Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 109/2003 du 22 juillet 2003 Numéro du rôle : 2704 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 1 er , 3 o , alinéa 1 er , de l'article III, dispositions transitoires, de la loi La Cour d'arbitrage, composée des présidents A. Arts et M. Melchior, et des juges L. François, (...)"
Extrait de l'arrêt n° 109/2003 du 22 juillet 2003 Numéro du rôle : 2704 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 1 er , 3 o , alinéa 1 er , de l'article III, dispositions transitoires, de la loi La Cour d'arbitrage, composée des présidents A. Arts et M. Melchior, et des juges L. François, (...) Uittreksel uit arrest nr. 109/2003 van 22 juli 2003 Rolnummer 2704 In zake : de prejudiciële vraag over artikel 1, 3 o , eerste lid, van artikel III, overgangsbepalingen, van de wet van 14 juli 1976 betreffende de wederzijdse rech Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters A. Arts en M. Melchior, en de rechters L. Fran(...)
COUR D'ARBITRAGE ARBITRAGEHOF
Extrait de l'arrêt n° 109/2003 du 22 juillet 2003 Uittreksel uit arrest nr. 109/2003 van 22 juli 2003
Numéro du rôle : 2704 Rolnummer 2704
En cause : la question préjudicielle concernant l'article 1er, 3o, In zake : de prejudiciële vraag over artikel 1, 3o, eerste lid, van
alinéa 1er, de l'article III, dispositions transitoires, de la loi du
14 juillet 1976 relative aux droits et devoirs respectifs des époux et artikel III, overgangsbepalingen, van de wet van 14 juli 1976
aux régimes matrimoniaux, posée par le Tribunal de première instance betreffende de wederzijdse rechten en verplichtingen van echtgenoten
en de huwelijksvermogensstelsels, gesteld door de Rechtbank van eerste
de Hasselt. aanleg te Hasselt.
La Cour d'arbitrage, Het Arbitragehof,
composée des présidents A. Arts et M. Melchior, et des juges L. samengesteld uit de voorzitters A. Arts en M. Melchior, en de rechters
François, L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe et E. Derycke, assistée L. François, L. Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe en E. Derycke,
du greffier L. Potoms, présidée par le président A. Arts, bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter A. Arts,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle et procédure I. Onderwerp van de prejudiciële vraag en rechtspleging
Par jugement du 24 décembre 2002 en cause de G. Boonen contre M. Bij vonnis van 24 december 2002 in zake G. Boonen tegen M. Ballings,
Ballings, dont l'expédition est parvenue au greffe de la Cour waarvan de expeditie ter griffie van het Arbitragehof is ingekomen op
d'arbitrage le 23 mai 2003, le Tribunal de première instance de 23 mei 2003, heeft de Rechtbank van eerste aanleg te Hasselt de
Hasselt a posé la question préjudicielle suivante : volgende prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 1er, 3o, de l'article III (Dispositions transitoires) de « Schendt het art. 3, art. 1, 3e (Overgangsbepalingen) van de Wet van
la loi du 14 juillet 1976 relative aux droits et devoirs respectifs 14.07.1976 betreffende de wederzijdse rechten en verplichtingen van
des époux et aux régimes matrimoniaux viole-t-il les articles 10 et 11 echtgenoten en de huwelijksvermogensstelsels de artikelen 10 en 11 van
de la Constitution en tant qu'il en résulte que le droit de reprise de de Grondwet, in zoverre daaruit volgt dat het recht tot overname van
l'habitation familiale et du mobilier, droit que l'article 1er, alinéa de gezinswoning en haar inboedel, dat ingevolge art. 3, art. 1, 2e van
2, de l'article III de la loi du 14 juillet 1976 confère aux époux qui de Wet van 14.07.1976 verleend is aan de echtparen die voor de
étaient mariés avant l'entrée en vigueur de la loi du 14 juillet 1976 inwerkingtreding van de wet van 14.07.1976 gehuwd waren zonder
huwelijksvoorwaarden te hebben aangegaan of na het aannemen van het
sans avoir établi de conventions matrimoniales ou ayant adopté le toenmalige wettelijke stelsel, ontzegd is aan de echtparen die voor de
régime légal de l'époque, n'est pas reconnu aux époux qui étaient inwerkingtreding van de Wet van 14.07.1976 gehuwd waren na het
mariés avant l'entrée en vigueur de la loi du 14 juillet 1976 et qui aannemen van hetzij een stelsel dat de gemeenschap beperkt tot de
avaient adopté soit un régime de communauté réduite aux acquêts, soit aanwinsten, hetzij het stelsel van algehele gemeenschap, hetzij het
le régime de communauté universelle, soit le régime de la séparation stelsel van scheiding van goederen onder beding van een gemeenschap
des biens comportant une société d'acquêts ? » van aanwinsten ? »
Le 4 juin 2003, en application de l'article 72, alinéa 1er, de la loi Op 4 juni 2003 hebben de rechters-verslaggevers A. Alen en J.-P.
organique, les juges-rapporteurs A. Alen et J.-P. Snappe ont informé Snappe, met toepassing van artikel 72, eerste lid, van de organieke
wet, het Hof ervan in kennis gesteld dat zij ertoe zouden kunnen
la Cour qu'ils pourraient être amenés à proposer de rendre un arrêt de worden gebracht voor te stellen een arrest van onmiddellijk antwoord
réponse immédiate. te wijzen.
Les prescriptions de la loi spéciale sur la Cour d'arbitrage relatives De voorschriften van de bijzondere wet op het Arbitragehof met
à la procédure et à l'emploi des langues ont été respectées. betrekking tot de rechtspleging en het gebruik van de talen werden in acht genomen.
(...) (...)
III. En droit III. In rechte
(...) (...)
B.1. L'article 1er, 1o à 3o, de l'article III, Dispositions B.1. Artikel 1, 1o tot 3o, van artikel III, Overgangsbepalingen, van
transitoires, de la loi du 14 juillet 1976 relative aux droits et de wet van 14 juli 1976 betreffende de wederzijdse rechten en
devoirs respectifs des époux et aux régimes matrimoniaux (Moniteur verplichtingen van echtgenoten en de huwelijksvermogensstelsels
belge , 18 septembre 1976) énonce : (Belgisch Staatsblad , 18 september 1976) luidt :
« Les dispositions de la présente loi sont applicables, suivant les « Overeenkomstig de volgende regels zijn de bepalingen van deze wet
règles ci-après, aux époux mariés avant la date de son entrée en van toepassing op de echtgenoten die vóór de inwerkingtreding van deze
wet zijn gehuwd zonder huwelijksvoorwaarden te hebben gemaakt of na
vigueur sans avoir établi de conventions matrimoniales ou après avoir het stelsel van gemeenschap te hebben aangenomen dan wel het stelsel
adopté un régime en communauté ou après avoir choisi le régime de la van scheiding van goederen of het dotaal stelsel te hebben gekozen,
séparation de biens ou celui des biens dotaux comportant une société waarin een gemeenschap van aanwinsten is bedongen als omschreven in de
d'acquêts régie par les articles 1498 et 1499 du Code civil : artikelen 1498 en 1499 van het Burgerlijk Wetboek :
1o Pendant un délai d'un an prenant cours à l'entrée en vigueur de la 1o Gedurende een termijn van een jaar te rekenen van de
présente loi, les époux peuvent déclarer devant notaire qu'ils inwerkingtreding van deze wet kunnen de echtgenoten ten overstaan van
entendent maintenir sans changement, leur régime matrimonial légal ou een notaris verklaren dat zij hun wettelijk of bedongen
conventionnel. huwelijksvermogensstelsel ongewijzigd wensen te handhaven.
2o A défaut de pareille déclaration, les époux qui n'avaient pas 2o Indien een dergelijke verklaring niet wordt afgelegd, zullen de
établi de conventions matrimoniales ou avaient adopté le régime de la echtgenoten die geen huwelijksvoorwaarden hebben gemaakt of het
communauté légale, seront dès l'expiration du délai, soumis aux stelsel van wettelijke gemeenschap hebben aangenomen, bij het
dispositions des articles 1398 à 1450 concernant le régime légal, sans préjudice des clauses de leur contrat de mariage comportant des avantages aux deux époux ou à l'un d'eux. Ils peuvent toutefois, sans attendre l'expiration de ce délai, déclarer devant notaire, qu'ils entendent se soumettre immédiatement aux dispositions régissant le régime légal. 3o A défaut de la déclaration visée au 1o, les époux qui avaient adopté la communauté réduite aux acquêts ou la communauté universelle seront, dès l'expiration du délai, soumis aux dispositions des articles 1415 à 1426 pour tout ce qui concerne la gestion de la communauté et de leurs biens propres, ainsi qu'à celles des articles verstrijken van die termijn onderworpen zijn aan de bepalingen van de artikelen 1398 tot 1450 betreffende het wettelijk stelsel, onverminderd hetgeen zij bij huwelijkscontract hebben bedongen betreffende de voordelen aan beide echtgenoten of aan een van hen. Evenwel kunnen zij, zonder het verstrijken van die termijn af te wachten, ten overstaan van een notaris verklaren dat zij zich onmiddellijk wensen te onderwerpen aan de bepalingen betreffende het wettelijk stelsel. 3o Indien de verklaring bedoeld in 1o niet wordt afgelegd, zullen de echtgenoten die de gemeenschap beperkt tot de aanwinsten of de algemene gemeenschap hebben aangenomen, bij het verstrijken van die termijn onderworpen zijn aan de bepalingen van de artikelen 1415 tot 1426 voor alles wat betrekking heeft op het bestuur van de gemeenschap en van de eigen goederen, alsook aan de bepalingen van de artikelen
1408 à 1414 définissant les dettes communes et réglant les droits des 1408 tot 1414 betreffende de gemeenschappelijke schulden en de rechten
créanciers. van de schuldeisers.
Il en sera de même pour les époux ayant choisi le régime de la Hetzelfde geldt voor de echtgenoten die de scheiding van goederen of
séparation de biens ou le régime dotal, tout en ayant stipulé une het dotaal stelsel hebben gekozen onder beding van een gemeenschap van
société d'acquêts régie par les articles 1498 et 1499 du Code civil aanwinsten als omschreven in de artikelen 1498 en 1499 van het
mais en ce qui concerne cette société seulement. » Burgerlijk Wetboek, doch uitsluitend wat die gemeenschap betreft. »
Les articles 1446 et 1447 du Code civil, également en cause en De artikelen 1446 en 1447 van het Burgerlijk Wetboek, die te dezen
l'espèce, disposent : eveneens in het geding zijn, luiden :
«

Art. 1446.Lorsque le régime légal prend fin par le décès d'un des

«

Art. 1446.Wanneer het wettelijk stelsel eindigt door het overlijden

époux, le conjoint survivant peut se faire attribuer par préférence, van een der echtgenoten, kan de langstlevende, tegen opleg indien
moyennant soulte s'il y a lieu, un des immeubles servant au logement daartoe grond bestaat, zich bij voorrang doen toewijzen een van de
onroerende goederen die tot gezinswoning dient, samen met het aldaar
de la famille avec les meubles meublants qui le garnissent et aanwezige huisraad, en het onroerend goed dat dient voor de
l'immeuble servant à l'exercice de sa profession avec les meubles à uitoefening van zijn beroep, samen met de roerende zaken die aldaar
usage professionnel qui le garnissent. aanwezig zijn voor beroepsdoeleinden.

Art. 1447.Lorsque le régime légal prend fin par le divorce, la

Art. 1447.Wanneer het wettelijk stelsel eindigt door echtscheiding,

séparation de corps ou la séparation de biens, chacun des époux peut scheiding van tafel en bed of scheiding van goederen, kan elk der
au cours des opérations de liquidation, demander au tribunal de faire echtgenoten in de loop van de vereffeningsprocedure aan de rechtbank
application à son profit des dispositions visées à l'article 1446. te zijnen voordele toepassing van artikel 1446 vragen.
Le tribunal statue en considération des intérêts sociaux et familiaux De rechtbank beslist met inachtneming van de maatschappelijke en
en cause et des droits de récompense ou de créance au profit de gezinsbelangen die erbij betrokken zijn en van de vergoedings- of
l'autre époux. vorderingsrechten van de andere echtgenoot.
Le tribunal fixe la date de l'exigibilité de la soulte éventuelle. » De rechtbank bepaalt de datum waarop de eventuele opleg opeisbaar
B.2. La disposition en cause instaure une différence de traitement wordt. » B.2. De in het geding zijnde bepaling voert een verschil in
entre les époux mariés avant la date d'entrée en vigueur de la loi du behandeling in tussen echtgenoten die zijn gehuwd vóór de
14 juillet 1976 relative aux droits et devoirs respectifs des époux et inwerkingtreding van de wet van 14 juli 1976 betreffende de
wederzijdse rechten en verplichtingen van echtgenoten en de
aux régimes matrimoniaux, selon qu'ils se sont mariés sous le régime huwelijksvermogensstelsels, naargelang zij gehuwd waren onder het
légal (article 1er, 2o), ou en ayant adopté le régime conventionnel de wettelijk stelsel (artikel 1, 2o), dan wel met een huwelijkscontract
la communauté universelle, de la communauté réduite aux acquêts onder de algemene gemeenschap, onder de gemeenschap van aanwinsten
(article 1er, 3o, alinéa 1er), de la séparation de biens avec une (artikel 1, 3o, eerste lid), onder de scheiding van goederen met
société d'acquêts ou du régime dotal avec une société d'acquêts gemeenschap van aanwinsten of onder het dotaal stelsel met gemeenschap
(article 1er, 3o, alinéa 2). Les règles instaurées par cette loi en ce van aanwinsten (artikel 1, 3o, tweede lid). De bij die wet ingevoerde
qui concerne la liquidation et le partage, et en particulier l'article regels met betrekking tot de vereffening en de verdeling, en
1447 du Code civil invoqué dans l'instance principale, qui prévoit la inzonderheid het in het bodemgeschil aangevoerde artikel 1447 van het
Burgerlijk Wetboek, dat voorziet in de mogelijkheid van toewijzing bij
possibilité d'attribuer préférentiellement l'immeuble servant au voorrang van het onroerend goed dat tot gezinswoning dient, zijn van
logement de la famille, sont applicables à la première catégorie de toepassing op de eerste categorie van echtgenoten, terwijl zij niet
conjoints mais non à la seconde. Cette différence de traitement serait van toepassing zijn op de tweede categorie van echtgenoten. Dat
discriminatoire, en particulier à l'égard des époux qui se sont mariés verschil in behandeling zou discriminatoir zijn, inzonderheid voor de
avant le 28 septembre 1976 sous le régime conventionnel de la echtgenoten die vóór 28 september 1976 gehuwd waren onder het bedongen
séparation de biens avec société d'acquêts. B.3. La différence de traitement entre les deux catégories de conjoints repose sur un critère objectif, à savoir la nature du régime matrimonial que les époux ont adopté avant l'entrée en vigueur de la loi du 14 juillet 1976, en ayant ou non conclu un contrat de mariage. B.4. La pertinence de cette distinction a été justifiée comme suit : « Partant de l'idée qu'un contrat de mariage constitue une convention entre époux, qui fait la loi des parties contractantes, il n'en gemeenschapsstelsel van de scheiding van goederen met gemeenschap van aanwinsten. B.3. Het verschil in behandeling tussen beide categorieën van echtgenoten berust op een objectief criterium, namelijk de aard van het huwelijksvermogensstelsel dat zij vóór de inwerkingtreding van de wet van 14 juli 1976 hebben aangenomen door al dan niet een huwelijkscontract te hebben gesloten. B.4. De pertinentie van dat onderscheid werd als volgt verantwoord : « Uitgaande van de opvatting dat een huwelijkscontract een overeenkomst tussen echtgenoten is die tussen de overeenkomstsluitende partijen als wet geldt, wijzigt het de inhoud ervan slechts in die zin
modifie le contenu qu'en introduisant dans le régime choisi par eux dat het in het stelsel dat zij hebben gekozen, de nieuwe beheersregels
les nouvelles règles de gestion de la communauté ou des biens propres. van de gemeenschap of van de eigen goederen invoegt. » (Parl. St. ,
» (Doc. parl. , Sénat, 1975-1976, no 683/2, p. 92) Senaat, 1975-1976, nr. 683/2, p. 92)
B.5. La loi du 14 juillet 1976 a pour objectif principal de B.5. De wet van 14 juli 1976 heeft in hoofdzaak beoogd de juridische
concrétiser, dans la législation relative aux régimes matrimoniaux, ontvoogding van de gehuwde vrouw, tot stand gebracht door de wet van
l'émancipation juridique de la femme mariée consacrée par la loi du 30 30 april 1958 betreffende de wederzijdse rechten en plichten van de
avril 1958 relative aux droits et devoirs respectifs des époux : echtgenoten, te concretiseren in de wetgeving betreffende de huwelijksvermogensstelsels :
« Dès l'instant où l'on reconnaît à la femme mariée une pleine « Vanaf het ogenblik dat aan de gehuwde vrouw volle rechtsbekwaamheid
capacité juridique, [...] cette indépendance doit trouver sa wordt toegekend, [...] moet deze onafhankelijkheid haar normale
contrepartie normale dans le domaine des régimes matrimoniaux. L'une tegenhanger vinden op het gebied van de huwelijksvermogensstelsels. De
ene hervorming gaat niet zonder de andere. Het bekrachtigen van de
des réformes ne va pas sans l'autre. Consacrer la capacité civile de handelingsbekwaamheid van de gehuwde vrouw zonder daarbij de
la femme mariée, sans modifier ou aménager les régimes matrimoniaux, huwelijksvermogensstelsels te wijzigen of aan te passen, zou er op
serait faire oeuvre théorique et pratiquement illusoire. » (Doc. parl. neerkomen een theoretisch werk te leveren dat praktisch denkbeeldig
, Sénat, 1964-1965, no 138, p. 1; Doc. parl. , Sénat, 1976-1977, no blijft. » (Parl. St. , Senaat, 1964-1965, nr. 138, p. 1; Parl. St. ,
683/2, p. 1) Senaat, 1976-1977, nr. 683/2, p. 1)
B.6. La mesure en cause ne saurait être considérée comme B.6. De in het geding zijnde maatregel kan niet worden beschouwd als
disproportionnée à l'objectif de la loi du 14 juillet 1976, en onevenredig met de doelstelling van de wet van 14 juli 1976, in het
général, et de la disposition transitoire excluant l'application des algemeen, en van de overgangsbepaling waarbij de toepassing van de
règles relatives à la liquidation et au partage, en particulier. regels inzake de vereffening en de verdeling worden uitgesloten, in
het bijzonder.
La confirmation de la capacité civile de la femme mariée ne s'imposait De bevestiging van de handelingsbekwaamheid van de gehuwde vrouw was
en effet qu'en ce qui concerne la gestion de la communauté et des immers slechts noodzakelijk ten aanzien van het bestuur van de
biens propres (articles 1415 à 1426 du Code civil) et en ce qui gemeenschap en van de eigen goederen (artikelen 1415 tot 1426 van het
concerne la question, qui y est indissolublement liée, du règlement Burgerlijk Wetboek), alsmede de daarmee onlosmakelijk verbonden
problematiek van de regeling van de gemeenschappelijke schulden en de
des dettes communes et des droits des créanciers (articles 1408 à 1414 rechten van de schuldeisers (artikelen 1408 tot 1414 van het
du Code civil), et elle n'exigeait dès lors pas nécessairement Burgerlijk Wetboek), en vereiste derhalve niet noodzakelijk de
l'application des règles régissant la liquidation et le partage du toepassing van de regels die de vereffening en de verdeling van het
régime matrimonial. Le législateur pouvait donc considérer, en se huwelijksvermogensstelsel beheersen. De wetgever vermocht derhalve
basant sur le principe de la prévisibilité pour les époux concernés et ervan uit te gaan dat die rechtsproblematiek, op basis van het
compte tenu de la diversité des modalités pouvant caractériser un beginsel van de voorzienbaarheid voor de betrokken echtgenoten en
régime matrimonial conventionnel, que cette problématique juridique rekening houdend met de diversiteit aan modaliteiten die een
demeurerait régie par les dispositions qui étaient applicables au conventioneel huwelijksvermogensstelsel kan karakteriseren, geregeld
moment de l'adoption de ce régime. zou blijven door de bepalingen die van toepassing waren bij de
aanneming van dat stelsel.
La disposition de l'article 47, § 3, de l'article IV de la loi du 14 De bepaling van artikel 47, § 3, van artikel IV van de wet van 14 juli
juillet 1976, qui contient des dispositions abrogatoires et 1976, dat de opheffings- en wijzigingsbepalingen bevat en de in de
modificatives et déclare les articles énumérés aux paragraphes 1er et paragrafen 1 en 2 vermelde artikelen toepasselijk verklaart in zoverre
2 applicables dans la mesure où ils sont nécessaires à la liquidation zij noodzakelijk zijn voor de vereffening van het
du régime matrimonial, ne fait que confirmer l'exclusion de huwelijksvermogensstelsel, is slechts de bevestiging van de
l'application des nouvelles dispositions régissant la liquidation et uitsluiting van de toepassing van de nieuwe bepalingen betreffende de
le partage à cette catégorie d'époux ayant adopté, avant l'entrée en vereffening en de verdeling ten aanzien van die categorie van
vigueur de cette loi, un régime matrimonial conventionnel. echtgenoten die vóór de inwerkingtreding van die wet een bedongen
huwelijksvermogensstelsel hebben aangenomen.
Rien n'empêche du reste cette catégorie d'époux de modifier leur Overigens verhindert niets die categorie van echtgenoten hun
régime conventionnel, pour y inclure celles des mesures que le conventioneel stelsel te wijzigen om die maatregelen te bedingen
législateur n'a pas prévues pour eux. waarin de wetgever voor hen niet heeft voorzien.
Le but du législateur a été de faire en sorte que l'adaptation De wetgever heeft het imperatief karakter van de aanpassing van de
impérative de la législation sur les régimes matrimoniaux à la wetgeving betreffende de huwelijksvermogensstelsels aan de
capacité juridique de la femme mariée puisse se concilier avec le rechtsbekwaamheid van de gehuwde vrouw, willen verzoenen met de
respect de l'autonomie de la volonté des parties. eerbied voor de wilsautonomie van de partijen.
B.7. La question préjudicielle appelle une réponse négative. B.7. De prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
L'article 1er, 3o, alinéa 1er, de l'article III, Dispositions Artikel 1, 3o, eerste lid, van artikel III, Overgangsbepalingen, van
transitoires, de la loi du 14 juillet 1976 relative aux droits et de wet van 14 juli 1976 betreffende de wederzijdse rechten en
devoirs respectifs des époux et aux régimes matrimoniaux, interprété verplichtingen van echtgenoten en de huwelijksvermogensstelsels, aldus
en ce sens que l'article 1447 du Code civil n'est pas applicable aux geïnterpreteerd dat artikel 1447 van het Burgerlijk Wetboek niet van
catégories d'époux visées dans l'article précité, ne viole pas les toepassing is op de daarin bedoelde categorieën van echtgenoten,
articles 10 et 11 de la Constitution. schendt niet de artikelen 10 en 11 van de Grondwet.
Ainsi prononcé en langue néerlandaise et en langue française, Aldus uitgesproken in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 22 juillet 2003. Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 22 juli 2003.
Le greffier, De griffier,
L. Potoms. L. Potoms.
Le président, De voorzitter,
A. Arts. A. Arts.
^