← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 4/2004 du 14 janvier 2004 Numéro du rôle : 2587 En cause :
le recours en annulation de la loi du 28 mai 2002 relative à l'euthanasie, introduit par l'a.s.b.l. Jurivie
et l'a.s.b.l. Pro Vita. La Cour d'arbitrage, après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : I. Objet du recours et
procédure Par requêt(...)"
| Extrait de l'arrêt n° 4/2004 du 14 janvier 2004 Numéro du rôle : 2587 En cause : le recours en annulation de la loi du 28 mai 2002 relative à l'euthanasie, introduit par l'a.s.b.l. Jurivie et l'a.s.b.l. Pro Vita. La Cour d'arbitrage, après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : I. Objet du recours et procédure Par requêt(...) | Uittreksel uit arrest nr. 4/2004 van 14 januari 2004 Rolnummer 2587 In zake : het beroep tot vernietiging van de wet van 28 mei 2002 betreffende de euthanasie, ingesteld door de v.z.w. Jurileven en de v.z.w. Pro Vita. Het Arbitragehof, I. Onderwerp van het beroep en rechtspleging Bij verzoe |
|---|---|
| COUR D'ARBITRAGE | ARBITRAGEHOF |
| Extrait de l'arrêt n° 4/2004 du 14 janvier 2004 | Uittreksel uit arrest nr. 4/2004 van 14 januari 2004 |
| Numéro du rôle : 2587 | Rolnummer 2587 |
| En cause : le recours en annulation de la loi du 28 mai 2002 relative | In zake : het beroep tot vernietiging van de wet van 28 mei 2002 |
| à l'euthanasie, introduit par l'a.s.b.l. Jurivie et l'a.s.b.l. Pro | betreffende de euthanasie, ingesteld door de v.z.w. Jurileven en de |
| Vita. | v.z.w. Pro Vita. |
| La Cour d'arbitrage, | Het Arbitragehof, |
| composée des présidents M. Melchior et A. Arts, et des juges L. | samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en A. Arts, en de rechters |
| François, P. Martens, R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot, L. | L. François, P. Martens, R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot, L. |
| Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman et E. Derycke, assistée | Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe, J.-P. Moerman en E. Derycke, |
| du greffier L. Potoms, présidée par le président M. Melchior, | bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter M. Melchior, |
| après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : | wijst na beraad het volgende arrest : |
| I. Objet du recours et procédure | I. Onderwerp van het beroep en rechtspleging |
| Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le 20 | Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 20 december |
| décembre 2002 et parvenue au greffe le 23 décembre 2002, l'a.s.b.l. | 2002 ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen op 23 |
| december 2002, hebben de v.z.w. Jurileven, met maatschappelijke zetel | |
| Jurivie, dont le siège social est établi à 1050 Bruxelles, avenue Buyl | te 1050 Brussel, Buyllaan 40, en de v.z.w. Pro Vita, met |
| 40, et l'a.s.b.l. Pro Vita, dont le siège social est établi à 1050 | maatschappelijke zetel te 1050 Brussel, Troonstraat 89, beroep tot |
| Bruxelles, rue du Trône 89, ont introduit un recours en annulation de | |
| la loi du 28 mai 2002 relative à l'euthanasie (publiée au Moniteur | vernietiging ingesteld van de wet van 28 mei 2002 betreffende de |
| belge du 22 juin 2002). | euthanasie (bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 22 juni |
| La demande de suspension des mêmes dispositions légales, introduite | 2002). De vordering tot schorsing van dezelfde wettelijke bepalingen, |
| par les mêmes parties requérantes, a été rejetée par l'arrêt no | ingediend door dezelfde verzoekende partijen, is verworpen bij het |
| 43/2003 du 9 avril 2003, publié au Moniteur belge du 28 juillet 2003. | arrest nr. 43/2003 van 9 april 2003, bekendgemaakt in het Belgisch |
| Staatsblad van 28 juli 2003. | |
| (...) | (...) |
| II. En droit | II. In rechte |
| (...) | (...) |
| Quant à l'objet du recours | Ten aanzien van het onderwerp van het beroep |
| B.1. Les requérantes demandent l'annulation de la loi du 28 mai 2002 relative à l'euthanasie. | B.1. De verzoekende partijen vorderen de vernietiging van de wet van 28 mei 2002 betreffende de euthanasie. |
| L'article 2 de cette loi définit l'euthanasie comme étant l'acte, | Artikel 2 van die wet definieert euthanasie als het opzettelijk |
| pratiqué par un tiers, qui met intentionnellement fin à la vie d'une | levensbeëindigend handelen door een andere dan de betrokkene, op diens |
| personne à la demande de celle-ci. | verzoek. |
| Les articles 3 et 4, auxquels les requérantes se réfèrent en soutenant | De artikelen 3 en 4, waarnaar de verzoekende partijen verwijzen die |
| que la loi porte une atteinte irrémédiable au droit à la vie, | daarbij betogen dat de wet op onherstelbare wijze afbreuk doet aan het |
| disposent : | recht op leven, bepalen : |
| « CHAPITRE II. - Des conditions et de la procédure | « HOOFDSTUK II. - Voorwaarden en procedure |
Art. 3.§ 1er. Le médecin qui pratique une euthanasie ne commet pas |
Art. 3.§ 1. De arts die euthanasie toepast, pleegt geen misdrijf |
| d'infraction s'il s'est assuré que : - le patient est majeur ou mineur émancipé, capable et conscient au moment de sa demande; - la demande est formulée de manière volontaire, réfléchie et répétée, et qu'elle ne résulte pas d'une pression extérieure; - le patient se trouve dans une situation médicale sans issue et fait état d'une souffrance physique ou psychique constante et insupportable qui ne peut être apaisée et qui résulte d'une affection accidentelle ou pathologique grave et incurable; et qu'il respecte les conditions et procédures prescrites par la présente loi. § 2. Sans préjudice des conditions complémentaires que le médecin désirerait mettre à son intervention, il doit, préalablement et dans tous les cas : 1o informer le patient de son état de santé et de son espérance de vie, se concerter avec le patient sur sa demande d'euthanasie et évoquer avec lui les possibilités thérapeutiques encore envisageables ainsi que les possibilités qu'offrent les soins palliatifs et leurs conséquences. Il doit arriver, avec le patient, à la conviction qu'il n'y a aucune autre solution raisonnable dans sa situation et que la demande du patient est entièrement volontaire; 2o s'assurer de la persistance de la souffrance physique ou psychique du patient et de sa volonté réitérée. A cette fin, il mène avec le patient plusieurs entretiens, espacés d'un délai raisonnable au regard de l'évolution de l'état du patient; 3o consulter un autre médecin quant au caractère grave et incurable de l'affection, en précisant les raisons de la consultation. Le médecin consulté prend connaissance du dossier médical, examine le patient et s'assure du caractère constant, insupportable et inapaisable de la souffrance physique ou psychique. Il rédige un rapport concernant ses constatations. Le médecin consulté doit être indépendant, tant à l'égard du patient qu'à l'égard du médecin traitant et être compétent quant à la pathologie concernée. Le médecin traitant informe le patient | wanneer hij er zich van verzekerd heeft dat : - de patiënt een meerderjarige of een ontvoogde minderjarige is die handelingsbekwaam en bewust is op het ogenblik van zijn verzoek; - het verzoek vrijwillig, overwogen en herhaald is, en niet tot stand gekomen is als gevolg van enige externe druk; - de patiënt zich in een medisch uitzichtloze toestand bevindt van aanhoudend en ondraaglijk fysiek of psychisch lijden dat niet gelenigd kan worden, en dat het gevolg is van een ernstige en ongeneeslijke, door ongeval of ziekte veroorzaakte aandoening; en hij de in deze wet voorgeschreven voorwaarden en procedures heeft nageleefd. § 2. Onverminderd bijkomende voorwaarden die de arts aan zijn ingrijpen wenst te verbinden, moet hij vooraf en in alle gevallen : 1o de patiënt inlichten over zijn gezondheidstoestand en zijn levensverwachting, met de patiënt overleg plegen over zijn verzoek tot euthanasie en met hem de eventueel nog resterende therapeutische mogelijkheden, evenals die van de palliatieve zorg, en hun gevolgen bespreken. Hij moet met de patiënt tot de overtuiging komen dat er voor de situatie waarin deze zich bevindt geen redelijke andere oplossing is en dat het verzoek van de patiënt berust op volledige vrijwilligheid; 2o zich verzekeren van het aanhoudend fysiek of psychisch lijden van de patiënt en van het duurzaam karakter van zijn verzoek. Daartoe voert hij met de patiënt meerdere gesprekken die, rekening houdend met de ontwikkeling van de gezondheidstoestand van de patiënt, over een redelijke periode worden gespreid; 3o een andere arts raadplegen over de ernstige en ongeneeslijke aard van de aandoening en hem op de hoogte brengen van de redenen voor deze raadpleging. De geraadpleegde arts neemt inzage van het medisch dossier, onderzoekt de patiënt en moet zich vergewissen van het aanhoudend en ondraaglijk fysiek of psychisch lijden dat niet gelenigd kan worden. Hij stelt een verslag op van zijn bevindingen. De geraadpleegde arts moet onafhankelijk zijn ten opzichte van zowel de patiënt als de behandelende arts en bevoegd om over de aandoening in kwestie te oordelen. De behandelende arts brengt de patiënt op de |
| concernant les résultats de cette consultation; | hoogte van de resultaten van deze raadpleging; |
| 4o s'il existe une équipe soignante en contact régulier avec le | 4o indien er een verplegend team is, dat in regelmatig contact staat |
| patient, s'entretenir de la demande du patient avec l'équipe ou des | met de patiënt, het verzoek van de patiënt bespreken met het team of |
| membres de celle-ci; | leden van dat team; |
| 5o si telle est la volonté du patient, s'entretenir de sa demande avec | 5o indien de patiënt dat wenst, het verzoek van de patiënt bespreken |
| les proches que celui-ci désigne; | met zijn naasten die hij aanwijst; |
| 6o s'assurer que le patient a eu l'occasion de s'entretenir de sa | 6o zich ervan verzekeren dat de patiënt de gelegenheid heeft gehad om |
| demande avec les personnes qu'il souhaitait rencontrer. | over zijn verzoek te spreken met de personen die hij wenste te |
| § 3. Si le médecin est d'avis que le décès n'interviendra | ontmoeten. § 3. Indien de arts van oordeel is dat de patiënt kennelijk niet |
| manifestement pas à brève échéance, il doit, en outre : | binnen afzienbare tijd zal overlijden, moet hij bovendien : |
| 1o consulter un deuxième médecin, psychiatre ou spécialiste de la | 1o een tweede arts raadplegen, die psychiater is of specialist in de |
| pathologie concernée, en précisant les raisons de la consultation. Le médecin consulté prend connaissance du dossier médical, examine le patient, s'assure du caractère constant, insupportable et inapaisable de la souffrance physique ou psychique et du caractère volontaire, réfléchi et répété de la demande. Il rédige un rapport concernant ses constatations. Le médecin consulté doit être indépendant tant à l'égard du patient qu'à l'égard du médecin traitant et du premier médecin consulté. Le médecin traitant informe le patient concernant les résultats de cette consultation; 2o laisser s'écouler au moins un mois entre la demande écrite du patient et l'euthanasie. § 4. La demande du patient doit être actée par écrit. Le document est | aandoening in kwestie, en hem op de hoogte brengen van de redenen voor deze raadpleging. De geraadpleegde arts neemt inzage van het medisch dossier, onderzoekt de patiënt en moet zich vergewissen van het aanhoudend en ondraaglijk fysiek of psychisch lijden dat niet gelenigd kan worden, en van het vrijwillig, overwogen en herhaald karakter van het verzoek. Hij stelt een verslag op van zijn bevindingen. De geraadpleegde arts moet onafhankelijk zijn ten opzichte van zowel de patiënt als de behandelende arts en de eerste geraadpleegde arts. De behandelende arts brengt de patiënt op de hoogte van de resultaten van deze raadpleging; 2o minstens één maand laten verlopen tussen het schriftelijke verzoek van de patiënt en het toepassen van de euthanasie. § 4. Het verzoek van de patiënt moet op schrift zijn gesteld. Het |
| rédigé, daté et signé par le patient lui-même. S'il n'est pas en état | document wordt opgesteld, gedateerd en getekend door de patiënt zelf. |
| de le faire, sa demande est actée par écrit par une personne majeure | Indien de patiënt daartoe niet in staat is, gebeurt het op schrift |
| de son choix qui ne peut avoir aucun intérêt matériel au décès du patient. | stellen door een meerderjarige persoon die gekozen is door de patiënt |
| Cette personne mentionne le fait que le patient n'est pas en état de | en geen materieel belang mag hebben bij de dood van de patiënt. |
| formuler sa demande par écrit et en indique les raisons. Dans ce cas, | Deze persoon maakt melding van het feit dat de patiënt niet in staat |
| la demande est actée par écrit en présence du médecin, et ladite | is om zijn verzoek op schrift te formuleren en geeft de redenen |
| waarom. In dat geval gebeurt de opschriftstelling in bijzijn van de | |
| personne mentionne le nom de ce médecin dans le document. Ce document | arts en noteert die persoon de naam van die arts op het document. Dit |
| doit être versé au dossier médical. | document dient bij het medisch dossier te worden gevoegd. |
| Le patient peut révoquer sa demande à tout moment, auquel cas le | De patiënt kan te allen tijde het verzoek herroepen, waarna het |
| document est retiré du dossier médical et restitué au patient. | document uit het medisch dossier wordt gehaald en aan de patiënt wordt |
| § 5. L'ensemble des demandes formulées par le patient, ainsi que les | teruggegeven. § 5. Alle verzoeken geformuleerd door de patiënt, alsook de |
| démarches du médecin traitant et leur résultat, y compris le(s) | handelingen van de behandelende arts en hun resultaat, met inbegrip |
| rapport(s) du (des) médecin(s) consulté(s), sont consignés | van het (de) verslag(en) van de geraadpleegde arts(en), worden |
| régulièrement dans le dossier médical du patient. | regelmatig opgetekend in het medisch dossier van de patiënt. |
| CHAPITRE III. - De la déclaration anticipée | HOOFDSTUK III. - De wilsverklaring |
Art. 4.§ 1er. Tout majeur ou mineur émancipé capable peut, pour le |
Art. 4.§ 1. Elke handelingsbekwame meerderjarige of ontvoogde |
| cas où il ne pourrait plus manifester sa volonté, consigner par écrit, | minderjarige kan, voor het geval dat hij zijn wil niet meer kan uiten, |
| dans une déclaration, sa volonté qu'un médecin pratique une euthanasie | schriftelijk in een wilsverklaring zijn wil te kennen geven dat een |
| si ce médecin constate : | arts euthanasie toepast indien deze arts er zich van verzekerd heeft : |
| - qu'il est atteint d'une affection accidentelle ou pathologique grave | - dat hij lijdt aan een ernstige en ongeneeslijke, door ongeval of |
| et incurable; | ziekte veroorzaakte aandoening; |
| - qu'il est inconscient; | - hij niet meer bij bewustzijn is; |
| - et que cette situation est irréversible selon l'état actuel de la | - en deze toestand volgens de stand van de wetenschap onomkeerbaar is. |
| science. La déclaration peut désigner une ou plusieurs personnes de confiance majeures, classées par ordre de préférence, qui mettent le médecin traitant au courant de la volonté du patient. Chaque personne de confiance remplace celle qui la précède dans la déclaration en cas de refus, d'empêchement, d'incapacité ou de décès. Le médecin traitant du patient, le médecin consulté et les membres de l'équipe soignante ne peuvent pas être désignés comme personnes de confiance. La déclaration peut être faite à tout moment. Elle doit être constatée par écrit, dressée en présence de deux témoins majeurs, dont l'un au moins n'aura pas d'intérêt matériel au décès du déclarant, datée et signée par le déclarant, par les témoins et, s'il échet, par la ou les personnes de confiance. Si la personne qui souhaite faire une déclaration anticipée, est physiquement dans l'impossibilité permanente de rédiger et de signer, sa déclaration peut être actée par écrit par une personne majeure de | In de wilsverklaring kunnen één of meer meerderjarige vertrouwenspersonen in volgorde van voorkeur aangewezen worden, die de behandelende arts op de hoogte brengen van de wil van de patiënt. Elke vertrouwenspersoon vervangt zijn of haar in de wilsverklaring vermelde voorganger in geval van weigering, verhindering, onbekwaamheid of overlijden. De behandelende arts van de patiënt, de geraadpleegde arts en de leden van het verplegend team kunnen niet als vertrouwenspersoon optreden. De wilsverklaring kan op elk moment worden opgesteld. Zij moet schriftelijk worden opgemaakt ten overstaan van twee meerderjarige getuigen, van wie er minstens een geen materieel belang heeft bij het overlijden van de patiënt en moet gedateerd en ondertekend worden door degene die de verklaring aflegt, door de getuigen en, in voorkomend geval, door de vertrouwensperso(o)n(e)n. Indien de persoon die een wilsverklaring wenst op te stellen fysiek blijvend niet in staat is om een wilsverklaring op te stellen en te tekenen, kan hij een meerderjarig persoon, die geen enkel materieel belang heeft bij het overlijden van de betrokkene, aanwijzen, die zijn |
| son choix qui ne peut avoir aucun intérêt matériel au décès du | verzoek schriftelijk opstelt, ten overstaan van twee meerderjarige |
| déclarant, en présence de deux témoins majeurs, dont l'un au moins | getuigen, van wie er minstens een geen materieel belang heeft bij het |
| n'aura pas d'intérêt matériel au décès du déclarant. La déclaration | overlijden van de patiënt. De wilsverklaring vermeldt dat de |
| doit alors préciser que le déclarant ne peut pas rédiger et signer, et | betrokkene niet in staat is te tekenen en waarom. De wilsverklaring |
| en énoncer les raisons. La déclaration doit être datée et signée par | moet gedateerd en ondertekend worden door degene die het verzoek |
| la personne qui a acté par écrit la déclaration, par les témoins et, | schriftelijk opstelt, door de getuigen en, in voorkomend geval, door |
| s'il échet, par la ou les personnes de confiance. Une attestation médicale certifiant cette impossibilité physique permanente est jointe à la déclaration. La déclaration ne peut être prise en compte que si elle a été établie ou confirmée moins de cinq ans avant le début de l'impossibilité de manifester sa volonté. La déclaration peut être retirée ou adaptée à tout moment. Le Roi détermine les modalités relatives à la présentation, à la conservation, à la confirmation, au retrait et à la communication de la déclaration aux médecins concernés, via les services du Registre national. § 2. Un médecin qui pratique une euthanasie, à la suite d'une déclaration anticipée, telle que prévue au § 1er, ne commet pas d'infraction s'il constate que le patient : | de vertrouwenspersoon of vertrouwenspersonen. Bij de wilsverklaring wordt een medisch getuigschrift gevoegd als bewijs dat de betrokkene fysiek blijvend niet in staat is de wilsverklaring op te stellen en te tekenen. Met de wilsverklaring kan alleen rekening gehouden worden indien zij minder dan vijf jaar vóór het moment waarop betrokkene zijn wil niet meer kan uiten, is opgesteld of bevestigd. De wilsverklaring kan op elk moment aangepast of ingetrokken worden. De Koning bepaalt hoe de wilsverklaring wordt opgesteld, geregistreerd en herbevestigd of ingetrokken en via de diensten van het Rijksregister aan de betrokken artsen wordt meegedeeld. § 2. De arts die euthanasie toepast, tengevolge een wilsverklaring zoals voorzien in § 1, pleegt geen misdrijf indien deze arts er zich van verzekerd heeft dat de patiënt : |
| - est atteint d'une affection accidentelle ou pathologique grave et | - lijdt aan een ernstige en ongeneeslijke, door ongeval of ziekte |
| incurable; | veroorzaakte aandoening; |
| - est inconscient; | - hij niet meer bij bewustzijn is; |
| - et que cette situation est irréversible selon l'état actuel de la science; | - en deze toestand volgens de stand van de wetenschap onomkeerbaar is; |
| et qu'il respecte les conditions et procédures prescrites par la | en hij de in deze wet voorgeschreven voorwaarden en procedures heeft |
| présente loi. | nageleefd. |
| Sans préjudice des conditions complémentaires que le médecin | Onverminderd bijkomende voorwaarden die de arts aan zijn ingrijpen |
| désirerait mettre à son intervention, il doit préalablement : | wenst te verbinden, moet hij vooraf : |
| 1o consulter un autre médecin quant à l'irréversibilité de la | 1o een andere arts raadplegen over de onomkeerbaarheid van de medische |
| situation médicale du patient, en l'informant des raisons de cette | toestand van de patiënt en hem op de hoogte brengen van de redenen |
| consultation. Le médecin consulté prend connaissance du dossier | voor deze raadpleging. De geraadpleegde arts neemt inzage van het |
| médical et examine le patient. Il rédige un rapport de ses | medisch dossier en onderzoekt de patiënt. Hij stelt een verslag op van |
| constatations. Si une personne de confiance est désignée dans la | zijn bevindingen. Indien in de wilsverklaring een vertrouwenspersoon |
| déclaration de volonté, le médecin traitant met cette personne de | wordt aangewezen brengt de behandelende arts deze vertrouwenspersoon |
| confiance au courant des résultats de cette consultation. | op de hoogte van de resultaten van deze raadpleging. |
| Le médecin consulté doit être indépendant à l'égard du patient ainsi | De geraadpleegde arts moet onafhankelijk zijn ten opzichte van zowel |
| qu'à l'égard du médecin traitant et être compétent quant à la | de patiënt als de behandelende arts en bevoegd om over de aandoening |
| pathologie concernée; | in kwestie te oordelen; |
| 2o s'il existe une équipe soignante en contact régulier avec le | 2o indien er een verplegend team is dat in regelmatig contact staat |
| patient, s'entretenir du contenu de la déclaration anticipée avec | met de patiënt, de inhoud van de wilsverklaring bespreken met het team |
| l'équipe soignante ou des membres de celle-ci; | of leden van dat team; |
| 3o si la déclaration désigne une personne de confiance, s'entretenir | 3o indien in de wilsverklaring een vertrouwenspersoon wordt |
| avec elle de la volonté du patient; | aangewezen, het verzoek van de patiënt met hem bespreken; |
| 4o si la déclaration désigne une personne de confiance, s'entretenir | 4o indien in de wilsverklaring een vertrouwenspersoon wordt |
| du contenu de la déclaration anticipée du patient avec les proches du | aangewezen, de inhoud van de wilsverklaring bespreken met de naasten |
| patient que la personne de confiance désigne. | van de patiënt die door de vertrouwenspersoon zijn aangewezen. |
| La déclaration anticipée ainsi que l'ensemble des démarches du médecin | De wilsverklaring en, alsook alle handelingen van de behandelende arts |
| traitant et leur résultat, y compris le rapport du médecin consulté, | en hun resultaat, met inbegrip van het verslag van de geraadpleegde |
| sont consignés régulièrement dans le dossier médical du patient. » | arts, worden regelmatig opgetekend in het medisch dossier van de patiënt. » |
| Les articles 5 et suivants de la loi contiennent des dispositions de | De artikelen 5 en volgende van de wet bevatten procedurebepalingen. |
| procédure. Ils créent et organisent la Commission fédérale | Daarbij wordt de Federale Controle- en Evaluatiecommissie opgericht en |
| d'évaluation. | de organisatie ervan geregeld. |
| L'article 14 de la loi énonce : | Artikel 14 van de wet stelt : |
| « La demande et la déclaration anticipée de volonté telles que prévues aux articles 3 et 4 de la présente loi n'ont pas de valeur contraignante. Aucun médecin n'est tenu de pratiquer une euthanasie. Aucune autre personne n'est tenue de participer à une euthanasie. Si le médecin consulté refuse de pratiquer une euthanasie, il est tenu d'en informer en temps utile le patient ou la personne de confiance éventuelle, en en précisant les raisons. Dans le cas où son refus est justifié par une raison médicale, celle-ci est consignée dans le dossier médical du patient. Le médecin qui refuse de donner suite à une requête d'euthanasie est | « Het verzoek en de wilsverklaring bedoeld in de artikelen 3 en 4 van deze wet hebben geen dwingende waarde. Geen arts kan worden gedwongen euthanasie toe te passen. Geen andere persoon kan worden gedwongen mee te werken aan het toepassen van euthanasie. Weigert de geraadpleegde arts euthanasie toe te passen, dan moet hij dit de patiënt of de eventuele vertrouwenspersoon tijdig laten weten waarbij hij de redenen van zijn weigering toelicht. Berust zijn weigering op een medische grond dan wordt die in het medisch dossier van de patiënt opgetekend. De arts die weigert in te gaan op een euthanasieverzoek moet, op |
| tenu, à la demande du patient ou de la personne de confiance, de | verzoek van de patiënt of de vertrouwenspersoon, het medisch dossier |
| communiquer le dossier médical du patient au médecin désigné par ce | van de patiënt meedelen aan de arts die is aangewezen door de patiënt |
| dernier ou par la personne de confiance. » | of de vertrouwenspersoon. » |
| Quant à la recevabilité | Ten aanzien van de ontvankelijkheid |
| B.2.1. L'a.s.b.l. Jurivie justifie son intérêt à l'action en exposant | B.2.1. De v.z.w. Jurileven verantwoordt haar belang om in rechte te |
| treden doordat ze uiteenzet dat haar leden het onvervreemdbare | |
| que ses membres défendent le caractère inaliénable de la dignité | karakter van de menselijke waardigheid verdedigen en de wil delen om |
| humaine et partagent la volonté de promouvoir le respect de la vie | de eerbiediging van het menselijk leven te bevorderen alsmede de |
| humaine et de l'intégrité de la personne jusqu'à sa mort naturelle. | integriteit van de persoon tot aan zijn natuurlijke dood. |
| B.2.2. L'a.s.b.l. Pro Vita justifie son intérêt à l'action par cela | B.2.2. De v.z.w. Pro Vita verantwoordt haar belang om in rechte te |
| qu'elle a pour objet de promouvoir le respect de la vie humaine et | treden met het feit dat ze tot doel heeft de eerbiediging van het |
| l'intégrité de la personne à tous les stades de son développement, de | menselijk leven en de integriteit van de persoon te bevorderen in alle |
| la conception à la mort naturelle, en conformité à l'enseignement de l'Eglise catholique romaine. B.2.3. Lorsqu'une association sans but lucratif se prévaut d'un intérêt collectif, il est requis que son objet social soit d'une nature particulière et, dès lors, distinct de l'intérêt général; que cet intérêt ne soit pas limité aux intérêts individuels des membres; que la norme entreprise soit susceptible d'affecter l'objet social; qu'il n'apparaisse pas que cet objet social n'est pas ou n'est plus réellement poursuivi. B.2.4. La Cour constate que les deux associations requérantes répondent aux conditions précitées, notamment en ce qu'elles ont entre autres pour objet de défendre la vie humaine à tous les stades de son développement jusqu'à la mort naturelle. Cet objet social est distinct | stadia van zijn ontwikkeling, vanaf de verwekking tot de natuurlijke dood, in overeenstemming met de lering van de rooms-katholieke kerk. B.2.3. Wanneer een vereniging zonder winstoogmerk zich op een collectief belang beroept, is vereist dat haar maatschappelijk doel van bijzondere aard is en, derhalve, onderscheiden van het algemeen belang; dat dit belang niet beperkt is tot het individuele belang van de leden; dat het maatschappelijk doel door de bestreden bepaling kan worden geraakt; dat niet blijkt dat dit maatschappelijk doel niet of niet meer werkelijk wordt nagestreefd. B.2.4. Het Hof stelt vast dat de beide verzoekende verenigingen aan de voormelde voorwaarden beantwoorden, met name in zoverre zij onder meer tot doel hebben het menselijk leven te verdedigen in alle stadia van zijn ontwikkeling tot en met de natuurlijke dood. Dat maatschappelijk doel is onderscheiden van het algemeen belang en de beroepen tot |
| de l'intérêt général et les recours en annulation de dispositions | vernietiging van bepalingen die van toepassing zijn op de in de |
| applicables aux personnes visées aux articles 3 et 4 de la loi n'y | artikelen 3 en 4 van de wet bedoelde personen zijn daar niet vreemd |
| sont pas étrangers. Les requérantes justifient donc de l'intérêt requis. | aan. De verzoekende partijen doen dus blijken van het vereiste belang. |
| Quant au fond | Ten gronde |
| B.3.1. Les requérantes exposent que la loi du 28 mai 2002 établit, au | B.3.1. De verzoekende partijen zetten uiteen dat de wet van 28 mei |
| regard du droit à la vie, une discrimination entre les personnes | 2002, ten aanzien van het recht op leven, een discriminatie doet |
| visées aux articles 3 et 4 de cette loi et les personnes jouissant | ontstaan tussen de in de artikelen 3 en 4 van die wet bedoelde |
| d'une intégrité physique et mentale, alors que le critère de | personen en de personen die een fysieke en geestelijke integriteit |
| distinction, condamné par l'article 2 de la Convention européenne des | genieten, terwijl het criterium van onderscheid, dat bij artikel 2 van |
| droits de l'homme, ne peut être pris en considération. Elles estiment | het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens is veroordeeld, niet |
| in aanmerking kan worden genomen. Zij zijn van mening dat | |
| que les premières, terrassées par la maladie, le désespoir et la | eerstgenoemden, geveld door ziekte, wanhoop en lijden, geen blijk |
| souffrance, ne peuvent faire preuve de l'autonomie sur le principe de | kunnen geven van zelfbeschikking, zijnde het beginsel waarop de |
| laquelle la loi attaquée est fondée dès lors que : | bestreden wet is gebaseerd, aangezien : |
| - l'état de souffrance et de désarroi auquel le patient se trouve | - de toestand van lijden en ontreddering waarin de patiënt zich |
| confronté est en totale contradiction avec ce principe d'autonomie, | bevindt volkomen in strijd is met dat beginsel van zelfbeschikking, |
| car le patient ne dispose bien souvent plus de son libre arbitre en | want in die periode beschikt de patiënt vaak niet meer over zijn vrije |
| cette période et devient un fardeau pour les autres; | wil en wordt hij een last voor de anderen; |
| - ce principe d'autonomie est totalement hypothéqué par l'intervention | - dat beginsel van zelfbeschikking volledig op het spel wordt gezet |
| de tiers (médecins, éthiciens, etc.) ou par une possible pression | door het optreden van derden (geneesheren, ethici, enz.) of door een |
| familiale dans la décision de pratiquer l'euthanasie; | mogelijke druk vanwege de familie bij de beslissing om euthanasie toe te passen; |
| - on ne peut exclure que des motifs financiers ou la nécessité de | - niet mag worden uitgesloten dat financiële overwegingen of de |
| noodzaak om een bed vrij te maken de overhand krijgen op dat beginsel | |
| libérer un lit prennent le dessus sur le principe d'autonomie et en | van zelfbeschikking en uiteindelijk een vertekend beeld geven van alle |
| viennent à fausser toutes les formes de protection prévues par la loi. | vormen van bescherming waarin de wet voorziet. |
| L'objection de non-comparabilité opposée par le Conseil des ministres | Het bezwaar van niet-vergelijkbaarheid dat door de Ministerraad wordt |
| méconnaît qu'il résulte de la loi attaquée que les dispositions | tegengeworpen, miskent dat uit de bestreden wet volgt dat de |
| protégeant la vie diffèrent, à tort ou à raison, pour les personnes | bepalingen ter bescherming van het leven, terecht of ten onrechte, |
| visées par les articles 3 et 4 et pour les autres. | verschillend zijn voor de in de artikelen 3 en 4 bedoelde personen en |
| B.3.2. La loi exige que la personne qui demande l'euthanasie soit un | voor de anderen. B.3.2. De wet vereist dat de persoon die om euthanasie verzoekt een |
| patient majeur ou mineur émancipé capable et conscient qui se trouve | handelingsbekwame meerderjarige of ontvoogde minderjarige bewuste |
| dans une situation médicale sans issue et fait état d'une souffrance | patiënt is die zich in een medisch uitzichtloze toestand bevindt van |
| physique ou psychique constante et insupportable qui ne peut être | aanhoudend ondraaglijk fysiek of psychisch lijden dat niet gelenigd |
| apaisée et qui résulte d'une affection accidentelle ou pathologique | kan worden en dat het gevolg is van een ernstige en ongeneeslijke, |
| grave et incurable (article 3, § 1er). La demande d'euthanasie doit | door ongeval of ziekte veroorzaakte aandoening (artikel 3, § 1). Het |
| être formulée de manière volontaire, réfléchie et répétée, et ne peut | euthanasieverzoek moet vrijwillig, overwogen en herhaald zijn en niet |
| résulter d'une pression extérieure (article 3, § 1er) et doit être | tot stand zijn gekomen als gevolg van enige externe druk (artikel 3, § |
| actée par écrit (article 3, § 4). Le patient doit être informé de son | 1) en het moet schriftelijk zijn opgesteld (artikel 3, § 4). De |
| patiënt moet ingelicht zijn over zijn gezondheidstoestand en zijn | |
| état de santé et de son espérance de vie (article 3, § 2, 1o). Lorsque | levensverwachting (artikel 3, § 2, 1o). Wanneer de arts van oordeel is |
| le médecin est d'avis que le décès n'interviendra manifestement pas à | dat de patiënt kennelijk niet binnen afzienbare tijd zal overlijden, |
| brève échéance, il doit laisser s'écouler au moins un mois entre la | moet hij minstens één maand laten verlopen tussen het schriftelijk |
| demande écrite du patient et l'euthanasie (article 3, § 3, 2o). | verzoek van de patiënt en het toepassen van de euthanasie (artikel 3, |
| Lorsque le patient n'est plus en état de formuler sa demande par | § 3, 2o). Wanneer de patiënt niet meer in staat is zijn verzoek |
| écrit, sa demande est actée par écrit par une personne de son choix | schriftelijk te doen, dient het op schrift stellen te gebeuren door de |
| qui ne peut avoir aucun intérêt matériel au décès du patient (article | persoon van zijn keuze, die geen enkel materieel belang heeft bij de |
| 3, § 4). Le patient peut révoquer sa demande à tout moment (article 3, | dood van de patiënt (artikel 3, § 4). De patiënt kan te allen tijde |
| § 4, alinéa 3). | het verzoek herroepen (artikel 3, § 4, derde lid). |
| Tout majeur ou mineur émancipé capable peut, pour le cas où il ne | Elke handelingsbekwame meerderjarige of ontvoogde minderjarige kan, |
| pourrait plus manifester sa volonté, consigner par écrit, dans une | voor het geval dat hij zijn wil niet meer kan uiten, schriftelijk in |
| déclaration, sa volonté qu'un médecin pratique une euthanasie si ce | een wilsverklaring zijn wil te kennen geven dat een arts euthanasie |
| médecin constate qu'il est atteint d'une affection accidentelle ou | toepast indien die arts zich ervan verzekerd heeft dat hij lijdt aan |
| pathologique grave et incurable, qu'il est inconscient, et que cette | een ernstige en ongeneeslijke, door ongeval of ziekte veroorzaakte |
| aandoening, dat hij niet meer bij bewustzijn is en dat die toestand | |
| situation est irréversible selon l'état actuel de la science. La | volgens de stand van de wetenschap onomkeerbaar is. Met de |
| déclaration ne peut être prise en compte que si elle a été établie ou | wilsverklaring kan alleen rekening worden gehouden indien zij minder |
| confirmée moins de cinq ans avant le début de l'impossibilité de | dan vijf jaar oud is vóór het moment waarop de betrokkene zijn wil |
| manifester sa volonté et elle peut être retirée ou adaptée à tout | niet meer kan uiten, en zij kan op elk moment worden aangepast of |
| moment (article 4, § 1er). | ingetrokken (artikel 4, § 1). |
| B.3.3. Doordat de verzoekende partijen aanvoeren dat de in de | |
| B.3.3. En alléguant que les personnes visées par les articles 3 et 4 | artikelen 3 en 4 van de bestreden wet beoogde personen niet over hun |
| de la loi attaquée ne disposent pas de leur libre arbitre au moment de | vrije wil beschikken op het ogenblik van hun verzoek, en daarbij |
| leur demande, les requérantes, raisonnant comme si elles | redeneren alsof zij veronderstellen dat diegene die niet langer wil |
| présupposaient que qui veut cesser de vivre est nécessairement hors | leven noodzakelijkerwijze niet meer in staat is te oordelen, houden |
| d'état de juger, ne tiennent aucun compte des multiples garanties | zij op geen enkele manier rekening met de talrijke waarborgen vervat |
| inscrites dans les dispositions de la loi attaquée afin d'assurer que | in de bepalingen van de bestreden wet teneinde te garanderen dat de |
| la personne qui exprime sa volonté dans les conditions des articles 3 | persoon die zijn wil uitdrukt onder de voorwaarden van de artikelen 3 |
| et 4 le fasse en toute liberté. | en 4 zulks in volle vrijheid doet. |
| Les travaux préparatoires de la loi attaquée montrent d'ailleurs que | De parlementaire voorbereiding van de bestreden wet toont overigens |
| les Commissions compétentes du Sénat puis de la Chambre des | aan dat de bevoegde Commissies van de Senaat en vervolgens van de |
| représentants se sont constamment préoccupées de cet aspect du | Kamer van volksvertegenwoordigers zich voortdurend om dat aspect van |
| het probleem hebben bekommerd (zie onder meer Parl. St., Senaat, | |
| problème (voy. notamment Doc. parl., Sénat, 2000-2001, no 2-244/22, | 2000-2001, nr. 2-244/22, pp. 219-220; Parl. St., Kamer, 2001-2002, DOC |
| pp. 219-220; Doc. parl., Chambre, 2001-2002, DOC 50 1488/009, pp. | 50 1488/009, pp. 9-12). |
| 9-12). B.3.4. Les parties requérantes ne tirent pas de l'article 2 de la Convention européenne des droits de l'homme des arguments conduisant à une autre appréciation. B.4. Le moyen n'est pas fondé. Par ces motifs, la Cour rejette le recours. Ainsi prononcé en langue française, en langue néerlandaise et en langue allemande, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 14 janvier 2004. Le greffier, L. Potoms. Le président, | B.3.4. De verzoekende partijen leiden uit artikel 2 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens geen argumenten af die tot een andere beoordeling leiden. B.4. Het middel is niet gegrond. Om die redenen, het Hof verwerpt het beroep. Aldus uitgesproken in het Frans, het Nederlands en het Duits, overeenkomstig artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 14 januari 2004. De griffier, L. Potoms. De voorzitter, |
| M. Melchior. | M. Melchior. |