Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 171/2002 du 27 novembre 2002 Numéro du rôle : 2311 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 307bis du Code civil, posée par le juge de paix du canton de Westerlo. La Cour d'arbitrage, composé après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : I. Objet de la question préjudicielle Par j(...)"
Extrait de l'arrêt n° 171/2002 du 27 novembre 2002 Numéro du rôle : 2311 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 307bis du Code civil, posée par le juge de paix du canton de Westerlo. La Cour d'arbitrage, composé après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : I. Objet de la question préjudicielle Par j(...) Uittreksel uit arrest nr. 171/2002 van 27 november 2002 Rolnummer 2311 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 307bis van het Burgerlijk Wetboek, gesteld door de vrederechter van het kanton Westerlo. Het Arbitragehof, wijst na beraad het volgende arrest : I. Onderwerp van de prejudiciële vraag Bij vonnis van(...)
COUR D'ARBITRAGE ARBITRAGEHOF
Extrait de l'arrêt n° 171/2002 du 27 novembre 2002 Uittreksel uit arrest nr. 171/2002 van 27 november 2002
Numéro du rôle : 2311 Rolnummer 2311
En cause : la question préjudicielle relative à l'article 307bis du In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 307bis van het
Code civil, posée par le juge de paix du canton de Westerlo. Burgerlijk Wetboek, gesteld door de vrederechter van het kanton Westerlo.
La Cour d'arbitrage, Het Arbitragehof,
composée des présidents A. Arts et M. Melchior, et des juges P. samengesteld uit de voorzitters A. Arts en M. Melchior, en de rechters
Martens, R. Henneuse, M. Bossuyt, A. Alen et J.-P. Snappe, assistée du P. Martens, R. Henneuse, M. Bossuyt, A. Alen en J.-P. Snappe,
greffier P.-Y. Dutilleux, présidée par le président A. Arts, bijgestaan door de griffier P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van voorzitter A. Arts,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle I. Onderwerp van de prejudiciële vraag
Par jugement du 21 décembre 2001 en cause de R. Papen contre C. Van Bij vonnis van 21 december 2001 in zake R. Papen tegen C. Van Den
Den Bulck, dont l'expédition est parvenue au greffe de la Cour Bulck, waarvan de expeditie ter griffie van het Arbitragehof is
d'arbitrage le 31 décembre 2001, le juge de paix du canton de Westerlo ingekomen op 31 december 2001, heeft de vrederechter van het kanton
a posé la question préjudicielle suivante : Westerlo de volgende prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 307bis du Code civil, tel qu'il a été inséré par l'article « Schendt artikel 307bis van het Burgerlijk Wetboek, zoals ingevoegd
6 de la loi du 1er juillet 1974, viole-t-il les articles 10 et 11 de bij artikel 6 van de wet van 1 juli 1974, de artikelen 10 en 11 van de
la Constitution en ce qu'il établit une différence de traitement Grondwet, doordat het een verschil in behandeling instelt tussen de
entre, d'une part, le débiteur d'une pension alimentaire accordée en schuldenaar van een uitkering tot onderhoud die werd toegestaan
vertu des articles 306 et 307 du Code civil, laquelle pension peut krachtens de artikelen 306 en 307 B.W., uitkering die onbeperkt kan
être réduite ou supprimée de façon illimitée selon les modifications worden verminderd of afgeschaft al naar de wijzigingen in de behoeften
des besoins et des ressources des parties et, d'autre part, le en de bestaansmiddelen van de partijen, en anderzijds de schuldenaar
débiteur d'une pension alimentaire accordée en vertu de l'article 301 van een uitkering tot onderhoud toegestaan op grond van artikel 301
du Code civil, laquelle pension ne peut, par application du paragraphe B.W., uitkering die met toepassing van § 3, tweede en derde lid, van
3, alinéas 2 et 3, dudit article 301, être réduite ou supprimée que kwestieus artikel 301 B.W. slechts kan worden verminderd of afgeschaft
dans deux hypothèses légales qui requièrent chaque fois la preuve in twee wettelijke hypothesen waarbij telkens een ingrijpende
d'une modification sensible des circonstances ? » wijziging van de omstandigheden dient aangetoond te worden ? »
(...) (...)
IV. En droit IV. In rechte
(...) (...)
B.1. La Cour est interrogée sur la compatibilité, avec les articles 10 B.1. Het Hof wordt ondervraagd over de bestaanbaarheid, met de
et 11 de la Constitution, de l'article 307bis du Code civil, parce artikelen 10 en 11 van de Grondwet, van artikel 307bis van het
Burgerlijk Wetboek, omdat het een verschil in behandeling zou
qu'il instaurerait une différence de traitement entre le créancier instellen tussen de schuldeiser van een uitkering tot levensonderhoud
d'une pension alimentaire accordée en vertu des articles 306 et 307bis toegekend krachtens de artikelen 306 en 307bis van het Burgerlijk
du Code civil, laquelle peut être adaptée ou supprimée en fonction de Wetboek, die op grond van gelijk welke wijziging in de situatie van de
quelque modification que ce soit de la situation du débiteur onderhoudsplichtige kan worden aangepast of afgeschaft, en de
d'aliments, et le créancier d'une pension alimentaire accordée en schuldeiser van een uitkering tot levensonderhoud toegekend krachtens
vertu de l'article 301, § 3, alinéas 2 et 3, du Code civil, qui ne artikel 301, § 3, tweede en derde lid, van het Burgerlijk Wetboek,
peut voir celle-ci réduite ou supprimée qu'en cas de modification uitkering die slechts kan worden verminderd of afgeschaft in geval van
sensible de la situation du bénéficiaire de la pension alimentaire ou een ingrijpende wijziging in de situatie van de onderhoudsgerechtigde
en cas de modification sensible de la situation du débiteur de cette of in geval van een ingrijpende wijziging in de situatie van de
pension par suite de circonstances indépendantes de sa volonté. onderhoudsplichtige als gevolg van omstandigheden buiten zijn wil.
B.2.1. L'article 307bis du Code civil, sur lequel porte la question B.2.1. Artikel 307bis van het Burgerlijk Wetboek, waarop de
préjudicielle, dispose : prejudiciële vraag betrekking heeft, bepaalt :
« La pension alimentaire accordée en vertu des articles 306 et 307 « De uitkering tot levensonderhoud krachtens de artikelen 306 en 307
mag een derde gedeelte van de inkomsten van de schuldenaar te boven
pourra excéder le tiers des revenus du débiteur et être adaptée ou gaan en worden aangepast of afgeschaft al naar de wijzigingen in de
supprimée selon les modifications des besoins et des ressources des behoeften en de bestaansmiddelen van partijen. De nalatenschap van de
parties. La succession du débiteur prédécédé sans laisser d'enfants de schuldenaar, vooroverleden zonder kinderen uit zijn huwelijk met de
son mariage avec le survivant, doit des aliments à ce dernier selon overlevende achter te laten, is aan de laatstgenoemde levensonderhoud
les règles de l'article 205 » (actuellement, il faut lire : 205bis ). verschuldigd volgens de regels van artikel 205 » (thans, lees : 205bis ).
B.2.2. L'article 306 du Code civil dispose : B.2.2. Artikel 306 van het Burgerlijk Wetboek bepaalt :
« Pour l'application des articles 299, 300 et 301, l'époux qui obtient « Voor de toepassing van de artikelen 299, 300 en 301, wordt de
le divorce sur base du 1er alinéa de l'article 232, est considéré echtgenoot die de echtscheiding verkrijgt op grond van artikel 232,
comme l'époux contre qui le divorce est prononcé; le tribunal pourra eerste lid, geacht de echtgenoot te zijn tegen wie de echtscheiding is
en décider autrement si l'époux demandeur apporte la preuve que la uitgesproken; de rechtbank kan er anders over beslissen indien de
eisende echtgenoot het bewijs levert dat de feitelijke scheiding te
séparation de fait est imputable aux fautes et manquements de l'autre wijten is aan de fouten en tekortkomingen van de andere echtgenoot. »
époux. » B.2.3. L'article 301 du Code civil dispose : B.2.3. Artikel 301 van het Burgerlijk Wetboek bepaalt :
« § 1er. Le tribunal peut accorder à l'époux qui a obtenu le divorce, « § 1. De rechtbank kan aan de echtgenoot die de echtscheiding heeft
sur les biens et les revenus de l'autre époux, une pension pouvant verkregen, uit de goederen en de inkomsten van de andere echtgenoot,
permettre au bénéficiaire, compte tenu de ses revenus et possibilités, een uitkering toekennen die, rekening houdend met zijn inkomsten en
d'assurer son existence dans des conditions équivalentes à celles dont mogelijkheden, hem in staat stellen kan in zijn bestaan te voorzien op
il bénéficiait durant la vie commune. een gelijkwaardige wijze als tijdens het samenleven.
§ 2. Le tribunal qui accorde la pension constate que celle-ci est § 2. De rechtbank die de uitkering toekent stelt vast dat deze van
adaptée de plein droit aux fluctuations de l'indice des prix à la rechtswege aangepast wordt aan de schommelingen van het indexcijfer
consommation. van de consumptieprijzen.
Het basisbedrag van de uitkering stemt overeen met het indexcijfer van
Le montant de base de la pension correspond à l'indice des prix à la de consumptieprijzen van de maand gedurende welke het vonnis of het
consommation du mois au cours duquel le jugement ou l'arrêt prononçant arrest dat de echtscheiding uitspreekt, kracht van gewijsde heeft
le divorce est coulé en force de chose jugée, à moins que le tribunal verkregen, tenzij de rechtbank er anders over beslist. Om de twaalf
en décide autrement. Tous les 12 mois, le montant de la pension est maanden wordt het bedrag van de uitkering van rechtswege aangepast in
adapté en fonction de la hausse ou de la baisse de l'indice des prix à verhouding tot de verhoging of de verlaging van het indexcijfer van de
la consommation du mois correspondant. consumptieprijzen van de overeenstemmende maand.
Ces modifications sont appliquées à la pension dès l'échéance qui suit Deze wijzigingen worden op de uitkeringen toegepast vanaf de vervaldag
la publication au Moniteur belge de l'indice nouveau à prendre en die volgt op de bekendmaking in het Belgisch Staatsblad van het in
considération. aanmerking te nemen nieuwe indexcijfer.
Le tribunal peut, dans certains cas, appliquer un autre système De rechtbank kan nochtans in bepaalde omstandigheden een ander systeem
d'adaptation de la pension au coût de la vie. van aanpassing van de uitkering aan de kosten van levensonderhoud
§ 3. Si, par suite de circonstances indépendantes de la volonté du toepassen. § 3. Indien de uitkering, ingevolge omstandigheden onafhankelijk van
bénéficiaire de la pension, celle-ci n'est plus suffisante et ce dans de wil van de uitkeringsgerechtigde, in ruime mate ontoereikend is
une mesure importante, pour sauvegarder la situation prévue au § 1er, geworden om de in § 1 bedoelde toestand te waarborgen, kan de
le tribunal peut augmenter la pension. rechtbank de uitkering verhogen.
Si, par suite d'une modification sensible de la situation du Indien de toestand van de uitkeringsgerechtigde een ingrijpende
bénéficiaire, le montant de la pension ne se justifie plus, le wijziging heeft ondergaan zodat het bedrag van de uitkering niet meer
tribunal peut réduire ou supprimer la pension. verantwoord is, kan de rechtbank de uitkering verminderen of opheffen.
Ceci vaut également en cas de modification sensible de la situation du Dit geldt eveneens bij ingrijpende wijziging van de toestand van de
débiteur de la pension par suite de circonstances indépendantes de sa uitkeringsplichtige ingevolge omstandigheden onafhankelijk van zijn
volonté. wil.
§ 4. En aucun cas, le montant de la pension ne peut excéder le tiers § 4. Het bedrag van de uitkering mag in geen geval hoger zijn dan een
des revenus de l'époux débiteur de la pension. derde van de inkomsten van de tot uitkering gehouden echtgenoot.
[...] » B.3. Les règles constitutionnelles de l'égalité et de la non-discrimination n'excluent pas qu'une différence de traitement soit établie entre des catégories de personnes, pour autant qu'elle repose sur un critère objectif et qu'elle soit raisonnablement justifiée. Les mêmes règles s'opposent, par ailleurs, à ce que soient traitées de manière identique, sans qu'apparaisse une justification raisonnable, des catégories de personnes se trouvant dans des situations qui, au regard de la mesure considérée, sont essentiellement différentes. L'existence d'une telle justification doit s'apprécier en tenant compte du but et des effets de la mesure critiquée ainsi que de la nature des principes en cause; le principe d'égalité est violé lorsqu'il est établi qu'il n'existe pas de rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens employés et le but visé. B.4. Alors que le divorce pour cause déterminée visé aux articles 229 [...] » B.3. De grondwettelijke regels van de gelijkheid en de niet-discriminatie sluiten niet uit dat een verschil in behandeling tussen bepaalde categorieën van personen wordt ingesteld, voor zover dat verschil op een objectief criterium berust en het redelijk verantwoord is. Dezelfde regels verzetten er zich overigens tegen dat categorieën van personen, die zich ten aanzien van de aangevochten maatregel in wezenlijk verschillende situaties bevinden, op identieke wijze worden behandeld, zonder dat daarvoor een redelijke verantwoording bestaat. Het bestaan van een dergelijke verantwoording moet worden beoordeeld rekening houdend met het doel en de gevolgen van de betwiste maatregel en met de aard van de ter zake geldende beginselen; het gelijkheidsbeginsel is geschonden wanneer vaststaat dat geen redelijk verband van evenredigheid bestaat tussen de aangewende middelen en het beoogde doel. B.4. Terwijl de echtscheiding wegens bepaalde feiten bedoeld in de artikelen 229 en 231 van het Burgerlijk Wetboek gegrond is op de fout
et 231 du Code civil est fondé sur la faute de l'un des époux, le van één van de echtgenoten, is de echtscheiding bedoeld in artikel
divorce visé à l'article 232, alinéa 1er, du même Code est fondé, 232, eerste lid, van hetzelfde Wetboek, volgens de toelichting bij het
selon les développements de la proposition de loi ayant abouti à la wetsvoorstel dat heeft geleid tot de wet van 1 juli 1974 waarbij het
loi du 1er juillet 1974 qui a inséré l'article 307bis en cause dans le in het geding zijnde artikel 307bis in het Burgerlijk Wetboek is
Code civil, sur la circonstance qu'après un certain nombre d'années de ingevoegd, gegrond op de omstandigheid dat na een aantal jaren van
séparation de fait, « la chance d'une réconciliation entre les époux feitelijke scheiding, « de kans op verzoening tussen echtgenoten
est devenue inexistante » (Doc. parl. , Sénat, 1971-1972, n° 161, p. onbestaande is geworden » (Parl. St. , Senaat, 1971-1972, nr. 161, p.
1). 1).
B.5. En ce que l'article 301, § 3, du Code civil exige que les B.5. In zoverre artikel 301, § 3, van het Burgerlijk Wetboek vereist
circonstances qui font varier la situation économique du bénéficiaire dat de omstandigheden die de economische situatie van de
(alinéa 1er) ou du débiteur (alinéa 3) de la pension alimentaire uitkeringsgerechtigde (eerste lid) of van de uitkeringsplichtige
soient indépendantes de leur volonté, cette disposition contient une précision qui ne figure pas à l'article 307bis du même Code. Cette différence de rédaction n'implique toutefois aucune différence de traitement. En ne permettant de tenir compte, pour modifier le montant de la pension alimentaire, que des circonstances indépendantes de la volonté des intéressés, le législateur s'est borné à rappeler une règle générale selon laquelle le débiteur d'une pension alimentaire ne peut se mettre volontairement dans une situation qui lui permettrait (derde lid) van de uitkering tot levensonderhoud beïnvloeden onafhankelijk zijn van hun wil, bevat die bepaling een precisering die niet wordt vermeld in artikel 307bis van hetzelfde Wetboek. Dat verschil in formulering impliceert evenwel geen enkel verschil in behandeling. Doordat de wetgever enkel toestaat dat, om het bedrag van de uitkering tot levensonderhoud te wijzigen, alleen rekening wordt gehouden met omstandigheden die onafhankelijk zijn van de wil van de betrokkenen, heeft hij zich ertoe beperkt een algemene regel in herinnering te brengen volgens welke de uitkeringsplichtige zich niet vrijwillig in een situatie mag stellen die het hem mogelijk zou maken aan zijn
d'éluder son obligation légale. wettelijke verplichting te ontsnappen.
B.6. En ce que l'article 301, § 3, du Code civil ne permet au juge B.6. In zoverre artikel 301, § 3, van het Burgerlijk Wetboek de
d'augmenter la pension alimentaire que si elle est devenue rechter enkel toestaat de uitkering tot levensonderhoud te verhogen
insuffisante « dans une mesure importante » (alinéa 1er) et en ce indien zij « in ruime mate » ontoereikend is geworden (eerste lid), en
qu'il ne l'autorise à la supprimer ou à la diminuer qu'en cas de in zoverre het hem enkel toestaat ze op te heffen of te verminderen in
modification « sensible » de la situation économique des ex-époux geval van « ingrijpende » wijziging van de economische toestand van de
(alinéas 2 et 3), il contient une exigence qui n'est pas formulée à gewezen echtgenoten (tweede en derde lid), bevat het een vereiste die
l'article 307bis du même Code. niet is verwoord in artikel 307bis van hetzelfde Wetboek.
La rédaction de ce dernier article exprime la volonté du législateur De formulering van het laatstvermelde artikel brengt de wil van de
de prolonger le devoir de secours auquel le divorce a mis fin tandis wetgever tot uiting om de plicht tot hulp waaraan de echtscheiding een
que l'article 301 traduit davantage son souci d'indemniser le einde heeft gemaakt, te verlengen, terwijl artikel 301 nog meer de
préjudice subi par l'époux innocent. Il ne s'ensuit cependant pas que nadruk legt op zijn bekommernis om het door de onschuldige echtgenoot
cette différence de traitement serait discriminatoire. geleden nadeel te vergoeden. Daaruit volgt evenwel niet dat dat
verschil in behandeling discriminatoir zou zijn.
B.7. C'est au législateur qu'il appartient de déterminer, dans l'un et B.7. In beide gevallen komt het de wetgever toe de grondslag van de
l'autre cas, quel est le fondement de la pension et de préciser les uitkering te bepalen en de omstandigheden te preciseren die de
circonstances qui justifient sa modification. Les articles 10 et 11 de wijziging ervan verantwoorden. De artikelen 10 en 11 van de Grondwet
la Constitution ne sont violés que quand le traitement différent des worden slechts geschonden wanneer de verschillende behandeling van de
deux situations a des effets disproportionnés. Tel est le cas, ainsi beide situaties onevenredige gevolgen heeft. Zulks is het geval, zoals
que l'a jugé la Cour par son arrêt n° 48/2000, de l'absence, à het Hof heeft geoordeeld in zijn arrest nr. 48/2000, voor het
l'article 307bis du Code civil, de la limitation à un tiers des ontbreken in artikel 307bis van het Burgerlijk Wetboek van de
revenus du débiteur de la pension.
En revanche, il n'apparaît pas que la différence de traitement décrite beperking tot een derde van de inkomsten van de onderhoudsplichtige.
en B.6 ait des effets disproportionnés : dans l'un et l'autre cas, Daarentegen blijkt het in B.6 beschreven verschil in behandeling geen
l'article 306 renvoyant à l'article 301, la pension doit permettre à onevenredige gevolgen te hebben : vermits artikel 306 verwijst naar
artikel 301, moet in beide gevallen de uitkering de
l'époux créancier, « compte tenu de ses revenus et possibilités, uitkeringsgerechtigde echtgenoot « rekening houdend met zijn inkomsten
d'assurer son existence dans des conditions équivalentes à celles dont en mogelijkheden, [...] in staat stellen [...] in zijn bestaan te
il bénéficiait durant la vie commune », les deux types de pension voorzien op een gelijkwaardige wijze als tijdens het samenleven »,
ayant, ainsi que l'a jugé la Cour de cassation, un caractère vermits de beide types van uitkering, zoals het Hof van Cassatie heeft
alimentaire et indemnitaire. geoordeeld, zowel een onderhouds- als een vergoedend karakter hebben.
B.8. La question préjudicielle appelle une réponse négative. B.8. De prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
L'article 307bis du Code civil ne viole pas les articles 10 et 11 de Artikel 307bis van het Burgerlijk Wetboek schendt de artikelen 10 en
11 van de Grondwet niet, in zoverre het de aanpassing of afschaffing
la Constitution en ce qu'il autorise l'adaptation ou la suppression de toestaat van de uitkering tot levensonderhoud, toegekend aan de
la pension alimentaire accordée à l'époux qui a obtenu le divorce sur echtgenoot die de echtscheiding heeft verkregen op grond van artikel
pied de l'article 232, alinéa 1er, du Code civil, selon les 232, eerste lid, van het Burgerlijk Wetboek, naar gelang van de
modifications des besoins et des ressources des parties. wijzigingen in de behoeften en de bestaansmiddelen van de partijen.
Ainsi prononcé en langue néerlandaise et en langue française, Aldus uitgesproken in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 27 novembre 2002. Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 27 november 2002.
Le greffier, De griffier,
P.-Y. Dutilleux. P.-Y. Dutilleux.
Le président, De voorzitter,
A. Arts. A. Arts.
^