Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 10/2005 du 19 janvier 2005 Numéro du rôle : 2870 En cause : les questions préjudicielles relatives - aux articles 155 à 159 du Code wallon de l'aménagement du territoire, de l'urbanisme et du patrimoine; - à l'article 67, §§ 1 er et 2, du Code wallon de l'aménagement du territoire, (...)"
Extrait de l'arrêt n° 10/2005 du 19 janvier 2005 Numéro du rôle : 2870 En cause : les questions préjudicielles relatives - aux articles 155 à 159 du Code wallon de l'aménagement du territoire, de l'urbanisme et du patrimoine; - à l'article 67, §§ 1 er et 2, du Code wallon de l'aménagement du territoire, (...) Uittreksel uit arrest nr. 10/2005 van 19 januari 2005 Rolnummer 2870 In zake : de prejudiciële vragen betreffende - de artikelen 155 tot 159 van het Waalse Wetboek van Ruimtelijke Ordening, Stedebouw en Patrimonium; - artikel 67, &sec gesteld door het Hof van Beroep te Luik. Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters M(...)
COUR D'ARBITRAGE ARBITRAGEHOF
Extrait de l'arrêt n° 10/2005 du 19 janvier 2005 Uittreksel uit arrest nr. 10/2005 van 19 januari 2005
Numéro du rôle : 2870 Rolnummer 2870
En cause : les questions préjudicielles relatives In zake : de prejudiciële vragen betreffende
- aux articles 155 à 159 du Code wallon de l'aménagement du - de artikelen 155 tot 159 van het Waalse Wetboek van Ruimtelijke
territoire, de l'urbanisme et du patrimoine; Ordening, Stedebouw en Patrimonium;
- à l'article 67, §§ 1er et 2, du Code wallon de l'aménagement du - artikel 67, §§ 1 en 2, van het Waalse Wetboek van Ruimtelijke
territoire, de l'urbanisme et du patrimoine, et à l'article 155, §§ 1er Ordening, Stedebouw en Patrimonium, en artikel 155, §§ 1 en 2, van
et 2, du même Code, tel qu'il a été modifié par le décret de la Région hetzelfde Wetboek, zoals gewijzigd bij het decreet van het Waalse
wallonne du 27 novembre 1997, Gewest van 27 november 1997,
posées par la Cour d'appel de Liège. gesteld door het Hof van Beroep te Luik.
La Cour d'arbitrage, Het Arbitragehof,
composée des présidents M. Melchior et A. Arts, et des juges P. samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en A. Arts, en de rechters
Martens, R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot, L. Lavrysen, A. Alen, P. Martens, R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot, L. Lavrysen, A.
J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke et J. Spreutels, assistée du Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman, E. Derycke en J. Spreutels,
greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président M. Melchior, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter M. Melchior,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet des questions préjudicielles et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vragen en rechtspleging
Par arrêt du 3 décembre 2003 en cause du ministère public et autres Bij arrest van 3 december 2003 in zake het Openbaar ministerie en
contre R.C. et A.S., dont l'expédition est parvenue au greffe de la anderen tegen R.C. en A.S., waarvan de expeditie ter griffie van het
Cour d'arbitrage le 10 décembre 2003, la Cour d'appel de Liège a posé Arbitragehof is ingekomen op 10 december 2003, heeft het Hof van
les questions préjudicielles suivantes : Beroep te Luik de volgende prejudiciële vragen gesteld :
1. « Les articles 155 à 159 du CWATUP [Code wallon de l'aménagement du 1. « Schenden de artikelen 155 tot 159 van het W.W.R.O.S.P. [Waals
territoire, de l'urbanisme et du patrimoine] et toutes dispositions Wetboek van Ruimtelijke Ordening, Stedebouw en Patrimonium] en alle
législatives de même portée violent-ils les articles 10 et 11 de la wettelijke bepalingen met dezelfde draagwijdte de artikelen 10 en 11
Constitution en ce que les modes de réparation qu'ils prévoient ne van de Grondwet, in zoverre voor de wijzen van herstel waarin zij
sont pas affectés de la moindre sanction en cas de dépassement du voorzien, niet de minste sanctie is vastgesteld wanneer de redelijke
délai raisonnable tel que prévu par l'article 6, § 1er, de la termijn zoals bepaald in artikel 6.1 van het Europees Verdrag voor de
Convention européenne des droits de l'homme, alors que pareil Rechten van de Mens is overschreden, terwijl een dergelijke
dépassement du délai raisonnable, pour les mêmes faits, peut être overschrijding van de redelijke termijn, voor dezelfde feiten,
sanctionné sur le plan pénal par l'article 21 [lire : 21ter ] du Titre strafrechtelijk kan worden bestraft door artikel 21 van de
préliminaire du Code de procédure pénale ? » voorafgaande titel van het Wetboek van Strafvordering ? »
2. « Les articles 10 et 11 de la Constitution, ainsi que l'article 6 2. « Worden de artikelen 10 en 11 van de Grondwet alsmede artikel 6
de la Convention européenne de sauvegarde des droits de l'homme et des van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens geschonden door
libertés fondamentales sont-ils violés par les articles 67, §§ 1er et de artikelen 67, §§ 1 en 2, van het W.W.R.O.S.P., besluit van 14 mei
2, du CWATUP, arrêté du 14 mai 1984, et 155, §§ 1er et 2, du CWATUP, 1984, en 155, §§ 1 en 2, van het W.W.R.O.S.P., decreet van 21 november
décret du 21 novembre 1997, qui permettent au fonctionnaire délégué de 1997, die het de gemachtigde ambtenaar van het Bestuur van stedenbouw
en ruimtelijke ordening mogelijk maken tussen te komen in het
l'administration de l'urbanisme et de l'aménagement du territoire strafproces om er, zonder degene te zijn die de strafvordering
d'intervenir au procès pénal pour y poursuivre, sans être titulaire de uitoefent en zonder zich te moeten onderwerpen aan de regels
l'action publique et sans devoir se soumettre aux règles qui betreffende de burgerlijke partijstelling, een zaak te vervolgen die
gouvernent la constitution de partie civile, une action qui ressortit onder de strafvordering valt en die een vordering van burgerlijke aard
à l'action publique et a pour objet une demande de caractère civil ? » betreft ? »
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
Quant à la première question préjudicielle Ten aanzien van de eerste prejudiciële vraag
B.1. De verwijzende rechter wenst van het Hof te vernemen of de
B.1. Le juge a quo demande à la Cour si les articles 155 à 159 du Code artikelen 155 tot 159 van het Waalse Wetboek van Ruimtelijke Ordening,
wallon de l'aménagement du territoire, de l'urbanisme et du patrimoine Stedebouw en Patrimonium (W.W.R.O.S.P.) een schending inhouden van de
(CWATUP) violent les articles 10 et 11 de la Constitution en ce qu'ils artikelen 10 en 11 van de Grondwet, doordat zij de rechter niet
empêchent le juge de prendre en compte, lorsqu'il ordonne des mesures toestaan om bij het opleggen van de herstelmaatregelen rekening te
de réparation, le dépassement du délai raisonnable prévu à l'article houden met de overschrijding van de redelijke termijn, zoals bedoeld
6.1 de la Convention européenne des droits de l'homme, alors que in artikel 6.1 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens,
l'article 21ter du titre préliminaire du Code de procédure pénale terwijl artikel 21ter van de voorafgaande titel van het Wetboek van
permet au juge d'en tenir compte sur le plan pénal. Strafvordering de rechter toestaat om op strafrechtelijk vlak daarmee
B.2. L'article 21ter du titre préliminaire du Code de procédure pénale wel rekening te houden. B.2. Artikel 21ter van de voorafgaande titel van het Wetboek van
dispose : Strafvordering bepaalt :
« Si la durée des poursuites pénales dépasse le délai raisonnable, le « Indien de duur van de strafvervolging de redelijke termijn
juge peut prononcer la condamnation par simple déclaration de culpabilité ou prononcer une peine inférieure à la peine minimale prévue par la loi. Si le juge prononce la condamnation par simple déclaration de culpabilité, l'inculpé est condamné aux frais et, s'il y a lieu, aux restitutions. La confiscation spéciale est prononcée. » B.3. En vertu des dispositions litigieuses du CWATUP, le tribunal ordonne, « outre la pénalité », soit la remise en état des lieux ou la cessation de l'utilisation abusive, soit l'exécution d'ouvrages ou de overschrijdt, kan de rechter de veroordeling bij eenvoudige schuldigverklaring uitspreken of een straf uitspreken die lager kan zijn dan de wettelijke minimumstraf. Wanneer de veroordeling bij eenvoudige schuldigverklaring wordt uitgesproken, wordt de verdachte veroordeeld in de kosten en, zo daartoe aanleiding bestaat, tot teruggave. De bijzondere verbeurdverklaring wordt uitgesproken. » B.3. Op grond van de in het geding zijnde bepalingen van het W.W.R.O.S.P. beveelt de rechtbank, naast de straf, ofwel de plaats in de oorspronkelijke toestand te herstellen of het strijdige gebruik te staken, ofwel bouw- of aanpassingswerken uit te voeren, ofwel een
travaux d'aménagement, soit le paiement d'une somme représentative de geldsom te betalen gelijk aan de meerwaarde die het goed door het
la plus-value acquise par le bien à la suite de l'infraction. Le fonctionnaire délégué ou le collège des bourgmestre et échevins peuvent également demander ces mêmes mesures de réparation devant le juge civil. B.4. Les mesures de réparation en matière d'urbanisme sont spécifiquement liées aux infractions urbanistiques et peuvent exclusivement être prononcées dans l'intérêt du bon aménagement du territoire. Elles ne peuvent être demandées que par l'inspecteur délégué ou le collège des bourgmestre et échevins et ne peuvent pas être ordonnées d'office par le juge. Elles ne visent pas tant à atteindre l'auteur de l'infraction qu'à sauvegarder l'intérêt général en matière d'urbanisme. Les mesures de réparation peuvent être demandées tant devant le juge pénal que devant le juge civil et peuvent aussi être ordonnées alors même qu'aucune peine n'est prononcée. B.5. Les mesures de réparation ne sont pas des peines. Etant donné qu'elles sont subordonnées à la constatation d'une infraction, la demande concernant ces mesures est liée à l'action publique. Elles misdrijf heeft verkregen. Dezelfde herstelmaatregelen kunnen door de gemachtigde ambtenaar of het college van burgemeester en schepenen ook voor de burgerlijke rechter worden gevorderd. B.4. De stedenbouwkundige herstelmaatregelen zijn specifiek verbonden met stedenbouwmisdrijven en kunnen uitsluitend worden opgelegd in het belang van een goede ruimtelijke ordening. Herstelmaatregelen kunnen enkel worden gevorderd door de gemachtigde ambtenaar of door het college van burgemeester en schepenen en kunnen niet ambtshalve door de rechter worden bevolen. Ze beogen niet zozeer de dader van het misdrijf te treffen, dan wel het algemeen stedenbouwkundig belang te vrijwaren. Herstelmaatregelen kunnen zowel voor de strafrechter als voor de burgerlijke rechter worden gevorderd en kunnen ook worden opgelegd indien geen straf wordt uitgesproken. B.5. De herstelmaatregelen zijn geen straffen. Doordat zij afhankelijk zijn van de vaststelling van een misdrijf, is de vordering ervan evenwel verbonden met de publieke vordering. Zij vallen binnen het
entrent dans le concept de restitution utilisé par l'article 44 du concept van teruggave dat wordt aangewend in artikel 44 van het
Code pénal (Cass., 9 septembre 2004, R.G. C.03.0393.N, et Cour Strafwetboek (Cass., 9 september 2004, A.R. C.03.0393.N en
d'arbitrage, arrêt n° 154/2003 du 26 novembre 2003). Arbitragehof, arrest nr. 154/2003 van 26 november 2003).
Bien qu'elle ait un caractère civil, la restitution est liée à l'ordre Hoewel zij een burgerrechtelijk karakter heeft, is de teruggave
public et est, par certains aspects, un accessoire indivisiblement lié verbonden met de openbare orde en is zij door sommige aspecten een met
à la sanction pénale; en effet, elle est le prolongement de celle-ci de strafsanctie onlosmakelijk verbonden accessorium; zij is namelijk
het verlengde ervan, nu zij erop gericht is - buiten de
puisqu'elle tend - au-delà de la condamnation pénale - à empêcher que strafrechtelijke veroordeling - te vermijden dat de situatie van
subsiste une situation perpétuant l'infraction. overtreding blijft voortbestaan.
B.6. En ce qu'elle compare des personnes susceptibles d'être B.6. In zoverre zij personen met elkaar vergelijkt die tot een herstel
van de plaats in de vorige toestand kunnen worden veroordeeld,
condamnées à une remise en état des lieux, selon qu'elles entrent ou naargelang zij al dan niet onder het toepassingsgebied van het
non dans le champ d'application de l'article 21ter précité, la voormelde artikel 21ter vallen, wordt in de prejudiciële vraag geen
question préjudicielle ne dénonce pas un traitement différent. verschil in behandeling aangeklaagd. Het tweede lid van artikel 21ter
L'alinéa 2 de l'article 21ter dispose que si, en raison du dépassement bepaalt dat, hoewel de rechter wegens de overschrijding van de
du délai raisonnable, le juge peut prononcer la condamnation par redelijke termijn de veroordeling bij eenvoudige schuldigverklaring
simple déclaration de culpabilité, il condamne néanmoins le prévenu « kan uitspreken, hij de beklaagde niettemin « zo daartoe aanleiding
s'il y a lieu, aux restitutions ». La situation de la personne à bestaat, tot teruggave » veroordeelt. De situatie van de persoon op
laquelle s'applique cette disposition n'est pas différente de celle de wie die bepaling van toepassing is, verschilt niet van die van de
la personne contre laquelle est demandée une condamnation à remettre persoon tegen wie in het kader van een burgerlijke procedure een
des lieux en état dans le cadre d'un procès civil. veroordeling tot herstel van de plaats in de vorige toestand wordt
B.7. En ce que la question préjudicielle invite la Cour à comparer les geëist. B.7. Voor zover in de prejudiciële vraag het Hof wordt verzocht de
personnes auxquelles s'applique l'alinéa 1er de l'article 21ter - qui personen op wie het eerste lid van artikel 21ter - dat het hen
peut leur permettre d'échapper à toute peine si le délai raisonnable mogelijk maakt aan elke straf te ontsnappen wanneer de redelijke
est dépassé - et les personnes auxquelles s'applique l'alinéa 2 du même article - qui prévoit qu'elles peuvent être condamnées « aux restitutions » même lorsque le délai raisonnable est dépassé -, elle dénonce une différence de traitement qui n'est pas discriminatoire. S'il est justifié qu'un prévenu puisse ne pas être condamné à une peine lorsque le juge est amené à statuer au delà du délai raisonnable, il ne s'ensuit pas que ce prévenu puisse conserver l'avantage retiré de l'infraction commise. Le législateur a donc pu raisonnablement considérer que si l'écoulement du temps pouvait justifier qu'aucune peine ne soit infligée, la « simple déclaration de culpabilité » ne peut empêcher qu'il « puisse encore être statué sur les intérêts civils » (Doc. termijn is overschreden - van toepassing is, te vergelijken met de personen op wie het tweede lid van hetzelfde artikel - dat bepaalt dat zij « tot teruggave » kunnen worden veroordeeld, zelfs wanneer de redelijke termijn is overschreden - van toepassing is, wordt in die vraag een verschil in behandeling aangeklaagd dat niet discriminerend is. Hoewel het verantwoord is dat een beklaagde mogelijkerwijs niet tot een straf wordt veroordeeld wanneer de rechter ertoe wordt gebracht uitspraak te doen buiten de redelijke termijn, volgt hieruit niet dat die beklaagde het voordeel uit het door hem gepleegde misdrijf mag behouden. De wetgever heeft dus redelijkerwijs kunnen bepalen dat, hoewel het verstrijken van de tijd kon verantwoorden dat geen enkele straf wordt opgelegd, de « eenvoudige schuldigverklaring » niet mag beletten dat « nog uitspraak kan worden gedaan over de burgerlijke belangen » (Parl.
parl., Chambre, 1998-1999, n° 1961/5, pp. 6, 7 et 12; Sénat, St., Kamer, 1998-1999, nr. 1961/5, pp. 6, 7 en 12; Senaat, 1999-2000,
1999-2000, n° 2-279/3, pp. 5 et 6). nr. 2-279/3, pp. 5 en 6).
B.8. La première question préjudicielle appelle une réponse négative. B.8. De eerste prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord.
Quant à la seconde question préjudicielle Ten aanzien van de tweede prejudiciële vraag
B.9.1. L'article 67 du Code wallon de l'aménagement du territoire, de B.9.1. Artikel 67 van het Waalse Wetboek van Ruimtelijke Ordening,
l'urbanisme et du patrimoine dispose : Stedebouw en Patrimonium bepaalt :
« § 1er. Outre la pénalité, le tribunal ordonne, à la demande du « § 1. Benevens de straf beveelt de rechtbank, op vordering van de
fonctionnaire délégué ou du collège des bourgmestre et échevins, mais gemachtigde ambtenaar of van het college van burgemeester en
moyennant leur commun accord dans les cas visés aux 2° et 3° : schepenen, doch met hun gezamenlijk akkoord in de sub 2° en 3°
bedoelde gevallen :
1° soit la remise en état des lieux ou la cessation de l'utilisation 1° ofwel de plaats in de vorige staat herstellen of de staking van het
abusive; wederrechtelijke gebruik;
2° soit l'exécution d'ouvrages ou de travaux d'aménagement; 2° ofwel bouwwerken of aanpassingswerken uit te voeren;
3° soit le paiement d'une somme représentative de la plus-value 3° ofwel een geldsom te betalen, gelijk aan de meerwaarde die het goed
acquise par le bien à la suite de l'infraction pour autant qu'il ne door het misdrijf heeft verkregen voor zover het noch op de
soit ni inscrit sur la liste de sauvegarde ni classé. beschermingslijst opgenomen is noch geklasseerd is.
Le tribunal fixe à cette fin un délai qui, dans les cas visés aux 1° De rechtbank bepaalt daarvoor een termijn, die in sub 1° en 2°
et 2° ne peut dépasser un an. bedoelde gevallen een jaar niet mag overschrijden.
En cas de condamnation au paiement d'une somme, le tribunal fixe celle-ci à tout ou partie de la plus-value acquise par le bien et ordonne que le condamné pourra s'exécuter valablement en remettant les lieux en état dans le délai d'un an. Le paiement de la somme se fait entre les mains du receveur de l'enregistrement à un compte spécial du budget. Les droits de la partie civile sont limités pour la réparation directe à celle choisie par l'autorité compétente, sans préjudice du droit à l'indemnisation à charge du condamne. In geval van veroordeling tot betaling van een geldsom, bepaalt de rechtbank deze som op het geheel of een deel van de door het goed verkregen meerwaarde en beveelt zij dat de veroordeelde zich op geldige wijze zal kunnen kwijten door de plaats binnen een jaar in de vorige staat te herstellen. De betaling van de geldsom geschiedt in handen van de ontvanger der registratie, op een speciale rekening van de begroting. De rechten van de burgerlijke partij zijn in geval van rechtstreeks herstel, beperkt tot de door de bevoegde overheid gekozen wijze van herstel, onverminderd het recht om vergoeding van schade te eisen van de veroordeelde.
§ 2. Sans préjudice de l'application du chapitre XXIII du livre IV de § 2. Onverminderd de toepassing van hoofdstuk XXIII van boek IV van
la quatrième partie du Code judiciaire, le jugement ordonne que, het vierde deel van het Gerechtelijk Wetboek beveelt het vonnis dat,
lorsque les lieux ne sont pas remis en état ou les travaux et ouvrages voor het geval dat de plaats niet in de vorige staat wordt hersteld of
ne sont pas exécutés dans le délai prescrit, le fonctionnaire délégué, dat de bouw- of aanpassingswerken niet binnen de gestelde termijn
le collège et éventuellement la partie civile pourront pourvoir worden uitgevoerd, de gemachtigde ambtenaar, het college en eventueel
d'office à son exécution. L'administration ou le particulier qui de burgerlijke partij van ambtswege in de uitvoering ervan kunnen
exécute le jugement, a le droit de vendre les matériaux et objets voorzien. De overheid of de particulier die het vonnis uitvoert, is
résultant de la remise en état des lieux, de les transporter, de les gerechtigd de van de herstelling van de plaats afkomende materialen en
entreposer et de procéder à leur destruction en un lieu qu'il choisit. voorwerpen te verkopen, te vervoeren, op te slaan en te vernietigen op
een door hen gekozen plaats.
Le condamné est contraint au remboursement de tous les frais De veroordeelde is gehouden alle uitvoeringskosten, verminderd met de
d'exécution, déduction faite du prix de la vente des matériaux et objets, sur présentation d'un état taxé et rendu exécutoire par le juge des saisies. § 2bis. Lorsque le jugement ordonne à la demande du fonctionnaire délégué ou du collège des bourgmestre et échevins conformément à l'article 67, § 1er, soit la remise en état des lieux, soit l'exécution d'ouvrages ou de travaux d'aménagement, ceux-ci sont exécutés par le condamné sans qu'il doive obtenir le permis prévu à l'article 41. Toutefois, le condamné est tenu de prévenir le collège des bourgmestre et échevins, huit jours avant le début des travaux; le collège pourra imposer des conditions d'exécution, notamment en ce qui concerne la sécurité et la salubrité publique. § 3. Lorsque l'infraction ne consiste pas dans l'exécution de travaux ou l'accomplissement d'actes contraires aux prescriptions des plans d'aménagement, ces règlements pris en exécution du présent livre ou d'un permis de lotir et que des travaux et actes sont susceptibles de opbrengst van de verkoop der materialen en voorwerpen, te vergoeden op vertoon van een staat, begroot en invorderbaar verklaard door de beslagrechter. § 2bis. Wanneer het vonnis op vordering van de gemachtigde ambtenaar of van het college van burgemeester en schepenen overeenkomstig artikel 67, § 1, beveelt ofwel de plaats in de vorige staat te herstellen, ofwel bouwwerken of aanpassingswerken uit te voeren, worden deze door de veroordeelde uitgevoerd zonder dat daarvoor de in artikel 41 bedoelde vergunning is vereist. De veroordeelde is echter verplicht acht dagen voor de aanvang van de werken het college van burgemeester en schepenen daarvan te verwittigen; het college kan uitvoeringsvoorwaarden opleggen, inzonderheid wat de veiligheid en de openbare gezondheid betreft. § 3. Bestaat het misdrijf niet in het uitvoeren van werken of het verrichten van handelingen in strijd met de voorschriften van de plannen van aanleg, van de ter uitvoering van dit boek vastgestelde verordeningen of van een verkavelingsvergunning, en komen die werken en handelingen, met het oog op de goede plaatselijke ruimtelijke
recevoir le permis requis eu égard au bon aménagement des lieux, ordening, in aanmerking voor afgifte van de vereiste vergunning, dan
l'exécutif ou le fonctionnaire délégué de commun accord avec le collège des bourgmestre et échevins peut transiger avec le contrevenant, moyennant paiement dans le délai qu'il indiquera d'une somme égale au double du montant de la taxe sur les bâtisses, laquelle reste néanmoins due à la commune. L'exécutif détermine les sommes à payer par catégories de travaux et d'actes qui ne sont pas soumis à la taxe sur les bâtisses. Le versement se fait entre les mains du receveur de l'enregistrement à un compte spécial du budget. Il éteint l'action publique et le droit pour les autorités publiques à demander toute autre réparation. § 4. A la demande des acquéreurs ou des locataires, le tribunal peut annuler aux frais du condamné, leur titre d'acquisition ou de location, sans préjudice du droit à l'indemnisation à charge du coupable. » kan de Executieve of de gemachtigde ambtenaar, in overleg met het college van burgemeester en schepenen, een vergelijk treffen met de overtreder, mits deze binnen de termijn die hij opgeeft een geldsom betaalt, gelijk aan het dubbel van het bedrag der bouwbelasting, die niettemin aan de gemeente verschuldigd blijft. De Executieve bepaalt de te betalen geldsommen per categorie van werken en handelingen die van de bouwbelasting zijn vrijgesteld. De betaling geschiedt in handen van de ontvanger der registratie, op een speciale rekening van de begroting. De publieke vordering en het recht van de overheid om enig verder herstel te eisen, vervallen door de betaling. § 4. De rechtbank kan, op vordering van de kopers of van de huurders, hun titel van eigendomsverkrijging of van huur op kosten van de veroordeelde vernietigen, onverminderd het recht om vergoeding van schade te eisen van de schuldige ».
B.9.2. L'article 155 du CWATUP modifié par le décret du 27 novembre B.9.2. Artikel 155 van het W.W.R.O.S.P., gewijzigd bij het decreet van
1997, dispose : 27 november 1997, bepaalt :
« § 1er. Le fonctionnaire délégué ou le collège des bourgmestre et « § 1. De gemachtigde ambtenaar of het college van burgemeester en
échevins, d'initiative ou dans le délai que lui fixe le fonctionnaire schepenen kunnen op eigen initiatief of binnen de door de gemachtigde
délégué, peuvent poursuivre devant le tribunal correctionnel l'un des
modes de réparation visés au § 2 et s'en informent simultanément. ambtenaar opgelegde termijn, één van de in paragraaf 2 bedoelde wijzen
van herstel voor de correctionele rechtbank vorderen. Ze brengen
elkaar gelijktijdig daarvan op de hoogte.
§ 2. Outre la pénalité, le tribunal ordonne, à la demande du § 2. Naast de straf, beveelt de rechtbank op verzoek van de
fonctionnaire délégué ou du collège des bourgmestre et échevins : gemachtigde ambtenaar of het college van burgemeester en schepenen :
1. soit la remise en état des lieux ou la cessation de l'utilisation 1. ofwel het herstel van de plaats in haar oorspronkelijke staat of de
abusive; stopzetting van het onrechtmatige gebruik;
2. soit l'exécution d'ouvrages ou de travaux d'aménagement; 2. ofwel de uitvoering van werkzaamheden of inrichtingswerken;
3. soit le paiement d'une somme représentative de la plus-value 3. ofwel de betaling van een som gelijk aan de meerwaarde die het goed
acquise par le bien à la suite de l'infraction pour autant qu'il ne ingevolge de overtreding verworven heeft, voor zover het noch op de
soit ni inscrit sur la liste de sauvegarde, ni classé. beschermingslijst voorkomt, noch beschermd is.
Le tribunal fixe à cette fin un délai qui, dans les cas visés aux 1° De rechtbank bepaalt daartoe een termijn, die in de gevallen bedoeld
et 2°, ne peut dépasser un an. in 1° en 2°, niet langer mag zijn dan één jaar.
En cas de condamnation au paiement d'une somme, le tribunal fixe In geval van veroordeling tot betaling van een som, legt de rechtbank
celle-ci à tout ou partie de la plus-value acquise par le bien et deze vast op de gehele of gedeeltelijke meerwaarde die het goed
ordonne que le condamné pourra s'exécuter valablement en remettant les verworven heeft, en beveelt dat de veroordeelde op geldige wijze
lieux en état dans le délai d'un an. Le paiement de la somme se fait voldoening kan geven door de plaats binnen één jaar in haar
oorspronkelijke staat te herstellen. De som wordt betaald in handen
entre les mains du receveur de l'enregistrement à un compte spécial du van de ontvanger der registraties en gestort op een speciale rekening
budget de la Région. van de begroting van het Gewest.
§ 3. Les droits de la partie civile sont limités pour la réparation § 3. Wat het onmiddellijke herstel betreft, zijn de rechten van de
directe à celle choisie par l'autorité compétente, sans préjudice du burgerlijke partij beperkt tot het door de bevoegde overheid gekozen
droit à l'indemnisation à charge du condamné. herstel, onverminderd het recht op schadevergoeding ten laste van de
§ 4. Sans préjudice de l'application du chapitre XXIII du livre IV de veroordeelde. § 4. Onverminderd de toepassing van hoofdstuk XXIII van boek IV van
la quatrième partie du Code judiciaire, le jugement ordonne que, het vierde deel van het Strafwetboek, beveelt het vonnis dat, wanneer
lorsque les lieux ne sont pas remis en état ou les travaux et ouvrages de plaats niet in haar oorspronkelijke staat wordt hersteld of wanneer
ne sont pas exécutés dans le délai prescrit, le fonctionnaire délégué, de werken en werkzaamheden niet binnen de voorgeschreven termijn
le collège des bourgmestre et échevins et éventuellement la partie worden uitgevoerd, de gemachtigde ambtenaar, het College van
civile pourront pourvoir d'office à son exécution. burgemeester en schepenen en eventueel de burgerlijke partij, van
L'administration ou la partie civile qui exécute le jugement a le ambtswege de uitvoering daarvan kunnen vorderen.
droit de vendre les matériaux et objets résultant de la remise en état Het bestuur of de burgerlijke partij die het vonnis ten uitvoer legt,
des lieux, de les transporter, de les entreposer et de procéder à leur heeft het recht om de na het herstel van de plaats overblijvende
destruction en un lieu qu'elle choisit. materialen en voorwerpen te verkopen, te vervoeren, op te slaan en te
vernietigen op een plaats die ze zelf kiezen.
Le condamné est contraint au remboursement de tous les frais De veroordeelde is gedwongen tot de terugbetaling van alle
d'exécution, déduction faite du prix de la vente des matériaux et uitvoeringskosten, na aftrek van de verkoopprijs van de materialen en
objets, sur présentation d'un état taxé et rendu exécutoire par le voorwerpen, op vertoon van een door de beslagrechter uitvoerbaar
juge des saisies. verklaarde geschatte staat.
§ 5. Lorsque le jugement ordonne, à la demande du fonctionnaire § 5. Wanneer het vonnis, op verzoek van de gemachtigde ambtenaar of
délégué ou du collège des bourgmestre et échevins conformément au § 1er, het college van burgemeester en schepenen overeenkomstig artikel 1,
soit la remise en état des lieux, soit l'exécution d'ouvrages ou de beveelt hetzij het herstel van de plaats in haar oorspronkelijke
travaux d'aménagement, ceux-ci sont exécutés par le condamné sans staat, hetzij de uitvoering van werkzaamheden of inrichtingswerken,
qu'il doive obtenir le permis visé à l'article 84. worden deze door de veroordeelde uitgevoerd zonder dat hij in het
Toutefois, le condamné est tenu de prévenir le collège des bourgmestre bezit van de in artikel 84 bedoelde vergunning moet zijn.
De veroordeelde moet het college van burgemeester en schepenen evenwel
et échevins, huit jours avant le début des travaux; le collège pourra acht dagen voor de aanvang van de werken verwittigen. Het college kan
imposer des conditions d'exécution, notamment en ce qui concerne la uitvoeringsvoorwaarden opleggen, met name wat betreft de openbare
sécurité et la salubrité publique. veiligheid en volksgezondheid.
§ 6. Lorsque l'infraction ne consiste pas dans l'exécution de travaux § 6. Wanneer de overtreding niet slaat op de uitvoering van werken of
ou l'accomplissement d'actes contraires aux prescriptions des plans handelingen die in strijd zijn met de voorschriften van de plannen van
d'aménagement, des règlements pris en exécution du présent livre ou aanleg, de in uitvoering van dit boek genomen reglementen of een
d'un permis de lotir et que ces travaux et actes sont susceptibles de verkavelingsvergunning en indien de vereiste stedebouwkundige
recevoir le permis d'urbanisme requis eu égard à la destination vergunning verkregen kan worden voor deze werken en handelingen,
générale de la zone et à son caractère architectural, le Gouvernement rekening houdende met de algemene bestemming van het gebied en het
ou le fonctionnaire délégué de commun accord avec le collège des bourgmestre et échevins peut transiger avec le contrevenant, moyennant paiement dans le délai qu'il indiquera d'une somme égale au double du montant de la taxe sur les bâtisses, laquelle reste néanmoins due à la commune. Le Gouvernement détermine les sommes à payer par catégorie de travaux et d'actes qui ne sont pas soumis à la taxe sur les bâtisses. Le Gouvernement ou le fonctionnaire délégué ne peut proposer valablement une transaction qu'au cas où le procureur du Roi n'a pas marqué son intention de poursuivre dans les nonante jours de la demande qui lui est faite. Le versement du montant de la transaction se fait entre les mains du receveur de l'enregistrement à un compte spécial du budget de la Région. Il éteint l'action publique et le droit pour les autorités publiques à demander toute autre réparation. § 7. A la demande des acquéreurs ou des locataires, le tribunal peut architecturale karakter ervan, kan de Regering of de gemachtigde ambtenaar in overleg met het college van burgemeester en schepenen tot een vergelijk komen met de overtreder, mits betaling binnen een door haar bepaalde termijn van een som gelijk aan het dubbele van het bedrag van de belasting op bouwwerken, die evenwel verschuldigd blijft aan de gemeente. De Regering bepaalt de te betalen sommen per categorie werken en handelingen die niet onderworpen zijn aan de belasting op bouwwerken. De Regering of de gemachtigde ambtenaar kan een dading slechts op geldige wijze voorstellen, indien de Procureur des Konings geen intentie tot vervolging te kennen heeft gegeven binnen negentig dagen na het verzoek dat aan hem werd gericht. Het bedrag van de dading wordt betaald in handen van de ontvanger der registraties op een bijzondere rekening van de begroting van het Gewest. De betaling doet de strafvordering vervallen alsmede het recht van de overheid op elke andere schadeloosstelling. § 7. Op verzoek van de kopers of huurders, kan de rechtbank hun koop-
annuler leur titre d'acquisition ou de location, sans préjudice du of verhuurtitel nietig verklaren, onverminderd het recht op
droit à l'indemnisation à charge du coupable. » schadeloosstelling ten laste van de schuldige ».
B.10. Les articles précités établissent une différence de traitement B.10. De voormelde bepalingen brengen een verschil in behandeling
entre les personnes poursuivies du chef d'infraction au Code wallon de teweeg tussen de personen die worden vervolgd wegens een inbreuk op
l'aménagement du territoire, de l'urbanisme et du patrimoine et les het Waalse Wetboek van Ruimtelijke Ordening, Stedebouw en Patrimonium
autres justiciables, en ce qu'ils permettent au fonctionnaire délégué en de andere rechtzoekenden, doordat ze de gemachtigde ambtenaar die
représentant l'administration régionale d'intervenir dans l'instance de gewestelijke administratie vertegenwoordigt, toestaan tussen te
pénale à laquelle les premières sont parties. Cette intervention komen in het strafgeding waarbij de eerstgenoemden partij zijn. Die
permettrait au fonctionnaire délégué, sans se constituer partie tussenkomst zou de gemachtigde ambtenaar de mogelijkheid bieden,
civile, de solliciter une mesure à caractère civil relevant de zonder zich burgerlijke partij te stellen, een maatregel van
l'exercice de l'action publique. Elle priverait, faute de constitution burgerlijke aard te vorderen die onder de uitoefening van de
strafvordering valt. Zij zou, bij gebrek aan burgerlijke
de partie civile, le justiciable acquitté de la possibilité de partijstelling, de vrijgesproken rechtzoekende de mogelijkheid
demander des dommages et intérêts sur la base de l'article 191 du Code ontnemen schadevergoeding te vorderen op grond van artikel 191 van het
d'instruction criminelle, qui dispose : Wetboek van Strafvordering, dat bepaalt :
« Si le fait n'est réputé ni délit ni contravention de police, le « Indien het feit noch een wanbedrijf noch een overtreding oplevert,
tribunal annulera l'instruction, la citation et tout ce qui aura vernietigt de rechtbank het onderzoek, de dagvaarding en alles wat
suivi, renverra le prévenu, et statuera sur les demandes en erop gevolgd is, ontslaat de beklaagde van rechtsvervolging en beslist
dommages-intérêts. » over de vorderingen tot schadevergoeding. »
Il est donc reproché aux dispositions en cause de permettre qu'une Er wordt dus aangeklaagd dat de in het geding zijnde bepalingen het
mesure à caractère civil qui ressortit à l'exercice de l'action mogelijk maken dat een maatregel van burgerlijke aard die onder de
publique puisse être sollicitée sans constitution de partie civile, uitoefening van de strafvordering valt, zou kunnen worden gevorderd
alors qu'une constitution de partie civile serait requise pour zonder burgerlijke partijstelling, terwijl een burgerlijke
obtenir, dans d'autres matières, une mesure analogue. partijstelling vereist zou zijn om, in andere aangelegenheden, een
analoge maatregel te verkrijgen.
B.11.1. Le pouvoir, conféré au fonctionnaire délégué, de poursuivre B.11.1. De aan de gemachtigde ambtenaar verleende bevoegdheid om voor
devant le tribunal correctionnel les mesures de réparation en cause a de correctionele rechtbank de in het geding zijnde herstelmaatregelen
te vorderen, was ingeschreven in artikel 65 van de wet van 29 maart
été inscrit à l'article 65 de la loi du 29 mars 1962 organique de 1962 houdende organisatie van de ruimtelijke ordening en van de
l'aménagement du territoire et de l'urbanisme, dont le § 1er (dans la stedebouw, waarvan paragraaf 1 (in de redactie die daaraan was gegeven
rédaction qui lui avait été donnée par la loi du 22 décembre 1970) bij de wet van 22 december 1970) bepaalde :
prévoyait : « Outre la pénalité, le tribunal ordonne, à la demande du « Benevens de straf beveelt de rechtbank, op vordering van de
fonctionnaire délégué ou du collège des bourgmestre et échevins, mais gemachtigde ambtenaar of van het college van burgemeester en
moyennant leur commun accord dans les cas visés aux b et c : schepenen, doch met hun gezamenlijk akkoord in de sub b en c bedoelde gevallen :
a) soit la remise en état des lieux; a) ofwel de plaats in de vorige staat te herstellen;
b) soit l'exécution d'ouvrages ou de travaux d'aménagement; b) ofwel bouwwerken of aanpassingswerken uit te voeren;
c) soit le paiement d'une somme représentative de la plus-value c) ofwel een geldsom te betalen, gelijk aan de meerwaarde die het goed
acquise par le bien à la suite de l'infraction. Le tribunal fixe à cette fin un délai qui, dans les cas visés aux a et b, ne peut dépasser un an. En cas de condamnation au paiement d'une somme, le tribunal fixe celle-ci à tout ou partie de la plus-value acquise par le bien et ordonne que le condamné pourra s'exécuter valablement en remettant les lieux en état dans le délai d'un an. Le paiement de la somme se fait entre les mains du receveur de l'enregistrement à un compte spécial du budget dont le Ministre a la gestion. Les droits de la partie civile sont limités pour la réparation directe door het misdrijf heeft verkregen. De rechtbank bepaalt daarvoor een termijn, die in de sub a en b bedoelde gevallen een jaar niet mag overschrijden. In geval van veroordeling tot betaling van een geldsom, bepaalt de rechtbank deze som op het geheel of een deel van de door het goed verkregen meerwaarde en beveelt zij dat de veroordeelde zich op geldige wijze zal kunnen kwijten door de plaats binnen een jaar in de vorige staat te herstellen. De betaling van de geldsom geschiedt in handen van de ontvanger der registratie, op een speciale rekening van de door de Minister beheerde begroting. De rechten van de burgerlijke partij zijn in geval van rechtstreeks herstel, beperkt tot de door de bevoegde overheid gekozen wijze van
à celle choisie par l'autorité compétente, sans préjudice du droit à herstel, onverminderd het recht om vergoeding van schade te eisen van
l'indemnisation à charge du condamné. » de veroordeelde. »
Ce faisant, cette disposition, entre-temps reprise dans les Aldus stelde die bepaling, die ondertussen is opgenomen in de
dispositions qui font l'objet de la question préjudicielle, bepalingen die het voorwerp uitmaken van de prejudiciële vraag, de
subordonnait déjà à une demande, le cas échéant, du fonctionnaire herstelmaatregelen, andere dan de schadevergoeding, bevolen door de
délégué les mesures de réparation, autres que l'indemnisation, correctionele rechtbank, reeds afhankelijk van een vordering, in
ordonnées par le tribunal correctionnel. voorkomend geval, van de gemachtigde ambtenaar.
B.11.2. Le législateur qui, en 1962, n'avait prévu d'autre mode de B.11.2. De wetgever die in 1962 geen andere herstelwijze dan de plaats
réparation que la remise en état des lieux, avait entendu que la loi, in de vorige staat te herstellen, had voorgeschreven, had de bedoeling
grâce à la mesure en cause, ne reste pas lettre morte, d'autant que « dat de wet, dankzij de in het geding zijnde maatregel, geen dode
pareille carence [...] porte toujours atteinte au prestige de letter zou blijven, te meer gelet op « dit voor het prestige van de
l'autorité publique » (Doc. parl., Sénat, 1969-1970, n° 525, p. 66); overheid schadelijke verzuim » (Parl. St., Senaat, 1969-1970, nr. 525,
il avait souligné la spécificité de la mesure en constatant : p. 66); hij wees op het specifieke karakter van de maatregel door vast
« Le système de la réparation des infractions, en matière de voirie te stellen : « De herstelling van de overtredingen, onder meer in wegenzaken, kan
notamment, est possible soit par un texte exprès, soit même en worden bevolen hetzij krachtens een uitdrukkelijke tekst, hetzij zelfs
l'absence de toute disposition légale. bij ontstentenis van enige wetsbepaling.
La jurisprudence estime, en effet, qu'en vertu de l'article 161 du De rechtspraak meent immers dat, krachtens artikel 161 van het Wetboek
Code d'instruction criminelle [...], le tribunal répressif prononçant van Strafvordering, het strafgerecht dat de straf uitspreekt, bij
la peine statue par le même jugement sur les demandes en restitution hetzelfde vonnis over de vorderingen tot teruggave en tot
et en dommages-intérêts. schadevergoeding beslist.
Il en résulte qu'en l'absence de texte exprès, le juge peut ordonner Bij ontstentenis van een uitdrukkelijke tekst kan de rechter bijgevolg
bevelen de plaats in de vorige staat te herstellen, ook omdat het
la remise des lieux en état, puisqu'aussi bien on ne saurait laisser laten voortduren van de inbreuk op de wetten en verordeningen
perpétuer l'atteinte aux lois et règlements. L'on ne peut dès lors ondenkbaar is. Derhalve mag men niet meer zeggen dat die herstelling
plus dire que cette réparation soit civile, puisqu'il s'agit surtout een burgerlijk karakter heeft vermits het vooral om een politiebelang
d'un intérêt de police, sans que ce soit une peine. C'est un te doen is, zonder dat men van een straf mag spreken. Het is een
accessoire de la peine comminée, faisant essentiellement partie de la bijzaak van de gestelde straf, die in wezen deel uitmaakt van de
répression de l'infraction. » (Doc. parl., Sénat, 1958-1959, n° 124, bestraffing der overtreding » (Parl. St., Senaat, 1958-1959, nr. 124,
p. 81) p. 81).
Lors de la modification de l'article 65 précité en 1970, le ministre Bij de wijziging van het voormelde artikel 65 in 1970, merkte de
avait relevé « que l'on se trouve en matière de réparation et non de minister op « dat het hier over het herstel gaat, niet over de
peine proprement dite » (Doc. parl., Sénat, 1969-1970, n° 525, p. 68). eigenlijke bestraffing » (Parl. St., Senaat, 1969-1970, nr. 525, p.
Il s'agissait donc essentiellement de faire en sorte que force reste à 68). Het kwam er dus in wezen op aan ervoor te zorgen dat de wet in acht
la loi. wordt genomen.
Le législateur a par ailleurs jugé que le fonctionnaire délégué De wetgever heeft trouwens geoordeeld dat de gemachtigde ambtenaar
faisait partie de ceux qui sont en mesure d'apprécier le caractère deel uitmaakte van degenen die bij machte zijn te beslissen over de
opportun et l'importance d'une réparation (Doc. parl., Sénat, wenselijkheid en de omvang van een herstel (Parl. St., Senaat,
1968-1969, n° 559, p. 49). 1968-1969, nr. 559, p. 49).
B.11.3. Eu égard à ces éléments, le législateur a pu estimer que B.11.3. Gelet op die elementen vermocht de wetgever van oordeel te
l'habilitation ainsi conférée au fonctionnaire délégué constituait une mesure pertinente au regard de l'objectif poursuivi; celui-ci ne requiert pas qu'il soit fait usage du mécanisme de l'action civile à laquelle se réfère la question, dès lors que cette action vise à permettre à la victime d'une infraction d'obtenir du juge pénal la réparation de son dommage; l'habilitation conférée au fonctionnaire délégué a pour fonction de lui permettre de remplir la mission d'intérêt général dont il est chargé, la réparation en cause étant fonction du bon aménagement des lieux et non du dommage subi par des personnes déterminées. B.12. La mesure en cause ne porte pas une atteinte disproportionnée aux droits des prévenus : ceux-ci disposent, devant les juridictions répressives, des garanties juridictionnelles reconnues à tout justiciable; ils disposent en outre de celle consistant en l'octroi de dommages et intérêts sanctionnant une intervention du fonctionnaire zijn dat de aldus aan de gemachtigde ambtenaar verleende machtiging een pertinente maatregel was in het licht van het nagestreefde doel; dat doel vereist niet dat gebruik zou worden gemaakt van het mechanisme van de burgerlijke vordering waarnaar de vraag verwijst, aangezien die vordering tot doel heeft het slachtoffer van een misdrijf de mogelijkheid te bieden van de strafrechter het herstel van zijn schade te verkrijgen; de aan de gemachtigde ambtenaar verleende machtiging heeft tot doel hem in staat te stellen de opdracht van algemeen belang waarmee hij is belast, te vervullen, vermits het in het geding zijnde herstel te maken heeft met de goede ruimtelijke ordening en niet met de schade die door bepaalde personen wordt geleden. B.12. De in het geding zijnde maatregel maakt geen onevenredige inbreuk op de rechten van de beklaagden : zij beschikken voor de strafgerechten over de jurisdictionele waarborgen die aan iedere rechtzoekende worden toegekend; zij beschikken bovendien over de waarborg van de toekenning van schadevergoeding als sanctie voor een tussenkomst van de gemachtigde ambtenaar die een fout inhoudt in de
délégué constituant une faute au sens de l'article 1382 du Code civil. zin van artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek. De verschillen tussen
Les différences entre cette dernière action et les demandes de die laatstvermelde vordering en de vorderingen tot schadevergoeding
dommages et intérêts visées à l'article 191 du Code d'instruction bedoeld in artikel 191 van het Wetboek van Strafvordering kunnen
criminelle peuvent être justifiées par les spécificités du pouvoir worden verantwoord door de specifieke aard van de aan de gemachtigde
conféré au fonctionnaire délégué. ambtenaar verleende bevoegdheid.
B.13. Il est également demandé à la Cour de contrôler les dispositions B.13. Eveneens wordt aan het Hof gevraagd de in het geding zijnde
en cause au regard des articles 10 et 11 de la Constitution, lus en bepaling te toetsen aan de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in
combinaison avec l'article 6 de la Convention européenne des droits de samenhang gelezen met artikel 6 van het Europees Verdrag voor de
l'homme. Ce contrôle aboutit à la même conclusion en raison des Rechten van de Mens. Die toetsing leidt tot dezelfde conclusie vanwege
considérations qui précèdent. de overwegingen die voorafgaan.
B.14. La seconde question préjudicielle appelle une réponse négative. B.14. De tweede prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
Les articles 67, §§ 1er et 2, et 155 à 159 du Code wallon de De artikelen 67, §§ 1 en 2, en 155 tot 159 van het Waalse Wetboek van
l'aménagement du territoire, de l'urbanisme et du patrimoine ne Ruimtelijke Ordening, Stedebouw en Patrimonium schenden de artikelen
violent pas les articles 10 et 11 de la Constitution. 10 en 11 van de Grondwet niet.
Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 19 janvier 2005. Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 19 januari 2005.
Le greffier, De griffier,
P.-Y. Dutilleux. P.-Y. Dutilleux.
Le président, De voorzitter,
M. Melchior. M. Melchior.
^