← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 57/2006 du 19 avril 2006 Numéros du rôle : 3689, 3692 et 3726 En
cause : les questions préjudicielles relatives aux articles 1382 et 1383 du Code civil, posées par le
Tribunal correctionnel de Louvain, par la Cour d'ap La Cour d'arbitrage, composée des présidents A. Arts et M. Melchior, et
des juges P. Martens, R.(...)"
| Extrait de l'arrêt n° 57/2006 du 19 avril 2006 Numéros du rôle : 3689, 3692 et 3726 En cause : les questions préjudicielles relatives aux articles 1382 et 1383 du Code civil, posées par le Tribunal correctionnel de Louvain, par la Cour d'ap La Cour d'arbitrage, composée des présidents A. Arts et M. Melchior, et des juges P. Martens, R.(...) | Uittreksel uit arrest nr. 57/2006 van 19 april 2006 Rolnummers 3689, 3692 en 3726 In zake : de prejudiciële vragen betreffende de artikelen 1382 en 1383 van het Burgerlijk Wetboek, gesteld door de Correctionele Rechtbank te Leuven, door het Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters A. Arts en M. Melchior, en de rechters P. Mart(...) |
|---|---|
| COUR D'ARBITRAGE | ARBITRAGEHOF |
| Extrait de l'arrêt n° 57/2006 du 19 avril 2006 | Uittreksel uit arrest nr. 57/2006 van 19 april 2006 |
| Numéros du rôle : 3689, 3692 et 3726 | Rolnummers 3689, 3692 en 3726 |
| En cause : les questions préjudicielles relatives aux articles 1382 et | In zake : de prejudiciële vragen betreffende de artikelen 1382 en 1383 |
| 1383 du Code civil, posées par le Tribunal correctionnel de Louvain, | van het Burgerlijk Wetboek, gesteld door de Correctionele Rechtbank te |
| par la Cour d'appel de Liège et par le Tribunal de première instance | Leuven, door het Hof van Beroep te Luik en door de Rechtbank van |
| de Louvain. | eerste aanleg te Leuven. |
| La Cour d'arbitrage, | Het Arbitragehof, |
| composée des présidents A. Arts et M. Melchior, et des juges P. | samengesteld uit de voorzitters A. Arts en M. Melchior, en de rechters |
| Martens, R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, | P. Martens, R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot, L. Lavrysen, A. |
| J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke et J. Spreutels, assistée du | Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke en J. Spreutels, |
| greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président A. Arts, | bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter A. Arts, |
| après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : | wijst na beraad het volgende arrest : |
| I. Objet des questions préjudicielles et procédure | I. Onderwerp van de prejudiciële vragen en rechtspleging |
| a) Par jugement du 14 avril 2005 en cause du ministère public et de F. | a) Bij vonnis van 14 april 2005 in zake het openbaar ministerie en F. |
| De Boel contre P. Waltherus, dont l'expédition est parvenue au greffe | De Boel tegen P. Waltherus, waarvan de expeditie ter griffie van het |
| de la Cour d'arbitrage le 19 avril 2005, le Tribunal correctionnel de | Arbitragehof is ingekomen op 19 april 2005, heeft de Correctionele |
| Louvain a posé la question préjudicielle suivante : | Rechtbank te Leuven de volgende prejudiciële vraag gesteld : |
| « Les articles 1382 et 1383 du Code civil, interprétés en ce sens que | « Schenden de artikelen 1382 en 1383 van het Burgerlijk Wetboek, aldus |
| la partie civile qui demande réparation au prévenu en raison du délit | geïnterpreteerd dat de burgerlijke partij die van de beklaagde |
| mis à la charge du prévenu peut également obtenir de celui-ci le | schadevergoeding vordert op grond van het aan de beklaagde ten laste |
| remboursement des frais et honoraires qu'elle doit payer à son avocat, | gelegde misdrijf van de beklaagde ook terugbetaling kan bekomen van de |
| kosten en het ereloon dat zij aan haar advocaat moet betalen, de | |
| violent-ils les articles 10 et 11 de la Constitution coordonnée, | artikelen 10 en 11 van de gecoördineerde Grondwet, eventueel gelezen |
| éventuellement lus en combinaison avec l'article 6 de la Convention | in samenhang met artikel 6 E.V.R.M., doordat de beklaagde, wanneer hij |
| européenne des droits de l'homme, en ce que le prévenu, lorsqu'il | in het ongelijk gesteld wordt deze advocatenkosten moet betalen, |
| succombe, doit payer ces frais d'avocat, tandis que lui-même, | terwijl de beklaagde zelf wanneer hij in het gelijk gesteld wordt de |
| lorsqu'il obtient gain de cause, ne peut récupérer les frais et | kosten en het ereloon dat hij aan zijn advocaat moet betalen niet kan |
| honoraires qu'il doit payer à son avocat et que la partie civile, | terugvorderen en de burgerlijke partij, wanneer zij in het ongelijk |
| lorsqu'elle succombe, ne doit pas payer ces frais ? ». | gesteld wordt, deze kosten niet moet betalen ? ». |
| b) Par arrêt du 18 avril 2005 en cause de la Région wallonne contre B. | b) Bij arrest van 18 april 2005 in zake het Waalse Gewest tegen B. |
| Malisse et M. Godefroid, dont l'expédition est parvenue au greffe de | Malisse en M. Godefroid, waarvan de expeditie ter griffie van het |
| la Cour d'arbitrage le 27 avril 2005, la Cour d'appel de Liège a posé | Arbitragehof is ingekomen op 27 april 2005, heeft het Hof van Beroep |
| la question préjudicielle suivante : | te Luik de volgende prejudiciële vraag gesteld : |
| « Les articles 10 et 11 de la Constitution sont-ils violés en ce que, | « Worden de artikelen 10 en 11 van de Grondwet geschonden doordat, op |
| en matière de responsabilité civile, l'article 1382 du Code civil | het vlak van de burgerlijke aansprakelijkheid, artikel 1382 van het |
| permet à un demandeur d'inclure dans son dommage indemnisable les | Burgerlijk Wetboek de eiser toestaat bij zijn vergoedbare schade de |
| honoraires et frais d'avocat, qu'il a supportés, rendus nécessaires | honoraria en kosten van zijn advocaat te rekenen die hij heeft |
| par la complexité de la procédure judiciaire qu'il a dû mener en vue | gedragen en die het gevolg zijn van het complexe karakter van het |
| d'obtenir la reconnaissance de son droit, ces honoraires et frais | rechtsgeding dat hij heeft moeten voeren om de erkenning van zijn |
| étant un élément du dommage causé au demandeur par la faute du | recht te verkrijgen, aangezien die honoraria en kosten een element |
| défendeur alors qu'un défendeur à une action menée contre lui sur la | zijn van de schade die aan de eiser is veroorzaakt door de fout van de |
| verweerder, terwijl een verweerder bij een rechtsvordering die tegen | |
| base du même article 1382 du Code civil et qui est dite non fondée | hem is ingesteld op grond van hetzelfde artikel 1382 van het |
| doit, pour obtenir l'indemnisation des honoraires et frais d'avocat | Burgerlijk Wetboek en die niet gegrond is verklaard, om te worden |
| exposés par lui et nécessités par la complexité du litige - dépenses | vergoed voor de honoraria en kosten van zijn advocaat, die door hem |
| constitutives d'un dommage patrimonial -, démontrer qu'avoir intenté | zijn aangegaan en die het gevolg zijn van het complexe karakter van |
| la procédure constitue une faute dans le chef du demandeur - un | het geding - uitgaven die een vermogensrechtelijke schade vormen -, |
| comportement qui n'aurait pas été celui de tout autre homme | moet aantonen dat het feit de procedure te hebben ingesteld, voor de |
| eiser een fout is - een gedrag dat elke normaal bedachtzaam en | |
| normalement prudent et diligent placé dans les mêmes circonstances -, | zorgvuldig persoon in diezelfde omstandigheden niet zou hebben |
| lui imposant ainsi, après avoir assumé victorieusement sa défense au | aangenomen -, hem aldus verplichtend, na met succes zijn verdediging |
| fond, de faire une seconde démonstration, que le premier justiciable | ten gronde te hebben gevoerd, een tweede maal, iets wat de eerste |
| dans la première hypothèse ne doit pas faire, celle de la faute du | rechtsonderhorige in het eerste geval niet moet doen, de fout van de |
| demandeur qui a introduit une procédure judiciaire non fondée, le seul | eiser aan te tonen die een niet-gegrond rechtsgeding heeft ingesteld, |
| fait d'avoir intenté une procédure judiciaire non fondée n'étant pas | aangezien het loutere feit een niet-gegrond rechtsgeding te hebben |
| constitutif d'une faute ? ». | ingesteld, geen fout inhoudt ? ». |
| c) Par jugement du 4 mai 2005 en cause de A. Dekeyser contre la SA | c) Bij vonnis van 4 mei 2005 in zake A. Dekeyser tegen de NV Crocodile |
| Crocodile et la SPRL Terclavers, dont l'expédition est parvenue au | en de BVBA Terclavers, waarvan de expeditie ter griffie van het |
| greffe de la Cour d'arbitrage le 16 juin 2005, le Tribunal de première | Arbitragehof is ingekomen op 16 juni 2005, heeft de Rechtbank van |
| instance de Louvain a posé la question préjudicielle suivante : | eerste aanleg te Leuven de volgende prejudiciële vraag gesteld : |
| « L'article 1149 du Code civil, interprété en ce sens que la personne | « Schendt artikel 1149 van het Burgerlijk Wetboek, aldus |
| geïnterpreteerd dat de benadeelde die van een medecontractant | |
| lésée qui demande réparation à un cocontractant en raison d'une faute | schadevergoeding vordert op grond van een aan deze medecontractant ten |
| contractuelle mise à la charge de ce cocontractant peut également | laste gelegde contractuele fout ook terugbetaling kan bekomen van de |
| obtenir le remboursement des frais et honoraires qu'elle doit payer à | kosten en het ereloon die hij aan zijn advocaat moet betalen de |
| son avocat, viole-t-il les articles 10 et 11 de la Constitution | artikelen 10 en 11 van de Gecoördineerde Grondwet, eventueel gelezen |
| coordonnée, éventuellement lus en combinaison avec l'article 6 de la | in samenhang met artikel 6 E.V.R.M., doordat de medecontractant, |
| Convention européenne des droits de l'homme, en ce que le | wanneer hij in het ongelijk gesteld wordt deze advocatenkosten moet |
| cocontractant, lorsqu'il succombe, doit payer ces frais d'avocat, | betalen, terwijl de medecontractant zelf wanneer hij in het gelijk |
| tandis que lui-même, lorsqu'il obtient gain de cause, ne peut | gesteld wordt de kosten en het ereloon die hij aan zijn advocaat moet |
| récupérer les frais et honoraires qu'il doit payer à son avocat auprès | betalen niet kan terugvorderen van de benadeelde en deze laatste |
| de la personne lésée et que cette dernière, lorsqu'elle succombe, ne | wanneer hij in het ongelijk gesteld wordt deze advocatenkosten niet |
| doit pas payer ces frais d'avocat ? ». | moet betalen ? ». |
| Ces affaires, inscrites sous les numéros 3689, 3692 et 3726 du rôle de | Die zaken, ingeschreven onder de nummers 3689, 3692 en 3726 van de rol |
| la Cour, ont été jointes. | van het Hof, werden samengevoegd. |
| (...) | (...) |
| III. En droit | III. In rechte |
| (...) | (...) |
| B.1.1. En vertu de l'article 1017 du Code judiciaire, dans tout | B.1.1. Volgens artikel 1017 van het Gerechtelijk Wetboek verwijst de |
| jugement définitif, le juge condamne aux dépens la partie qui a | rechter, tenzij bijzondere wetten anders bepalen, in ieder eindvonnis |
| succombé, à moins que des lois particulières n'en disposent autrement. | de in het ongelijk gestelde partij in de gerechtskosten. Krachtens |
| Conformément à l'article 1018, ces dépens comprennent, entre autres, | artikel 1018 omvatten die kosten onder meer de in artikel 1022 |
| l'indemnité de procédure et de débours prévue à l'article 1022, qui | bepaalde rechtsplegings- en uitgavenvergoeding, die de vergoeding |
| vise à indemniser la partie qui a obtenu gain de cause pour les actes | beoogt van de in het gelijk gestelde partij voor de materiële akten |
| matériels accomplis en cours de procédure par son avocat. | die in de loop van de rechtspleging worden verricht door haar |
| B.1.2. Les honoraires et frais d'avocat ne font pas partie, selon la | advocaat. B.1.2. Het honorarium en de kosten van een advocaat behoren, volgens |
| volonté du législateur, des dépens qui peuvent être réclamés à la | de wil van de wetgever, niet tot de gerechtskosten die van de in het |
| partie ayant succombé. L'article 1023 du Code judiciaire fait obstacle | ongelijk gestelde partij kunnen worden gevorderd. Artikel 1023 van het |
| à ce que les parties conviennent d'augmenter le montant de la créance | Gerechtelijk Wetboek staat eraan in de weg dat partijen overeenkomen |
| à concurrence des honoraires dus à l'avocat qui a poursuivi la | dat het bedrag van de schuldvordering wordt verhoogd met het |
| honorarium dat aan een advocaat verschuldigd is voor het voeren van | |
| procédure en recouvrement du montant dû (Cass., 7 avril 1995, Pas., 1995, I, p. 403). | een rechtspleging ter invordering van het verschuldigde bedrag (Cass., 7 april 1995, Arr. Cass., 1995, p. 390). |
| B.1.3. Sur la base des règles du Code judiciaire, toute partie au | B.1.3. Op grond van de regels van het Gerechtelijk Wetboek draagt |
| procès supporte donc en principe elle-même les frais et honoraires de | derhalve iedere procespartij, behoudens de rechtsplegingsvergoeding, |
| son avocat, sauf l'indemnité de procédure. Ce n'est que lorsqu'une | in beginsel zelf het honorarium en de kosten van haar advocaat. Enkel |
| partie au procès exerce son droit d'agir en justice d'une manière qui | wanneer een procespartij haar recht om in rechte te treden uitoefent |
| excède manifestement les limites de l'exercice normal de ce droit par | op een wijze die de perken van de normale uitoefening van dat recht |
| door een bedachtzaam en zorgvuldig persoon kennelijk te buiten gaat | |
| une personne prudente et diligente (Cass., 31 octobre 2003, Pas., I., | (Cass., 31 oktober 2003, C.02.0602.F), kan de tegenpartij een |
| p. 1747) que la partie adverse peut obtenir des dommages et intérêts | schadevergoeding verkrijgen wegens tergend of roekeloos geding. |
| pour procédure téméraire ou vexatoire. | |
| B.2.1. Les questions préjudicielles partent de l'interprétation des | B.2.1. De prejudiciële vragen gaan uit van de interpretatie van de |
| articles 1149, 1382 et 1383 du Code civil selon laquelle, en matière | artikelen 1149, 1382 en 1383 van het Burgerlijk Wetboek volgens welke, |
| de responsabilité contractuelle ou extracontractuelle, les honoraires | inzake de contractuele of buitencontractuele aansprakelijkheid, het |
| et frais d'avocat peuvent constituer un élément du dommage | honorarium en de kosten van een advocaat een element kunnen zijn van |
| indemnisable. | de vergoedbare schade. |
| B.2.2. Cette interprétation a pour effet que la partie demanderesse, | B.2.2. Die interpretatie heeft tot gevolg dat de eisende partij, |
| lorsque sa demande est fondée, peut obtenir du responsable le | wanneer haar vordering gegrond is, van de aansprakelijke de |
| remboursement des frais et honoraires d'avocat qu'elle a exposés en | terugbetaling kan verkrijgen van het honorarium en de kosten van een |
| vue d'obtenir l'indemnisation du dommage subi, alors que la partie | advocaat die zij heeft gemaakt om de vergoeding te verkrijgen van de |
| geleden schade, terwijl de verwerende partij, wanneer zij in het | |
| défenderesse, lorsqu'elle obtient gain de cause ne peut, en vertu des | gelijk wordt gesteld, het honorarium en de kosten van haar advocaat, |
| règles du Code judiciaire, répéter les honoraires et frais de son | krachtens de regels van het Gerechtelijk Wetboek, niet kan verhalen op |
| avocat sur la partie qui a perdu le procès, n'ayant droit à des | de gedingverliezende partij, aangezien zij enkel recht heeft op |
| dommages et intérêts que si cette dernière a mené un procès téméraire | schadevergoeding indien laatstgenoemde, zoals het Hof van Beroep te |
| ou vexatoire, comme l'indique la Cour d'appel de Liège dans la | Luik in de prejudiciële vraag aangeeft, een tergend of roekeloos |
| question préjudicielle. | geding heeft gevoerd. |
| B.2.3. La Cour doit examiner si cette différence de traitement entre | B.2.3. Het Hof dient te onderzoeken of dat verschil in behandeling |
| la partie demanderesse et la partie défenderesse est compatible avec | tussen de eisende partij en de verwerende partij bestaanbaar is met de |
| les articles 10 et 11 de la Constitution, lus isolément ou en | artikelen 10 en 11 van de Grondwet, al dan niet in samenhang gelezen |
| combinaison avec l'article 6 de la Convention européenne des droits de | met artikel 6 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. |
| l'homme. B.3.1. La victime d'une faute qui obtient gain de cause dans une | B.3.1. Het slachtoffer van een fout dat in het gelijk wordt gesteld |
| action en responsabilité civile, d'une part, et le défendeur ou le | bij een burgerlijke aansprakelijkheidsvordering, enerzijds, en de |
| prévenu qui obtient gain de cause dans une telle action, d'autre part, | verweerder of de beklaagde die in het gelijk wordt gesteld bij een |
| dergelijke vordering, anderzijds, bevinden zich in een objectief | |
| se trouvent dans une situation objectivement différente : dans le | verschillende situatie : in het eerste geval staat de |
| premier cas, la responsabilité est établie et les règles du droit de | aansprakelijkheid vast en zijn de rechtsregels van het |
| la responsabilité sont donc applicables, alors qu'il n'en est pas de même dans le deuxième cas. B.3.2. Le droit de la responsabilité vise à indemniser intégralement le dommage subi par la victime d'une faute contractuelle ou extracontractuelle. Conformément à cet objectif, dans l'interprétation des juges a quo, les honoraires et frais d'avocat que la victime a dû exposer peuvent constituer un élément de son dommage. Cette interprétation repose sur un arrêt de la Cour de cassation du 2 septembre 2004 (C.01.0186.F), qui constitue un revirement de sa | aansprakelijkheidsrecht van toepassing, terwijl dat niet zo is in het tweede geval. B.3.2. Het aansprakelijkheidsrecht strekt ertoe de door het slachtoffer van een contractuele of buitencontractuele fout geleden schade integraal te vergoeden. Overeenkomstig die doelstelling kunnen, in de interpretatie van de verwijzende rechters, het honorarium en de kosten van de advocaat die het slachtoffer heeft moeten maken, een element van zijn schade vormen. Die interpretatie berust op een arrest van het Hof van Cassatie van 2 september 2004 (C.01.0186.F), dat een ommekeer in zijn rechtspraak uitmaakt en volgens hetwelk « de aan de schuldeiser verschuldigde schadevergoeding, met toepassing van artikel |
| jurisprudence et selon lequel, « en application de l'article 1151 [du | 1151 [van het Burgerlijk Wetboek], alleen hetgeen een noodzakelijk |
| Code civil], les dommages et intérêts dus au créancier ne doivent | |
| comprendre que ce qui est une suite nécessaire de l'exécution de la | gevolg is van het niet uitvoeren van de overeenkomst moet omvatten » |
| convention » et « les honoraires et frais d'avocat ou de conseil | en « het honorarium en de kosten van een advocaat of van een technisch |
| technique exposés par la victime d'une faute contractuelle peuvent | raadsman die de benadeelde van een contractuele fout heeft betaald, |
| constituer un élément de son dommage donnant lieu à indemnisation dans | een vergoedbaar element van zijn schade kunnen vormen, in zoverre zij |
| la mesure où ils présentent ce caractère de nécessité ». | dat noodzakelijke karakter vertonen ». |
| B.3.3. La différence de traitement entre, d'une part, le demandeur ou | B.3.3. Het verschil in behandeling tussen, enerzijds, de eiser of de |
| la partie civile, qui peuvent englober les honoraires et frais | burgerlijke partij, die het honorarium en de kosten van een advocaat |
| d'avocat dans leur dommage, et, d'autre part, le défendeur ou le | in hun schade kunnen opnemen en, anderzijds, de verweerder of de |
| prévenu, qui n'ont pas cette possibilité, repose, en ce qu'elle | beklaagde, die niet die mogelijkheid hebben, berust, in zoverre het |
| découle des règles de la responsabilité civile inscrites aux articles | voortvloeit uit de regels inzake burgerlijke aansprakelijkheid |
| 1149, 1382 et 1383 du Code civil, sur un critère pertinent : si l'action en responsabilité est déclarée fondée, il est judiciairement établi que le défendeur ou le prévenu ont commis une faute, tandis que la décision qui déboute le demandeur ou la partie civile ne contient pas la démonstration d'une faute qu'ils auraient commise. B.4.1. Les problèmes posés par les questions préjudicielles excèdent cependant le domaine de la responsabilité civile. Le droit de s'adresser à un juge concerne tout autant la liberté d'agir en justice que celle de s'y défendre. Le fait que des parties s'opposent quant au contenu juridique de leurs obligations et doivent, dès lors, recourir au juge pour trancher leur litige ne saurait être considéré comme une faute. De même, une partie raisonnable et de bonne foi peut se tromper sur l'étendue de ses droits. | neergelegd in de artikelen 1149, 1382 en 1383 van het Burgerlijk Wetboek, op een relevant criterium : indien de aansprakelijkheidsvordering gegrond wordt verklaard, staat het juridisch vast dat de verweerder of de beklaagde een fout hebben begaan, terwijl bij een beslissing waarbij de eiser of de burgerlijke partij worden afgewezen, niet wordt aangetoond dat zij een fout zouden hebben begaan. B.4.1. De in de prejudiciële vragen opgeworpen problemen overschrijden echter het domein van de burgerlijke aansprakelijkheid. Het recht om zich tot een rechter te wenden, heeft zowel betrekking op de vrijheid om in rechte te treden als op de vrijheid om zich te verdedigen. Het feit dat de partijen tegenover elkaar staan wat de juridische inhoud van hun verplichtingen betreft en zich bijgevolg tot de rechter moeten wenden om hun geschil te beslechten, kan niet als een fout worden aangemerkt. Zo ook kan een redelijke partij die te goeder trouw is, zich vergissen wat de omvang van haar rechten betreft. |
| B.4.2. L'article 6.1 de la Convention européenne des droits de l'homme | B.4.2. Artikel 6.1 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de |
| garantit à toute personne le droit de bénéficier d'un procès | Mens waarborgt elke rechtzoekende het recht om een eerlijk proces te |
| équitable, ce qui peut impliquer, en vue de comparaître devant une | genieten, wat, teneinde te verschijnen voor een rechtscollege, de |
| juridiction, l'assistance d'un conseil lorsqu'il ressort des | bijstand van een raadsman kan impliceren, wanneer uit de |
| circonstances de la cause qu'il est très improbable que la personne | omstandigheden van de zaak blijkt dat het zeer onwaarschijnlijk is dat |
| concernée puisse défendre utilement sa propre cause (Cour européenne | de betrokken persoon zijn eigen zaak naar behoren kan verdedigen |
| des droits de l'homme, Airey c/Irlande, 9 octobre 1979). | (Europees Hof voor de Rechten van de Mens, Airey t/Ierland, 9 oktober 1979). |
| B.4.3. Le droit d'accès à un juge et le principe de l'égalité des | B.4.3. Het recht op toegang tot de rechter en het beginsel van de |
| armes impliquent également l'obligation de garantir un équilibre entre | wapengelijkheid houden ook de verplichting in om een evenwicht tussen |
| les parties au procès et d'offrir à chaque partie la possibilité de | de procespartijen te waarborgen en om aan elke partij de mogelijkheid |
| présenter sa cause dans des conditions qui ne la placent pas dans une | te bieden haar argumenten te doen gelden in omstandigheden die haar |
| situation de net désavantage par rapport à son ou ses adversaires | niet kennelijk benadelen ten aanzien van de tegenpartij (Europees Hof |
| (Cour européenne des droits de l'homme, Dombo c/Pays-Bas, 22 septembre | voor de Rechten van de Mens, Dombo t/Nederland, 22 september 1993; |
| 1993; Öçalan c/Turquie, 12 mars 2003; Yvon c/France, 24 avril 2003). | Öçalan t/Turkije, 12 maart 2003; Yvon t/Frankrijk, 24 april 2003). |
| B.4.4. C'est au législateur qu'il appartient de donner une portée | B.4.4. Het staat aan de wetgever om een concrete draagwijdte te geven |
| concrète aux principes généraux tels l'accès à un juge et l'égalité | aan de algemene beginselen, zoals de toegang tot een rechter en de |
| des armes et de déterminer dans quelle mesure la répétibilité des honoraires et frais d'avocat doit y contribuer. Mais il relève de la compétence de la Cour, sans qu'elle puisse se substituer au législateur, de vérifier si les différentes parties au procès ne sont pas traitées de manière discriminatoire. B.4.5. Il peut être nécessaire pour la victime d'un acte illicite ou d'un manquement contractuel de s'adresser à un juge si l'auteur du dommage conteste sa responsabilité et de faire appel à un avocat en vue de défendre ses intérêts. Toutefois, si le responsable prétendu souhaite contester à l'aide d'arguments sérieux sa responsabilité ou l'étendue du dédommagement demandé, l'exercice de son droit de défense peut également justifier l'assistance d'un avocat. B.4.6. Le coût éventuel d'une procédure judiciaire peut donc influencer aussi bien la décision d'intenter une action que la décision de se défendre contre une demande ou une accusation. La situation financière des différentes parties au procès peut être aggravée dans la même mesure par la charge des honoraires et frais | wapengelijkheid en te bepalen in welke mate de verhaalbaarheid van het honorarium en de kosten van een advocaat daartoe moet bijdragen. Het behoort echter tot de bevoegdheid van het Hof, zonder dat het zich in de plaats kan stellen van de wetgever, om te onderzoeken of de verschillende in het geding zijnde partijen op discriminerende wijze worden behandeld. B.4.5. Voor het slachtoffer van een onrechtmatige daad of van een contractuele wanprestatie kan het noodzakelijk zijn zich te wenden tot een rechter, indien de schadeverwekker zijn aansprakelijkheid betwist, en een beroep te doen op een advocaat teneinde zijn belangen in rechte te verdedigen. Wanneer evenwel de beweerde aansprakelijke met ernstige argumenten zijn aansprakelijkheid of de omvang van de gevorderde schadevergoeding wenst te betwisten, kan de uitoefening van zijn recht op verweer eveneens de bijstand van een advocaat verantwoorden. B.4.6. De mogelijke kostprijs van een gerechtelijke procedure kan zowel de beslissing beïnvloeden om een vordering in te stellen als de beslissing om zich tegen een eis of een betichting te verweren. De financiële situatie van de verschillende procespartijen kan in dezelfde mate door het honorarium en de kosten van een advocaat worden |
| d'avocat. | bezwaard. |
| B.5.1. Or, dans l'état actuel du droit, les parties à un procès ne | B.5.1. In de huidige stand van het recht kunnen de procespartijen |
| peuvent être indemnisées des honoraires et frais d'avocat qu'en | enkel worden vergoed voor het honorarium en de kosten van hun advocaat |
| subissant les différences de traitement examinées en B.3. Même si celles-ci sont justifiées au regard des règles de la responsabilité civile, elles ne satisfont pas aux exigences du procès équitable et de l'égalité des armes, puisque les parties assument inégalement le risque d'un procès. Le défendeur ou le prévenu qui obtiennent gain de cause dans une action en responsabilité dirigée contre eux sont donc victimes d'une discrimination en ce que les honoraires et frais d'avocat nécessaires à leur défense ne peuvent être mis à charge du demandeur ou de la partie civile qui succombe. B.5.2. Cette différence de traitement ne provient cependant pas des articles du Code civil mentionnés dans les questions préjudicielles. Elle est due à l'inexistence de dispositions qui permettraient au juge de mettre les honoraires et frais d'avocat à charge de la partie qui succombe. B.6. Pour mettre fin à cette discrimination, il appartient au législateur d'apprécier de quelle manière et dans quelle mesure la répétibilité des honoraires et frais d'avocat doit être organisée. Cette répétibilité fait l'objet de dispositions législatives notamment aux Pays-Bas, en France et en Allemagne. | door de in B.3 onderzochte verschillen in behandeling te ondergaan. Ook al zijn die verantwoord ten aanzien van de regels inzake burgerlijke aansprakelijkheid, zij voldoen niet aan de vereisten van een eerlijk proces en van de wapengelijkheid vermits de partijen op ongelijke wijze het risico van een proces dragen. De verweerder of de beklaagde die in het gelijk worden gesteld in een tegen hen gerichte aansprakelijkheidsvordering, zijn dus het slachtoffer van een discriminatie in zoverre het honorarium en de kosten van een advocaat die noodzakelijk zijn voor hun verdediging niet ten laste kunnen worden gelegd van de eiser of van de burgerlijke partij die in het ongelijk worden gesteld. B.5.2. Dat verschil in behandeling vloeit echter niet voort uit de in de prejudiciële vragen vermelde artikelen van het Burgerlijk Wetboek. Het is te wijten aan het feit dat er geen bepalingen bestaan die de rechter in staat stellen het honorarium en de kosten van een advocaat ten laste te leggen van de verliezende partij. B.6. Om een einde te maken aan die discriminatie, staat het aan de wetgever te oordelen op welke wijze en in welke mate de verhaalbaarheid van het honorarium en van de kosten van een advocaat dient te worden georganiseerd. Die verhaalbaarheid maakt het voorwerp uit van wetsbepalingen in onder meer Nederland, Frankrijk en Duitsland. |
| Par ailleurs, selon la recommandation du Comité des Ministres du | Trouwens, volgens de aanbeveling van het Comité van Ministers van de |
| Conseil de l'Europe n° R(81)7 sur les moyens de faciliter l'accès à la | Raad van Europa nr. R(81)7 betreffende het vergemakkelijken van de |
| justice, « la partie gagnante, sauf dans des circonstances | toegang tot het gerecht, dient, behalve in bijzondere omstandigheden, |
| particulières, doit, en principe, obtenir de la partie perdante le | de winnende partij in beginsel van de verliezende partij de vergoeding |
| te verkrijgen van haar kosten - hieronder inbegrepen het honorarium | |
| remboursement de ses frais et dépens, y compris les honoraires | van de advocaat -, die zij redelijkerwijze heeft gemaakt met |
| d'avocat, qu'elle a raisonnablement exposés à propos de la procédure | betrekking tot de rechtspleging. |
| ». B.7. Il découle de ce qui précède que les parties à un procès sont | B.7. Uit wat voorafgaat vloeit voort dat de procespartijen zonder |
| traitées de manière différente sans justification raisonnable mais que | redelijke toelaatbare verantwoording op verschillende wijze worden |
| cette discrimination n'a pas son origine dans les articles 1149, 1382 | behandeld maar dat die discriminatie niet haar oorsprong vindt in de |
| ou 1383 du Code civil, de telle sorte que les questions préjudicielles | artikelen 1149, 1382 of 1383 van het Burgerlijk Wetboek, zodat de |
| appellent une réponse négative. | prejudiciële vragen ontkennend dienen te worden beantwoord. |
| Par ces motifs, | Om die redenen, |
| la Cour | het Hof |
| dit pour droit : | zegt voor recht : |
| - De ontstentenis van wettelijke bepalingen die toelaten het | |
| - L'absence de dispositions législatives permettant de mettre les | honorarium en de kosten van een advocaat ten laste te leggen van de |
| honoraires et frais d'avocat à charge de la partie demanderesse dans | eisende partij of van de burgerlijke partij, die in het ongelijk |
| une action en responsabilité civile ou de la partie civile qui | worden gesteld bij een burgerlijke aansprakelijkheidsvordering, |
| succombent viole les articles 10 et 11 de la Constitution, combinés | schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang gelezen |
| avec l'article 6 de la Convention européenne des droits de l'homme. | met artikel 6 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. |
| - La discrimination ne trouve pas son origine dans les articles 1149, | - De discriminatie vindt haar oorsprong niet in de artikelen 1149, |
| 1382 et 1383 du Code civil. | 1382 en 1383 van het Burgerlijk Wetboek. |
| - Les questions préjudicielles appellent une réponse négative. | - De prejudiciële vragen dienen ontkennend te worden beantwoord. |
| Ainsi prononcé en langue néerlandaise et en langue française, | Aldus uitgesproken in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig |
| conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur | artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het |
| la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 19 avril 2006. | Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 19 april 2006. |
| Le greffier, | De griffier, |
| P.-Y. Dutilleux. | P.-Y. Dutilleux. |
| Le président, | De voorzitter, |
| A. Arts. | A. Arts. |