B.7. La section de législation du Conseil d'Etat avait émis des B.7. De afdeling wetgeving van de Raad van State had tegen enkele van
objections quant à certaines des assimilations critiquées : de bekritiseerde gelijkstellingen bezwaren geuit :
« Des objections s'élèvent contre une pareille extension du champ « Een dergelijke uitbreiding van het toepassingsgebied van het ontwerp
d'application du projet, dans la mesure où l'on sort ainsi de la stuit op bezwaren in de mate dat erdoor de arbeidsrechtelijke
relation de travail qui existe en droit entre l'employeur et le verhouding wordt verlaten die bestaat tussen de werkgever en de
travailleur et, par là même, du domaine de compétence fédérale, tel werknemer en meteen het federaal bevoegdheidsdomein zoals afgebakend
qu'il est défini à l'article 6, § 1er, II, 3°, et VI, dernier alinéa, in de voornoemde artikelen 6, § 1, II, 3° en 6, § 1, VI, laatste lid,
12°, précité, de la loi spéciale du 8 août 1980. 12°, van de bijzondere wet van 8 augustus 1980.
Sous l'angle du droit du travail, la relation entre employeur et Traditioneel wordt de arbeidsrechtelijke verhouding getypeerd als een
travailleur est traditionnellement définie comme un rapport gezagsverhouding tussen een werkgever en een werknemer waarbij door
d'autorité, le dernier effectuant des prestations de travail dans un deze laatste arbeid wordt gepresteerd in een ondergeschikt
lien de subordination. Il a été souligné à cet égard que le critère dienstverband. In verband hiermee is beklemtoond dat het determinerend
déterminant pour la délimitation du droit du travail est précisément criterium voor het afbakenen van het arbeidsrecht precies dat
ce lien de subordination. ondergeschikt verband is.
[...] [...]
L'existence du rapport d'autorité sous l'angle du droit du travail et, het bestaan van de arbeidsrechtelijke gezagsverhouding en, in
corrélativement, la compétence de l'autorité fédérale, sont pour le samenhang hiermee, de bevoegdheid van de federale overheid, zijn op
moins contestables dans les cas d'assimilation visés à l'article 1er, zijn minst betwijfelbaar in de gevallen van gelijkstelling bedoeld in
§ 1er, alinéa 2, 1°, b) et e) » (Doc. parl., Chambre, S.E. 1995, n° artikel 1, § 1, tweede lid, 1°, b) en e) » (Parl. St., Kamer, B.Z.
71/1, p. 75). 1995, nr. 71/1, p. 75).
Pour éviter l'objection d'incompétence, la section de législation du Om het bezwaar van onbevoegdheid te vermijden, stelde de afdeling
Conseil d'Etat suggérait de « limiter le procédé de l'assimilation aux wetgeving van de Raad van State voor « het procédé van de
personnes qui, autrement qu'en vertu d'un contrat de travail, gelijkstelling te beperken tot ' de personen die, anders dan krachtens
exécutent des prestations de travail sous l'autorité d'une autre een arbeidsovereenkomst, arbeid verrichten onder het gezag van een
personne ». Elle ajoutait qu'« ainsi réduit, le champ d'application ander persoon ' ». Zij voegde eraan toe dat « het aldus afgeslankte
ratione personae ne fait pas obstacle à ce que, dans le cadre du personeel toepassingsgebied [...] er dan niet aan in de weg [staat]
régime élaboré par la loi en projet, des mesures visant à promouvoir dat, in het kader van de in het ontwerp uitgewerkte regeling, ter
l'amélioration du bien-être des travailleurs soient prises à l'égard bevordering van het welzijn van de werknemers maatregelen worden
des personnes étrangères à la relation employeur-travailleur sous genomen ten aanzien van personen welke buiten de arbeidsrechtelijke
l'angle du droit du travail et qui, dans cette optique, sont à verhouding werkgever-werknemer staan en vanuit die optiek als derden
qualifier de tiers, mais [...] à l'égard desquelles des mesures de vallen te bestempelen, doch [...] ten aanzien van wie beschermende
protection peuvent être prises lorsque ces personnes se trouvent sur maatregelen kunnen worden getroffen wanneer zij zich op de
le lieu de travail (par exemple certains élèves ou étudiants) » arbeidsplaats bevinden (bijvoorbeeld bepaalde leerlingen of studenten)
(ibid., p. 76). » (ibid., p. 76).
B.8.1. Avant sa modification par la loi spéciale du 8 août 1988, B.8.1. Vóór de wijziging ervan bij de bijzondere wet van 8 augustus
l'article 6, § 1er, II, alinéa 1er, 3°, de la loi spéciale du 8 août 1988 kende artikel 6, § 1, II, eerste lid, 3°, van de bijzondere wet
1980 attribuait aux régions la compétence en matière de police des van 8 augustus 1980 de bevoegdheid inzake de politie van de
établissements dangereux, insalubres et incommodes « sous réserve des gevaarlijke, ongezonde en hinderlijke bedrijven aan de gewesten toe «
dispositions relatives à la protection du travail ». onder voorbehoud van de bepalingen die betrekking hebben op de arbeidsbescherming ».
Ce faisant, le législateur entendait distinguer, d'une part, la « Hiermee wilde de wetgever een onderscheid maken tussen, enerzijds, de
police externe » ayant trait à la protection des riverains et de « externe politie » met betrekking tot de bescherming van de omgeving
l'environnement contre les nuisances et incommodités qu'entraîne un en het leefmilieu tegen hinder en ongemakken van een gevaarlijke,
établissement dangereux, insalubre ou incommode, relevant de la ongezonde of hinderlijke inrichting, die onder de bevoegdheid van de
compétence régionale, et, d'autre part, la « police interne » relative gewesten valt, en, anderzijds, de « interne politie » met betrekking
à la protection des travailleurs de l'établissement contre les tot de bescherming van de werknemers van de inrichting tegen de
inconvénients liés à son exploitation, relevant de la compétence ongemakken die de exploitatie ervan met zich meebrengt, die onder de
fédérale (Doc. parl., Sénat, 1979-1980, n° 434/1, p. 12). federale bevoegdheid valt (Parl. St., Senaat, 1979-1980, nr. 434/1, p.
B.8.2. La loi spéciale du 8 août 1988 modifiant la loi spéciale du 8 12). B.8.2. De bijzondere wet van 8 augustus 1988 tot wijziging van de
août 1980 de réformes institutionnelles a confirmé explicitement la bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen
distinction entre la police interne et la police externe des heeft het onderscheid tussen de interne en de externe politie van de
établissements dangereux, insalubres et incommodes, en prévoyant comme gevaarlijke, ongezonde en hinderlijke bedrijven, uitdrukkelijk
réserve à la compétence régionale en matière de police des bevestigd door « de maatregelen van interne politie die betrekking
établissements dangereux, insalubres et incommodes « les mesures de hebben op de arbeidsbescherming » te beschouwen als een voorbehoud op
police interne qui concernent la protection du travail », les travaux de bevoegdheid van de gewesten inzake de politie van de gevaarlijke,
ongezonde en hinderlijke bedrijven, waarbij in de parlementaire
préparatoires précisant que « la notion de ' police interne ' vise voorbereiding wordt gepreciseerd dat « het begrip ' interne politie '
exclusivement la protection du travail au sens large, pour laquelle le uitsluitend betrekking heeft op de arbeidsbescherming in ruimere zin
pouvoir national reste compétent » (Doc. parl., S.E. 1988, n° 516/6, [waarvoor] de Nationale Overheid bevoegd [blijft] » (Parl. St. Kamer,
p. 115). B.Z. 1988, nr. 516/6, p. 115).
Selon le ministre, « tous les autres aspects relatifs aux nuisances Volgens de minister vallen « alle andere aspecten die betrekking
qu'un établissement peut provoquer pour l'environnement relèvent (même hebben op de hinder die een inrichting met zich kan brengen voor de
s'ils se situent dans l'établissement) de la ' police externe ' et omgeving (ook gesitueerd binnen de inrichting) [...] onder de '
donc de la compétence des Régions » (ibid. ). externe politie ' en dus onder de bevoegdheid van de Gewesten » (ibid.
B.8.3. La Cour doit dès lors examiner si les assimilations contenues ). B.8.3. Het Hof moet derhalve nagaan of de gelijkstellingen vervat in
dans l'article 2, § 1er, alinéa 2, 1°, relèvent, dans des artikel 2, § 1, tweede lid, 1°, in de gevaarlijke, ongezonde en
établissements dangereux, insalubres et incommodes, des mesures de hinderlijke bedrijven onder de maatregelen van interne politie met
police interne qui concernent la protection du travail. betrekking tot de arbeidsbescherming vallen.
B.9.1. La compétence fédérale en matière de protection du travail B.9.1. De federale bevoegdheid inzake arbeidsbescherming is niet
n'est pas limitée par la définition de la relation de travail qui est beperkt door de definitie van de arbeidsverhouding die inzake het
donnée en matière de droit du travail. Etant donné l'objet de cette arbeidsrecht wordt gegeven. Gelet op het doel van die bescherming
protection, le législateur fédéral a pu considérer qu'elle s'étend à vermocht de federale wetgever ervan uit te gaan dat zij zich uitstrekt
toutes les personnes qui effectuent une forme de travail, quel que tot alle personen die een vorm van arbeid verrichten, ongeacht hun
soit leur statut, sous l'autorité d'une autre personne. statuut, onder het gezag van een andere persoon.
B.9.2. En ce qui concerne plus particulièrement l'assimilation prévue B.9.2. Meer bepaald in verband met de gelijkstelling vervat in artikel
par l'article 2, § 1er, alinéa 2, e), la Cour a, dans son arrêt n° 2, § 1, tweede lid, e), heeft het Hof, in zijn arrest nr. 65/2005,
65/2005, conclu à la conformité de cette assimilation aux règles besloten tot de overeenstemming van die gelijkstelling met de
répartitrices de compétences, aux termes des considérations suivantes bevoegdheidverdelende regels, en dit op grond van de volgende
: overwegingen :
« En particulier, les élèves et étudiants qui suivent un programme qui « In het bijzonder de leerlingen en studenten die een programma volgen
comprend l'exécution de prestations de travail au sein de dat de uitvoering van arbeidsprestaties in de instelling omvat,
l'établissement effectuent, sous l'autorité de l'enseignant de verrichten, onder het gezag van de praktijkleraar, een vorm van arbeid
pratique professionnelle, un travail similaire à celui qu'ils die soortgelijk is aan die welke zij tijdens een stage in het
pourraient accomplir lors d'un stage en milieu professionnel, ainsi beroepsmilieu zouden kunnen verrichten, alsook aan die welke zij,
qu'à celui qu'ils seront amenés à effectuer, une fois diplômés, sous nadat zij hun diploma hebben behaald, onder het gezag van hun
l'autorité de leur employeur. En décidant que ces élèves et étudiants werkgever zullen moeten verrichten. Door te beslissen dat die
bénéficieraient, lorsqu'ils exécutent un travail, de la protection leerlingen en studenten, wanneer zij arbeid verrichten, de aan de
accordée aux travailleurs et en permettant qu'ils s'initient, dès werknemers toegekende bescherming zouden genieten en door het mogelijk
leurs études, à la réglementation qui leur sera applicable dans leur te maken dat zij zich reeds tijdens hun studie vertrouwd maken met de
vie professionnelle, le législateur fédéral a mis fin à l'incertitude reglementering die tijdens hun beroepsleven op hen van toepassing zal
qui régnait en la matière, sans empiéter sur les compétences des zijn, heeft de federale wetgever een einde gemaakt aan de onzekerheid
communautés : lorsqu'ils effectuent un travail, ces élèves et die ter zake heerste, zonder inbreuk te maken op de bevoegdheden van
étudiants relèvent de la compétence du législateur fédéral pour la de gemeenschappen : wanneer zij arbeid verrichten, vallen die
protection de leur bien-être au travail, tout en relevant de la leerlingen en studenten onder de bevoegdheid van de federale wetgever
compétence des communautés pour l'organisation de l'enseignement voor de bescherming van hun welzijn op het werk, terwijl zij voor de
inrichting van het door hen gevolgde onderwijs vallen onder de
qu'ils suivent » (B.14 in fine ). bevoegdheid van de gemeenschappen » (B.14 in fine ).
B.9.3. La conclusion selon laquelle l'assimilation prévue par B.9.3. Het besluit dat de gelijkstelling vervat in artikel 2, § 1,
l'article 2, § 1er, alinéa 2, 1°, e), relève de la compétence du tweede lid, 1°, e), valt onder de bevoegdheid van de federale wetgever
législateur fédéral en ce qui concerne la protection du travail vaut a wat de arbeidsbescherming betreft, geldt a fortiori voor de andere
fortiori en ce qui concerne les autres assimilations prévues par l'article 2, § 1er, alinéa 2, 1°. gelijkstellingen vervat in artikel 2, § 1, tweede lid, 1°.
En effet, le législateur a pu estimer nécessaire, afin d'assurer une De wetgever vermocht het immers noodzakelijk te achten, teneinde een
égale application de la protection du bien-être au travail, d'assimiler aux travailleurs d'autres catégories de personnes qui effectuent une forme de travail, dans des conditions de travail identiques ou analogues, ou sur le même lieu de travail que les « travailleurs ». C'est donc l'existence d'une relation de travail au sens large qui justifie une assimilation aux travailleurs, que le travail presté trouve ou non sa source directe ou indirecte dans un contrat de travail, et qu'il ait pour objet la pratique professionnelle ou l'acquisition d'une expérience ou de connaissances professionnelles. Cette assimilation permet en outre de mettre fin à des incertitudes et d'éviter des difficultés d'application des règles de protection du travail. gelijke toepassing van de bescherming van het welzijn op het werk te verzekeren, andere categorieën van personen die, onder dezelfde of vergelijkbare arbeidsvoorwaarden of op dezelfde arbeidsplaats als de « werknemers », een arbeidsvorm verrichten, met werknemers gelijk te stellen. Het bestaan van een arbeidsverhouding in ruime zin verantwoordt dus een gelijkstelling met de werknemers, ongeacht of de verrichte arbeid al dan niet rechtstreeks of indirect uit een arbeidsovereenkomst voortvloeit en of hij de beroepswerkzaamheid of het verwerven van professionele ervaring of kennis betreft. Die gelijkstelling maakt het bovendien mogelijk een einde te maken aan een aantal onzekerheden en moeilijkheden bij de toepassing van de regels inzake arbeidsbescherming te voorkomen.
B.9.4. En décidant que les catégories de personnes visées à l'article B.9.4. Door te beslissen dat de in artikel 2, § 1, tweede lid, 1°,
2, § 1er, alinéa 2, 1°, bénéficient de la protection accordée aux travailleurs, le législateur fédéral s'est donc fondé sur l'existence de prestations de travail au sens large, auxquelles il a voulu assurer une égale protection; il n'a donc pas empiété sur la compétence des régions en matière d'environnement. B.9.5. Pour le surplus, la disposition en cause n'est pas de nature à empêcher le législateur régional d'adopter des mesures relevant de la police externe des établissements dangereux, insalubres et incommodes. B.10. La première question préjudicielle appelle une réponse négative. Quant à la deuxième question préjudicielle beoogde categorieën van personen de aan de werknemers geboden bescherming genieten, is de federale wetgever dus uitgegaan van het bestaan van arbeidsprestaties in ruime zin, waarvoor hij in een gelijke bescherming heeft willen voorzien; hij heeft dus geen inbreuk gepleegd op de bevoegdheid van de gewesten inzake het leefmilieu. B.9.5. Voor het overige is de in het geding zijnde bepaling niet van dien aard dat zij de gewestwetgever belet maatregelen te nemen die vallen onder de externe politie van de gevaarlijke, ongezonde en hinderlijke bedrijven. B.10. De eerste prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord. T en aanzien van de tweede prejudiciële vraag
B.11. La deuxième question préjudicielle concerne l'article 2, § 1er, B.11. De tweede prejudiciële vraag betreft artikel 2, § 1, tweede lid,
alinéa 2, 1°, et § 3, et l'article 4, § 1er, alinéa 2, 7°, de la loi du 4 août 1996. 1°, en § 3, en artikel 4, § 1, tweede lid, 7°, van de wet van 4 augustus 1996.
Le Conseil d'Etat s'interroge sur la conformité de ces dispositions De Raad van State heeft vragen bij de overeenstemming van die
avec l'article 6, § 1er, II, alinéa 1er, 3°, de la loi spéciale du 8 bepalingen met artikel 6, § 1, II, eerste lid, 3°, van de bijzondere
août 1980 de réformes institutionnelles, dans la mesure où elles wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen, in zoverre
habilitent le Roi, d'une part, à prendre des mesures de protection des zij de Koning ertoe machtigen, enerzijds, maatregelen ter bescherming
travailleurs à l'égard de personnes qui sont assimilées aux van de werknemers te nemen ten aanzien van personen die door artikel
travailleurs par l'article 2, § 1er, alinéa 2, 1°, de la loi du 4 août 2, § 1, tweede lid, 1°, van de wet van 4 augustus 1996 met werknemers
zijn gelijkgesteld en, anderzijds, die maatregelen ter bescherming van
de werknemers toepasselijk te verklaren op andere dan de in paragraaf
1 van artikel 2 beoogde personen die zich op de bij de wet van 4
1996 et, d'autre part, à rendre applicables ces mesures de protection augustus 1996 en haar uitvoeringsbesluiten gedefinieerde
des travailleurs à d'autres personnes que celles visées à l'article 2, arbeidsplaatsen bevinden.
§ 1er, qui se trouvent sur les lieux du travail définis par la loi du B.12. Terwijl de prejudiciële vraag het toepassingsgebied ratione
4 août 1996 et ses arrêtés d'exécution. B.12. Alors que la question préjudicielle concerne le champ personae van de wet van 4 augustus 1996 betreft, dient te worden
d'application rationae personae de la loi du 4 août 1996, il convient
de constater que l'article 4, § 1er, alinéa 2, 7°, ne définit pas le vastgesteld dat artikel 4, § 1, tweede lid, 7°, niet het
champ d'application rationae personae de la loi du 4 août 1996, mais toepassingsgebied ratione personae van de wet van 4 augustus 1996
en définit le champ d'application rationae materiae, par une definieert, maar wel het toepassingsgebied ratione materiae, door de
énumération des différents aspects couverts par la notion de « verschillende aspecten op te sommen die door het begrip « welzijn »
bien-être » des travailleurs. van de werknemers zijn gedekt.
La deuxième question préjudicielle n'appelle pas de réponse en tant De tweede prejudiciële vraag behoeft geen antwoord, in zoverre ze op
qu'elle se rapporte à cette disposition. die bepaling betrekking heeft.
B.13.1. Par ailleurs, la partie de la question préjudicielle portant B.13.1. Het deel van de prejudiciële vraag met betrekking tot de aan
sur l'habilitation donnée au Roi de prendre des mesures de protection de Koning verleende machtiging om maatregelen ter bescherming van de
des travailleurs à l'égard de personnes qui sont assimilées aux werknemers te nemen ten aanzien van personen die door artikel 2, § 1,
travailleurs par l'article 2, § 1er, alinéa 2, 1°, de la loi du 4 août tweede lid, 1°, van de wet van 4 augustus 1996 met werknemers zijn
1996 n'a pas de portée différente de celle de la première question gelijkgesteld, heeft overigens geen andere draagwijdte dan die van de
préjudicielle. eerste prejudiciële vraag.
En effet, dès lors que, comme il a été constaté en B.9.3 et B.9.4, Aangezien, zoals is vastgesteld in B.9.3 en B.9.4, de wetgever, gelet
compte tenu de l'existence d'une relation de travail au sens large, le op het bestaan van een arbeidsverhouding in ruime zin, zijn
législateur fédéral peut exercer sa compétence en matière de bevoegdheid inzake arbeidsbescherming mag uitoefenen ten aanzien van
protection du travail à l'égard des catégories de personnes assimilées de categorieën van personen die door artikel 2, § 1, tweede lid, 1°,
aux travailleurs par l'article 2, § 1er, alinéa 2, 1°, de la loi du 4 van de wet van 4 augustus 1996 met werknemers zijn gelijkgesteld, mag
août 1996, il peut habiliter le Roi à adopter des mesures d'exécution hij immers de Koning ertoe machtigen uitvoeringsmaatregelen aan te
dans le champ d'application rationae personae de sa compétence. nemen die onder het toepassingsgebied ratione personae van zijn
bevoegdheid vallen.
B.13.2. La première partie de la question préjudicielle n'appelle pas B.13.2. Het eerste deel van de prejudiciële vraag dient niet anders te
de réponse différente de celle donnée en ce qui concerne la première worden beantwoord dan de eerste prejudiciële vraag.
question préjudicielle. B.14. Het onderzoek van het Hof betreft dus alleen de vraag of artikel
B.14. L'examen de la Cour ne porte que sur la question de savoir si, 2, § 3, van de wet van 4 augustus 1996 in overeenstemming is met de
en habilitant le Roi à rendre applicables les mesures de protection bevoegdheidverdelende regels door de Koning ertoe te machtigen de
des travailleurs - notamment les mesures en matière d'environnement maatregelen ter bescherming van de werknemers - met name de
visées à l'article 4, § 1er, alinéa 2, 7° - à d'autres personnes que maatregelen inzake leefmilieu bedoeld in artikel 4, § 1, tweede lid,
celles visées à l'article 2, § 1er, de cette loi, qui se trouvent sur 7° - toepasselijk te verklaren op andere personen dan die welke worden
les lieux du travail définis par la loi du 4 août 1996 et ses arrêtés beoogd in artikel 2, § 1, van die wet, die zich op de bij de wet van 4
d'exécution, l'article 2, § 3, de la loi du 4 août 1996 respecte les augustus 1996 en haar uitvoeringsbesluiten gedefinieerde
règles répartitrices de compétences. arbeidsplaatsen bevinden.
B.15. En ce qui concerne la possibilité pour le Roi de déclarer B.15. Ten aanzien van de mogelijkheid voor de Koning om de maatregelen
applicables à d'autres personnes se trouvant sur les lieux de travail ter bescherming van de werknemers toepasselijk te verklaren op andere
les mesures de protection des travailleurs, les travaux préparatoires personen die zich op de arbeidsplaatsen bevinden, bevat de
expliquaient : parlementaire voorbereiding de volgende uitleg :
« Les mesures de sécurité sur le lieu de travail ne doivent pas « Veiligheidsvoorzieningen op een arbeidsplaats moeten niet alleen de
seulement protéger l'employeur et les travailleurs. Certaines mesures werkgever en de werknemers beschermen. Sommige voorzieningen moeten
doivent aussi préserver d'autres personnes présentes sur le lieu de ook andere aanwezigen op een arbeidsplaats beschermen. Andere
travail. Ces personnes peuvent être : des visiteurs, des fournisseurs, aanwezigen kunnen zijn : bezoekers, leveranciers, klanten, enz. Daarom
des clients... En conséquence, les dispositions en matière de moeten de beschermingsbepalingen eventueel op deze personen
protection doivent pouvoir éventuellement être rendues applicables à toepasselijk kunnen gemaakt worden » (Parl. St., Kamer, B.Z. 1995, nr.
ces personnes » (Doc. parl., Chambre, S.E. 1995, n° 71/1, p. 6). 71/1, p. 6).
B.16.1. Lorsque le législateur adopte des mesures de protection des B.16.1. Wanneer de wetgever maatregelen ter bescherming van de
travailleurs, ces mesures ont souvent aussi pour effet de protéger werknemers aanneemt, hebben die maatregelen vaak ook tot gevolg andere
indirectement d'autres personnes qui se trouvent, comme les personen die zich zoals de werknemers op de arbeidsplaatsen bevinden,
travailleurs, sur les lieux de travail. indirect te beschermen.
En permettant au Roi d'étendre le champ d'application personnel de la Door het de Koning mogelijk te maken het personele toepassingsgebied
loi du 4 août 1996 à des personnes autres que les travailleurs et van de wet van 4 augustus 1996 uit te breiden tot andere personen dan
personnes assimilées, en raison de leur présence sur les lieux de de werknemers en de met hen gelijkgestelde personen, wegens hun
travail, le législateur a adopté une mesure visant à assurer, dans un aanwezigheid op de arbeidsplaatsen, heeft de wetgever een maatregel
souci d'égalité, la protection de toutes les personnes, quel que soit genomen die ertoe strekt, omwille van de gelijkheid, de bescherming te
leur statut, se trouvant sur des lieux de travail. verzekeren van alle personen die zich, ongeacht hun statuut, op
arbeidsplaatsen bevinden.
Cette mesure tend ainsi à assurer l'effectivité des mesures de Die maatregel strekt aldus ertoe de doeltreffendheid van de
protection des travailleurs, dès lors qu'elle permet d'éviter que des maatregelen ter bescherming van de werknemers te verzekeren, aangezien
tiers - notamment des visiteurs, fournisseurs ou clients - puissent, hij het mogelijk maakt te voorkomen dat derden - met name bezoekers,
alors qu'ils se trouvent sur des lieux de travail, méconnaître les leveranciers en klanten -, wanneer zij zich op arbeidsplaatsen
règles de protection du travail et perturber ainsi le bien-être des bevinden, de regels inzake arbeidsbescherming overtreden en aldus het
travailleurs que le législateur veut protéger. welzijn van de werknemers verstoren dat de wetgever wil beschermen.
B.16.2. Enfin, l'article 2, § 3, de la loi du 4 août 1996 se borne à B.16.2. Ten slotte beperkt artikel 2, § 3, van de wet van 4 augustus
prévoir la possibilité - et non l'obligation - pour le Roi d'étendre 1996 zich ertoe te voorzien in de mogelijkheid - en niet de
le champ d'application des mesures de protection du travail, et cette verplichting - voor de Koning om het toepassingsgebied van de
maatregelen inzake arbeidsbescherming uit te breiden, mogelijkheid
possibilité était déjà prévue par l'article 1er, § 1er, alinéa 4, de waarin reeds was voorzien bij artikel 1, § 1, vierde lid, van de wet
la loi du 10 juin 1952 « concernant la santé et la sécurité des van 10 juni 1952 « betreffende de gezondheid en de veiligheid van de
travailleurs, ainsi que la salubrité du travail et des lieux de werknemers, alsmede de salubriteit van het werk en de werkplaatsen »,
travail », que la loi du 4 août 1996 tendait à remplacer. vervangen bij de wet van 4 augustus 1996.
L'usage de l'habilitation contenue dans l'article 2, § 3, est facultatif et permet ainsi de répondre à des nécessités pratiques, en tenant compte de certaines situations spécifiques. Le législateur n'a donc pas empiété sur les compétences des régions. B.16.3. Pour le surplus, la disposition en cause n'est pas de nature à empêcher le législateur régional d'adopter des mesures relevant de la police externe des établissements dangereux, insalubres et incommodes. B.17. La deuxième question préjudicielle appelle une réponse négative. Quant à la troisième question préjudicielle Het gebruik van de machtiging vervat in artikel 2, § 3, is dus facultatief en maakt het aldus mogelijk tegemoet te komen aan een praktische noodzaak, rekening houdend met bepaalde specifieke situaties. De wetgever heeft geen inbreuk gepleegd op de bevoegdheden van de gewesten. B.16.3. Voor het overige is de in het geding zijnde bepaling niet van dien aard dat zij de gewestwetgever belet om, in voorkomend geval, maatregelen te nemen die onder de externe politie van de gevaarlijke, ongezonde en hinderlijke bedrijven vallen. B.17. De tweede prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord. T en aanzien van de derde prejudiciële vraag
B.18. La troisième question préjudicielle concerne l'article 4, § 1er, B.18. De derde prejudiciële vraag betreft artikel 4, § 1, tweede lid,
alinéa 2, 7°, de la loi du 4 août 1996, qui intègre dans la notion de 7°, van de wet van 4 augustus 1996, dat in het begrip « welzijn van de
bien-être des travailleurs « les mesures prises par l'entreprise en werknemers » « de maatregelen [opneemt] van de ondernemingen inzake
matière d'environnement, pour ce qui concerne leur influence sur les leefmilieu, wat betreft hun invloed op de punten 1° tot 6° », namelijk
points 1° à 6° », à savoir leur influence sur la sécurité du travail, hun invloed op de arbeidsveiligheid, de bescherming van de gezondheid
la protection de la santé du travailleur au travail, la charge van de werknemer op het werk, de psycho-sociale belasting veroorzaakt
psychosociale occasionnée par le travail, l'ergonomie, l'hygiène du door het werk, de ergonomie, de arbeidshygiëne of de verfraaiing van
travail ou l'embellissement des lieux de travail. de arbeidsplaatsen.
Le Conseil d'Etat s'interroge sur la conformité de cette disposition, De Raad van State heeft vragen bij de overeenstemming van die
en ce qu'elle habilite l'Etat fédéral à réglementer les mesures à bepaling, in zoverre zij de federale Staat ertoe machtigt de
prendre par les entreprises en matière d'environnement pour ce qui maatregelen te reglementeren die de ondernemingen inzake leefmilieu
concerne leur influence notamment sur la sécurité du travail, à moeten nemen wat hun invloed op met name de arbeidsveiligheid betreft,
l'article 6, § 1er, II, alinéa 1er, 1° et 3°, de la loi spéciale du 8 met artikel 6, § 1, II, eerste lid, 1° tot 3°, van de bijzondere wet
août 1980 de réformes institutionnelles, qui confie aux régions la van 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen, dat aan de
gewesten de bevoegdheid inzake de bescherming van het leefmilieu en de
compétence pour la protection de l'environnement et la police des politie van de gevaarlijke, ongezonde en hinderlijke bedrijven
établissements dangereux, insalubres et incommodes et ne réserve à toekent, en dat aan de federale Staat alleen de maatregelen van
l'Etat fédéral que les mesures de police interne qui concernent la protection du travail. interne politie met betrekking tot de arbeidsbescherming voorbehoudt.
B.19. Il résulte du texte de l'article 6, § 1er, II, alinéa 1er, 1° et B.19. Uit de tekst van artikel 6, § 1, II, eerste lid, 1° en 3°, van
3°, de la loi spéciale du 8 août 1980 de réformes institutionnelles de bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen
que le législateur fédéral peut légiférer en matière d'environnement - vloeit voort dat de federale wetgever inzake het leefmilieu - in de
dans les établissements dangereux, insalubres et incommodes ou dans gevaarlijke, ongezonde en hinderlijke bedrijven of in andere bedrijven
d'autres établissements - pour autant qu'il se limite à édicter des - wetgevend mag optreden, op voorwaarde dat hij zich ertoe beperkt
mesures de police interne relatives à la protection du travail. maatregelen van interne politie met betrekking tot de
arbeidsbescherming uit te vaardigen.
B.20.1. La loi du 4 août 1996 tendait à se substituer à la loi du 10 B.20.1. De wet van 4 augustus 1996 strekte ertoe zich in de plaats te
juin 1952 « concernant la santé et la sécurité des travailleurs, ainsi stellen van de wet van 10 juni 1952 « betreffende de gezondheid en de
que la salubrité du travail et des lieux de travail », en remplaçant veiligheid van de werknemers, alsmede de salubriteit van het werk en
les notions de sécurité, de santé et d'hygiène par la notion, de van de werkplaatsen », door de begrippen « veiligheid », « gezondheid
portée générale, de « bien-être des travailleurs lors de l'exécution » en « hygiëne » te vervangen door het algemene begrip « welzijn van
de leur travail ». de werknemers bij de uitvoering van hun werk ».
Le législateur fédéral a ainsi voulu réglementer la protection du De federale wetgever heeft de arbeidsbescherming aldus willen
travail en partant du constat suivant : reglementeren door van de volgende vaststelling uit te gaan :
« [...] Il n'est pas suffisant de traiter de la sécurité et de la « Het is niet voldoende de arbeidsveiligheid en -gezondheid in enge
santé du travail au sens strict, il faut également s'intéresser à la zin te behandelen, maar [...] de nodige interesse [moet] uitgaan naar
situation du travailleur dans sa totalité. Ceci implique que non de toestand van de werknemer in zijn totaliteit. Dit impliceert dat
seulement il faille éviter ou éliminer des situations insécurisantes men niet alleen onveilige en ongezonde situaties moet vermijden of
ou malsaines mais également qu'on doive promouvoir de manière uitschakelen maar ook dat men op positieve wijze de goede lichamelijke
positive, une bonne santé tant physique que mentale ainsi que le en geestelijke gezondheid en het zich wel bevinden bij de arbeid moet
bien-être au travail » (Doc. parl., Chambre, S.E. 1995, n° 71/1, p. bevorderen » (Parl. St., Kamer, B.Z. 1995, nr. 71/1, p. 2).
2). B.20.2. Ainsi, l'article 4, § 1er, de la loi du 4 août 1996 détermine B.20.2. Aldus stelt artikel 4, § 1, van de wet van 4 augustus 1996 de
de façon limitative les différents aspects couverts par la notion de verschillende aspecten die onder het begrip « welzijn van de
bien-être au travail. werknemers » vallen, op beperkende wijze vast.
En ce qui concerne cette disposition, les travaux préparatoires In verband met die bepaling wordt in de parlementaire voorbereiding
exposaient : uiteengezet :
« Cet article précise que le Roi fixe les mesures concrètes concernant « Dit artikel bepaalt dat de Koning de concrete maatregelen
le bien-être des travailleurs lors de l'exécution de leur travail. uitvaardigt betreffende het welzijn van de werknemers bij de
C'est une confirmation de la situation existante. En effet, la loi du uitvoering van hun werk. Dit is een bevestiging van de bestaande
10 juin 1952 donne au Roi une compétence similaire. Pourtant, la situatie. De wet van 10 juni 1952 geeft de Koning immers een
proposition actuelle définit plus précisément à quoi ces mesures ont gelijkaardige bevoegdheid. In het huidige voorstel wordt wel nader
trait. Cette liste est limitative. omschreven waarop deze maatregelen betrekking hebben. Deze lijst is
En premier lieu elle reprend un nombre de domaines dans lesquels déjà limitatief. Zij herneemt in de eerste plaats een aantal domeinen waarop thans
actuellement des mesures sont prises, à savoir la sécurité du travail, reeds maatregelen genomen worden, namelijk de arbeidsveiligheid, de
la protection de la santé du travailleurs au travail, l'ergonomie, bescherming van de gezondheid van de werknemer op het werk, de
l'hygiène du travail et l'embellissement des lieux de travail. En ergonomie, de arbeidshygiëne en de verfraaiing van de werkplaatsen.
outre, elle accentue le fait que la charge psycho-sociale occasionnée Daarnaast verduidelijkt zij dat ook de psycho-sociale belasting
par le travail et les mesures prises par l'entreprise en matière veroorzaakt door het werk en de maatregelen van de onderneming inzake
d'environnement pour ce qui concerne leur influence sur les domaines
visés plus haut font partie du bien-être des travailleurs lors de leefmilieu wat betreft hun invloed op de hierboven vermelde domeinen
l'exécution de leur travail » (Doc. parl., Chambre, S.E. 1995, n° behoren tot het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun
71/1, p. 8). werk » (Parl. St., Kamer, B.Z. 1995, nr. 71/1, p. 8).
B.20.3. En ce qui concerne l'article 4, § 1er, alinéa 2, 7°, la B.20.3. In verband met artikel 4, § 1, tweede lid, 7°, heeft de
section de législation du Conseil d'Etat a d'ailleurs estimé que cette afdeling wetgeving van de Raad van State overigens gesteld dat die
disposition relevait de la compétence du législateur fédéral : bepaling onder de bevoegdheid van de federale wetgever viel :
« Bien que les mesures projetées aient effectivement trait à « De beoogde maatregelen betreffen weliswaar het leefmilieu, doch
l'environnement, elle doivent être considérées exclusivement en dienen uitsluitend te worden bezien afhankelijk van de invloed welke
fonction de l'influence qui en découle notamment pour la sécurité et daarvan uitgaat op onder meer de arbeidsveiligheid en -bescherming.
la protection du travail. Compris de la sorte, l'article 4, alinéa 2, Aldus begrepen kadert het bepaalde in artikel 4, tweede lid, 7°, in de
7°, s'inscrit dans la sphère des compétences fédérales, étant entendu federale bevoegdheidssfeer, met dien verstande dat de aan de Koning
que le pouvoir octroyé au Roi ne pourra aller jusqu'à régler, en toegekende bevoegdheid uiteraard niet zover zal kunnen reiken dat Hij
substance, une question relative à l'environnement, empiétant ainsi in essentie een aangelegenheid inzake leefmilieu gaat regelen en ter
sur le domaine de compétence conféré aux Régions par l'article 6, § 1er, zake het bevoegdheidsdomein betreedt dat artikel 6, § 1, II, eerste
II, alinéa 1er, de la loi spéciale du 8 août 1980 » (Doc. parl., lid, van de bijzondere wet van 8 augustus 1980 aan de gewesten heeft
Chambre, S.E. 1995, n° 71/1, p. 76). toebedeeld » (Parl. St., Kamer, B.Z. 1995, nr. 71/1, p. 76).
B.20.4. Il est cohérent que la compétence fédérale en matière de B.20.4. Het is coherent dat de federale bevoegdheid inzake
protection du travail englobe les différents aspects de la protection arbeidsbescherming de verschillende aspecten van de bescherming van
du bien-être du travailleur, notamment la protection d'un het welzijn van de werknemer, onder meer de bescherming van een
environnement sain au travail. gezonde omgeving op het werk, omvat.
Il est en effet incontestable que la qualité de l'environnement de Het is immers onbetwistbaar dat de kwaliteit van de arbeidsomgeving
travail est un élément essentiel du bien-être des travailleurs qui een wezenlijk element uitmaakt van het welzijn van de werknemers dat
peut influencer la santé et la sécurité au travail. de gezondheid en de veiligheid op het werk kan beïnvloeden.
B.20.5. En autorisant le Roi à imposer aux employeurs et aux B.20.5. Door de Koning toe te staan de werkgevers en de werknemers
travailleurs des dispositions qui ont trait aux mesures prises par bepalingen op te leggen met betrekking tot de maatregelen van de
l'entreprise en matière d'environnement, et en limitant expressément onderneming inzake leefmilieu en door die maatregelen uitdrukkelijk te
ces mesures « pour ce qui concerne leur influence sur les points 1° à beperken « wat betreft hun invloed op de punten 1° tot 6° », namelijk
6° », à savoir, leur influence sur la sécurité du travail, la hun invloed op de arbeidsveiligheid, de bescherming van de gezondheid
protection de la santé du travailleur au travail, la charge van de werknemer op het werk, de psycho-sociale belasting veroorzaakt
psychosociale occasionnée par le travail, l'ergonomie, l'hygiène du door het werk, de ergonomie, de arbeidshygiëne of de verfraaiing van
travail ou l'embellissement des lieux de travail, le législateur de arbeidsplaatsen, heeft de federale wetgever geen onevenredige
fédéral n'a pas empiété de façon disproportionnée sur la compétence des régions. inbreuk gepleegd op de bevoegdheid van de gewesten.
B.21. La circonstance que ces règles en matière d'environnement B.21. Het gegeven dat die regels inzake leefmilieu kunnen worden
puissent s'appliquer à d'autres personnes assimilées aux travailleurs toegepast op andere, met werknemers gelijkgestelde personen of op
ou à des tiers qui se trouvent sur des lieux de travail ne conduit pas à une conclusion différente, dès lors qu'elle ne constitue que la conséquence du champ d'application des règles de protection du travail qui, comme la Cour l'a constaté, est conforme aux règles répartitrices de compétences. B.22. Par ailleurs, lorsqu'un législateur délègue, il faut supposer, sauf indication contraire, qu'il n'entend habiliter le délégué qu'à faire de son pouvoir un usage conforme aux règles répartitrices de compétences. C'est dès lors au juge a quo qu'il appartient d'examiner si le Roi a usé de son habilitation dans les limites précisées dans l'article 4, § 1er, alinéa 2, 7°. derden die zich op de werkplaatsen bevinden, leidt niet tot een ander besluit, aangezien het slechts een gevolg is van het toepassingsgebied van de regels inzake arbeidsbescherming dat, zoals het Hof heeft vastgesteld, in overeenstemming is met de bevoegdheidverdelende regels. B.22. Overigens, wanneer een wetgever een machtiging verleent, dient te worden aangenomen, behoudens aanwijzingen in tegenovergestelde zin, dat hij de gemachtigde enkel de bevoegdheid verleent om die machtiging aan te wenden in overeenstemming met de bevoegdheidverdelende regels. Het staat bijgevolg aan de verwijzende rechter na te gaan of de Koning zijn machtiging heeft uitgeoefend in overeenstemming met de beperkingen vervat in artikel 4, § 1, tweede lid, 7°.
B.23. La troisième question préjudicielle appelle une réponse B.23. De derde prejudiciële vraag dient ontkennend te worden
négative. beantwoord.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
L'article 2, § 1er, alinéa 2, 1°, et § 3, et l'article 4, § 1er, Artikel 2, § 1, tweede lid, 1°, en § 3, en artikel 4, § 1, tweede lid,
alinéa 2, 7°, de la loi du 4 août 1996 relative au bien-être des 7°, van de wet van 4 augustus 1996 betreffende het welzijn van de
travailleurs lors de l'exécution de leur travail ne violent pas werknemers bij de uitvoering van hun werk schendt artikel 6, § 1, II,
l'article 6, § 1er, II, alinéa 1er, 1° et 3°, de la loi spéciale du 8 eerste lid, 1° en 3°, van de bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot
août 1980 de réformes institutionnelles. hervorming der instellingen niet.
Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 28 septembre 2006. Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 28 september 2006.
Le greffier, De griffier,
P.-Y. Dutilleux. (w.g.) P.-Y. Dutilleux.
Le président, De voorzitter,
M. Melchior. (w.g.) M. Melchior.
^