Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 11/2002 du 16 janvier 2002 Numéro du rôle : 2065 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 444 du Code de commerce , posée par le Tribunal d(...) La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et A. Arts, et des juges L. François, M(...)"
Extrait de l'arrêt n° 11/2002 du 16 janvier 2002 Numéro du rôle : 2065 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 444 du Code de commerce , posée par le Tribunal d(...) La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et A. Arts, et des juges L. François, M(...) Uittreksel uit arrest nr. 11/2002 van 16 januari 2002 Rolnummer 2065 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 444 van het Wetboek van Koophandel Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en A. Arts, en de rechters L. Fran(...)
COUR D'ARBITRAGE ARBITRAGEHOF
Extrait de l'arrêt n° 11/2002 du 16 janvier 2002 Uittreksel uit arrest nr. 11/2002 van 16 januari 2002
Numéro du rôle : 2065 Rolnummer 2065
En cause : la question préjudicielle relative à l'article 444 du Code In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 444 van het
de commerce (loi du 18 avril 1851 sur les faillites, banqueroutes et Wetboek van Koophandel (wet van 18 april 1851 op het faillissement, de
sursis), posée par le Tribunal de commerce de Charleroi. bankbreuk en de opschorting van betaling), gesteld door de Rechtbank
van Koophandel te Charleroi.
La Cour d'arbitrage, Het Arbitragehof,
composée des présidents M. Melchior et A. Arts, et des juges L. samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en A. Arts, en de rechters
François, M. Bossuyt, E. De Groot, J.-P. Snappe et E. Derycke, L. François, M. Bossuyt, E. De Groot, J.-P. Snappe en E. Derycke,
assistée du greffier L. Potoms, présidée par le président M. Melchior, bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter M. Melchior,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle I. Onderwerp van de prejudiciële vraag
Par jugement du 10 octobre 2000 en cause de A. Posilovic et I. Vausort Bij vonnis van 10 oktober 2000 in zake A. Posilovic en I. Vausort
contre la société coopérative P & V Assurances, dont l'expédition est tegen de coöperatieve vennootschap P & V Verzekeringen, waarvan de
parvenue au greffe de la Cour d'arbitrage le 27 octobre 2000, le expeditie ter griffie van het Arbitragehof is ingekomen op 27 oktober
Tribunal de commerce de Charleroi a posé la question préjudicielle 2000, heeft de Rechtbank van Koophandel te Charleroi de volgende
suivante : prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 444 de la loi du 18 avril 1851, que le Tribunal de céans « Is artikel 444 van de wet van 18 april 1851, dat deze Rechtbank
est tenu d'appliquer par l'effet des dispositions régissant les dient toe te passen ingevolge de bepalingen die de wetsconflicten in
conflits de lois dans le temps, en tant que cette disposition opère un de tijd regelen, niet strijdig met de artikelen 10 en 11 van de
dessaisissement général et absolu du failli et qu'elle s'oppose à ce Grondwet, doordat die bepaling een absolute en algemene
que le failli puisse percevoir personnellement les indemnités buitenbezitstelling van de gefailleerde instelt en zij zich ertegen
destinées à réparer un préjudice présent et un préjudice postérieur à verzet dat de gefailleerde persoonlijk de vergoedingen kan ontvangen
la date où aura lieu la clôture de faillite, quelle que soit la nature die bestemd zijn voor het herstel van huidige schade en schade van na
de ces préjudices et alors que les autres catégories de personnes, de datum van het sluiten van het faillissement, ongeacht de aard van
dont notamment les travailleurs salariés, voient ces mêmes indemnités die schade, terwijl ten aanzien van de andere categorieën van
généralement être insaisissables, n'est-il pas contraire aux articles personen, waaronder met name de werknemers, diezelfde vergoedingen
10 et 11 de la Constitution ? » over het algemeen niet voor beslag vatbaar zijn ? »
(...) (...)
IV. En droit IV. In rechte
(...) (...)
B.1. L'article 444 du Code de commerce (loi du 18 avril 1851 sur les B.1. Artikel 444 van het Wetboek van Koophandel (wet van 18 april 1851
faillites, banqueroutes et sursis) disposait : op het faillissement, de bankbreuk en de opschorting van betaling) bepaalde :
« Le failli, à compter du jugement déclaratif de la faillite, est « Te rekenen van het vonnis van faillietverklaring verliest de
gefailleerde van rechtswege het beheer over al zijn goederen, alsmede
dessaisi de plein droit de l'administration de tous ses biens, même de over de goederen die hij gedurende het faillissement mocht verkrijgen.
ceux qui peuvent lui échoir tant qu'il est en état de faillite. Alle betalingen, verrichtingen en handelingen van de gefailleerde en
Tous payements, opérations et actes faits par le failli, et tous alle betalingen aan de gefailleerde, gedaan na het vonnis, zijn
payements faits au failli depuis ce jugement sont nuls de droit. » rechtens nietig. »
B.2. Cette disposition a été abrogée par la loi du 8 août 1997 mais le B.2. Die bepaling is opgeheven bij wet van 8 augustus 1997 maar de
juge a quo estime qu'elle reste d'application à l'espèce à propos de verwijzende rechter is van mening dat zij van toepassing blijft op de
laquelle il interroge la Cour. zaak waarover hij aan het Hof een vraag stelt.
La disposition en cause est examinée abstraction faite de la loi du 14 De in het geding zijnde bepaling wordt onderzocht zonder rekening te
janvier 1993, qui, notamment, a modifié l'article 476 du même Code, et houden met de wet van 14 januari 1993, die onder meer artikel 476 van
hetzelfde Wetboek heeft gewijzigd, noch met de wet van 30 maart 1994,
de la loi du 30 mars 1994 remplacée par la loi du 13 avril 1995 vervangen door de wet van 13 april 1995 tot wijziging van artikel
modifiant l'article 29bis et abrogeant l'article 29ter de la loi du 21 29bis en tot opheffing van artikel 29ter van de wet van 21 november
novembre 1989 relative à l'assurance obligatoire de la responsabilité 1989 betreffende de verplichte aansprakelijkheidsverzekering inzake
en matière de véhicules automoteurs. B.3. Suivant les termes de la question préjudicielle, la Cour est interrogée sur la différence de traitement résultant de l'article 444 précité, en ce qu'il opère un dessaisissement général et absolu du failli et s'oppose ainsi à ce qu'il puisse percevoir personnellement les indemnités destinées à réparer un préjudice présent et un préjudice postérieur à la date où aura lieu la clôture de la faillite, quelle que soit la nature de ces préjudices, alors que ces indemnités auraient généralement un caractère insaisissable dans le chef des autres justiciables et notamment des travailleurs salariés. motorrijtuigen. B.3. Volgens de bewoordingen van de prejudiciële vraag wordt het Hof ondervraagd over het verschil in behandeling dat voortvloeit uit het voormelde artikel 444, doordat het een algemene en absolute buitenbezitstelling van de gefailleerde tot stand brengt en zich aldus ertegen verzet dat hij persoonlijk de schadevergoeding zou kunnen ontvangen die bestemd is om een huidig nadeel en een nadeel dat zich voordoet na de datum waarop het faillissement zal zijn gesloten, te herstellen, ongeacht de aard van het nadeel, terwijl die schadevergoedingen over het algemeen niet in beslag zouden kunnen worden genomen wanneer het gaat om andere rechtsonderhorigen en met name werknemers. In de motivering van het vonnis is gesteld dat het betwiste artikel
Il est précisé dans la motivation du jugement que l'article 444 en 444 onbillijk is geoordeeld in de rechtsleer en in een gedeelte van de
cause a été jugé inéquitable par la doctrine et par une partie de la
jurisprudence (thèse consacrée d'ailleurs par l'article 16, alinéa 4, rechtspraak (stelling die trouwens wordt bevestigd door artikel 16,
de la loi du 8 août 1997) en ce qu'il amenait, selon les termes de ce vierde lid, van de wet van 8 augustus 1997) doordat het volgens de
jugement, à « dessaisir le failli des indemnités extrapatrimoniales bewoordingen van het vonnis tot gevolg had dat « de gefailleerde
buiten bezit werd gesteld van de extrapatrimoniale schadevergoedingen
qui lui revenaient ». die hem toekwamen ».
B.4. En faisant référence au caractère généralement insaisissable des B.4. Door ernaar te verwijzen dat de schadevergoedingen die hij
indemnités qu'il vise, le juge compare les faillis aux salariés bedoelt over het algemeen niet in beslag kunnen worden genomen,
vergelijkt de rechter de gefailleerden met de werknemers die worden
protégés par les articles 1409, §§ 1er et 1erbis, et 1410, § 1er, 4° beschermd door de artikelen 1409, §§ 1 en 1bis, en 1410, § 1, 4° en
et 5°, et § 2, 4° et 5°, du Code judiciaire. Ceux-ci disposent, dans 5°, en § 2, 4° en 5°, van het Gerechtelijk Wetboek. Die artikelen, in
la version résultant de la loi du 24 mars 2000 : hun versie die volgt uit de wet van 24 maart 2000, bepalen :
«

Art. 1409.§ 1er. Les sommes payées en exécution d'un contrat de

«

Art. 1409.§ 1. Bedragen uitgekeerd ter uitvoering van een

louage de travail, d'un contrat d'apprentissage, d'un statut, d'un
abonnement ainsi que celles qui sont payées aux personnes qui, arbeidsovereenkomst, een leerovereenkomst, een statuut, een
autrement qu'en vertu d'un contrat de louage de travail, fournissent abonnement, alsmede die welke worden uitgekeerd aan personen die tegen
contre rémunération des prestations de travail sous l'autorité d'une loon onder het gezag van een ander persoon arbeid verrichten buiten
autre personne, peuvent être cédées ou saisies sans limitation pour la een arbeidsovereenkomst, kunnen onbeperkt overgedragen of in beslag
partie du montant total de ces sommes qui dépasse 35 000 F par mois genomen worden, voor het gedeelte van hun totaal bedrag boven 35 000
civil. frank per kalendermaand.
La partie de ces sommes supérieure à 29 000 francs et n'excédant pas Het gedeelte van die bedragen boven 29 000 frank en tot ten hoogste 32
32 000 francs par mois civil, ne peut être cédée ni saisie pour plus 000 frank per kalendermaand, kan niet worden overgedragen of in beslag
de 30 % au total, la partie supérieure à 32 000 francs et n'excédant genomen voor meer dan 30 % in totaal, het gedeelte boven 32 000 frank
pas 35 000 francs par mois civil, ne peut être cédée ni saisie pour en tot ten hoogste 35 000 frank per kalendermaand, kan niet worden
plus de 40 % au total; la partie supérieure à 27 000 francs et overgedragen of in beslag genomen voor meer dan 40 % in totaal; het
n'excédant pas 29 000 francs par mois civil, ne peut être cédée ni gedeelte boven 27 000 frank en tot ten hoogste 29 000 frank per
kalendermaand, kan niet worden overgedragen of in beslag genomen voor
saisie pour plus d'un cinquième au total. meer dan een vijfde in totaal.
La part de ces sommes qui ne dépasse pas 27 000 F par mois civil ne Het gedeelte van genoemde bedragen dat 27 000 frank per kalendermaand
peut être cédée ni saisie. niet te boven gaat, is niet vatbaar voor overdracht of beslag.
Lorsque les personnes, visées à l'alinéa premier, ont un ou plusieurs Wanneer de personen, bedoeld in het eerste lid, een kind of meerdere
enfants à charge, les montants mentionnés aux alinéas précédents sont kinderen ten laste hebben, worden de bedragen vermeld in de voorgaande
majorés de 2 000 francs par enfant à charge. Le Roi détermine ce qu'il leden verhoogd met 2 000 frank per kind ten laste. De Koning bepaalt
y a lieu d'entendre par enfant à charge. wat moet verstaan worden onder kind ten laste.
§ 1erbis. Les revenus d'autres activités que celles visées au § 1er, § 1bis. Inkomsten uit andere activiteiten dan deze bedoeld in § 1,
peuvent être cédés ou saisis sans limitation pour la partie du montant kunnen onbeperkt overgedragen of in beslag genomen worden, voor het
total de ces sommes qui dépassent 35 000 francs par mois civil. gedeelte van hun totaal bedrag boven 35 000 frank per kalendermaand.
La partie de ces sommes supérieure à 29 000 francs et n'excédant pas Het gedeelte van die bedragen boven 29 000 frank en tot ten hoogste 35
35 000 francs par mois civil, ne peut être cédée ni saisie pour plus 000 frank per kalendermaand, kan niet worden overgedragen of in beslag
de deux cinquièmes au total; la partie supérieure à 27 000 francs et genomen voor meer dan twee vijfde in totaal; het gedeelte boven 27 000
n'excédant pas 29 000 francs par mois civil, ne peut être cédée ni frank en tot ten hoogste 29 000 frank per kalendermaand, kan niet
saisie pour plus d'un cinquième au total. worden overgedragen of in beslag genomen voor meer dan een vijfde in
La partie de ces sommes qui ne dépasse pas 27 000 francs par mois totaal. Het gedeelte van die bedragen dat 27 000 frank per kalendermaand niet
civil ne peut être cédée ni saisie. te boven gaat, is niet vatbaar voor overdracht of beslag.
Lorsque des personnes, bénéficiant de revenus visés à l'alinéa 1er, Wanneer personen die inkomsten genieten, bedoeld in het eerste lid,
ont un ou plusieurs enfants à charge, les montants mentionnés aux één of meer kinderen ten laste hebben, worden de bedragen vermeld in
alinéas précédents sont majorés de 2 000 francs par enfant à charge. de voorgaande leden verhoogd met 2 000 frank per kind ten laste. De
Le Roi détermine ce qu'il y a lieu d'entendre par enfant à charge. Koning bepaalt wat moet verstaan worden onder kind ten laste.
[...] [...]

Art. 1410.§ 1er. L'article 1409, § 1erbis, [...] est en outre

Art. 1410.§ 1. Artikel 1409, § 1bis, [...] vindt bovendien toepassing

applicable : op :
[...] [...]
4° aux indemnités pour incapacité de travail et aux allocations 4° de uitkeringen wegens arbeidsongeschiktheid en de
d'invalidité payées en vertu de la législation relative à l'assurance invaliditeitsuitkeringen betaald krachtens de wetgeving op de ziekte-
maladie-invalidité ou, de la loi du 16 juin 1960 portant notamment en invaliditeitsverzekering of de wet van 16 juni 1960 die onder meer
garantie des prestations sociales assurées en faveur des anciens de maatschappelijke prestaties waarborgt ten gunste van de gewezen
employés du Congo belge et du Ruanda Urundi et de la législation werknemers van Belgisch-Congo en Ruanda-Urundi en de wetgeving
relative à la sécurité sociale d'outre-mer; betreffende de overzeese sociale zekerheid;
5° aux indemnités, rentes et allocations payés en vertu de la 5° de uitkeringen, renten en toelagen betaald krachtens de wetgeving
législation sur la réparation des dommages résultant des accidents du op de vergoeding van de schade uit arbeidsongevallen of
travail ou des maladies professionnelles, de la dite loi du 16 juin beroepsziekten, de genoemde wet van 16 juni 1960 of
1960 ou de contrats d'assurance souscrits en application des verzekeringsovereenkomsten aangegaan bij toepassing van de wetgeving
op de overzeese sociale zekerheid, met uitzondering van het gedeelte
dispositions de la législation prévue au § 2, 4°, du présent article; van de uitkering bedoeld in § 2, 4°, van dit artikel;
[...] [...]
§ 2. Ne sont ni cessibles ni saisissables à charge du bénéficiaire les § 2. De volgende schuldvorderingen zijn niet vatbaar voor overdracht
créances suivantes : of beslag ten laste van de rechthebbende :
[...] [...]
4° la partie de l'indemnité payée en vertu de la législation sur la 4° het gedeelte van de vergoedingen uitgekeerd krachtens de wetgeving
réparation des dommages résultant des accidents du travail, qui
dépasse 100 p.c. et qui est accordée aux grands blessés dont l'état op de vergoeding van schade uit arbeidsongevallen die 100 pct.
nécessite absolument et normalement l'assistance d'une autre personne, overschrijdt en toegekend wordt aan zwaar verminkten wier toestand de
ainsi que les montants accordés au titre d'aide d'une tierce personne hulp van een andere persoon volstrekt en normaal vergt, evenals de
en vertu de la loi relative à l'assurance obligatoire soins de santé bedragen toegekend voor de behoefte aan andermans hulp krachtens de
wet betreffende de verplichte verzekering voor geneeskundige
et indemnités, coordonnée le 14 juillet 1994; verzorging en uitkeringen, gecoördineerd op 14 juli 1994;
5° les sommes à payer : 5° de bedragen uit te keren :
1. au bénéficiaire de prestations de santé, à titre d'intervention à 1. aan de rechthebbende van geneeskundige verstrekkingen als
charge de l'assurance soins de santé et indemnités ou en vertu de la tegemoetkoming ten laste van de verzekering voor geneeskundige
loi du 16 juin 1960 ou de la législation relative à la sécurité verzorging en uitkeringen of krachtens de wet van 16 juni 1960 of de
sociale d'outremer; wetgeving betreffende de overzeese sociale zekerheid;
2. à titre de soins médicaux, chirurgicaux, pharmaceutiques et 2. als kosten voor geneeskundige, heelkundige, farmaceutische en
hospitaliers ou de frais d'appareils de prothèse et d'orthopédie à une verplegingszorgen of als kosten voor prothesen en orthopedische
personne victime d'un accident du travail ou d'une maladie toestellen aan een door een arbeidsongeval of een beroepsziekte
professionnelle, conformément à la législation sur les accidents du getroffen persoon krachtens de wetgeving betreffende de
travail ou les maladies professionnelles; arbeidsongevallen of de beroepsziekten;
[...] ». [...] ».
B.5.1. Il y a lieu de relever que l'article 476, § 3, du Code de B.5.1. Er dient te worden opgemerkt dat artikel 476, § 3, van het
Wetboek van Koophandel (voormelde wet van 18 april 1851) van het
actief van het faillissement uitsloot de bedragen, sommen en
commerce (loi du 18 avril 1851 précitée) excluait de l'actif de la betalingen die de gefailleerde ontvangt na de faillietverklaring, in
faillite, dans la mesure où ils sont insaisissables en vertu des zoverre daarop geen beslag kan worden gelegd krachtens de artikelen
articles 1409 à 1412 du Code judiciaire ou de lois particulières, les 1409 tot 1412 van het Gerechtelijk Wetboek of bijzondere wetten. In
montants, sommes et payements que le failli recueille à partir de la
déclaration de faillite. Ces dispositions visent les indemnités et die bepalingen zijn de vergoedingen en uitkeringen bedoeld die worden
allocations payées en vertu des législations sur l'assurance betaald krachtens de wetgevingen op de ziekte- en
maladie-invalidité et sur les accidents du travail (article 1410, § 1er, invaliditeitsverzekering en op de arbeidsongevallen (artikel 1410, §
4° et 5°, et § 2, 4° et 5°). 1, 4° en 5°, en § 2, 4° en 5°).
B.5.2. Le dessaisissement du failli est une mesure qui vise à protéger B.5.2. De buitenbezitstelling van de gefailleerde is een maatregel die
les créanciers en leur garantissant qu'il ne sera pas porté atteinte tot doel heeft de schuldeisers te beschermen door hen de waarborg te
au patrimoine du failli à compter du jour du jugement déclaratif de bieden dat het patrimonium van de gefailleerde niet zal worden
aangetast te rekenen vanaf de dag waarop het vonnis van
faillite. faillietverklaring wordt uitgesproken.
B.5.3. En tant qu'une indemnité due à un failli a pour objet de B.5.3. In zoverre een schadevergoeding verschuldigd aan de
gefailleerde ertoe strekt een inkomensverlies als gevolg van een
réparer une perte de revenus résultant d'une incapacité de travail, arbeidsongeschiktheid te vergoeden, moet zij worden vergeleken met de
elle doit être comparée aux montants, sommes et payements visés par bedragen, sommen en betalingen bedoeld in voormeld artikel 1410, § 1,
l'article 1410, § 1er, 4° et 5°, et § 2, 4° et 5°, précité, du Code 4° en 5°, en § 2, 4° en 5°, van het Gerechtelijk Wetboek. Aangezien de
judiciaire. Dès lors qu'au regard de la finalité des indemnités, le failli se trouve dans une situation analogue à celle des personnes bénéficiant de la protection organisée par les dispositions précitées du Code judiciaire, il est discriminatoire de le priver totalement du bénéfice de cette protection, que le préjudice réparé soit ou non postérieur à la clôture de la faillite. B.6. La question préjudicielle appelle une réponse affirmative. Par ces motifs, la Cour gefailleerde zich, in het licht van de doelstelling van de schadevergoedingen, in een analoge situatie bevindt als die van de personen die de bescherming genieten die is georganiseerd bij de voormelde bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek, is het discriminerend hem het voordeel van die bescherming volledig te ontnemen, ongeacht of het nadeel waarvoor de schadevergoeding wordt toegekend, zich vóór of na de sluiting van het faillissement heeft voorgedaan. B.6. De prejudiciële vraag dient bevestigend te worden beantwoord. Om die redenen, het Hof,
dit pour droit : zegt voor recht :
L'article 444 du Code de commerce (loi du 18 avril 1851 sur les Artikel 444 van het Wetboek van Koophandel (wet van 18 april 1851 op
het faillissement, de bankbreuk en de opschorting van betaling)
faillites, banqueroutes et sursis) viole les articles 10 et 11 de la schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in zoverre het de
Constitution, en ce qu'il prive totalement le failli du droit de gefailleerde volledig het recht ontneemt om een schadevergoeding te
percevoir une indemnité réparant une perte de revenus due à une ontvangen die bedoeld is om een inkomensverlies ten gevolge van een
incapacité de travail. arbeidsongeschiktheid te herstellen.
Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 16 janvier 2002. Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 16 januari 2002.
Le greffier, Le président, De griffier, De voorzitter,
L. Potoms. M. Melchior. L. Potoms. M. Melchior.
^