Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 22/2002 du 23 janvier 2002 Numéro du rôle : 2052 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 171, alinéa 2, de la loi-programme du 22 décembre 1989, tel qu'il a été remplacé par l'article 112 de la loi du 2 La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et A. Arts, et des juges L. François, E(...)"
Extrait de l'arrêt n° 22/2002 du 23 janvier 2002 Numéro du rôle : 2052 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 171, alinéa 2, de la loi-programme du 22 décembre 1989, tel qu'il a été remplacé par l'article 112 de la loi du 2 La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et A. Arts, et des juges L. François, E(...) Uittreksel uit arrest nr. 22/2002 van 23 januari 2002 Rolnummer 2052 Inzake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 171, tweede lid, van de programmawet van 22 december 1989, zoals vervangen door artikel 112 van de wet van 20 juli 1991 ho Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en A. Arts, en de rechters L. Fran(...)
COUR D'ARBITRAGE ARBITRAGEHOF
Extrait de l'arrêt n° 22/2002 du 23 janvier 2002 Uittreksel uit arrest nr. 22/2002 van 23 januari 2002
Numéro du rôle : 2052 Rolnummer 2052
En cause : la question préjudicielle relative à l'article 171, alinéa Inzake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 171, tweede lid,
2, de la loi-programme du 22 décembre 1989, tel qu'il a été remplacé van de programmawet van 22 december 1989, zoals vervangen door artikel
par l'article 112 de la loi du 20 juillet 1991 portant des 112 van de wet van 20 juli 1991 houdende sociale en diverse
dispositions sociales et diverses, posée par la Cour du travail de Liège. bepalingen, gesteld door het Arbeidshof te Luik.
La Cour d'arbitrage, Het Arbitragehof,
composée des présidents M. Melchior et A. Arts, et des juges L. samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en A. Arts, en de rechters
François, E. De Groot, A. Alen, J.-P. Moerman et E. Derycke, assistée L. François, E. De Groot, A. Alen, J.-P. Moerman en E. Derycke,
du greffier L. Potoms, présidée par le président M. Melchior, bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter M. Melchior,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle I. Onderwerp van de prejudiciële vraag
Par arrêt du 14 septembre 2000 en cause de l'Office national de Bij arrest van 14 september 2000 in zake de Rijksdienst voor
l'emploi contre E. Oguz, dont l'expédition est parvenue au greffe de Arbeidsvoorziening tegen E. Oguz, waarvan de expeditie ter griffie van
la Cour d'arbitrage le 12 octobre 2000, la Cour du travail de Liège a het Arbitragehof is ingekomen op 12 oktober 2000, heeft het Arbeidshof
posé la question préjudicielle suivante : te Luik de volgende prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 171, alinéa 2, de la loi-programme du 22 décembre 1989, « Schendt artikel 171, tweede lid, van de programmawet van 22 december
tel que modifié par l'article 112 de la loi du 20 juillet 1991, 1989, zoals gewijzigd bij artikel 112 van de wet van 20 juli 1991, in
interprété comme établissant une présomption irréfragable d'occupation die zin geïnterpreteerd dat het een onweerlegbaar vermoeden van
à temps plein opposable au travailleur ou à l'assuré social, en voltijdse tewerkstelling instelt dat aan de werknemer of aan de
sociaal verzekerde, te dezen een werkloze, door een instelling van
l'espèce à un chômeur, par une institution de sécurité sociale, en sociale zekerheid, te dezen de R.V.A., kan worden tegengeworpen, de
l'espèce, l'ONEm, viole-t-il les articles 10 et 11 de la Constitution artikelen 10 en 11 van de gecoördineerde Grondwet, in voorkomend geval
coordonnée - le cas échéant, lus conjointement avec l'article 6 de la in samenhang gelezen met artikel 6 van het Verdrag tot bescherming van
Convention de sauvegarde des droits de l'homme et des libertés fondamentales - en ce que notamment : 1. cette disposition sanctionne avec la même rigueur, d'une part, l'employeur qui ne respecte pas une obligation susceptible d'être pénalement sanctionnée, à savoir l'affichage de l'horaire variable, obligation qui lui est propre et qu'il peut seul remplir et, d'autre part, le travailleur occupé à temps partiel auquel n'est imposée aucune obligation personnelle relative à cet affichage, rompant ainsi l'égalité des armes puisque ce travailleur ne peut suppléer au manquement et se verra néanmoins opposer, par les institutions de de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, doordat met name : 1. die bepaling met eenzelfde gestrengheid, enerzijds, de werkgever bestraft die een verplichting waarvan de niet-naleving strafrechtelijk kan worden bestraft, niet nakomt, namelijk de aanplakking van het veranderlijk werkrooster, verplichting die hem eigen is en waaraan hij alleen kan voldoen, en, anderzijds, de deeltijds tewerkgestelde werknemer aan wie geen persoonlijke verplichting in verband met die aanplakking wordt opgelegd, waarbij aldus de gelijkheid van wapens wordt verbroken, vermits die werknemer de tekortkoming niet kan
sécurité sociale dont l'ONEm, le caractère irréfragable de la présomption avec toutes les conséquences qui en découlent, 2. et en ce que conformément à la jurisprudence bien établie, la présomption irréfragable d'occupation à temps plein n'est pas opposable par le travailleur à l'employeur fautif, empêchant par là le travailleur d'obtenir à tout le moins la rémunération correspondante, en telle sorte que s'il doit rembourser les allocations de chômage perçues au cours de son occupation, il est sanctionné, sans pouvoir se défendre ni obtenir réparation de son dommage, pour une faute qu'il goedmaken en toch aan hem door de instellingen van sociale zekerheid, waaronder de R.V.A., het onweerlegbare karakter van het vermoeden zal worden tegengeworpen, met alle gevolgen die daaruit voortvloeien, 2. en doordat overeenkomstig de gevestigde rechtspraak het onweerlegbare vermoeden van voltijdse tewerkstelling door de werknemer niet aan de in gebreke blijvende werkgever kan worden tegengeworpen, waarbij de werknemer aldus wordt belet ten minste de overeenstemmende bezoldiging te verkrijgen, zodat, wanneer hij verplicht wordt de werkloosheidsuitkeringen die hij tijdens zijn tewerkstelling heeft ontvangen terug te betalen, hij wordt gestraft zonder zich te kunnen verdedigen noch herstel van de door hem geleden schade te verkrijgen,
n'a pas commise et qu'il n'est pas en mesure d'empêcher, alors que voor een fout die hij niet heeft begaan en die hij niet in staat is te
l'employeur ne doit, à l'égard du même travailleur, pas subir les beletten, terwijl de werkgever ten aanzien van dezelfde werknemer de
conséquences de son manquement ? » gevolgen van zijn tekortkoming niet moet ondergaan ? »
(...) (...)
IV. En droit IV. In rechte
(...) (...)
B.1. La question préjudicielle invite la Cour à se prononcer sur la
compatibilité avec les articles 10 et 11 de la Constitution, le cas
échéant, lus conjointement avec l'article 6 de la Convention B.1. In de prejudiciële vraag wordt het Hof verzocht zich uit te
européenne des droits de l'homme, de l'article 171, alinéa 2, de la spreken over de bestaanbaarheid van artikel 171, tweede lid, van de
loi-programme du 22 décembre 1989, remplacé par l'article 112 de la programmawet van 22 december 1989, zoals vervangen bij artikel 112 van
loi du 20 juillet 1991 portant des dispositions sociales et diverses. de wet van 20 juli 1991 houdende sociale en diverse bepalingen, met de
artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in voorkomend geval in samenhang
gelezen met artikel 6 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.
B.2. Cet article énonçait, avant sa modification par la loi du 26 B.2. Dat artikel stelde, vóór de wijziging ervan bij de wet van 26
juillet 1996 : juli 1996 :
« Sauf preuve du contraire apportée par l'employeur, les travailleurs « Behoudens bewijs van het tegendeel dat door de werkgever wordt
à temps partiel seront présumés, à défaut d'inscription dans les aangebracht, worden de deeltijdse werknemers vermoed bij ontstentenis
documents visés aux articles 160, 162 et 165 ou d'utilisation des van inschrijving in de documenten bedoeld bij de artikelen 160, 162 en
appareils visés à l'article 164, avoir effectué leurs prestations 165 of bij gebrek aan gebruik van de apparatuur bedoeld in artikel
conformément aux horaires qui ont fait l'objet des mesures de 164, hun prestaties te hebben verricht overeenkomstig de werkroosters
publicité visées aux articles 157 à 159. die openbaar zijn gemaakt op de wijze bedoeld bij de artikelen 157 tot
159. Bij ontstentenis van openbaarmaking van de werkroosters, zoals bedoeld
A défaut de publicité des horaires prévus dans les articles 157 à 159, in de artikelen 157 tot 159, worden de werknemers vermoed hun
les travailleurs seront présumés avoir effectué leurs prestations dans prestaties te hebben verricht in het kader van een arbeidsovereenkomst
le cadre d'un contrat de travail à temps plein sans que la preuve du voor voltijdse arbeid zonder dat het bewijs van het tegendeel kan
contraire puisse être apportée. » aangebracht worden. »
B.3.1. Le juge a quo interroge la Cour sur la question de savoir si, B.3.1. De verwijzende rechter vraagt het Hof of artikel 171, tweede
en établissant une présomption irréfragable d'occupation à temps plein
opposable au travailleur ou à l'assuré social, en l'espèce à un
chômeur, par une institution de sécurité sociale, en l'espèce l'Office
national de l'emploi (ONEm), l'article 171, alinéa 2, de la
loi-programme du 22 décembre 1989, tel qu'il a été remplacé par lid, van de programmawet van 22 december 1989, zoals vervangen bij
l'article 112 de la loi du 20 juillet 1991, ne serait pas incompatible artikel 112 van de wet van 20 juli 1991, doordat het een onweerlegbaar
avec le principe d'égalité et de non-discrimination en ce que cette vermoeden van voltijdse tewerkstelling instelt dat aan de werknemer of
disposition s'impose avec la même rigueur à l'employeur et au aan de sociaal verzekerde, te dezen een werkloze, door een instelling
travailleur, tandis que l'obligation d'affichage des horaires de van sociale zekerheid, te dezen de Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening
travail pèse exclusivement sur l'employeur. B.3.2. Le juge a quo interroge également la Cour sur la compatibilité de la disposition en cause avec le principe constitutionnel précité, en ce que, conformément à une jurisprudence bien établie, le travailleur ne pourrait se prévaloir contre son employeur de la présomption que la disposition incriminée instaure et ne pourrait dès lors obtenir une rémunération correspondant à un travail à temps plein, tandis qu'il est tenu de rembourser à l'Office national de l'emploi (ONEm) les allocations de chômage qu'il a perçues. Le travailleur subirait ainsi les conséquences du comportement fautif de son employeur sans pouvoir se défendre ni obtenir réparation de son dommage. B.4. Il ressort des éléments du dossier, ainsi que de la décision de renvoi, que la disposition incriminée doit être comprise dans l'interprétation qu'en a faite la Cour de cassation dans un arrêt du (R.V.A.), kan worden tegengeworpen, niet strijdig zou zijn met het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie, in zoverre die bepaling met dezelfde strakheid wordt opgelegd aan de werkgever en de werknemer, terwijl de verplichting van aanplakking van de werkroosters exclusief op de werkgever weegt. B.3.2. De verwijzende rechter vraagt het Hof tevens naar de bestaanbaarheid van de in het geding zijnde bepaling met het voormelde grondwettelijke beginsel, in zoverre, overeenkomstig een gevestigde rechtspraak, de werknemer niet tegen zijn werkgever het vermoeden zou kunnen doen gelden dat door de betwiste bepaling wordt ingevoerd en bijgevolg niet een met een voltijdse tewerkstelling overeenstemmende bezoldiging zou kunnen verkrijgen, terwijl hij ertoe gehouden is de door hem geïnde werkloosheidsuitkeringen terug te betalen aan de Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening (R.V.A.). De werknemer zou aldus de gevolgen dragen van het foutieve gedrag van zijn werkgever, zonder zich daartegen te kunnen verweren of schadevergoeding te kunnen verkrijgen. B.4. Uit de elementen van het dossier, alsmede uit de verwijzingsbeslissing, volgt dat de betwiste bepaling dient te worden begrepen in de interpretatie die het Hof van Cassatie in een arrest
28 avril 1997. Dans cet arrêt, la Cour de cassation a considéré que van 28 april 1997 eraan heeft gegeven. In dat arrest heeft het Hof van
les dispositions des articles 157 à 159 et 171, alinéa 2, de la Cassatie geoordeeld dat de bepalingen van de artikelen 157 tot 159 en
loi-programme « ne concernent pas le contrat conclu entre l'employeur 171, tweede lid, van de programmawet « [niet] de overeenkomst tussen
et le travailleur à temps partiel; qu'elles visent un meilleur de werkgever en de deeltijdse werknemer [...] betreffen; dat zij ter
contrôle du travail à temps partiel afin de prévenir et de réprimer le voorkoming en bestrijding van zwartwerk, een beter toezicht op
travail au noir; qu'il en résulte que [...] la présomption deeltijdse arbeid beogen; dat daaruit volgt dat [...] het
irréfragable [a été] établie [...] à l'usage des fonctionnaires et des onweerlegbaar vermoeden [...] ten behoeve van de bevoegde ambtenaren
institutions ». en instellingen is gevestigd ».
B.5. Les règles constitutionnelles de l'égalité et de la non-discrimination n'excluent pas qu'une différence de traitement soit établie entre des catégories de personnes, pour autant qu'elle repose sur un critère objectif et qu'elle soit raisonnablement justifiée. Les mêmes règles s'opposent, par ailleurs, à ce que soient traitées de manière identique, sans qu'apparaisse une justification raisonnable, des catégories de personnes se trouvant dans des situations qui, au regard de la mesure considérée, sont essentiellement différentes. L'existence d'une telle justification doit s'apprécier en tenant compte du but et des effets de la mesure critiquée ainsi que de la nature des principes en cause; le principe d'égalité est violé lorsqu'il est établi qu'il n'existe pas de rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens employés et le but visé. B.5. De grondwettelijke regels van de gelijkheid en de niet-discriminatie sluiten niet uit dat een verschil in behandeling tussen bepaalde categorieën van personen wordt ingesteld, voor zover dat verschil op een objectief criterium berust en het redelijk verantwoord is. Dezelfde regels verzetten er zich overigens tegen dat categorieën van personen, die zich ten aanzien van de aangevochten maatregel in wezenlijk verschillende situaties bevinden, op identieke wijze worden behandeld, zonder dat daarvoor een redelijke verantwoording bestaat. Het bestaan van een dergelijke verantwoording moet worden beoordeeld rekening houdend met het doel en de gevolgen van de betwiste maatregel en met de aard van de ter zake geldende beginselen; het gelijkheidsbeginsel is geschonden wanneer vaststaat dat geen redelijk verband van evenredigheid bestaat tussen de aangewende middelen en het beoogde doel.
B.6. Les travaux préparatoires de la loi du 22 décembre 1989 révèlent B.6. Uit de parlementaire voorbereiding van de wet van 22 december
que l'article 171 constitue une mesure visant à lutter contre le 1989 blijkt dat artikel 171 een maatregel is ter bestrijding van het
travail au noir et contre les abus en matière d'allocations de sécurité sociale : zwartwerk en van de misbruiken inzake socialezekerheidsuitkeringen :
« Le travail au noir [...] est particulièrement difficile à détecter « Dit zwartwerk is bijzonder moeilijk op te sporen wanneer het de vorm
lorsqu'il prend la forme d'heures de travail prestées en dehors d'un aanneemt van arbeid gepresteerd buiten een stelsel van deeltijdse
régime de travail à temps partiel lui-même défini de façon peu
précise. » (Doc. parl., Chambre, 1989-1990, n° 975/10, p. 45, et arbeid, dat zelf weinig precies omschreven is. » (Parl. St., Kamer,
Sénat, 1989-1990, n° 849-2, p. 24) 1989-1990, nr. 975/10, p. 45, en Senaat, 1989-1990, nr. 849-2, p. 24)
et en
« En outre, la plupart de ces travailleurs à temps partiel bénéficiant « Het merendeel van deze deeltijds tewerkgestelde werknemers ontvangen
d'allocations de chômage complémentaires, une partie de ces daarenboven nog aanvullende werkloosheidsuitkeringen zodat, ingeval
allocations est perçue abusivement, car cumulée avec des prestations van cumulatie met arbeidsprestaties, deze uitkeringen onrechtmatig
de travail. worden ontvangen.
Les présentes dispositions entendent mettre fin à ces pratiques en
rendant possible une meilleure connaissance des prestations réellement Doordat een betere kijk op de werkelijk verrichte prestaties mogelijk
effectuées par les travailleurs à temps partiel. » (Doc. parl., wordt, willen deze bepalingen een einde stellen aan deze praktijken. »
Chambre, 1989-1990, n° 975/1, p. 59) (Parl. St., Kamer, 1989-1990, nr. 975/1, p. 59)
La modification apportée à l'article 171 par la loi du 20 juillet 1991 De bij de wet van 20 juli 1991 in artikel 171 aangebrachte wijziging
avait pour but, ainsi qu'il ressort des travaux préparatoires, de had tot doel, zoals blijkt uit de parlementaire voorbereiding, te
préciser qu'un « employeur qui n'a pas respecté les obligations preciseren dat « een werkgever die de verplichtingen, opgelegd door de
imposées par la loi [...] ne peut donc se prévaloir de l'illégalité de wet, niet heeft nageleefd [...] bijgevolg zijn onwettige toestand niet
la situation pour apporter la preuve du contraire » (Doc. parl., kan laten voorgaan door het bewijs van het tegendeel aan te brengen »
Sénat, 1990-1991, n° 1374-1, p. 39). (Parl. St., Senaat, 1990-1991, nr. 1374-1, p. 39).
B.7. L'instauration d'une présomption irréfragable d'occupation à B.7. Het instellen van een onweerlegbaar vermoeden van voltijdse
temps plein dans le chef de l'employeur qui n'a pas respecté tewerkstelling door de werkgever die de verplichting van
l'obligation de publicité est un moyen pertinent pour atteindre le but openbaarmaking niet heeft nageleefd, vormt een middel dat pertinent is
poursuivi par le législateur. om het door de wetgever nagestreefde doel te bereiken.
Toutefois, dès lors que c'est à l'employeur que la loi impose de Aangezien de wet aan de werkgever de verplichting oplegt om de
publier les horaires de travail des travailleurs à temps partiel, et werkroosters van de deeltijdse werknemers openbaar te maken, en niet
non au travailleur, celui-ci se trouve dans une situation différente. aan de werknemer, bevindt deze laatste zich echter in een
Lorsque l'obligation d'affichage précitée n'a pas été remplie, le verschillende situatie. Wanneer aan de verplichting van aanplakking
travailleur à temps partiel subit les conséquences du comportement niet is voldaan, draagt de deeltijdse werknemer de gevolgen van het
fautif de l'employeur, comportement sur lequel le travailleur a peu de foutieve gedrag van de werkgever, een gedrag waarop de werknemer
prise. weinig vat heeft.
B.8. Si la disposition incriminée facilite la charge de la preuve pour B.8. Ofschoon de in het geding zijnde bepaling de bewijslast
les fonctionnaires et les institutions, il est disproportionné par vergemakkelijkt voor de ambtenaren en de instellingen, is het
rapport à l'objectif poursuivi par le législateur d'établir à charge onevenredig met de door de wetgever nagestreefde doelstelling dat ten
des travailleurs une présomption irréfragable, même si le travailleur laste van de werknemers een onweerlegbaar vermoeden wordt ingesteld,
peut en principe mettre en cause la responsabilité de l'employeur. zelfs indien de werknemer in beginsel de verantwoordelijkheid van de
werkgever in het geding kan brengen.
B.9. Le juge a quo interroge la Cour sur la violation, par la B.9. De verwijzende rechter vraagt het Hof naar de schending, door de
disposition incriminée, des articles 10 et 11 de la Constitution, le betwiste bepaling, van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in
cas échéant, lus conjointement avec l'article 6 de la Convention voorkomend geval in samenhang gelezen met artikel 6 van het Europees
européenne des droits de l'homme. Verdrag voor de Rechten van de Mens.
Lorsque la Cour a constaté la violation des articles 10 et 11 de la Wanneer het Hof de schending heeft vastgesteld van de artikelen 10 en
Constitution pris isolément, il n'y a plus lieu d'examiner en outre 11 van de Grondwet afzonderlijk gelezen, dient niet meer te worden
si, comme le suggère la question préjudicielle, ces dispositions onderzocht of, zoals in de prejudiciële vraag wordt gesuggereerd, die
constitutionnelles lues conjointement avec l'article 6 de la grondwettelijke bepalingen in samenhang gelezen met artikel 6 van het
Convention européenne des droits de l'homme sont violées et de Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens zijn geschonden en
vérifier à cette occasion si les dispositions de cet article de la daarbij na te gaan of de bepalingen van dat artikel van het genoemde
susdite Convention sont applicables en l'espèce. Verdrag te dezen van toepassing zijn.
B.10. La question préjudicielle appelle une réponse positive. B.10. De prejudiciële vraag dient bevestigend te worden beantwoord.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
L'article 171, alinéa 2, de la loi-programme du 22 décembre 1989, Artikel 171, tweede lid, van de programmawet van 22 december 1989,
remplacé par l'article 112 de la loi du 20 juillet 1991 portant des zoals vervangen door artikel 112 van de wet van 20 juli 1991 houdende
dispositions sociales et diverses, viole les articles 10 et 11 de la sociale en diverse bepalingen, schendt de artikelen 10 en 11 van de
Constitution en ce qu'il n'autorise pas le travailleur à temps partiel Grondwet, in zoverre het de deeltijdse werknemer niet toestaat het
à réfuter la présomption de travail à temps plein établie lorsque vermoeden van voltijdse tewerkstelling te weerleggen wanneer de
l'employeur n'a pas respecté son obligation de publicité des horaires werkgever zijn verplichting van openbaarmaking van de werkroosters van
de travail des travailleurs à temps partiel. de deeltijdse werknemers niet is nagekomen.
Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 23 janvier 2002. Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 23 januari 2002.
Le greffier, Le président, De griffier, De voorzitter,
L. Potoms. M. Melchior. L. Potoms. M. Melchior.
^