Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 26/2003 du 19 février 2003 Numéro du rôle : 2340 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 97 de la loi du 9 août 1963 instituant et organisant un régime d'assurance obligatoire soins de santé et indem La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et A. Arts, et des juges L. François, (...)"
Extrait de l'arrêt n° 26/2003 du 19 février 2003 Numéro du rôle : 2340 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 97 de la loi du 9 août 1963 instituant et organisant un régime d'assurance obligatoire soins de santé et indem La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et A. Arts, et des juges L. François, (...) Uittreksel uit arrest nr. 26/2003 van 19 februari 2003 Rolnummer 2340 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 97 van de wet van 9 augustus 1963 tot instelling en organisatie van een regeling voor verplichte verzekering voor gen Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en A. Arts, en de rechters L. Fra(...)
COUR D'ARBITRAGE ARBITRAGEHOF
Extrait de l'arrêt n° 26/2003 du 19 février 2003 Uittreksel uit arrest nr. 26/2003 van 19 februari 2003
Numéro du rôle : 2340 Rolnummer 2340
En cause : la question préjudicielle relative à l'article 97 de la loi In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 97 van de wet van
du 9 août 1963 instituant et organisant un régime d'assurance 9 augustus 1963 tot instelling en organisatie van een regeling voor
obligatoire soins de santé et indemnités, posée par le Tribunal du verplichte verzekering voor geneeskundige verzorging en uitkeringen,
travail de Verviers. gesteld door de Arbeidsrechtbank te Verviers.
La Cour d'arbitrage, Het Arbitragehof,
composée des présidents M. Melchior et A. Arts, et des juges L. samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en A. Arts, en de rechters
François, R. Henneuse, L. Lavrysen, J.-P. Snappe et E. Derycke, L. François, R. Henneuse, L. Lavrysen, J.-P. Snappe en E. Derycke,
assistée du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président M. bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van
Melchior, voorzitter M. Melchior,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle I. Onderwerp van de prejudiciële vraag
Par jugement du 14 janvier 2002 en cause de l'Alliance nationale des Bij vonnis van 14 januari 2002 in zake de Landsbond der Christelijke
mutualités chrétiennes contre J. Bradfer, dont l'expédition est Mutualiteiten tegen J. Bradfer, waarvan de expeditie ter griffie van
parvenue au greffe de la Cour d'arbitrage le 30 janvier 2002, le het Arbitragehof is ingekomen op 30 januari 2002, heeft de
Tribunal du travail de Verviers a posé la question préjudicielle suivante : Arbeidsrechtbank te Verviers de volgende prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 97 de la loi du 9 août 1963 (actuellement, article 164 de « Schendt artikel 97 van de wet van 9 augustus 1963 (thans artikel 164
la loi sur l'assurance obligatoire des soins de santé et de van de wet betreffende de verplichte verzekering voor geneeskundige
l'invalidité, coordonnée le 14 juillet 1994) viole-t-il les articles verzorging en uitkeringen, gecoördineerd op 14 juli 1994) de artikelen
10 et 11 de la Constitution : 10 en 11 van de Grondwet :
- en ce que, d'une part, tout citoyen devant restituer un indu dispose - doordat, enerzijds, elke burger die een ten onrechte betaald bedrag
du droit de voir cette restitution limitée à la valeur du seul moet teruggeven, het recht heeft dat die teruggave wordt beperkt tot
enrichissement sans cause, alors que le dispensateur de soins concerné de waarde van enkel de verrijking zonder oorzaak, terwijl de in
par l'article 97 de la loi du 8 septembre 1963 [lire : 9 août 1963] ne artikel 97 van de wet van 8 september 1963 [lees : 9 augustus 1963]
dispose pas de ce droit car la sanction civile de restitution y est bedoelde zorgverstrekker dat recht niet heeft omdat de burgerlijke
forfaitaire et automatique; sanctie van teruggave er forfaitair en automatisch is;
- en ce que, d'autre part, tout citoyen fautif responsable d'un indu à - doordat, anderzijds, elke burger die door zijn fout voor een door
restituer par un tiers, dispose du droit de voir l'ampleur de sa een derde terug te geven ten onrechte betaald bedrag aansprakelijk is,
réparation calibrée suivant les circonstances appréciées par le juge, het recht heeft dat de omvang van zijn herstel wordt aangepast volgens
alors que le dispensateur de soins concerné par l'article 97 de la loi de door de rechter beoordeelde omstandigheden, terwijl de in artikel
du 8 septembre 1963 [lire : 9 août 1963] doit garantir une réparation 97 van de wet van 8 september 1963 [lees : 9 augustus 1963] bedoelde
forfaitaire et automatique ? » zorgverstrekker voor een forfaitair en automatisch herstel moet instaan ? »
(...) (...)
IV. En droit IV. In rechte
(...) (...)
La question préjudicielle et la disposition en cause De prejudiciële vraag en de in het geding zijnde bepaling
B.1. Le juge a quo interroge la Cour sur la compatibilité de l'article B.1. De verwijzende rechter ondervraagt het Hof over de
97 de la loi du 9 août 1963 avec les articles 10 et 11 de la bestaanbaarheid van artikel 97 van de wet van 9 augustus 1963 met de
Constitution. artikelen 10 en 11 van de Grondwet.
Il ressort toutefois des motifs de la question préjudicielle que seule Uit de motieven van de prejudiciële vraag blijkt echter dat enkel de
la deuxième phrase de l'alinéa 1er de cet article - qui vise tweede zin - die het geval beoogt waarin de derdebetalersregeling niet
l'hypothèse où n'est pas appliqué le régime du tiers payant - est wordt toegepast - van het eerste lid van dat artikel wordt voorgelegd
soumise à la Cour; cet alinéa dispose : aan het Hof; dat lid bepaalt :
« Onder voorbehoud van het bepaalde in het tweede lid van dit artikel,
is hij die, ten gevolge van een vergissing of bedrog, ten onrechte
« Sous réserve des dispositions de l'alinéa 2 du présent article, prestaties heeft ontvangen van de verzekering voor geneeskundige
celui qui, par suite d'erreur ou de fraude, a reçu indûment des verzorging, van de uitkeringsverzekering of van de
prestations de l'assurance soins de santé, de l'assurance-indemnités moederschapsverzekering, verplicht de waarde ervan te vergoeden aan de
ou de l'assurance-maternité, est tenu d'en rembourser la valeur à verzekeringsinstelling die ze heeft verleend. De waarde van de aan een
l'organisme assureur qui les a octroyées. Toutefois, la valeur des rechthebbende ten onrechte uitgekeerde prestaties dient evenwel
prestations octroyées indûment à un bénéficiaire est remboursée par terugbetaald te worden door diegene die de verzorging heeft verstrekt
celui qui a dispensé ou attesté avoir dispensé les soins lorsque le of verklaard heeft ze te hebben verstrekt indien het onverschuldigd
caractère indu des prestations résulte de ce qu'il ne possédait pas la qualité requise pour les dispenser ou ne s'était pas conformé par suite d'erreur ou de fraude, aux dispositions légales ou réglementaires dont le respect lui incombe; si toutefois les honoraires relatifs aux prestations octroyées indûment n'ont pas été payés, le donneur de soins et le bénéficiaire qui a reçu les soins sont solidairement responsables du remboursement des prestations octroyées indûment. Les prestations mentionnées sur les attestations, les factures ou les supports magnétiques qui ne sont pas introduites ou corrigées selon les modalités fixées en cette matière par le Roi ou par règlement, sont considérées comme des prestations octroyées indûment et doivent dès lors être remboursées par le dispensateur de zijn van de prestaties te wijten is aan het feit dat hij daarvoor de hoedanigheid niet bezat of zich, ten gevolge van een vergissing of bedrog, niet geschikt heeft naar de wets- of verordeningsbepalingen die hij moet naleven; indien evenwel de erelonen met betrekking tot de ten onrechte uitgekeerde prestaties niet werden betaald, zijn de verstrekker van de verzorging en de rechthebbende aan wie de verzorging werd verstrekt hoofdelijk aansprakelijk voor de terugbetaling van de ten onrechte uitgekeerde prestaties. De prestaties vermeld op getuigschriften, facturen of magnetische dragers, die niet werden ingediend of verbeterd overeenkomstig de in de terzake door de Koning of bij verordening vastgestelde modaliteiten, worden beschouwd als ten onrechte uitgekeerde prestaties en dienen derhalve te worden terugbetaald door de betrokken
soins, le service ou l'établissement concerné. » zorgverstrekker, dienst of inrichting. »
B.2.1. Selon le défendeur devant le juge a quo , le régime du tiers payant aurait été appliqué aux prestations en cause, de telle sorte que l'alinéa cité ci-dessus ne serait pas applicable au litige. B.2.2. Il appartient en règle au juge a quo de déterminer les normes applicables au litige qui lui est soumis. Toutefois, lorsqu'elle est confrontée à des dispositions manifestement inapplicables au litige pendant devant le juge a quo , la Cour n'a pas à examiner la constitutionnalité de pareilles dispositions. Les parties ne peuvent davantage modifier ou étendre la portée des questions préjudicielles. B.2.1. Volgens de verwerende partij voor de verwijzende rechter zou de derdebetalersregeling op de in het geding zijnde prestaties zijn toegepast, zodat het voormelde lid niet van toepassing zou zijn op het geschil. B.2.2. In de regel komt het de verwijzende rechter toe de normen vast te stellen die toepasselijk zijn op het hem voorgelegde geschil. Wanneer aan het Hof evenwel bepalingen worden voorgelegd die kennelijk niet op het bodemgeschil kunnen worden toegepast, dient het Hof de grondwettigheid van zulke bepalingen niet te onderzoeken. De partijen vermogen evenmin de draagwijdte van de prejudiciële vragen te wijzigen of uit te breiden.
B.2.3. Il ressort du dossier de la procédure devant le juge a quo que B.2.3. Uit het dossier van de rechtspleging voor de verwijzende
la question de savoir si les prestations en cause ont été perçues ou rechter volgt dat de vraag of de in het geding zijnde prestaties al
non dans le régime du tiers payant a été disputée devant lui par les dan niet zijn geïnd in de derdebetalersregeling, voor hem door de
parties; l'auditeur du travail a pour sa part, à titre principal, partijen is betwist; de arbeidsauditeur heeft, zijnerzijds, die vraag
répondu de façon affirmative à cette question. Le dossier de la in hoofdorde bevestigend beantwoord. Het dossier van de rechtspleging
procédure ne permet donc pas à la Cour de conclure que la disposition stelt het Hof bijgevolg niet ertoe in staat te besluiten dat de in het
en cause ne serait manifestement pas applicable à l'instance geding zijnde bepaling kennelijk niet van toepassing zou zijn op het
principale. bodemgeschil.
B.2.4. La Cour répond donc à la question préjudicielle telle qu'elle a B.2.4. Het Hof beantwoordt de prejudiciële vraag dus zoals ze is
été posée par le juge a quo . gesteld door de verwijzende rechter.
Quant au fond Ten gronde
B.3. Le juge a quo demande à la Cour si l'article 97, alinéa 1er, B.3. De verwijzende rechter vraagt het Hof of artikel 97, eerste lid,
deuxième phrase, en imposant, à celui qui a irrégulièrement dispensé tweede zin, doordat het diegene die op onregelmatige wijze verzorging
des soins, le remboursement des prestations indûment octroyées à un geeft, de verplichting oplegt de aan een rechthebbende ten onrechte
bénéficiaire, ne traite pas ce dispensateur de soins de façon uitgekeerde prestaties terug te betalen, die zorgverstrekker niet op
discriminatoire par rapport aux autres citoyens, quant à l'étendue de discriminerende wijze behandelt ten aanzien van andere burgers, en
l'obligation de restitution ou de réparation susceptible d'être mise à zulks wat de omvang van de verplichting tot teruggave of herstel die
leur charge. hun ten laste kan worden gelegd betreft.
Selon le juge a quo , le dispensateur de soins se verrait imposer une Volgens de verwijzende rechter zou de zorgverstrekker een burgerlijke
sanction civile qui présente un caractère « forfaitaire et automatique sanctie worden opgelegd die een « forfaitair en automatisch » karakter
» alors que les autres citoyens, selon le cas, ne devraient restituer heeft, terwijl de andere burgers, naar gelang van het geval, slechts «
que « la valeur du seul enrichissement sans cause » ou auraient le de waarde van enkel de verrijking zonder oorzaak » zouden moeten
droit de voir moduler l'ampleur de la réparation suivant les teruggeven of het recht zouden hebben de omvang van het herstel aan te
circonstances appréciées par le juge. Sous l'angle de l'obligation de passen volgens de door de rechter beoordeelde omstandigheden. Vanuit
réparation, le juge a quo compare la situation du dispensateur de het oogpunt van de verplichting tot herstel, vergelijkt de verwijzende
soins avec celle du citoyen « fautif responsable d'un indu à restituer rechter de situatie van de zorgverstrekker met die van de burger « die
door zijn fout voor een door een derde terug te geven ten onrechte
par un tiers ». betaald bedrag aansprakelijk is ».
B.4. L'article 97, alinéa 1er, deuxième phrase, prévoit que, en dehors B.4. Artikel 97, eerste lid, tweede zin, bepaalt dat buiten de
du régime du tiers payant - donc lorsque l'organisme assureur a derdebetalersregeling - dus wanneer de verzekeringsinstelling heeft
terugbetaald aan een sociaal verzekerde die zelf de honoraria heeft
remboursé un assuré social qui a payé lui-même les honoraires réclamés betaald die door de zorgverstrekker zijn gevraagd -, de waarde van de
par le dispensateur de soins -, la valeur des « prestations » onterecht aan een rechthebbende verleende « prestaties » moet worden
octroyées indûment à un bénéficiaire doit être remboursée par le terugbetaald door de zorgverstrekker wanneer het niet verschuldigd
dispensateur de soins lorsque le caractère indu des « prestations » zijn van de « prestaties » voortvloeit uit het feit dat hij niet de
résulte de ce qu'il ne possédait pas les qualités requises pour les vereiste kwalificaties had om die zorg te verstrekken of zich, als
dispenser ou ne s'était pas conformé, par suite d'erreur ou de fraude, gevolg van een fout of bedrog, niet had geschikt naar de wets- en
aux dispositions légales et réglementaires. Cette disposition institue verordeningsbepalingen. Die bepaling stelt een regeling in die niet
ainsi un système qui ne peut être considéré comme étant simplement mag worden beschouwd als de loutere toepassing terzake van het
l'application en la matière du mécanisme de la répétition de l'indu, mechanisme van de terugvordering van de onverschuldigde bedragen, nu
la récupération des sommes versées au bénéficiaire se faisant à de terugvordering van aan de rechthebbende gestorte bedragen niet te
charge, non de celui-ci, mais du dispensateur de soins. zijnen laste, maar ten laste van de zorgverstrekker gebeurt.
B.5. Cette disposition, issue de la modification de l'article 97 par B.5. Die bepaling, ontstaan ingevolge de wijziging van artikel 97 door
la loi du 7 juillet 1976, résulte de ce que le législateur a admis le de wet van 7 juli 1976, vloeit voort uit het feit dat de wetgever het
standpunt heeft aanvaard van de verzekeringsinstellingen (tot dan
point de vue des organismes assureurs (jusque-là tenus de réclamer le ertoe gehouden de terugbetaling te vorderen bij de rechthebbende,
remboursement au bénéficiaire même s'il ne portait aucune zelfs indien hij geen enkele aansprakelijkheid in die aangelegenheid
responsabilité en la matière), qui « estimaient qu'il faudrait pouvoir had) die « oordeelden dat men net als in de derde betalersregeling de
comme en système tiers payant exiger le remboursement par le terugbetaling zou moeten kunnen vorderen van de verzorgingsverstrekker
prestataire fautif ou négligent et que les sommes qui s'avèrent die fout of nalatig is geweest en dat bedragen die niet
irrécouvrables ne viennent pas alourdir leurs frais d'administration » terugvorderbaar blijken te zijn, niet bij hun administratiekosten
(Doc. parl. , Chambre, 1975-1976, no 877/1, p. 3). zouden mogen komen » (Parl. St. , Kamer, 1975-1976, nr. 877/1, p. 3).
En visant à « mettre le remboursement à la charge de celui qui a Door te beogen « de terugbetaling ten laste te leggen van degene die
commis l'erreur ou la fraude » (Doc. parl. , Sénat, 1975-1976, no de vergissing begaan heeft of het bedrog gepleegd heeft » (Parl. St. ,
901-2, p. 5), la disposition en cause précise la responsabilité de celui dont le comportement (fraude ou erreur) a conduit à ce que ce paiement soit indu. B.6.1. Dans l'hypothèse visée par le juge a quo , c'est le bénéficiaire de soins qui a reçu des sommes dont le paiement est indu par le fait que le dispensateur de ces soins a agi sans avoir la qualité requise ou ne s'est pas conformé aux dispositions réglementaires dont le respect lui incombe. Dans ce cas, l'organisme assureur peut réclamer les sommes indûment « remboursées » par lui, au dispensateur de soins dont l'intervention a entraîné ce remboursement alors que ce dispensateur ne remplissait pas les conditions exigées par la loi. B.6.2. Ce droit s'analyse comme une action directe combinant une répétition d'indu et un régime spécial de responsabilité civile. En attachant cette conséquence au non-respect, par le dispensateur de soins, des conditions qu'il doit remplir pour que des frais soient couverts par l'assurance, le législateur a rencontré la nécessité de protéger l'assurance maladie-invalidité, plus précisément les deniers publics, contre ceux qui pourraient l'obérer par leur négligence ou par des abus, au moyen d'un système de contrôle qui ne peut être efficace sans une certaine rigidité. Senaat, 1975-1976, nr. 901-2, p. 5), preciseert de in het geding zijnde bepaling de aansprakelijkheid van degene wiens gedrag (bedrog of vergissing) ertoe heeft geleid dat die betaling onterecht is gebeurd. B.6.1. In het door de verwijzende rechter beoogde geval is het de persoon die de verzorging heeft gekregen die bedragen heeft ontvangen waarvan de betaling onterecht is door het feit dat die zorgverstrekker heeft gehandeld zonder de vereiste kwalificatie te bezitten of zich niet heeft geschikt naar de verordeningsbepalingen die hij dient na te leven. In dat geval kan de verzekeringsinstelling de onterecht door haar « terugbetaalde » sommen terugvorderen van de zorgverstrekker wiens prestatie tot die terugbetaling heeft geleid terwijl die zorgverstrekker niet de in de wet vereiste voorwaarden vervulde. B.6.2. Dat recht wordt aangemerkt als een rechtstreekse vordering die een terugvordering van onterecht betaalde bedragen met een bijzondere regeling inzake burgerlijke aansprakelijkheid combineert. Door dat gevolg te verbinden aan de niet-inachtneming, door de zorgverstrekker, van de voorwaarden die hij dient te vervullen opdat de kosten door de verzekering worden gedekt, is de wetgever ingegaan op de noodzaak om de ziekte- en invaliditeitsverzekering, meer bepaald de openbare financiën, te beschermen tegen degenen die haar ten gronde zouden kunnen richten door hun onachtzaamheid of misbruik, door middel van een controlesysteem dat niet doeltreffend kan zijn zonder een zekere rigiditeit.
B.6.3. Considéré sous l'angle de l'étendue de ce qui est mis à charge B.6.3. Beschouwd vanuit het oogpunt van de omvang van wat ten laste
du dispensateur de soins, le système décrit ci-dessus ne s'écarte pas van de zorgverstrekker wordt gelegd, wijkt de hiervoor beschreven
fondamentalement du droit commun. regeling niet fundamenteel af van het gemeen recht.
Le droit commun entraîne lui aussi des conséquences sévères pour celui Het gemeen recht heeft ook zware gevolgen voor degene die een betaling
qui a reçu un paiement dont il ignorait le caractère indu ou qui a eu heeft ontvangen waarvan hij niet wist dat ze niet verschuldigd was of
le malheur de causer par sa faute légère un dommage important. Les die het ongeluk heeft gehad door een lichte fout grote schade te
sommes que doit rembourser le prestataire de soins dispensés veroorzaken. De sommen die de zorgverstrekker moet terugbetalen voor
irrégulièrement - notamment au motif qu'il n'avait pas la qualité de op onregelmatige wijze verstrekte verzorging - met name om reden
requise - n'ont pas un caractère forfaitaire, dès lors qu'elles dat hij niet de vereiste hoedanigheid had - hebben geen forfaitair
correspondent au montant des « prestations » effectivement octroyées karakter, aangezien zij overeenstemmen met het bedrag van de «
au bénéficiaire par l'assurance maladie-invalidité. En cela, l'étendue prestaties » die daadwerkelijk zijn toegekend aan de rechthebbende
de l'obligation ainsi mise à charge du prestataire de soins par door de ziekte- en invaliditeitsverzekering. Daarin verschilt de
omvang van de verplichting die aldus ten laste van de zorgverstrekker
l'article 97, alinéa 1er, deuxième phrase, ne diffère ni de l'étendue wordt gelegd door artikel 97, eerste lid, tweede zin, noch van de
de l'obligation de restitution lorsqu'il y a répétition d'indu - omvang van de verplichting tot teruggave wanneer er sprake is van de
terugvordering van onverschuldigde bedragen - waarbij die
celle-ci couvrant l'intégralité de l'indu - ni davantage de l'étendue terugvordering het volledige onverschuldigde bedrag dekt - noch van de
de l'obligation de réparation en cas de responsabilité civile, omvang van de verplichting tot herstel in geval van burgerlijke
laquelle couvre, également, l'intégralité du dommage subi. aansprakelijkheid, die eveneens de geleden schade volledig dekt.
B.7. La question préjudicielle appelle une réponse négative. B.7. De prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
L'article 97, alinéa 1er, deuxième phrase, de la loi du 9 août 1963 Artikel 97, eerste lid, tweede zin, van de wet van 9 augustus 1963 tot
instituant et organisant un régime d'assurance obligatoire contre la instelling en organisatie van een regeling voor verplichte ziekte- en
maladie et l'invalidité ne viole pas les articles 10 et 11 de la invaliditeitsverzekering schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet
Constitution. niet.
Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 19 février 2003. Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 19 februari 2003.
Le greffier, De griffier,
P.-Y. Dutilleux. P.-Y. Dutilleux.
Le président, De voorzitter,
M. Melchior. M. Melchior.
^