← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 183/2002 du 11 décembre 2002 Numéros du rôle : 2316 et 2335 En
cause : la question préjudicielle concernant l'article 54bis de l'arrêté royal n° 78 du 10 novembre
1967 relatif à l'exercice de l'art de guérir, de l'ar La Cour d'arbitrage, composée
des présidents M. Melchior et A. Arts, et des juges L. François, (...)"
Extrait de l'arrêt n° 183/2002 du 11 décembre 2002 Numéros du rôle : 2316 et 2335 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 54bis de l'arrêté royal n° 78 du 10 novembre 1967 relatif à l'exercice de l'art de guérir, de l'ar La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et A. Arts, et des juges L. François, (...) | Uittreksel uit arrest nr. 183/2002 van 11 december 2002 Rolnummers 2316 en 2335 In zake : de prejudiciële vraag over artikel 54bis van het koninklijk besluit nr. 78 van 10 november 1967 betreffende de uitoefening van de geneeskunst, de ve Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en A. Arts, en de rechters L. Fra(...) |
---|---|
COUR D'ARBITRAGE | ARBITRAGEHOF |
Extrait de l'arrêt n° 183/2002 du 11 décembre 2002 | Uittreksel uit arrest nr. 183/2002 van 11 december 2002 |
Numéros du rôle : 2316 et 2335 | Rolnummers 2316 en 2335 |
En cause : la question préjudicielle concernant l'article 54bis de | In zake : de prejudiciële vraag over artikel 54bis van het koninklijk |
l'arrêté royal n° 78 du 10 novembre 1967 relatif à l'exercice de l'art | besluit nr. 78 van 10 november 1967 betreffende de uitoefening van de |
de guérir, de l'art infirmier, des professions paramédicales et aux | geneeskunst, de verpleegkunde, de paramedische beroepen en de |
commissions médicales, posée par le Conseil d'Etat. | geneeskundige commissies, gesteld door de Raad van State. |
La Cour d'arbitrage, | Het Arbitragehof, |
composée des présidents M. Melchior et A. Arts, et des juges L. | samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en A. Arts, en de rechters |
François, R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot et J.-P. Moerman, | L. François, R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot en J.-P. Moerman, |
assistée du greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président M. | bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van |
Melchior, | voorzitter M. Melchior, |
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : | wijst na beraad het volgende arrest : |
I. Objet de la question préjudicielle | I. Onderwerp van de prejudiciële vraag |
Par arrêts nos 101.931 et 102.634 des 18 décembre 2001 et 18 janvier | Bij arresten nrs. 101.931 en 102.634 van 18 december 2001 en 18 |
2002 en cause de P. Trogu et de G. Lienaux contre l'Etat belge, dont | januari 2002 in zake P. Trogu en G. Lienaux tegen de Belgische Staat, |
les expéditions sont parvenues au greffe de la Cour d'arbitrage les 16 | waarvan de expedities ter griffie van het Arbitragehof zijn ingekomen |
et 25 janvier 2002, le Conseil d'Etat a posé la question préjudicielle | op 16 en 25 januari 2002, heeft de Raad van State de volgende |
suivante : | prejudiciële vraag gesteld : |
« L'article 54bis de l'arrêté royal n° 78 du 10 novembre 1967 relatif | « Schendt artikel 54bis van het koninklijk besluit nr. 78 van 10 |
à l'exercice de l'art de guérir, de l'art infirmier, des professions | november 1967 betreffende de uitoefening van de geneeskunst, de |
paramédicales et aux commissions médicales, tel qu'inséré par la loi | verpleegkunde, de paramedische beroepen en de geneeskundige |
du 20 décembre 1974 et tel que modifié par les lois des 26 décembre | commissies, ingevoegd bij de wet van 20 december 1974 en gewijzigd bij |
1985 et 22 février 1994, viole-t-il les articles 10 et 11 de la | de wetten van 26 december 1985 en 22 februari 1994, de artikelen 10 en |
Constitution pris isolément et/ou conjointement avec les articles 12 | 11 van de Grondwet, afzonderlijk genomen en/of in samenhang met de |
et 23, alinéa 3, 1°, de la Constitution, et l'article 6 du Pacte | artikelen 12 en 23, derde lid, 1°, van de Grondwet en artikel 6 van |
international relatif aux droits économiques, sociaux et culturels, en | het Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele |
ce qu'il exige des personnes qui ne satisfont pas aux conditions de | rechten, in zoverre de personen die niet voldoen aan de |
qualification prévues à l'article 21quater de disposer, pour continuer | bekwaamheidsvereisten van artikel 21quater , ingevolge het voormelde |
artikel 54bis , teneinde hun werkzaamheid onder dezelfde | |
leur activité dans les mêmes conditions que les praticiens de l'art | omstandigheden als de beoefenaars van de verpleegkunde te mogen |
infirmier, d'une expérience utile de trois années à la date du 1er | blijven verrichten, drie jaar nuttige ervaring moeten hebben op de |
septembre 1990 sans prendre en considération l'expérience utile | datum van 1 september 1990 zonder dat rekening wordt gehouden met de |
nuttige ervaring opgedaan tot aan de datum van inwerkingtreding van de | |
acquise jusqu'à l'entrée en vigueur de la loi du 22 février 1994, | wet van 22 februari 1994, zelfs tot op de uiterste datum waarop zij |
voire jusqu'à la date ultime où elles doivent se faire connaître | zich bij de bevoegde geneeskundige commissie moeten bekendmaken (1 |
auprès de la Commission médicale compétente (le 1er avril 1996), voire | april 1996), zelfs tot op de datum waarop de bevoegde geneeskundige |
même jusqu'à la date à laquelle la Commission médicale compétente | |
examine leur déclaration, alors même que le législateur, dans la loi | commissie hun verklaring onderzoekt, terwijl de wetgever in de wet van |
du 22 février 1994, a habilité le Roi, sans limitation dans le temps, | 22 februari 1994 de Koning heeft gemachtigd om zonder enige beperking |
à déterminer les délais et les modalités par lesquels les personnes se | in de tijd de termijn waarbinnen en de wijze waarop de personen zich |
font connaître auprès de la Commission médicale et n'a pas limité le | bij de geneeskundige commissie moeten bekendmaken, te bepalen en de |
délai dans lequel ladite Commission médicale devait statuer sur les | termijn waarbinnen de genoemde geneeskundige commissie zich over de |
déclarations introduites ? » | ingediende verklaringen moet uitspreken, niet heeft begrensd ? » |
(...) | (...) |
IV. En droit | IV. In rechte |
(...) | (...) |
Les dispositions en cause | De in het geding zijnde bepalingen |
B.1.1. La loi du 20 décembre 1974 relative à l'exercice de l'art de | B.1.1. Door de wet van 20 december 1974 betreffende de uitoefening van |
soigner a inséré un article 21bis dans l'arrêté royal n° 78 du 10 | de verpleegkunde werd een artikel 21bis ingevoegd in het koninklijk |
novembre 1967 relatif à l'exercice de l'art de guérir, de l'art | besluit nr. 78 van 10 november 1967 betreffende de uitoefening van de |
infirmier, des professions paramédicales et aux commissions médicales; | geneeskunst, de verpleegkunde, de paramedische beroepen en de |
cette disposition énonce : | geneeskundige commissies, luidend : |
« § 1er. Nul ne peut exercer l'art infirmier tel qu'il est défini à | « § 1. Niemand mag de verpleegkunde zoals ze is bepaald in artikel |
l'article 21ter s'il n'est porteur du diplôme ou du titre d'infirmier | 21ter uitoefenen die niet in het bezit is van het diploma of de titel |
gradué ou d'infirmière graduée, du brevet ou du titre d'infirmier ou | van gegradueerde verpleger of verpleegster, van het brevet of de titel |
d'infirmière, du brevet ou du titre d'hospitalier ou d'hospitalière et | van verpleger of verpleegster, van het brevet of de titel van |
s'il ne réunit pas, en outre, les conditions fixées par l'article | verpleegassistent of -assistente, en die bovendien de voorwaarden |
21quater . | gesteld in artikel 21quater niet vervult. |
§ 2. Pour l'exercice de l'art infirmier, est assimilée à l'infirmier | § 2. Voor de uitoefening van de verpleegkunde wordt de persoon die in |
gradué ou à l'infirmière graduée, la personne titulaire du diplôme | het bezit is van een diploma van vroedvrouw gelijkgesteld met de |
d'accoucheuse. » | gegradueerde verpleger of verpleegster. » |
B.1.2. Ces exigences d'aptitude figurent, jusqu'à la date d'entrée en | B.1.2. Die bekwaamheidseisen zijn, in licht gewijzigde vorm, thans |
vigueur de la loi du 10 août 2001, sous une forme légèrement modifiée, | |
à l'article 21quater de l'arrêté royal précité, qui énonce : | opgenomen in artikel 21quater van vermeld koninklijk besluit, dat |
« Art. 21quater . § 1er. Nul ne peut exercer l'art infirmier tel qu'il | luidt : « Art. 21quater . § 1. Niemand mag de verpleegkunde zoals ze is |
est défini à l'article 21quinquies s'il n'est porteur du diplôme ou du | bepaald in artikel 21quinquies uitoefenen die niet in het bezit is van |
titre d'infirmier gradué ou d'infirmière graduée, du brevet ou du | het diploma of de titel van gegradueerde verpleger of verpleegster, |
titre d'infirmier ou d'infirmière, du brevet ou du titre d'hospitalier | van het brevet of de titel van verpleger of verpleegster, van het |
ou d'hospitalière et s'il ne réunit pas, en outre, les conditions | brevet of de titel van verpleegassistent of -assistente, en die |
fixées par l'article 21sexies . | bovendien de voorwaarden gesteld in artikel 21sexies niet vervult. |
[...] » | [...] » |
B.1.3. Parallèlement à l'article 21quater , l'article 21quinquies a | B.1.3. Tegelijk met artikel 21quater , werd een artikel 21quinquies |
été inséré dans l'arrêté royal n° 78, lequel énonçait jusqu'à la date | ingevoegd in het koninklijk besluit nr. 78, dat tot op de datum van |
d'entrée en vigueur de la loi du 10 août 2001 : | inwerkingtreding van de wet van 10 augustus 2001 luidde : |
« § 1er. On entend par art infirmier l'accomplissement par les | « § 1. Onder verpleegkunde wordt verstaan het uitoefenen door de in |
personnes visées à l'article 21quater des activités suivantes : | artikel 21quater bedoelde personen van nagenoemde activiteiten : |
a) d'une part, l'observation et la constatation des symptômes et | a) enerzijds de observatie en het nauwkeurig vastleggen van de |
réactions, tant physiques que psychiques, du patient, afin de | symptomen en reacties van de patiënt, zowel op physisch als op |
psychisch vlak, ten einde zijn verschillende noden tegemoet te komen | |
rencontrer ses différents besoins et de collaborer à l'établissement | en bij te dragen tot het stellen van de diagnose door de geneesheer of |
du diagnostic par le médecin ou à l'exécution du traitement médical en | het uitvoeren van de geneeskundige behandeling met het oog op de |
vue des soins que requiert son état; d'autre part, la prise en charge | zorgen die zijn toestand vereisen, en anderzijds, het onder zijn hoede |
d'une personne, saine ou malade, pour l'aider, par une assistance | nemen van een gezonde of een zieke persoon om hem, dank zij een |
continue, à l'accomplissement des actes contribuant au maintien, à | voortdurende bijstand, de handelingen te helpen verrichten die |
l'amélioration ou au rétablissement de la santé, ou pour l'assister | bijdragen tot het behoud, de verbetering of het herstel van de |
dans son agonie; tous ces actes étant accomplis en vue d'assurer une | gezondheid of hem bij het sterven te begeleiden; dit alles om een |
dispensation globale des soins infirmiers; | globale verpleegkundige verzorging te verzekeren; |
b) l'accomplissement de prestations techniques de soins infirmiers | b) de uitvoering van technische verpleegkundige prestaties die verband |
liées à l'établissement du diagnostic par le médecin ou à | houden met het stellen van de diagnose door de geneesheer of met het |
l'application du traitement prescrit par le médecin ou à des mesures | uitvoeren van een behandeling voorgeschreven door de geneesheer of het |
relevant de la médecine préventive; | nemen van maatregelen van preventieve geneeskunde; |
c) l'accomplissement d'actes pouvant être confiés par un médecin, | c) de uitvoering van geneeskundige handelingen die door een geneesheer |
conformément à l'article 5, § 1er, alinéas 2 et 3. | kunnen worden toevertrouwd overeenkomstig artikel 5, § 1, tweede en derde lid. |
§ 2. Le Roi peut, conformément aux dispositions de l'article 46bis , | § 2. De Koning kan, overeenkomstig de bepalingen van artikel 46bis , |
établir la liste des prestations visées au § 1er, b , du présent | de lijst vaststellen van de in § 1, b , van dit artikel bedoelde |
article et fixer les modalités de leur exécution et les qualifications | prestaties, alsook de uitvoeringsmodaliteiten ervan en de vereiste |
requises. » | kwalificatievoorwaarden. » |
B.1.4. Afin de tenir compte de la situation des personnes qui, avant | B.1.4. Teneinde rekening te houden met de situatie van de personen |
la nouvelle réglementation, exerçaient l'art infirmier sans être | die, vóór de nieuwe reglementering, de verpleegkunde uitoefenden |
titulaires du diplôme requis, il a été inséré, dans l'arrêté royal n° | zonder in het bezit te zijn van het vereiste diploma, werd in het |
78, une disposition transitoire qui énonçait alors : | koninklijk besluit nr. 78 een overgangsbepaling ingevoegd, die toen luidde : |
« Art. 54bis . § 1er. Les personnes qui ne satisfont pas aux | « Art. 54bis . § 1. De personen die niet voldoen aan de in artikel |
conditions de qualification prévues à l'article 21bis mais qui, à la | 21bis gestelde bekwaamheidseisen, maar die op de datum van 1 januari |
date du 1er janvier 1975, ont été occupées pendant au moins trois ans | 1975 sinds minstens drie jaar tewerkgesteld geweest zijn in een |
dans un établissement de soins ou un cabinet médical ou dentaire | verzorgingsinstelling of in een kabinet van een geneesheer of tandarts |
peuvent continuer les mêmes activités dans les mêmes conditions que | mogen dezelfde werkzaamheden blijven verrichten onder dezelfde |
les praticiens de l'art infirmier effectuant ces prestations. | voorwaarden als de beoefenaars van de verpleegkunde die zulke |
prestaties uitvoeren. | |
§ 2. Sous peine de perdre le bénéfice de la disposition du § 1er du | § 2. Op straffe van verlies van het voordeel verleend bij de bepaling |
présent article, elles sont tenues de se faire connaître à la | van § 1 van dit artikel, moeten zij zich bij de bevoegde geneeskundige |
commission médicale compétente dans les délais fixés par le Roi; à | commissie bekend maken binnen de termijn bepaald door de Koning; bij |
cette occasion, elles font connaître les activités pour lesquelles | deze gelegenheid vermelden zij de werkzaamheden waarvoor zij het |
elles invoquent le bénéfice des droits acquis. » | voordeel van verkregen rechten inroepen. » |
La loi du 26 décembre 1985 a remplacé la date du 1er janvier 1975 par | Bij de wet van 26 december 1985 werd de datum van 1 januari 1975 |
celle du 1er janvier 1986. La loi du 22 février 1994 a finalement | vervangen door de datum van 1 januari 1986. Bij de wet van 22 februari |
reporté cette date au 1er septembre 1990. | 1994 werd die datum ten slotte uitgesteld tot 1 september 1990. |
Quant à la question préjudicielle | Over de prejudiciële vraag |
B.2.1. La question préjudicielle invite la Cour à examiner si | B.2.1. De prejudiciële vraag strekt ertoe van het Hof te vernemen of |
l'article 54bis de l'arrêté royal n° 78, tel qu'il a été modifié par | artikel 54bis van het koninklijk besluit nr. 78, zoals gewijzigd bij |
la loi du 22 février 1994, établit une discrimination en ce qu'il | de wet van 22 februari 1994, een discriminatie inhoudt doordat het |
tient uniquement compte de l'expérience professionnelle des personnes | enkel rekening houdt met de beroepservaring van de betrokken personen |
intéressées, antérieure au 1er septembre 1990, « sans prendre en | opgedaan vóór 1 september 1990 « zonder dat rekening wordt gehouden |
considération l'expérience utile acquise jusqu'à l'entrée en vigueur | met de nuttige ervaring opgedaan tot aan de datum van inwerkingtreding |
de la loi du 22 février 1994, voire jusqu'à la date ultime où elles | van de wet van 22 februari 1994, zelfs tot op de uiterste datum waarop |
doivent se faire connaître auprès de la Commission médicale compétente | zij zich bij de bevoegde geneeskundige commissie moeten bekendmaken (1 |
(le 1er avril 1996), voire même jusqu'à la date à laquelle la | april 1996), zelfs tot op de datum waarop de bevoegde geneeskundige |
Commission médicale compétente examine leur déclaration ». | commissie hun verklaring onderzoekt ». |
B.2.2. L'objectif général de la loi du 20 décembre 1974 était de doter | B.2.2. De algemene doelstelling van de wet van 20 december 1974 |
le personnel infirmier d'un statut légal et de veiller à la qualité | bestond erin het verpleegkundig personeel een wettelijk statuut te |
des soins infirmiers. Pour atteindre cet objectif, l'exercice de l'art | verlenen en de kwaliteit van de verpleegkundige verzorging te |
infirmier a été réservé aux personnes qui disposent des diplômes ou | waarborgen. Om die doelstelling te bereiken werd de uitoefening van de |
titres requis par la loi. Aux yeux du législateur, il convenait de | verpleegkunde voorbehouden aan de personen die over de door de wet |
garantir que les personnes qui effectueraient des prestations relevant | vereiste diploma's of titels beschikken. In de ogen van de wetgever |
de l'art infirmier soient compétentes pour ce faire et aient, dès | diende te worden gewaarborgd dat de personen die verpleegkundige |
prestaties zouden leveren, daartoe bekwaam waren en bijgevolg een | |
lors, reçu une formation suffisante. | voldoende opleiding hadden gekregen. |
B.2.3. Afin de déterminer les activités qui relèvent de l'« art | B.2.3. Voor de vaststelling van de activiteiten die begrepen zijn |
infirmier » et qui sont donc réservées à certaines personnes, le | onder de « verpleegkunde » en dus aan welbepaalde personen |
voorbehouden zijn, is de wetgever op een tweeledige wijze te werk | |
législateur a procédé de deux manières : d'une part, l'article 21ter , | gegaan : enerzijds, werd in artikel 21ter , § 1, van het koninklijk |
§ 1er, de l'arrêté royal n° 78 définit de façon générale l'art | besluit nr. 78 een algemene omschrijving gegeven van de verpleegkunde; |
infirmier; d'autre part, l'article 21ter , § 2, habilite le Roi à | anderzijds, verleent artikel 21ter , § 2, de Koning de bevoegdheid de |
établir la liste des prestations techniques de soins infirmiers visées | lijst van de in paragraaf 1, b), van dat artikel bedoelde technische |
au paragraphe 1er, b), de cet article et à fixer les modalités de leur | verpleegkundige prestaties, alsook de uitvoeringsmodaliteiten en de |
exécution et les qualifications requises. | vereiste kwalificatievoorwaarden vast te stellen. |
L'arrêté royal du 13 mars 1985 qui avait arrêté la liste de ces | Aangezien het koninklijk besluit van 13 maart 1985, waarin de lijst |
prestations ayant été annulé par le Conseil d'Etat, un nouvel arrêté a | van die prestaties werd vastgelegd, door de Raad van State werd |
été pris le 18 juin 1990. | vernietigd, werd een nieuw besluit op 18 juni 1990 genomen. |
B.3.1. Initialement, l'article 54bis de l'arrêté royal n° 78, tel | B.3.1. Aanvankelijk werd in artikel 54bis van het koninklijk besluit |
qu'il a été inséré par la loi du 20 décembre 1974, prévoyait un régime transitoire autorisant les personnes qui ne satisfaisaient pas aux conditions d'aptitude mais qui, au 1er janvier 1975, avaient travaillé au moins trois ans dans un établissement de soins ou dans un cabinet médical ou dentaire, à continuer d'exercer les mêmes activités. La loi prévoyait aussi que le Roi devait fixer un délai dans lequel les intéressés devaient se faire connaître auprès des commissions médicales compétentes. B.3.2. Après avoir constaté l'absence d'arrêté royal établissant la liste des prestations prévues par l'article 21ter , § 1er, b), de l'arrêté royal n° 78, le législateur a modifié à deux reprises le | nr. 78, zoals ingevoegd door de wet van 20 december 1974, in een overgangsregeling voorzien waarbij werd toegestaan dat personen die niet voldeden aan de gestelde bekwaamheidsvereisten, maar die op de datum van 1 januari 1975 sinds minstens drie jaar tewerkgesteld zijn geweest in een verzorgingsinstelling of in een kabinet van een geneesheer of een tandarts, dezelfde werkzaamheden mochten blijven uitoefenen. De wet voorzag er ook in dat de Koning een termijn moest bepalen waarbinnen de betrokkenen zich bij de bevoegde geneeskundige commissies moesten melden. B.3.2. Nadat was gebleken dat het koninklijk besluit houdende vaststelling van de lijst van de in artikel 21ter , § 1, b), van het koninklijk besluit nr. 78 bedoelde prestaties uitbleef, heeft de wetgever de overgangsregeling tweemaal gewijzigd : een eerste keer |
régime transitoire : une première fois la loi du 26 décembre 1985 a | bepaalde de wet van 26 december 1985 dat de nuttige ervaring van drie |
prévu que serait prise en compte l'expérience utile de trois ans | |
acquise au 1er janvier 1986; une seconde fois, la loi du 22 février | jaar verworven op 1 januari 1986 in aanmerking zou worden genomen; een |
1994 a permis de prendre en compte l'expérience utile acquise au 1er | tweede keer heeft de wet van 22 februari 1994 het mogelijk gemaakt de |
septembre 1990. Les deux fois, le législateur a pris pour point de | nuttige ervaring verworven op 1 september 1990 in aanmerking te nemen. |
départ la date d'entrée en vigueur de l'arrêté royal prévu par | Daarbij werd tweemaal de datum van inwerkingtreding van het in artikel |
l'article 21ter , § 2. | 21ter , § 2, bedoelde koninklijk besluit als uitgangspunt genomen. |
Dans l'intervalle, l'arrêté royal du 8 septembre 1993 a réglé la | Inmiddels was bij koninklijk besluit van 8 september 1993 de te volgen |
procédure à suivre pour faire connaître à la commission médicale | procedure geregeld om de werkzaamheden waarvoor op de toepassing van |
compétente les activités pour lesquelles est invoquée l'application de | artikel 54bis een beroep wordt gedaan, aan de bevoegde geneeskundige |
l'article 54bis . | commissie bekend te maken. |
B.3.3. Tout régime transitoire est limité dans le temps et établit une | B.3.3. Elke overgangsregeling is beperkt in de tijd en doet een |
distinction entre les personnes qui peuvent bénéficier de ce régime et | onderscheid ontstaan tussen personen die die regeling kunnen genieten |
les autres. Le législateur méconnaîtrait l'objectif qu'il s'est | en de anderen. De wetgever zou aan de door hem vooropgestelde |
lui-même fixé, consistant à réserver l'exercice de l'art infirmier aux | doelstelling om de uitoefening van de verpleegkunde voor te behouden |
personnes qui sont titulaires des diplômes et titres requis, s'il ne | aan de personen die over de vereiste diploma's en titels beschikken |
prévoyait pas de date finale pour le régime transitoire prévu à | voorbijgaan, indien geen einddatum werd gesteld aan de |
l'article 54bis de l'arrêté royal n° 78. | overgangsregeling waarin artikel 54bis van het koninklijk besluit nr. |
En liant la fin du régime transitoire à l'entrée en vigueur de | 78 voorziet. Door het einde van de overgangsregeling te verbinden met de |
l'arrêté royal du 18 juin 1990, le législateur recourt à un critère de | inwerkingtreding van het koninklijk besluit van 18 juni 1990 hanteert |
distinction objectif. En effet, cet arrêté fixe, en exécution de | de wetgever een objectief criterium van onderscheid. Dat besluit stelt |
l'article 21ter , § 2, de l'arrêté royal n° 78, la liste des | immers, ter uitvoering van artikel 21ter , § 2, van het koninklijk |
prestations techniques de l'art infirmier et la liste des actes | besluit nr. 78, de lijst vast van de technische verpleegkundige |
prestaties en de lijst van de handelingen die door een geneesheer aan | |
pouvant être confiés par un médecin à des praticiens de l'art infirmier. | beoefenaars van de verpleegkunde kunnen worden toevertrouwd. |
Il établit une distinction entre les personnes habilitées à exercer | Het maakt een onderscheid tussen de personen die gemachtigd zijn de |
l'art infirmier : les actes pouvant être confiés par un médecin ne | verpleegkunde te beoefenen : de handelingen die door een geneesheer |
peuvent être accomplis que par les personnes porteuses des diplômes et | kunnen worden toevertrouwd, mogen enkel worden verricht door de |
brevets énumérés aux a) et b) de l'annexe III de cet arrêté (article | personen die houder zijn van de diploma's en brevetten opgesomd in a) |
6). Les prestations techniques peuvent être exécutées par les mêmes | en b) van bijlage III van dat besluit (artikel 6). De technische |
personnes et, en outre, par celles qui sont porteuses des brevets et certificats énumérés au c) ainsi que par celles qui peuvent se prévaloir des dispositions de l'article 54bis précité (littera d). B.3.4. C'est en règle au législateur qu'il appartient d'apprécier si un changement législatif doit s'accompagner de mesures transitoires afin de tenir compte des attentes légitimes des personnes concernées et c'est à lui qu'il revient de déterminer à quelles conditions et dans quels délais il pourra être dérogé aux dispositions nouvelles au bénéfice de ces personnes. | prestaties mogen door dezelfde personen worden uitgevoerd, en bovendien door de personen die houder zijn van de brevetten en getuigschriften opgesomd in c) alsook door de personen die zich op de bepalingen van het voormelde artikel 54bis kunnen beroepen (littera d). B.3.4. Het staat in beginsel aan de wetgever te beoordelen of een wetswijziging moet samengaan met overgangsmaatregelen teneinde rekening te houden met de rechtmatige verwachtingen van de betrokken personen en het komt hem toe te bepalen onder welke voorwaarden en binnen welke termijnen in het voordeel van die personen van de nieuwe bepaling zal kunnen worden afgeweken. |
B.3.5. Il ne relève pas de la compétence de la Cour d'apprécier si le | B.3.5. Het behoort niet tot de bevoegdheid van het Hof te beoordelen |
Roi a excédé Ses pouvoirs en tardant à exécuter les dispositions que | of de Koning Zijn bevoegdheden heeft overschreden door te dralen met |
le législateur a introduites, en 1974 et en 1985, dans l'arrêté royal | de uitvoering van de bepalingen die de wetgever in 1974 en in 1985 |
n° 78. Il ne lui incombe pas davantage d'apprécier si des commissions | heeft ingevoerd in het koninklijk besluit nr. 78. Het staat het Hof |
médicales ont statué dans un délai raisonnable en ne statuant | evenmin te beoordelen of de geneeskundige commissies binnen een |
seulement qu'en 2000 et 2001 sur les demandes introduites par les | redelijke termijn uitspraak hebben gedaan door pas in 2000 en in 2001 |
een beslissing te nemen over de aanvragen ingediend door de | |
intéressés en 1995. Il lui appartient seulement de dire si, en fixant | betrokkenen in 1995. Het staat het Hof enkel te zeggen of de wetgever, |
au 1er septembre 1990, par une loi du 22 février 1994, la date à | door bij een wet van 22 februari 1994 de datum waarop de betrokken |
laquelle les personnes intéressées doivent avoir exercé l'art | personen gedurende drie jaar de verpleegkunde moeten hebben beoefend, |
infirmier pendant trois ans, le législateur a porté une atteinte | op 1 september 1990 te bepalen, op onevenredige wijze afbreuk heeft |
disproportionnée aux attentes légitimes de cette catégorie de | gedaan aan de rechtmatige verwachtingen van die categorie van |
personnes. | personen. |
B.3.6. L'exigence d'un diplôme, d'un brevet ou d'un titre figurait à | B.3.6. De vereiste van een diploma, een brevet of een titel was |
l'article 21bis , introduit dans l'arrêté royal n° 78 par la loi du 20 | opgelegd in artikel 21bis , ingevoegd in het koninklijk besluit nr. 78 |
décembre 1974, l'art infirmier était défini à l'article 21ter , § 1er, | bij de wet van 20 december 1974, waarbij de verpleegkunde in artikel |
et la dérogation permise au bénéfice des personnes justifiant d'une | 21ter , § 1, werd omschreven en de afwijking in het voordeel van de |
occupation de trois ans était formulée à l'article 54bis . Toutefois, | personen die een tewerkstelling van drie jaar aantoonden, in artikel |
ces dispositions sont restées sans effet tant que n'était pas arrêtée | 54bis mogelijk werd gemaakt. Die bepalingen zijn evenwel zonder gevolg |
la liste des prestations techniques et des actes confiés à des | gebleven zolang de lijst van de technische prestaties en van de aan de |
praticiens de l'art infirmier - ce qui fut fait par l'arrêté royal du | beoefenaars van de verpleegkunde toevertrouwde handelingen niet was |
18 juin 1990 - et tant que n'était pas organisée la procédure | vastgelegd - wat is gebeurd in het koninklijk besluit van 18 juni 1990 |
permettant de saisir les commissions médicales - ce qui fut fait par | - en zolang de procedure om een zaak bij de geneeskundige commissies |
aanhangig te maken niet was geregeld - wat is gebeurd in het | |
l'arrêté royal du 8 septembre 1993. | koninklijk besluit van 8 september 1993. |
B.3.7. Il peut se concevoir que le législateur refuse de prendre en | B.3.7. Het is denkbaar dat de wetgever weigert rekening te houden met |
considération les personnes qui n'avaient pas le diplôme, le brevet ou | de personen die niet het vereiste diploma, het vereiste brevet of de |
le titre requis et qui auraient été engagées postérieurement à | vereiste titel bezitten en die na de inwerkingtreding van het |
l'entrée en vigueur de l'arrêté royal du 18 juin 1990 puisque celui-ci | koninklijk besluit van 18 juni 1990 zouden zijn aangeworven, omdat dat |
établissait la liste des actes et prestations relevant de l'art | koninklijk besluit de lijst van de verpleegkundige handelingen en |
infirmier et énumérait les diplômes, brevets et certificats requis | prestaties vastlegde en de voor de verrichting ervan vereiste |
pour les accomplir. | diploma's, brevetten en getuigschriften opsomde. |
Mais en exigeant que l'occupation remonte à trois ans à partir du 1er | Door te eisen dat de tewerkstelling drie jaar teruggaat tot 1 |
septembre 1990, c'est-à-dire à une période où, ainsi que l'admet le | september 1990, dat wil zeggen in een periode waarin het niet mogelijk |
Conseil des ministres, il n'était pas possible de connaître le contenu | was - zoals de Ministerraad toegeeft - de precieze inhoud van de |
exact de l'art infirmier et où aucune procédure n'était offerte aux | verpleegkunde te kennen en waarin de betrokkenen geen enkele procedure |
intéressés pour qu'ils puissent s'assurer qu'ils satisfaisaient à la | werd geboden om zich ervan te vergewissen dat zij aan de in artikel |
condition exigée par l'article 54bis , le législateur a pris une | 54bis opgelegde voorwaarde voldeden, heeft de wetgever echter een |
mesure qui est de nature à tromper les attentes légitimes des | maatregel aangenomen die van die aard is dat de rechtmatige |
personnes intéressées. C'est seulement quand elles ont connu le | verwachtingen van de betrokkenen kunnen worden verschalkt. Pas wanneer |
contenu de l'arrêté royal du 18 juin 1990 et de ses annexes que ces personnes ont pu décider, soit d'abandonner une profession dont l'exercice leur était désormais interdit, soit d'entreprendre des études pour obtenir les diplômes, titres ou brevets, énumérés dans les annexes de cet arrêté, qui leur permettraient d'en poursuivre l'exercice. En raison de son caractère rétroactif, la mesure n'est pas proportionnée à l'objectif poursuivi, quelle que soit l'interprétation qu'il faut lui donner. B.3.8. Ou bien il suffit, conformément à la lecture que font les requérantes devant le Conseil d'Etat, d'avoir été occupé trois ans | zij de inhoud van het koninklijk besluit van 18 juni 1990 en van de bijlagen ervan hebben vernomen, hebben die personen kunnen beslissen ofwel om een beroep waarvan de uitoefening hun voortaan werd verboden op te geven, ofwel om een studie aan te vatten teneinde de in de bijlagen van dat besluit opgesomde diploma's, titels of brevetten te behalen, wat hen in staat zou stellen dat beroep te blijven uitoefenen. Door zijn retroactieve aard is de maatregel niet evenredig met het nagestreefde doel, welke interpretatie ook eraan dient te worden gegeven. B.3.8. Ofwel is het voldoende - volgens de lezing die de verzoekende partijen voor de Raad van State eraan geven - dat men vóór 1 september |
avant le 1er septembre 1990 et, dans ce cas, la mesure peut profiter | 1990 gedurende drie jaar tewerkgesteld is geweest en in dat geval kan |
même aux personnes qui n'auraient plus exercé l'art infirmier entre | de maatregel zelfs aan de personen die tussen 1990 en 1994 de |
1990 et 1994, ce qui serait incohérent dans une profession où les | verpleegkunde niet meer zouden hebben beoefend, ten goede komen, wat |
techniques et les méthodes de soins évoluent sans cesse. | onsamenhangend zou zijn in een beroep waar de verzorgingstechnieken en |
Ou bien il faudrait, conformément à l'interprétation du Conseil des | -methodes voortdurend evolueren. Ofwel zou het vereist zijn - volgens de interpretatie van de |
ministres, à la fois justifier d'une occupation de trois ans avant le | Ministerraad - dat tegelijk een tewerkstelling van drie jaar vóór 1 |
1er septembre 1990 et pratiquer encore les activités sur lesquelles | september 1990 wordt aangetoond en de werkzaamheden waarop de aanvraag |
slaat op het tijdstip van de indiening ervan nog steeds worden | |
porte la demande au moment où celle-ci est introduite, ce qui revient | beoefend, wat erop neerkomt dat een tewerkstelling van meer dan drie |
à exiger une occupation supérieure à trois ans alors que cette durée a | jaar wordt vereist hoewel voor die duur werd geopteerd omdat die |
été choisie parce qu'elle coïncide avec celle des études permettant | samenvalt met de duur van de studie die het mogelijk maakt een van de |
d'obtenir l'un des diplômes ou brevets requis. | vereiste diploma's of brevetten te behalen. |
B.4. Il s'ensuit que, dans les limites indiquées au B.3.5, la question | B.4. Daaruit volgt dat, binnen de in B.3.5 aangegeven grenzen, de |
préjudicielle appelle une réponse affirmative. | prejudiciële vraag bevestigend dient te worden beantwoord. |
Par ces motifs, | Om die redenen, |
la Cour | het Hof |
dit pour droit : | zegt voor recht : |
L'article 54bis de l'arrêté royal n° 78 du 10 novembre 1967 relatif à | Artikel 54bis van het koninklijk besluit nr. 78 van 10 november 1967 |
l'exercice de l'art de guérir, de l'art infirmier, des professions | betreffende de uitoefening van de geneeskunst, de verpleegkunde, de |
paramédicales et aux commissions médicales (actuellement : arrêté | paramedische beroepen en de geneeskundige commissies (thans koninklijk |
royal n° 78 relatif à l'exercice des professions des soins de santé), | besluit nr. 78 betreffende de uitoefening van de |
inséré par la loi du 20 décembre 1974 et modifié par les lois des 26 | gezondheidszorgberoepen), ingevoegd bij de wet van 20 december 1974 en |
décembre 1985 et 22 février 1994, viole les articles 10 et 11 de la | gewijzigd bij de wetten van 26 december 1985 en 22 februari 1994, |
Constitution, en ce qu'il exige des personnes qui ne satisfont pas aux | schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in zoverre het van de |
personen die niet voldoen aan de bekwaamheidseisen van artikel | |
conditions de qualification prévues à l'article 21quater , qu'elles | 21quater , vereist dat zij op 1 september 1990 gedurende minstens drie |
aient été occupées pendant au moins trois ans dans un établissement de | jaar in een verzorgingsinstelling of in een kabinet van een geneesheer |
soins ou un cabinet médical ou dentaire à la date du 1er septembre | of tandarts tewerkgesteld zijn geweest. |
1990. Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, | Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig |
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur | artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het |
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 11 décembre 2002. | Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 11 december 2002. |
Le greffier, | De griffier, |
P.-Y. Dutilleux. | P.-Y. Dutilleux. |
Le président, | De voorzitter, |
M. Melchior. | M. Melchior. |