Extrait de l'arrêt n° 64/2004 du 28 avril 2004 Numéro du rôle : 2695 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 23 de la loi du 17 avril 1835 sur l'expropriation pour cause d'utilité publique et aux articles 3 et 12 de la lo La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et A. Arts, et des juges P. Martens, M.(...) | Uittreksel uit arrest nr. 64/2004 van 28 april 2004 Rolnummer 2695 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 23 van de wet van 17 april 1835 op de onteigening ten algemenen nutte en de artikelen 3 en 12 van de wet van 27 mei 1870 Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en A. Arts, en de rechters P. Mart(...) |
---|---|
COUR D'ARBITRAGE | ARBITRAGEHOF |
Extrait de l'arrêt n° 64/2004 du 28 avril 2004 | Uittreksel uit arrest nr. 64/2004 van 28 april 2004 |
Numéro du rôle : 2695 | Rolnummer 2695 |
En cause : la question préjudicielle relative à l'article 23 de la loi | In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 23 van de wet van |
du 17 avril 1835 sur l'expropriation pour cause d'utilité publique et | 17 april 1835 op de onteigening ten algemenen nutte en de artikelen 3 |
aux articles 3 et 12 de la loi du 27 mai 1870 portant simplification | en 12 van de wet van 27 mei 1870 houdende vereenvoudiging van de |
des formalités administratives en matière d'expropriation pour cause | administratieve formaliteiten inzake onteigening ten algemenen nutte, |
d'utilité publique, posée par la Cour d'appel de Bruxelles. | gesteld door het Hof van Beroep te Brussel. |
La Cour d'arbitrage, | Het Arbitragehof, |
composée des présidents M. Melchior et A. Arts, et des juges P. | samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en A. Arts, en de rechters |
Martens, M. Bossuyt, E. De Groot, L. Lavrysen et J-P. Moerman, | P. Martens, M. Bossuyt, E. De Groot, L. Lavrysen en J.-P. Moerman, |
assistée du greffier L. Potoms, présidée par le président M. Melchior, | bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter M. Melchior, |
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : | wijst na beraad het volgende arrest : |
I. Objet de la question préjudicielle et procédure | I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging |
Par arrêt du 24 avril 2003 en cause de J. Dicks et M. Verleysen contre | Bij arrest van 24 april 2003 in zake J. Dicks en M. Verleysen tegen de |
la Communauté flamande, dont l'expédition est parvenue au greffe de la | Vlaamse Gemeenschap, waarvan de expeditie ter griffie van het |
Cour d'arbitrage le 2 mai 2003, la Cour d'appel de Bruxelles a posé la | Arbitragehof is ingekomen op 2 mei 2003, heeft het Hof van Beroep te |
question préjudicielle suivante : | Brussel de volgende prejudiciële vraag gesteld : |
« Tels qu'interprétés par la Cour de cassation en son arrêt du 14 | « Schenden de artikelen 23 van de wet van 17 april 1835 en 12 en 3 van |
octobre 1948 (Pas., I, p. 564), les articles 23 de la loi du 17 avril | de wet van 27 mei 1870, zoals geïnterpreteerd door het Hof van |
1835 et 12 et 3 de la loi du 27 mai 1870 ne violent-ils pas les | Cassatie in zijn arrest van 14 oktober 1948 (Pas., I, p. 564), niet de |
articles 10 et 11 de la Constitution, en ce que les propriétaires qui | artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in zoverre de eigenaars die |
font l'objet d'une expropriation, auxquels il est reconnu, ou à leurs | onteigend worden, aan wie of aan wier rechthebbenden een binnen een |
ayants droit, un droit personnel de rétrocession à exercer dans un | bij wet bepaalde termijn uit te oefenen persoonlijk recht op |
délai fixé par la loi, doivent prendre connaissance de l'acte | wederafstand is toegekend, kennis moeten nemen van de hen betreffende |
individuel les concernant en consultant les panneaux d'affichage de la | individuele handeling door de aanplakborden van de gemeente te |
commune alors que tous les administrés faisant l'objet d'un acte à | raadplegen, terwijl alle bestuurden die het voorwerp zijn van een |
portée individuelle émanant d'une autorité publique peuvent soutenir | handeling met individuele strekking uitgaande van een overheid kunnen |
que celui-ci ne leur est pas opposable tant qu'il ne leur a pas été | aanvoeren dat die hun niet kan worden tegengeworpen zolang hun daarvan |
notifié, avec la conséquence que, pour eux, le délai pour l'exercice | geen kennis is gegeven, waardoor voor hen de termijn voor de |
de leurs droits ne commence à courir qu'à dater de cette notification | uitoefening van hun rechten pas aanvangt op de datum van die |
? » | kennisgeving ? » |
(...) | (...) |
III. En droit | III. In rechte |
(...) | (...) |
B.1. L'article 23 de la loi du 17 avril 1835 sur l'expropriation pour | B.1. Artikel 23 van de wet van 17 april 1835 op de onteigening ten |
cause d'utilité publique dispose : | algemenen nutte bepaalt : |
« Si les terrains acquis pour travaux d'utilité publique ne reçoivent | « Indien de voor werken van algemeen nut aangekochte gronden die |
pas cette destination, un avis publié de la manière indiquée à | bestemming niet krijgen, zal een volgens in artikel 6, titel II van de |
l'article 6, titre II, de la loi du 8 mars 1810, fait connaître les | wet van 8 maart 1810 aangeduide wijze afgekondigd bericht de gronden |
terrains que l'administration est dans le cas de revendre. Dans les | doen kennen die het bestuur kan weerverkopen. Binnen drie maanden na |
trois mois de cette publication, les anciens propriétaires qui veulent | die bekendmaking zijn de oude eigenaars, die de eigendom van bedoelde |
réacquérir la propriété desdits terrains sont tenus de le déclarer, à | gronden willen terugkopen, op straf van vervallenverklaring gehouden |
peine de déchéance. | zulks te verklaren. |
A défaut par l'administration de publier cet avis, les anciens | Ingeval het bestuur dat bericht niet afkondigt, kunnen de oude |
propriétaires, ou leurs ayants droit, peuvent demander la remise | eigenaars of hun rechthebbenden de teruggave van die gronden vragen; |
desdits terrains, et cette remise sera ordonnée en justice sur la | en die teruggave zal in rechte worden bevolen op de verklaring van het |
déclaration de l'administration qu'ils ne sont plus destinés à servir | bestuur dat ze niet meer bestemd zijn om te dienen voor de werken waarvoor ze werden aangekocht. |
aux travaux pour lesquels ils avaient été acquis. | De prijs van de terug te bezorgen gronden wordt vastgesteld door de |
Le prix des terrains à rétrocéder sera fixé par le tribunal de la | rechtbank van het gebied waar ze liggen, tenzij de eigenaar verkiest |
situation, si mieux n'aime le propriétaire restituer le montant de | het bedrag van de vergoeding die hij ontvangen heeft terug te geven. |
l'indemnité qu'il a reçue. La fixation judiciaire du prix ne pourra, | [De gerechtelijke vaststelling van de prijs kan in geen geval het |
en aucun cas, excéder le montant de l'indemnité. | bedrag van de schadevergoeding overschrijden.] |
Par dérogation à l'alinéa 1er, l'administration doit mettre | In afwijking van het eerste lid, is het bestuur verplicht |
préalablement la Société nationale terrienne en mesure de se | voorafgaandelijk de Nationale Landmaatschappij de mogelijkheid te |
substituer aux anciens propriétaires, lorsque les terrains acquis pour | geven zich in de plaats te stellen van de vroegere eigenaars, wanneer |
cause d'utilité publique, qui ne reçoivent pas cette destination, sont | de gronden verworven ten algemenen nutte die deze bestemming niet |
: | krijgen, gelegen zijn : |
1° soit compris dans les communes visées à l'article 76 de la loi du | 1° hetzij in de gemeenten bedoeld in artikel 76 van de wet van 12 juli |
12 juillet 1976 portant des mesures particulières en matière de | 1976 houdende bijzondere maatregelen inzake ruilverkaveling van |
remembrement légal de biens ruraux lors de l'exécution de grands | landeigendommen uit kracht van de wet bij de uitvoering van grote |
travaux d'infrastructure; | infrastructuurwerken; |
2° soit compris dans les communes visées dans un arrêté ministériel | 2° hetzij in de gemeenten bedoeld in een ministerieel besluit genomen |
pris en exécution de l'article 56, § 1er, de la loi du 22 juillet 1970 | in uitvoering van artikel 56, § 1, van de wet van 22 juli 1970 op de |
sur le remembrement légal de biens ruraux. | ruilverkaveling van landeigendommen uit kracht van de wet. |
Le prix des terrains est fixé d'un commun accord entre | De prijs van de gronden wordt vastgesteld na overeenkomst tussen het |
l'administration et la Société nationale terrienne. Il ne peut en | bestuur en de Nationale Landmaatschappij. Hij mag in geen geval het |
aucun cas excéder le montant de l'indemnité reçue par l'ancien propriétaire. A cet effet, l'administration doit notifier le prix et les conditions auxquelles elle est disposée à vendre le bien. Cette notification vaut offre de vente. Elle a lieu, à peine d'inexistence, par lettre recommandée à la poste. Si la Société nationale terrienne accepte l'offre, elle doit notifier son acceptation à l'administration dans les trois mois de la notification visée à l'alinéa précédent, auquel cas la vente est parfaite entre parties dès que l'acceptation de la Société nationale terrienne est arrivée à la connaissance de l'administration. Si l'offre n'est pas acceptée ou si un accord sur le prix n'est pas réalisé dans le susdit délai, les alinéas premier, deux et trois du | bedrag van de vergoeding die de vroegere eigenaar heeft ontvangen overschrijden. Te dien einde moet het bestuur kennis geven van de prijs en van de voorwaarden waartegen het bereid is het goed te verkopen. Deze kennisgeving geldt als aanbod van verkoop. Zij moet, op straffe van niet-bestaan, bij ter post aangetekende brief geschieden. Aanvaardt de Nationale Landmaatschappij het aanbod, dan moet zij daarvan aan het bestuur kennis geven binnen drie maand na de kennisgeving bedoeld in het vorig lid, in welk geval de verkoop tussen partijen voltrokken is, zodra de aanvaarding van de Nationale Landmaatschappij ter kennis is gekomen van het bestuur. Indien binnen die termijn het aanbod niet aanvaard is of er geen overeenkomst over de prijs is bereikt, zijn de leden één, twee en drie |
présent article s'appliquent. » | van dit artikel van toepassing. » |
Les articles 3 et 12 de la loi du 27 mai 1870 portant simplification | De artikelen 3 en 12 van de wet van 27 mei 1870 houdende |
des formalités administratives en matière d'expropriation pour cause | vereenvoudiging van de administratieve formaliteiten inzake |
d'utilité publique disposent : | onteigening ten algemenen nutte bepalen : |
« Art. 3.Dans les communes sur le territoire desquelles s'étendent les travaux, le projet sera déposé, pendant quinze jours, à la maison communale. Les propriétaires des immeubles compris dans le périmètre des terrains à exproprier seront avertis, par écrit, individuellement à domicile, du dépôt du projet. L'annonce de ce dépôt sera, en outre, affichée et publiée dans la forme usitée pour les publications officielles. Il sera justifié de l'accomplissement de ces formalités par un certificat du collège des bourgmestre et échevins. Les formalités qui précèdent sont prescrites à peine de nullité. Toutefois, le défaut d'avertissement n'entraînera la nullité qu'à l'égard des propriétaires non avertis. » |
« Art. 3.Het ontwerp wordt gedurende vijftien dagen ter inzage gelegd op het gemeentehuis van de gemeenten waar de werken zullen worden uitgevoerd. De eigenaars van de te onteigenen gronden worden schriftelijk, persoonlijk, thuis, in kennis gesteld van die nederlegging van het ontwerp. Het bericht van die nederlegging wordt daarenboven aangeplakt en gepubliceerd in de voor de officiële bekendmakingen gebruikelijke vorm. Van de vervulling van die formaliteiten moet worden blijk gegeven door een geschrift van het college van burgemeester en schepenen. De vernoemde formaliteiten zijn voorgeschreven op straffe van nietigheid. Het verzuim van kennisgeving brengt echter alleen nietigheid ten opzichte van de niet aangeschreven eigenaars mede. » |
« Art. 12.L'avis dont il est fait mention dans l'article 23 de la loi |
« Art. 12.Het bericht bedoeld in artikel 23 van de wet van 17 april |
du 17 avril 1835 sera publié de la manière indiquée par l'article 3 de | 1835, wordt bekendgemaakt op de wijze als aangegeven in artikel 3 van |
la présente loi. » | deze wet. » |
B.2. Le juge a quo interroge la Cour sur la compatibilité de ces | B.2. De verwijzende rechter ondervraagt het Hof over de |
articles, interprétés de la manière indiquée dans la question | bestaanbaarheid van die artikelen, in interpretatie aangegeven in de |
préjudicielle, avec les articles 10 et 11 de la Constitution en ce que | prejudiciële vraag, met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in |
les propriétaires qui font l'objet d'une expropriation, auxquels il | zoverre de eigenaars die onteigend worden, aan wie of aan wier |
est reconnu, ou à leurs ayants droit, un droit personnel de | rechthebbenden een binnen een bij wet bepaalde termijn uit te oefenen |
rétrocession à exercer dans un délai fixé par la loi, doivent prendre | persoonlijk recht op wederafstand is toegekend, kennis moeten nemen |
connaissance de l'acte individuel les concernant en consultant les | van de hen betreffende individuele handeling door de aanplakborden van |
panneaux d'affichage de la commune alors que tous les administrés | de gemeente te raadplegen, terwijl alle bestuurden die het voorwerp |
faisant l'objet d'un acte à portée individuelle émanant d'une autorité | uitmaken van een handeling met individuele strekking uitgaande van een |
publique peuvent soutenir que celui-ci ne leur est pas opposable tant | overheid kunnen aanvoeren dat die hun niet kan worden tegengeworpen |
qu'il ne leur a pas été notifié, avec la conséquence que, pour eux, le | zolang hun daarvan geen kennis is gegeven, waardoor voor hen de |
délai pour l'exercice de leurs droits ne commence à courir qu'à dater | termijn voor de uitoefening van hun rechten pas aanvangt op de datum |
de cette notification. | van die kennisgeving. |
Quant à la compétence de la Cour | Ten aanzien van de bevoegdheid van het Hof |
B.3.1. La Communauté flamande estime que la Cour d'arbitrage est | B.3.1. De Vlaamse Gemeenschap is van mening dat het Arbitragehof niet |
incompétente pour répondre à la question préjudicielle parce qu'elle | bevoegd is om de prejudiciële vraag te beantwoorden, omdat het zich |
ne peut pas se prononcer sur la constitutionnalité de décisions | niet kan uitspreken over de grondwettigheid van rechterlijke |
judiciaires, ni sur l'interprétation qui doit être donnée à une norme | uitspraken, noch over de interpretatie die aan een wettelijke norm |
législative. | dient te worden gegeven. |
Le Conseil des ministres estime quant à lui que la question | De Ministerraad daarentegen is van mening dat de prejudiciële vraag |
préjudicielle n'appelle pas de réponse car elle procède d'une | niet dient te worden beantwoord, omdat die uitgaat van een verkeerde |
interprétation erronée de la loi. | interpretatie van de wet. |
B.3.2. Telle qu'elle est formulée par le juge a quo, la question | B.3.2. In de prejudiciële vraag, zoals die door de verwijzende rechter |
préjudicielle n'interroge la Cour ni sur la constitutionnalité d'une | is geformuleerd, wordt het Hof niet ondervraagd over de |
décision judiciaire, ni sur l'interprétation à donner à la loi. | grondwettigheid van een rechterlijke uitspraak, noch over de aan de |
wet te geven interpretatie. | |
L'article 142 de la Constitution attribue compétence à la Cour | Artikel 142 van de Grondwet kent het Arbitragehof bevoegdheid toe om |
d'arbitrage pour statuer par voie d'arrêt sur la violation par une | bij wege van arrest uitspraak te doen over de schending door een wet, |
loi, un décret ou une ordonnance des articles 10, 11 et 24 de la | een decreet of een ordonnantie, van de artikelen 10, 11 en 24 van de |
Constitution. | Grondwet. |
Sans doute la Cour est-elle interrogée, en l'espèce, sur une norme | Te dezen wordt aan het Hof weliswaar een vraag gesteld over een norm |
dans une interprétation déterminée. Le rôle de la Cour d'arbitrage | in een welbepaalde interpretatie. De rol van het Arbitragehof bestaat |
n'est toutefois pas de dire si cette interprétation est correcte mais | echter niet erin te zeggen of die interpretatie correct is, maar te |
d'examiner si la norme ainsi interprétée est compatible avec les | onderzoeken of de aldus geïnterpreteerde norm bestaanbaar is met de |
articles 10 et 11 de la Constitution. Ce faisant, la Cour n'empiète | artikelen 10 en 11 van de Grondwet. Zodoende maakt het Hof geen |
pas sur les compétences des juridictions de l'ordre judiciaire. | inbreuk op de bevoegdheden van de justitiële gerechten. |
La Cour est donc compétente pour répondre à la question préjudicielle. | Het Hof is derhalve bevoegd om de prejudiciële vraag te beantwoorden. |
Quant à la question préjudicielle | Ten aanzien van de prejudiciële vraag |
B.4.1. Dans l'interprétation qui est retenue par le juge a quo, les | B.4.1. De in het geding zijnde bepalingen, in de interpretatie die de |
dispositions en cause traitent différemment les personnes visées, à | verwijzende rechter in aanmerking heeft genomen, behandelen de beoogde |
savoir les propriétaires qui ont été expropriés auxquels est reconnu | personen, namelijk de onteigende eigenaars aan wie een recht op |
un droit de rétrocession lorsque les terrains acquis pour travaux | wederafstand is toegekend wanneer de voor werken van algemeen nut |
d'utilité publique ne reçoivent pas cette destination, des autres | verworven gronden die bestemming niet krijgen, en de andere bestuurden |
administrés, puisqu'elles doivent prendre connaissance de l'acte | op verschillende wijze, aangezien de eerstgenoemden kennis moeten |
individuel qui les concerne en consultant les panneaux d'affichage de | nemen van de hen betreffende individuele handeling door de |
la commune alors que de manière générale un acte administratif à | aanplakborden van de gemeente te raadplegen, terwijl, in het algemeen, |
een administratieve handeling met individuele strekking niet aan een | |
portée individuelle n'est pas opposable à un administré tant qu'il ne | bestuurde kan worden tegengeworpen zolang hem daarvan geen kennis is |
lui a pas été notifié. | gegeven. |
B.4.2. L'absence de notification de l'avis dont il est fait mention à | B.4.2. De ontstentenis van kennisgeving van het bericht vermeld in |
l'article 23 de la loi du 17 avril 1835 porte atteinte au principe | artikel 23 van de wet van 17 april 1835 doet afbreuk aan het algemeen |
général selon lequel un acte administratif à portée individuelle doit | beginsel volgens hetwelk een administratieve handeling met individuele |
strekking individueel dient te worden meegedeeld aan de betrokken | |
faire l'objet d'une communication individuelle aux personnes | personen. De bekendmaking van het bericht heeft doorslaggevende |
concernées. La publication de l'avis a des effets déterminants sur la | gevolgen voor de situatie van de vroegere eigenaars, vermits die een |
situation des anciens propriétaires puisqu'elle fait courir un délai | termijn van drie maanden doet aanvangen, waarbij zij, bij het |
de trois mois dont l'échéance leur fait perdre le droit de réacquérir | vervallen van die termijn, het recht van terugkoop van het eigendom |
la propriété du bien exproprié, corollaire du droit de propriété que | van het onteigende goed verliezen, dat samenhangt met het |
leur reconnaît par ailleurs cet article. | eigendomsrecht dat dit artikel hun overigens toekent. |
Ainsi interprétées, les dispositions en cause violent les articles 10 | In die zin geïnterpreteerd, schenden de in het geding zijnde |
et 11 de la Constitution. | bepalingen de artikelen 10 en 11 van de Grondwet. |
B.5. La Cour constate cependant que les dispositions en cause peuvent | B.5. Het Hof stelt evenwel vast dat de in het geding zijnde bepalingen |
être interprétées comme prévoyant la notification aux propriétaires de | in die zin kunnen worden geïnterpreteerd dat zij voorzien in de |
l'avis dont il est fait mention dans l'article 23 de la loi du 17 | kennisgeving aan de eigenaars van het bericht vermeld in artikel 23 |
van de wet van 17 april 1835, met toepassing van artikel 3, tweede | |
avril 1835, en application de l'article 3, alinéa 2, de la loi du 27 | lid, van de wet van 27 mei 1870. Aldus geïnterpreteerd, zijn die |
mai 1870. Ainsi interprétées, ces dispositions sont compatibles avec les articles 10 et 11 de la Constitution. | bepalingen bestaanbaar met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet. |
Par ces motifs, | Om die redenen, |
la Cour | het Hof |
dit pour droit : | zegt voor recht : |
- Interprétés comme n'obligeant pas l'administration à notifier | - In de interpretatie dat zij het bestuur niet ertoe verplichten de |
individuellement aux anciens propriétaires l'avis dont il est fait | vroegere eigenaars individueel kennis te geven van het bericht vermeld |
mention dans l'article 23 de la loi du 17 avril 1835 sur | in artikel 23 van de wet van 17 april 1835 op de onteigening ten |
l'expropriation pour cause d'utilité publique, cet article 23 et les | algemenen nutte, schenden dat artikel 23 en de artikelen 3 en 12 van |
articles 3 et 12 de la loi du 27 mai 1870 portant simplification des | de wet van 27 mei 1870 houdende vereenvoudiging van de administratieve |
formalités administratives en matière d'expropriation pour cause | formaliteiten inzake onteigening ten algemenen nutte de artikelen 10 |
d'utilité publique violent les articles 10 et 11 de la Constitution. | en 11 van de Grondwet. |
- Interprétés comme obligeant l'administration à notifier | - In de interpretatie dat zij het bestuur ertoe verplichten de |
individuellement aux anciens propriétaires l'avis dont il est fait | vroegere eigenaars individueel kennis te geven van het bericht vermeld |
mention dans l'article 23 de la loi du 17 avril 1835 précitée, les | in artikel 23 van de voormelde wet van 17 april 1835, schenden |
mêmes articles ne violent pas les articles 10 et 11 de la Constitution. | dezelfde bepalingen de artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet. |
Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, | Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig |
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur | artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het |
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 28 avril 2004. | Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 28 april 2004. |
Le greffier, | De griffier, |
L. Potoms. | L. Potoms. |
Le président, | De voorzitter, |
M. Melchior. | M. Melchior. |