Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 81/2005 du 27 avril 2005 Numéro du rôle : 3031 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 81 de la loi du 8 août 1997 sur les faillites, tel qu'il a été modifié par la loi du 4 septembre 2002, posée par La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et A. Arts, et des juges P. Martens, R.(...)"
Extrait de l'arrêt n° 81/2005 du 27 avril 2005 Numéro du rôle : 3031 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 81 de la loi du 8 août 1997 sur les faillites, tel qu'il a été modifié par la loi du 4 septembre 2002, posée par La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et A. Arts, et des juges P. Martens, R.(...) Uittreksel uit arrest nr. 81/2005 van 27 april 2005 Rolnummer 3031 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 81 van de faillissementswet van 8 augustus 1997, zoals gewijzigd bij de wet van 4 september 2002, gesteld door het Hof va Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en A. Arts, en de rechters P. Mart(...)
COUR D'ARBITRAGE ARBITRAGEHOF
Extrait de l'arrêt n° 81/2005 du 27 avril 2005 Uittreksel uit arrest nr. 81/2005 van 27 april 2005
Numéro du rôle : 3031 Rolnummer 3031
En cause : la question préjudicielle relative à l'article 81 de la loi In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 81 van de
du 8 août 1997 sur les faillites, tel qu'il a été modifié par la loi faillissementswet van 8 augustus 1997, zoals gewijzigd bij de wet van
du 4 septembre 2002, posée par la Cour d'appel de Mons. 4 september 2002, gesteld door het Hof van Beroep te Bergen.
La Cour d'arbitrage, Het Arbitragehof,
composée des présidents M. Melchior et A. Arts, et des juges P. samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en A. Arts, en de rechters
Martens, R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, P. Martens, R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot, L. Lavrysen, A.
J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke et J. Spreutels, assistée du Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke en J. Spreutels,
greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président M. Melchior, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter M. Melchior,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging
Par arrêt du 21 juin 2004 en cause de J.-P. Wauthy et M.-A. Frecourt Bij arrest van 21 juni 2004 in zake J.-P. Wauthy en M.-A. Frecourt
contre la s.a. Fortis Banque et en cause de B. Audin et M. Wauthy tegen de n.v. Fortis Bank en in zake B. Audin en M. Wauthy tegen de
contre la s.a. Fortis Banque, J.-P. Wauthy et M.-A. Frecourt, dont n.v. Fortis Bank, J.-P. Wauthy en M.-A. Frecourt, waarvan de expeditie
l'expédition est parvenue au greffe de la Cour d'arbitrage le 29 juin ter griffie van het Arbitragehof is ingekomen op 29 juni 2004, heeft
2004, la Cour d'appel de Mons a posé la question préjudicielle suivante : het Hof van Beroep te Bergen de volgende prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 81 de la loi du 8 août 1997, tel que modifié par la loi du « Brengt artikel 81 van de wet van 8 augustus 1997, zoals gewijzigd
4 septembre 2002, en ce qu'il dit que la personne morale faillie ne bij de wet van 4 september 2002, in zoverre het bepaalt dat de
peut être déclarée excusable, ne crée-t-il pas une discrimination, gefailleerde rechtspersoon niet verschoonbaar kan worden verklaard,
violant ainsi les articles 10 et 11 de la Constitution, entre les geen discriminatie teweeg, waardoor het aldus de artikelen 10 en 11
personnes physiques qui, à titre gratuit, se sont portées caution des van de Grondwet schendt, tussen de natuurlijke personen die zich
kosteloos borg hebben gesteld voor de verbintenissen van een
engagements d'un failli personne morale et les personnes physiques gefailleerde rechtspersoon, en de natuurlijke personen die zich
qui, à titre gratuit, se sont portées caution d'un failli personne kosteloos borg hebben gesteld voor een gefailleerde natuurlijke
physique, dès lors que l'article 82 de la loi du 8 août 1997, tel que persoon, aangezien artikel 82 van de wet van 8 augustus 1997, zoals
modifié par la loi du 4 septembre 2002, indique que l'excusabilité gewijzigd bij de wet van 4 september 2002, aangeeft dat de
verschoonbaarheid de schulden van de gefailleerde tenietdoet en de
éteint les dettes du failli et décharge les personnes physiques qui, à natuurlijke personen die zich kosteloos borg hebben gesteld voor een
titre gratuit, se sont rendues caution de ses obligations ? ». verbintenis van de gefailleerde, ontslaat van hun verplichtingen ? ».
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
B.1. La Cour est invitée à se prononcer sur la différence de B.1. Het Hof wordt verzocht zich uit te spreken over het verschil in
traitement entre les personnes physiques qui, à titre gratuit, se sont behandeling tussen de natuurlijke personen die zich kosteloos borg
portées caution des engagements d'un failli personne morale et les hebben gesteld voor de verbintenissen van een gefailleerde
personnes physiques qui, à titre gratuit, se sont portées caution d'un rechtspersoon, en de natuurlijke personen die zich kosteloos borg
failli personne physique : alors que la seconde catégorie de personnes hebben gesteld voor een gefailleerde natuurlijke persoon : terwijl de
tweede categorie van personen van haar verplichtingen kan worden
peut être libérée de ses obligations en cas de déclaration ontslagen wanneer de gefailleerde natuurlijke persoon verschoonbaar
d'excusabilité du failli personne physique, la première catégorie de wordt verklaard, kan de eerste categorie van personen nooit van haar
personnes ne peut jamais être libérée de ses engagements, l'article 81 verplichtingen worden ontslagen, daar artikel 81 van de
de la loi sur les faillites ne permettant pas l'excusabilité des faillissementswet de verschoonbaarheid van de rechtspersonen in de weg
personnes morales. staat.
L'article 81, 1°, de la loi du 8 août 1997 sur les faillites, remplacé Artikel 81, 1°, van de faillissementswet van 8 augustus 1997, zoals
par l'article 28 de la loi du 4 septembre 2002, énonce : vervangen bij artikel 28 van de wet van 4 september 2002, bepaalt :
« Ne peuvent être déclarés excusables : « Verschoonbaar kan niet worden verklaard :
1° la personnes morale faillie; ». 1° de gefailleerde rechtspersoon; ».
L'article 82, alinéa 1er, de la même loi, remplacé par l'article 29 de Artikel 82, eerste lid, van dezelfde wet, zoals vervangen bij artikel
la loi du 4 septembre 2002, porte : 29 van de wet van 4 september 2002, bepaalt :
« L'excusabilité éteint les dettes du failli et décharge les personnes « De verschoonbaarheid doet de schulden van de gefailleerde teniet en
physiques qui, à titre gratuit, se sont rendues caution de ses ontslaat de natuurlijke personen die zich kosteloos borg hebben
gesteld voor een verbintenis van de gefailleerde van hun
obligations ». verplichtingen ».
B.2. Dans l'arrêt n° 114/2004 du 30 juin 2004, la Cour a annulé les B.2. In het arrest nr. 114/2004 van 30 juni 2004 heeft het Hof de
articles 81, 1°, et 82, alinéa 1er, de la loi du 8 août 1997 sur les artikelen 81, 1°, en 82, eerste lid, van de faillissementswet van 8
faillites, telle qu'elle a été modifiée par la loi du 4 septembre augustus 1997, gewijzigd bij de wet van 4 september 2002, vernietigd
2002, et a maintenu les effets des dispositions annulées jusqu'à
l'entrée en vigueur de nouvelles dispositions et au plus tard jusqu'au en heeft het de gevolgen van de vernietigde bepalingen gehandhaafd
31 juillet 2005. totdat nieuwe bepalingen in werking treden, en uiterlijk tot 31 juli 2005.
Dans cet arrêt, la Cour a considéré que : In dat arrest heeft het Hof overwogen :
« B.1. Les dispositions attaquées font partie de la législation sur les faillites, qui vise essentiellement à réaliser un juste équilibre entre les intérêts du débiteur et ceux des créanciers. La déclaration d'excusabilité constitue pour le failli une mesure de faveur qui lui permet de reprendre ses activités sur une base assainie et ceci, non seulement dans son intérêt, mais aussi dans celui de ses créanciers ou de certains d'entre eux qui peuvent avoir intérêt à ce que leur débiteur reprenne ses activités sur une telle base, le maintien d'une activité commerciale ou industrielle pouvant en outre servir l'intérêt général (Doc. parl., Chambre, 1991-1992, n° 631/1, « B.1. De bestreden bepalingen maken deel uit van de faillissementswetgeving, die in essentie ertoe strekt een billijk evenwicht tot stand te brengen tussen de belangen van de schuldenaar en de belangen van de schuldeisers. De verklaring van verschoonbaarheid vormt voor de gefailleerde een gunstmaatregel die hem in staat stelt zijn activiteiten op een aangezuiverde basis te hervatten, en zulks niet alleen in zijn belang maar ook in het belang van zijn schuldeisers of sommigen onder hen die belang erbij kunnen hebben dat hun schuldenaar zijn activiteiten op een dergelijke basis hervat, waarbij het voortzetten van een handels- of industriële activiteit bovendien het algemeen belang kan dienen
pp. 35 et 36). (Parl. St., Kamer, 1991-1992, nr. 631/1, pp. 35 en 36).
De wetgever, die van oordeel is dat ' de mogelijkheid tot herstel
Jugeant que ' la faculté de se redresser est [...] utopique si [le [...] utopisch [blijft] indien [de gefailleerde] de last van het
failli] doit conserver la charge du passif ', le législateur a estimé passief moet blijven dragen ', heeft gemeend dat ' het [...] immers
que ' rien ne justifie que la défaillance du débiteur, conséquence de niet te verantwoorden [is] dat het in gebreke blijven van de
schuldenaar als gevolg van omstandigheden waarvan hij het slachtoffer
circonstances dont il est victime, l'empêche de reprendre d'autres is, hem verhindert andere activiteiten te verrichten ' (Parl. St.,
activités '(Doc. parl., Chambre, 1991-1992, n° 631/13, p. 50). Kamer, 1991-1992, nr. 631/13, p. 50).
Il ressort des travaux préparatoires que le législateur s'est soucié Uit de parlementaire voorbereiding blijkt dat de wetgever ' op een
de tenir ' compte, de manière équilibrée, des intérêts combinés de la evenwichtige wijze rekening [heeft willen] houden met de gecombineerde
personne du failli, des créanciers, des travailleurs et de l'économie belangen van de gefailleerde zelf, van de schuldeisers, de werknemers
dans son ensemble ' et d'assurer un règlement humain qui respecte les en de economie in zijn geheel ' en voor een menselijke regeling heeft
droits de toutes les parties intéressées (Doc. parl., Chambre, willen zorgen die de rechten van alle betrokken partijen in acht neemt
1991-1992, n° 631/13, p. 29). (Parl. St., Kamer, 1991-1992, nr. 631/13, p. 29).
Par la loi du 4 septembre 2002 modifiant la loi du 8 août 1997 sur les Met de wet van 4 september 2002 tot wijziging van de faillissementswet
van 8 augustus 1997, het Gerechtelijk Wetboek en het Wetboek van
faillites, le Code judiciaire et le Code des sociétés, le législateur vennootschappen heeft de wetgever beoogd met nog meer doeltreffendheid
a entendu atteindre les objectifs originaires avec encore davantage de oorspronkelijke doelstellingen te bereiken (Parl. St., Kamer,
d'efficacité (Doc. parl., Chambre, 2001-2002, DOC 50-1132/001, p. 1). B.2. En permettant au tribunal de déclarer le failli excusable, le législateur a pris une mesure qui est conforme aux objectifs qu'il poursuit. Pour les motifs exprimés dans les arrêts nos 132/2000 et 113/2002, la possibilité de déclarer le failli excusable n'établit de discrimination ni entre commerçants et non- commerçants ni entre créanciers selon que leur débiteur est un failli excusé ou non excusé. B.3. Par la loi du 4 septembre 2002, le législateur a instauré une nouvelle condition : le failli ne peut être excusable que s'il est malheureux et de bonne foi. Lorsqu'il remplit cette condition, l'excusabilité ne peut lui être refusée par le tribunal sauf circonstances graves spécialement motivées (article 80, alinéa 2, de la loi sur les faillites). La même loi a introduit deux dispositions nouvelles qui sont mises en 2001-2002, DOC 50-1132/001, p. 1). B.2. De wetgever heeft, door de rechtbank de mogelijkheid te geven de gefailleerde verschoonbaar te verklaren, een maatregel genomen die in overeenstemming is met de doelstellingen die hij nastreeft. Om de redenen die zijn uiteengezet in de arresten nrs. 132/2000 en 113/2002, geeft de mogelijkheid een gefailleerde verschoonbaar te verklaren geen aanleiding tot discriminatie, noch tussen handelaars en niet-handelaars, noch tussen schuldeisers naargelang hun gefailleerde schuldenaar al dan niet verschoonbaar werd verklaard. B.3. Met de wet van 4 september 2002 heeft de wetgever een nieuwe voorwaarde ingevoerd : de gefailleerde kan enkel verschoonbaar worden verklaard wanneer hij ongelukkig en te goeder trouw is. Wanneer hij aan die voorwaarde voldoet, kan hem de verschoonbaarheid door de rechtbank niet worden geweigerd, behalve in geval van gewichtige omstandigheden, met bijzondere redenen omkleed (artikel 80, tweede lid, van de faillissementswet). Bij dezelfde wet zijn twee nieuwe bepalingen ingevoerd die in deze
cause dans les affaires présentes : zaken in het geding zijn :
- l'article 81, 1°, qui dispose que ne peut être déclarée excusable la - artikel 81, 1°, dat bepaalt dat een gefailleerde rechtspersoon niet
personne morale faillie; verschoonbaar kan worden verklaard;
- l'article 82, qui énonce : - artikel 82, dat bepaalt :
' L'excusabilité éteint les dettes du failli et décharge les personnes ' De verschoonbaarheid doet de schulden van de gefailleerde teniet en
physiques qui, à titre gratuit, se sont rendues caution de ses ontslaat de natuurlijke personen die zich kosteloos borg hebben
gesteld voor een verbintenis van de gefailleerde van hun
obligations. verplichtingen.
Le conjoint du failli qui s'est personnellement obligé à la dette de De echtgenoot van de gefailleerde die zich persoonlijk aansprakelijk
son époux est libéré de cette obligation par l'effet de heeft gesteld voor de schuld van deze laatste, wordt ingevolge de
l'excusabilité. ' verschoonbaarheid bevrijd van die verplichting. '
En ce qui concerne la différence de traitement entre personnes morales Wat betreft het verschil in behandeling tussen rechtspersonen en
et personnes physiques natuurlijke personen
B.4.1. Dans l'affaire n° 2674, le requérant, associé et gérant d'une B.4.1. In de zaak nr. 2674 voert de verzoeker, vennoot en zaakvoerder
société déclarée en faillite, allègue en premier lieu une violation van een failliet verklaarde vennootschap, in de eerste plaats een
des articles 10 et 11 de la Constitution en ce que l'article 81, 1°, schending aan van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet doordat
artikel 81, 1°, van de faillissementswet bepaalt dat de gefailleerde
de la loi sur les faillites dispose que la personne morale faillie ne rechtspersoon niet verschoonbaar kan worden verklaard, terwijl de
peut être déclarée excusable, alors que la personne physique peut natuurlijke persoon wel verschoonbaar kan worden verklaard.
l'être. B.4.2. L'article 81, 1°, de la loi du 8 août 1997 sur les faillites B.4.2. Op grond van artikel 81, 1°, van de faillissementswet van 8
permettait d'accorder l'excusabilité tant aux personnes morales qu'aux augustus 1997 kon het voordeel van de verschoonbaarheid zowel aan
personnes physiques. Parmi les circonstances pouvant garantir une rechtspersonen als aan natuurlijke personen worden toegekend. Onder de
meilleure gestion d'une société pour l'avenir, l'exposé des motifs de omstandigheden die een beter toekomstig beheer van de vennootschap
cette loi en projet mentionnait : ' notamment lorsque les konden waarborgen, werd in de memorie van toelichting bij het ontwerp
administrateurs ont été remplacés ' (Doc. parl., Chambre, 1991-1992, van die wet vermeld : ' bijvoorbeeld indien de bestuurders werden
n° 631/1, p. 35). vervangen ' (Parl. St., Kamer, 1991-1992, nr. 631/1, p. 35).
Un amendement du Gouvernement proposant d'exclure les personnes Een amendement van de Regering waarbij werd voorgesteld de
morales du bénéfice de l'excusabilité fut retiré (Doc. parl., Chambre, rechtspersonen uit te sluiten van het voordeel van de
verschoonbaarheid, werd ingetrokken (Parl. St., Kamer, 1991-1992, nr.
1991-1992, n° 631/13, p. 281). 631/13, p. 281).
B.4.3. Dans le projet qui allait devenir la loi du 4 septembre 2002, B.4.3. In het ontwerp dat de wet van 4 september 2002 is geworden,
les situations respectives de la personne physique et de la personne werd de respectieve situatie van de natuurlijke persoon en van de
morale ont été examinées dans ces termes : ' Il a donc été procédé à une reformulation du texte légal sur ce point de manière à souligner que l'excusabilité est en principe accordée au failli qui répond aux conditions de malheur et de bonne foi ou, s'il s'agit d'une personne morale, qui offre les garanties raisonnables de pouvoir efficacement s'engager dans des activités commerciales nouvelles, sauf à relever l'existence de circonstances particulières qui justifient le refus du tribunal. Lesdites circonstances particulières devront être spécialement motivées par le tribunal. Les conditions de malheur et de bonne foi recouvrent le fait pour le failli d'avoir été victime d'un ensemble de circonstances qui, pour certaines, sont indépendantes de sa volonté et de s'être correctement comporté avant et pendant le cours de la faillite. Cette condition a pour vocation de s'appliquer aux seuls faillis qui sont des personnes physiques, tandis que l'offre de garanties raisonnables de pouvoir efficacement s'engager dans des activités commerciales nouvelles constitue une condition appelée à ne s'appliquer qu'aux faillis qui rechtspersoon als volgt weergegeven : ' De wettekst is terzake dan ook opnieuw geformuleerd teneinde te onderstrepen dat de verschoonbaarheid in beginsel wordt toegekend aan de ongelukkige gefailleerde die te goeder trouw handelt of, wanneer het een rechtspersoon betreft, die redelijke waarborgen biedt dat hij met succes nieuwe handelsactiviteiten kan uitoefenen, behalve in geval van bijzondere omstandigheden die een weigering van de rechtbank rechtvaardigen. De rechtbank moet voornoemde omstandigheden met bijzondere redenen omkleden. De elementen "ongelukkige omstandigheden" en "goede trouw" komen tegemoet aan de gefailleerde die het slachtoffer is geworden van omstandigheden die buiten zijn wil hebben plaatsgevonden en die zich voor en tijdens de faillissementsprocedure correct heeft gedragen. Het is de bedoeling dat deze voorwaarden enkel van toepassing zijn op gefailleerden die natuurlijke personen zijn, terwijl het bieden van redelijke waarborgen om met succes nieuwe handelsactiviteiten uit te oefenen, een voorwaarde vormt die alleen geldt voor gefailleerden die
sont des personnes morales. Par ailleurs, s'agissant des personnes rechtspersonen zijn. Bovendien kan de rechtbank, wanneer het
morales, le tribunal pourra subordonner l'octroi de l'excusabilité à rechtspersonen betreft, het toekennen van de verschoonbaarheid
la garantie que certaines personnes indélicates ou incompétentes afhankelijk maken van de garantie dat oneerlijke of onbekwame personen
soient écartées de la gestion de la personne morale. ' (Doc. parl., verwijderd worden uit het bestuur van de rechtspersoon. ' (Parl. St.,
Chambre, 2000-2001, DOC 50-1132/001, pp. 12 et 13; DOC 50-1132/013, p. Kamer, 2000-2001, DOC 50-1132/001, pp. 12 en 13; DOC 50-1132/013, p.
4). 4).
B.4.4. Dans la loi du 4 septembre 2002, le législateur a finalement B.4.4. In de wet van 4 september 2002 heeft de wetgever uiteindelijk
décidé d'exclure les personnes morales du bénéfice de l'excusabilité, beslist de rechtspersonen uit te sluiten van het voordeel van de
accueillant un amendement qui se donnait la justification suivante : verschoonbaarheid door een amendement goed te keuren dat als volgt werd verantwoord :
' Instaurer une excusabilité pour les sociétés n'a pas de sens, étant ' Een verschoonbaarheid voor vennootschappen is zinloos, omdat men
donné que l'on peut difficilement prêter certaines qualités morales à moeilijk bepaalde morele kwaliteiten aan een rechtspersoon kan
une individualité juridique. Cette notion est donc essentiellement toedichten. Het begrip is dus essentieel verbonden met een natuurlijk
liée aux personnes physiques. Le fait que le projet de loi prévoit persoon. Het feit dat in het ontwerp gesteld wordt dat een
qu'une société peut être déclarée excusable si elle offre la garantie vennootschap verschoonbaar kan verklaard worden als ze de garantie
de "pouvoir efficacement s'engager dans des activités économiques biedt dat ze "efficiënt nieuwe economische activiteiten kan
nouvelles" n'y change rien. ' (Doc. parl., Chambre, 2000-2001, DOC uitoefenen" doet daar niets vanaf. ' (Parl. St., Kamer, 2000-2001, DOC
50-1132/002, p. 5). 50-1132/002, p. 5)
Un autre amendement, qui avait le même objet, insistait sur les In een ander amendement, met hetzelfde onderwerp, werd de nadruk
problèmes pratiques posés par l'excusabilité des personnes morales, gelegd op de praktische problemen die voortvloeien uit de
notamment ceux qui proviennent d'un commerce de sociétés déclarées verschoonbaarheid van rechtspersonen, meer bepaald die welke het
gevolg zijn van een ' handel in verschoonbaar verklaarde
excusables et du contentieux relatif aux dettes à l'égard de vennootschappen ' en van de geschillen over de R.S.Z.-schulden (Parl.
l'O.N.S.S. (Doc. parl., Chambre, 2000-2001, DOC 50-1132/003, pp. 2 et St., Kamer, 2000-2001, DOC 50-1132/003, pp. 2 en 3; DOC 50-1132/008,
3; DOC 50-1132/008, pp. 2 et 3). Enfin, il a également été question pp. 2 en 3). Er was ten slotte eveneens sprake van de conflicten die
des conflits pouvant naître entre le curateur et les actionnaires kunnen ontstaan tussen de curator en de aandeelhouders van een
d'une société excusée (Doc. parl., Chambre, 2000-2001, DOC verschoonbaar verklaarde vennootschap (Parl. St., Kamer, 2000-2001,
50-1132/013, pp. 113 et 114). DOC 50-1132/013, pp. 113 en 114).
B.4.5. Il ressort de l'ensemble des travaux préparatoires précités que B.4.5. Uit het geheel van de voormelde parlementaire voorbereiding
le législateur a d'abord estimé que pouvaient être excusées tant les blijkt dat de wetgever eerst van mening was dat zowel rechtspersonen
personnes morales que les personnes physiques, puis a considéré que als natuurlijke personen verschoonbaar konden worden verklaard, en dat
seules celles-ci étaient excusables. Le choix entre ces deux options hij vervolgens heeft geoordeeld dat alleen die laatsten verschoonbaar
relève de l'appréciation du législateur sans que l'une ou l'autre waren. Het komt de wetgever toe tussen die twee mogelijkheden te
puisse, en soi, être considérée comme discriminatoire. kiezen, zonder dat de ene of de andere mogelijkheid als zodanig als
B.4.6. En ce qui concerne plus particulièrement l'option prise par le discriminerend kan worden beschouwd.
législateur dans la loi du 4 septembre 2002, qui est critiquée dans B.4.6. Wat meer bepaald de keuze van de wetgever in de wet van 4
l'affaire n° 2674, la différence de traitement se fonde sur un critère september 2002 betreft, die in de zaak nr. 2674 wordt bekritiseerd,
steunt het verschil in behandeling op een objectief criterium. Anders
objectif. A la différence de la personne physique, qui reste sujet de dan de natuurlijke persoon, die na de faillietverklaring als
droit à l'issue de la déclaration de faillite, la personne morale peut rechtssubject blijft bestaan, kan de rechtspersoon worden ontbonden.
être dissoute. C'est en ce sens que l'article 83 de la loi du 8 août Het is in die zin dat artikel 83 van de wet van 8 augustus 1997
1997 dispose que ' la décision de clôture des opérations de la bepaalt dat ' de beslissing tot sluiting van de verrichtingen van het
faillite d'une personne morale la dissout [...] '. faillissement van de rechtspersoon [deze] ontbindt [...] '.
B.4.7. Le critère est également pertinent à la lumière des objectifs B.4.7. Het criterium is eveneens relevant in het licht van de
précités de la mesure d'excusabilité. Si une personne physique peut se voormelde doelstellingen van de maatregel van verschoonbaarheid. Een
trouver exclue du circuit économique parce que la charge de ses dettes natuurlijke persoon kan uit het economische circuit worden uitgesloten
la dissuade de recommencer une activité commerciale, il n'en est pas omdat de last van zijn schulden hem ervan afbrengt opnieuw een
commerciële activiteit te beginnen; dat geldt echter niet voor een
de même d'une personne morale puisque, après sa faillite, son fonds de rechtspersoon omdat diens handelsfonds na zijn faillissement het
commerce peut faire l'objet d'une cession. Le souci de permettre ' un voorwerp kan zijn van een overname. De bekommernis om ' een nieuw
nouveau départ ' peut, sans violer le principe d'égalité, être réservé begin ' mogelijk te maken kan aan de natuurlijke personen worden
aux personnes physiques. voorbehouden, zonder dat het gelijkheidsbeginsel wordt geschonden.
B.4.8. En tant qu'il reproche à l'article 81, 1°, de la loi sur les B.4.8. In zoverre het artikel 81, 1°, van de faillissementswet verwijt
faillites d'établir une discrimination entre personnes physiques et een discriminatie tussen natuurlijke personen en rechtspersonen te
personnes morales, le moyen n'est pas fondé. doen ontstaan, is het middel niet gegrond.
[...] [...]
En ce qui concerne la différence de traitement entre les cautions Wat betreft het verschil in behandeling tussen de borgen van een
d'une personne physique et les cautions d'une personne morale natuurlijke persoon en de borgen van een rechtspersoon
B.7. Par la question préjudicielle posée dans l'affaire n° 2789, et B.7. In de prejudiciële vraag die in de zaak nr. 2789 is gesteld en in
dans le recours introduit dans l'affaire n° 2674, il est reproché au het beroep dat in de zaak nr. 2674 is ingesteld, wordt hetzelfde
même article 81, 1°, d'établir une différence de traitement qui serait artikel 81, 1°, verweten aanleiding te geven tot een verschil in
behandeling dat onverantwoord zou zijn doordat die bepaling, aangezien
injustifiée en ce que, en ne permettant pas d'excuser les personnes zij niet de mogelijkheid biedt rechtspersonen verschoonbaar te
morales, cette disposition a pour conséquence que les personnes verklaren, tot gevolg heeft dat de natuurlijke personen die zich
physiques qui se sont portées caution, à titre gratuit, d'une personne kosteloos borg hebben gesteld voor een gefailleerde rechtspersoon,
morale faillie, ne peuvent se voir décharger de leur obligation, au niet van hun verplichting kunnen worden ontslagen, in tegenstelling
contraire des personnes physiques qui se sont portées caution, à titre tot de natuurlijke personen die zich kosteloos borg hebben gesteld
gratuit, d'une personne physique faillie. voor een gefailleerde natuurlijke persoon.
B.8.1. Il ressort de la chronologie des travaux préparatoires que la B.8.1. Uit de chronologie van de parlementaire voorbereiding blijkt
situation des cautions a été prise en considération, lors des débats dat de situatie van de borgen in overweging werd genomen tijdens de
qui ont précédé la loi du 4 septembre 2002, alors que le texte en debatten die aan de wet van 4 september 2002 zijn voorafgegaan,
projet n'excluait pas les personnes morales du bénéfice de terwijl in het wetsontwerp zelf de rechtspersonen niet van het
voordeel van de verschoonbaarheid waren uitgesloten. In het ontwerp
l'excusabilité. Le projet déposé le 7 mars 2001 faisait observer, en dat op 7 maart 2001 werd ingediend, werd, wat de borgen betreft, het
ce qui concerne les cautions : volgende opgemerkt :
' Par ailleurs, à la lumière du souci d'humanisation des conséquences de la faillite qu'avait manifesté le législateur de 1997, le projet envisage également le sort des personnes qui se sont rendues caution d'une obligation du failli. En effet, selon la majorité de la doctrine, l'excusabilité du failli ne décharge pas les cautions puisqu'elle n'a d'autre effet que celui d'empêcher les poursuites, sans éteindre la dette. Les cautions sont bien souvent des parents du failli et cette circonstance entraîne parfois des effets pervers. Pour prendre l'exemple le plus criant, il est anormal de dire un jeune failli excusable, alors que ses parents, à l'âge de la pension, seraient ruinés et devraient supporter malgré tout le passif. D'autre part, cette conséquence conduit de nombreux faillis à ne pas souhaiter obtenir leur excusabilité et le tribunal de commerce à ne pas la ' In het kader van het streven naar een vermenselijking van de gevolgen van het faillissement, dat de wetgever in 1997 te kennen heeft gegeven, beoogt dit ontwerp overigens tevens het lot van de personen die zich borg hebben gesteld voor een verplichting van de gefailleerde. Volgens het grootste deel van de rechtsleer ontheft de verschoonbaarheid van de gefailleerde immers niet de borgen aangezien zij slechts tot gevolg heeft dat vervolging wordt belet, zonder evenwel de schuld te doen vervallen. Meestal zijn de borgen de ouders van de gefailleerde, hetgeen vaak nefaste gevolgen meebrengt. Het meest schrijnende voorbeeld is dat waarbij een jonge gefailleerde verschoonbaar wordt gesteld terwijl zijn pensioengerechtigde ouders geruïneerd zijn en ondanks alles de schulden moeten dragen. Bovendien leidt dit gevolg ertoe dat een groot aantal gefailleerden hun verschoonbaarheid niet wensen te verkrijgen en de rechtbank van koophandel de verschoonbaarheid niet wil uitspreken. ' (Parl. St.,
prononcer. ' (Doc. parl., Chambre, DOC 50-1132/001, p. 17) Kamer, 2000-2001, DOC 50-1132/001, p. 17)
B.8.2. Par son arrêt n° 69/2002, rendu le 28 mars 2002, la Cour a B.8.2. Bij zijn arrest nr. 69/2002 van 28 maart 2002, heeft het Hof
constaté que ' si l'institution de la caution implique qu'elle reste, vastgesteld dat, ' ook al impliceert de regeling van de borg dat hij
en règle, tenue de son cautionnement lorsque le failli est déclaré in principe tot zijn borgtocht gehouden blijft wanneer de gefailleerde
excusable, il n'est pas [...] justifié de ne [pas] permettre [...] verschoonbaar wordt verklaard, [...] het [...] onverantwoord [is] dat
qu'un juge puisse apprécier s'il n'y a pas lieu de la décharger, en een rechter [niet] wordt toegestaan te beoordelen of er geen
particulier en ayant égard au caractère désintéressé de son engagement aanleiding is om hem te bevrijden, in het bijzonder wanneer zijn
' (B.11). Elle concluait que, pour ce motif, l'article 82 de la loi du verbintenis van belangeloze aard is ' (B.11). Het Hof besloot dat
8 août 1997, qui n'envisageait pas le sort de la caution, violait les artikel 82 van de wet van 8 augustus 1997, waarin het lot van de borg
articles 10 et 11 de la Constitution. niet in aanmerking werd genomen, om die reden de artikelen 10 en 11
van de Grondwet schond.
B.8.3. L'article 82, alinéa 1er, de la loi sur les faillites, B.8.3. Bij artikel 82, eerste lid, van de faillissementswet, ingevoegd
introduit par la loi du 4 septembre 2002, a mis fin à la bij de wet van 4 september 2002, werd een einde gemaakt aan de door
discrimination constatée par la Cour mais en étendant automatiquement het Hof vastgestelde discriminatie, door echter het voordeel van de
à toute caution qui s'est engagée à titre gratuit le bénéfice de verschoonbaarheid automatisch uit te breiden tot iedere persoon die
l'excusabilité. zich kosteloos borg heeft gesteld.
B.8.4. Cette disposition n'est pas de nature à corriger adéquatement B.8.4. Die bepaling is niet van die aard dat de in het arrest nr.
la discrimination constatée dans l'arrêt n° 69/2002. 69/2002 vastgestelde discriminatie op adequate wijze wordt weggewerkt.
B.9.1. Le failli est, par hypothèse, une personne qui a exercé le B.9.1. Een gefailleerde is per definitie iemand die handel heeft
commerce et que, ainsi qu'il a été dit en B.1, il ne faut pas gedreven en die, zoals in B.1 werd aangegeven, niet moet worden
ontmoedigd opnieuw een commerciële activiteit te starten. Daarnaast
dissuader de reprendre une activité commerciale. Il doit en plus être moet hij ongelukkig en te goeder trouw zijn, wat de rechtbank in staat
malheureux et de bonne foi, ce qui permet au tribunal d'examiner la stelt de wijze te onderzoeken waarop hij zijn handelszaak heeft
manière dont il a exercé son commerce. Enfin, la faculté est donnée au uitgebaat. Ten slotte wordt aan de rechtbank de mogelijkheid gegeven
tribunal de refuser l'excusabilité si des circonstances graves font de verschoonbaarheid te weigeren indien ernstige omstandigheden de
obstacle à ce qu'elle soit accordée. B.9.2. La caution à titre gratuit est, au contraire, une personne qui n'est pas considérée comme agissant en qualité de commerçant et pour laquelle le souci de permettre la reprise d'une activité commerciale est généralement absent. Elle se voit pourtant, dans tous les cas où le failli est excusé, dégagée de son engagement, quelle que soit sa situation de fortune, les conditions de malheur et de bonne foi n'étant pas exigées en ce qui la concerne. B.10. En étendant automatiquement à la caution à titre gratuit le bénéfice de l'excusabilité qui n'est accordée qu'à certaines conditions au failli, le législateur est allé au-delà de ce qu'exigeait le principe d'égalité. Il a imposé aux créanciers un sacrifice qui n'est pas raisonnablement proportionné au but qu'il poursuit. toekenning ervan verhinderen. B.9.2. Een kosteloze borg is daarentegen een persoon die niet wordt geacht op te treden als handelaar en voor wie de bekommernis het hervatten van een commerciële activiteit mogelijk te maken, over het algemeen niet geldt. Hij wordt nochtans in alle gevallen waarin de gefailleerde verschoonbaar wordt verklaard, van zijn verbintenis bevrijd, ongeacht zijn vermogenstoestand, waarbij, wat hem betreft, niet moet worden voldaan aan de voorwaarden van ongeluk en goede trouw. B.10. Door het voordeel van de verschoonbaarheid, dat slechts onder bepaalde voorwaarden aan een gefailleerde wordt toegekend, automatisch uit te breiden tot de persoon die zich kosteloos borg heeft gesteld, is de wetgever verder gegaan dan hetgeen krachtens het gelijkheidsbeginsel vereist was. Hij heeft de schuldeisers een last opgelegd die niet redelijk verantwoord is ten aanzien van het doel dat hij nastreeft.
B.11. En outre, en excluant les personnes morales du bénéfice de B.11. Bovendien heeft de wetgever, door de rechtspersonen van het
l'excusabilité, le législateur a introduit un second automatisme qui voordeel van verschoonbaarheid uit te sluiten, een tweede automatisme
aboutit à créer une discrimination parmi les cautions à titre gratuit. ingesteld dat leidt tot een discriminatie tussen de personen die zich
kosteloos borg hebben gesteld.
B.12. Si, au cours des débats qui ont précédé le vote de la loi du 4 B.12. Terwijl tijdens de debatten die voorafgingen aan de goedkeuring
septembre 2002, l'extension de l'excusabilité au bénéfice de la van de wet van 4 september 2002 de uitbreiding van de
caution à titre gratuit a été critiquée soit dans son principe, soit verschoonbaarheid ten voordele van de kosteloze borg bekritiseerd
parce qu'elle risquait de devenir automatique (Doc. parl., Chambre, werd, hetzij principieel, hetzij omdat zij automatisch dreigde te
DOC 50-1132/013, p. 96), aucune justification n'a été donnée de la worden (Parl. St., Kamer, 2000-2001, DOC 50-1132/013, p. 96), werd
echter geen enkele verantwoording gegeven voor het verschil in
différence de traitement qui allait découler, en ce qui concerne ces behandeling dat, wat die borgen betreft, zou voortvloeien uit de
cautions, de l'adoption de l'article 81, 1°. Pourtant, les personnes goedkeuring van artikel 81, 1°. De personen die zich kosteloos borg
qui ont donné leur caution à titre gratuit au bénéfice d'un parent hebben gesteld voor een verwant die handel drijft in de vorm van een
exerçant le commerce sous la forme d'une société se trouvent, en cette vennootschap, bevinden zich in die hoedanigheid nochtans niet in een
qualité, dans une situation qui n'est pas essentiellement différente situatie die wezenlijk verschillend is van die van de verwanten
beschreven in het citaat van B.8.1.
de celle des parents décrite dans la citation reproduite en B.8.1. Hun situatie is zelfs slechter dan die van de kosteloze borgen van een
Leur situation est même plus mauvaise que celle des cautions d'une natuurlijke persoon die niet verschoonbaar werd verklaard omdat,
personne physique non excusée puisque, la faillite de la personne doordat het faillissement van een rechtspersoon voortaan leidt tot de
morale entraînant désormais sa dissolution, la caution qui a payé ne ontbinding ervan, de borg die betaald heeft nooit de subrogatoire
pourra jamais exercer l'action subrogatoire prévue par l'article 2029 vordering zal kunnen uitoefenen waarin artikel 2029 van het Burgerlijk
du Code civil. Wetboek voorziet.
B.13. Bien qu'en lui-même l'article 81, 1°, ne soit pas B.13. Hoewel artikel 81, 1°, op zich niet discriminerend is, zoals in
discriminatoire, ainsi qu'il a été dit en B.4.8, il n'est pas B.4.8 werd aangegeven, is het niet bestaanbaar met de artikelen 10 en
compatible avec les articles 10 et 11 de la Constitution, en ce qu'il 11 van de Grondwet doordat het zonder redelijke verantwoording ertoe
a pour effet, sans justification raisonnable, que la caution à titre leidt dat de kosteloze borg van een gefailleerde rechtspersoon nooit
gratuit d'une personne morale faillie ne peut jamais être déchargée de van zijn verbintenis kan worden ontslagen, terwijl een kosteloze borg
son engagement alors que la caution à titre gratuit d'une personne van een gefailleerde natuurlijke persoon automatisch van zijn
physique faillie est automatiquement déchargée si le failli est verplichtingen wordt ontslagen indien deze laatste verschoonbaar wordt
déclaré excusable. verklaard.
B.14. Il ressort de ce qui précède que, bien que, lus séparément, B.14. Uit wat voorafgaat volgt dat, hoewel de artikelen 81, 1°, en 82,
l'article 81, 1°, et l'article 82, alinéa 1er, soient raisonnablement eerste lid, afzonderlijk gelezen in redelijkheid verantwoord zijn, de
justifiés, leur combinaison aboutit à la discrimination décrite en combinatie ervan leidt tot de discriminatie die in B.13 is omschreven.
B.13. Il convient, en conséquence, de les annuler afin que le Zij dienen dan ook te worden vernietigd opdat de wetgever het geheel
législateur puisse réexaminer l'ensemble des questions posées par van de vraagstukken met betrekking tot de verschoonbaarheid en de
l'excusabilité et par le cautionnement à titre gratuit. kosteloze borgstelling opnieuw kan onderzoeken.
[...] ». [...] ».
B.3. Par le même arrêt, la Cour a maintenu les effets des dispositions B.3. Met hetzelfde arrest heeft het Hof de gevolgen van de vernietigde
annulées jusqu'à l'entrée en vigueur de nouvelles dispositions et au bepalingen gehandhaafd totdat nieuwe bepalingen in werking treden, en
plus tard jusqu'au 31 juillet 2005, de sorte que la question zulks uiterlijk tot 31 juli 2005, zodat de prejudiciële vraag niet
préjudicielle n'appelle pas de réponse. dient te worden beantwoord.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
La question préjudicielle n'appelle pas de réponse. De prejudiciële vraag behoeft geen antwoord.
Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 27 avril 2005, par le Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 27 april 2005, door
juge P. Martens, en remplacement du président M. Melchior, rechter P. Martens, ter vervanging van voorzitter M. Melchior, wettig
légitimement empêché d'assister au prononcé du présent arrêt. verhinderd zijnde de uitspraak van dit arrest bij te wonen.
Le greffier, De griffier,
P.-Y. Dutilleux. P.-Y. Dutilleux.
Le président f.f., De wnd. voorzitter,
P. Martens. P. Martens.
^