Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt du --
← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 56/2001 du 8 mai 2001 Numéro du rôle : 1876 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 320 du Code civil, posée par le Tribunal de première instance de Nivelles. La Cour d'arbitrage, composée du prés après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : I. Objet de la question préjudicielle Par jug(...)"
Extrait de l'arrêt n° 56/2001 du 8 mai 2001 Numéro du rôle : 1876 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 320 du Code civil, posée par le Tribunal de première instance de Nivelles. La Cour d'arbitrage, composée du prés après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : I. Objet de la question préjudicielle Par jug(...) Uittreksel uit arrest nr. 56/2001 van 8 mei 2001 Rolnummer 1876 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 320 van het Burgerlijk Wetboek, gesteld door de Rechtbank van eerste aanleg te Nijvel. Het Arbitragehof, samengesteld ui wijst na beraad het volgende arrest : I. Onderwerp van de prejudiciële vraag Bij vonnis van(...)
COUR D'ARBITRAGE ARBITRAGEHOF
Extrait de l'arrêt n° 56/2001 du 8 mai 2001 Uittreksel uit arrest nr. 56/2001 van 8 mei 2001
Numéro du rôle : 1876 Rolnummer 1876
En cause : la question préjudicielle relative à l'article 320 du Code In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 320 van het
civil, posée par le Tribunal de première instance de Nivelles. Burgerlijk Wetboek, gesteld door de Rechtbank van eerste aanleg te Nijvel.
La Cour d'arbitrage, Het Arbitragehof,
composée du président M. Melchior, des juges L. François, A. Arts et samengesteld uit voorzitter M. Melchior, de rechters L. François, A.
M. Bossuyt, et, conformément à l'article 60bis de la loi spéciale du 6 Arts en M. Bossuyt, en, overeenkomstig artikel 60bis van de bijzondere
janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage, du président émérite G. De wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof, emeritus voorzitter G. De
Baets, du juge honoraire J. Delruelle et du juge émérite E. Cerexhe, Baets, ererechter J. Delruelle en emeritus rechter E. Cerexhe,
assistée du greffier L. Potoms, présidée par le président M. Melchior, bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter M. Melchior,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle I. Onderwerp van de prejudiciële vraag
Par jugement du 18 janvier 2000 en cause de K. Ez-Zaaf contre Y. Bij vonnis van 18 januari 2000 in zake K. Ez-Zaaf tegen Y. Allart en
Allart et B. Wautier, dont l'expédition est parvenue au greffe de la B. Wautier, waarvan de expeditie ter griffie van het Arbitragehof is
Cour d'arbitrage le 31 janvier 2000, le Tribunal de première instance ingekomen op 31 januari 2000, heeft de Rechtbank van eerste aanleg te
de Nivelles a posé la question préjudicielle suivante : Nijvel de volgende prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 320 du Code civil viole-t-il les articles 10 et 11 de la « Schendt artikel 320 van het Burgerlijk Wetboek de artikelen 10 en 11
Constitution combinés avec les articles 8 et 14 de la Convention van de Grondwet, gelezen in samenhang met de artikelen 8 en 14 van het
européenne de sauvegarde des droits de l'homme [et] de la Convention Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en het
internationale des droits de l'enfant en tant qu'il ne permet pas au Internationaal Verdrag inzake de rechten van het kind, in zoverre het
tribunal de première instance d'autoriser la reconnaissance de de rechtbank van eerste aanleg niet toestaat machtiging te verlenen
l'enfant par un autre homme que le mari si l'enfant a été conçu avant opdat een andere man dan de echtgenoot het kind erkent, als het kind
le mariage de la mère, tout en permettant d'autoriser la werd verwekt vóór het huwelijk van de moeder, terwijl het de
machtiging tot erkenning door diezelfde man wel toestaat als het kind
reconnaissance par ce même homme si l'enfant a été conçu pendant le werd verwekt tijdens het huwelijk, maar op een ogenblik waarop de
mariage mais à un moment où la mère vivait séparée de son mari ? » moeder gescheiden leefde van haar echtgenoot ? »
(...) (...)
IV. En droit IV. In rechte
(...) (...)
B.1. Le juge a quo interroge la Cour sur la compatibilité avec les B.1. De verwijzende rechter vraagt het Hof naar de bestaanbaarheid met
articles 10 et 11 de la Constitution combinés avec les articles 8 et de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang gelezen met de
14 de la Convention européenne des droits de l'homme et avec l'article artikelen 8 en 14 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens
7 de la Convention internationale des droits de l'enfant, de l'article en met artikel 7 van het Internationaal Verdrag inzake de rechten van
320 du Code civil « en tant qu'il ne permet pas au tribunal de het kind, van artikel 320 van het Burgerlijk Wetboek, « in zoverre het
première instance d'autoriser la reconnaissance de l'enfant par un de rechtbank van eerste aanleg niet toestaat machtiging te verlenen
opdat een andere man dan de echtgenoot het kind erkent, als het kind
autre homme que le mari si l'enfant a été conçu avant le mariage de la werd verwekt vóór het huwelijk van de moeder, terwijl het de
mère, tout en permettant d'autoriser la reconnaissance par ce même machtiging tot erkenning door diezelfde man wel toestaat als het kind
homme si l'enfant a été conçu pendant le mariage mais à un moment où werd verwekt tijdens het huwelijk, maar op een ogenblik waarop de
la mère vivait séparée de son mari ». moeder gescheiden leefde van haar echtgenoot ».
Il invite donc à comparer la situation des hommes qui demandent au Hij verzoekt dus de situatie te vergelijken van de mannen die aan de
tribunal l'autorisation de reconnaître un enfant conçu avant le rechtbank de toestemming vragen om een kind te erkennen dat is verwekt
mariage de la mère et celle des hommes qui demandent au tribunal vóór het huwelijk van de moeder, met de situatie van de mannen die aan
l'autorisation de reconnaître un enfant conçu pendant le mariage à un de rechtbank de toestemming vragen om een kind te erkennen dat is
moment où la mère vivait séparée de son mari. verwekt tijdens het huwelijk op een ogenblik waarop de moeder
gescheiden leefde van haar echtgenoot.
B.2.1. L'article 320 du Code civil dispose : B.2.1. Artikel 320 van het Burgerlijk Wetboek bepaalt :
« Lorsque la paternité établie en vertu des articles 315 ou 317 n'est « Wanneer het vaderschap dat vaststaat krachtens artikel 315 of 317
pas corroborée par la possession d'état, l'enfant peut, sur niet bevestigd wordt door het bezit van staat, kan het kind met
l'autorisation du tribunal de première instance de son domicile, être machtiging van de rechtbank van eerste aanleg van zijn woonplaats,
reconnu par un autre homme que le mari : worden erkend door een andere man dan de echtgenoot :
1° s'il est né 180 jours au moins après la dissolution ou l'annulation 1° ingeval het kind geboren is tenminste 180 dagen na de ontbinding of
du mariage de la mère; de nietigverklaring van het huwelijk van de moeder;
2° s'il est né plus de 300 jours après l'audience d'introduction visée 2° ingeval het kind geboren is meer dan 300 dagen na de
à l'article 1258 du Code judiciaire et qu'un procès-verbal de inleidingszitting bedoeld in artikel 1258 van het Gerechtelijk Wetboek
en geen proces-verbaal van verzoening is opgemaakt, of na de
conciliation n'a pas été établi, ou après l'ordonnance du président beschikking van de voorzitter zitting houdend in kort geding, waarbij
siégeant en référé et autorisant les époux à résider séparément, ou de echtgenoten gemachtigd worden een afzonderlijke verblijfplaats te
après la déclaration prévue à l'article 1289 du même Code, et moins de betrekken, of na de verklaring bedoeld in artikel 1289 van hetzelfde
180 jours après le rejet définitif de la demande ou depuis la Wetboek, en minder dan 180 dagen na de definitieve afwijzing van de
conciliation des époux; eis of na de verzoening van de echtgenoten;
3° s'il est né plus de 300 jours après une ordonnance du juge de paix 3° ingeval het kind geboren is meer dan driehonderd dagen na een
rendue en vertu de l'article 223 du présent Code et autorisant les beschikking van de vrederechter gegeven krachtens artikel 223 van dit
époux à résider séparément, et moins de 180 jours depuis que cette Wetboek, waarbij de echtgenoten gemachtigd worden een afzonderlijke
verblijfplaats te betrekken, en minder dan honderdtachtig dagen nadat
mesure a pris fin ou depuis la réunion de fait des époux; aan deze maatregel een einde is gekomen, of nadat de echtgenoten
feitelijk herenigd zijn geweest;
4° si l'enfant est né plus de 300 jours après la date de la séparation 4° ingeval het kind geboren is meer dan 300 dagen na de datum van de
de fait lorsque le divorce a été prononcé en vertu des articles 229, feitelijke scheiding wanneer de echtscheiding is uitgesproken
231 ou 232. » krachtens de artikelen 229, 231 of 232. »
B.2.2. Cette disposition permet donc à un homme autre que le mari de B.2.2. Die bepaling staat dus een andere man dan de echtgenoot van de
la mère de reconnaître un enfant, lorsque la paternité du mari n'est pas corroborée par la possession d'état, pour autant qu'il y soit autorisé par le tribunal de première instance et que l'enfant soit né dans certaines hypothèses, où les époux étaient désunis au moment de la conception de l'enfant. B.3. Les règles constitutionnelles de l'égalité et de la non-discrimination n'excluent pas qu'une différence de traitement soit établie entre des catégories de personnes, pour autant qu'elle repose sur un critère objectif et qu'elle soit raisonnablement justifiée. L'existence d'une telle justification doit s'apprécier en tenant compte du but et des effets de la mesure critiquée ainsi que de la nature des principes en cause; le principe d'égalité est violé lorsqu'il est établi qu'il n'existe pas de rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens employés et le but visé. moeder toe een kind te erkennen, wanneer het vaderschap van de echtgenoot niet bevestigd wordt door het bezit van staat, en voor zover hij daartoe gemachtigd is door de rechtbank van eerste aanleg en het kind geboren is in bepaalde gevallen waarin de echtgenoten niet meer samen waren op het ogenblik dat het kind werd verwekt. B.3. De grondwettelijke regels van de gelijkheid en de niet-discriminatie sluiten niet uit dat een verschil in behandeling tussen categorieën van personen wordt ingesteld, voor zover dat verschil op een objectief criterium berust en het redelijk verantwoord is. Het bestaan van een dergelijke verantwoording moet worden beoordeeld rekening houdend met het doel en de gevolgen van de betwiste maatregel en met de aard van de ter zake geldende beginselen; het gelijkheidsbeginsel is geschonden wanneer vaststaat dat er geen redelijk verband van evenredigheid bestaat tussen de aangewende middelen en het beoogde doel.
B.4. Il existe entre les deux catégories de personnes mentionnées en B.4. Er bestaat tussen de twee categorieën van personen vermeld in B.1
B.1 une différence de traitement. Dans le cas où l'article 320 du Code civil permet à un autre homme que le mari de demander l'autorisation de reconnaître un enfant, il ressort d'un acte judiciaire que les époux étaient désunis au moment de la conception de l'enfant. Dans l'autre cas, l'enfant est conçu avant le mariage mais sa naissance se produit au sein d'une famille dont aucun signe de désunion n'est apparu judiciairement. La différence de traitement repose donc sur un critère objectif. Il s'agit toutefois de vérifier si ce critère est pertinent par rapport au but poursuivi par le législateur et si la mesure n'est pas disproportionnée. een verschil in behandeling. In het geval waarin artikel 320 van het Burgerlijk Wetboek het een andere man dan de echtgenoot mogelijk maakt de toestemming te vragen om een kind te erkennen, blijkt uit een gerechtelijke akte dat de echtgenoten niet meer samen waren op het ogenblik dat het kind werd verwekt. In het andere geval is het kind verwekt vóór het huwelijk, maar wordt het geboren in een gezin waarin er op gerechtelijk vlak geen enkel teken van ontwrichting is. Het verschil in behandeling berust dus op een objectief criterium. Het gaat echter erom te onderzoeken of dat criterium relevant is ten aanzien van het door de wetgever nagestreefde doel en of de maatregel niet onevenredig is.
B.5. La loi du 31 mars 1987 a modifié, comme son intitulé l'indique, B.5. De wet van 31 maart 1987 heeft, zoals het opschrift ervan
diverses dispositions légales relatives à la filiation; en aangeeft, verscheidene wettelijke bepalingen betreffende de afstamming
particulier, son chapitre V a inséré dans le livre Ier du Code civil gewijzigd; in het bijzonder werd in boek I van het Burgerlijk Wetboek
un nouveau titre VII intitulé « De la filiation », dont fait partie la bij hoofdstuk V ervan een nieuwe titel VII ingevoegd, met als
disposition citée ci-dessus, telle qu'elle a été modifiée par la loi opschrift « Afstamming », waarvan de hiervoor genoemde bepaling, zoals
du 27 décembre 1994. gewijzigd bij de wet van 27 december 1994, deel uitmaakt.
Volgens de memorie van toelichting bestond de bedoeling van de wet van
Selon l'exposé des motifs, un des objectifs de la loi du 31 mars 1987, 31 maart 1987, wat de afstamming betreft, onder meer erin « de
en ce qui concerne la filiation, était de « cerner le plus près
possible la vérité », c'est-à-dire la filiation biologique (Doc. waarheid zoveel mogelijk te benaderen », dit wil zeggen de biologische
parl.,Sénat, 1977-1978, n° 305/1, p. 3). S'agissant de l'établissement afstamming (Parl. St., Senaat, 1977-1978, nr. 305/1, p. 3). In verband
met de vaststelling van de afstamming van vaderszijde, werd erop
de la filiation paternelle, il a été indiqué que « la volonté de gewezen dat « de wil om de regeling van de vaststelling van de
régler l'établissement de la filiation en cernant le plus possible la afstamming zo dicht mogelijk de waarheid te doen benaderen [...] het
vérité [devait] avoir pour conséquence d'ouvrir largement les openstellen van de mogelijkheden tot betwisting tot gevolg [behoorde]
possibilités de contestation » (ibid., p. 12). Toutefois, il ressort te hebben » (ibid., p. 12). Uit dezelfde parlementaire voorbereiding
des mêmes travaux préparatoires que le législateur a également entendu blijkt echter dat de wetgever tevens hetgeen daarin de « rust der
prendre en considération et protéger ce que ces travaux appellent « la families » wordt genoemd in overweging heeft willen nemen en heeft
paix des familles », en tempérant si nécessaire à cette fin la willen beschermen door, indien hiertoe nodig, het zoeken naar de
recherche de la vérité biologique (ibid., p. 15). Il a choisi de ne biologische waarheid te temperen (ibid.,p. 15). Hij heeft ervoor
pas s'écarter de l'adage « pater is est quem nuptiae demonstrant » geopteerd niet af te stappen van het adagium « pater is est quem
(ibid., p. 11). nuptiae demonstrant » (ibid. p. 11).
B.6.1. Il résulte des travaux préparatoires que le législateur s'est B.6.1. Uit de parlementaire voorbereiding volgt dat de wetgever de
zorg had om twee verschillende doelstellingen met elkaar te verenigen
soucié de concilier deux objectifs différents : d'une part, la paix : enerzijds, de « rust der families » en, anderzijds, het in
des familles et, d'autre part, la prise en considération de la vérité aanmerking nemen van de biologische waarheid. Hij heeft gemeend dat de
biologique. Il a estimé que le premier objectif devait prévaloir eerste doelstelling voorrang moet hebben wanneer het vaderschap van de
lorsque la paternité du mari est corroborée par la possession d'état. echtgenoot wordt bevestigd door het bezit van staat. In de andere
Dans les autres cas, il a estimé que cet objectif devait également gevallen heeft hij gemeend dat die doelstelling eveneens de overhand
l'emporter, sauf lorsque les époux ou l'un d'eux ont fait apparaître, moest hebben, behalve wanneer de echtgenoten of één van hen, via
par des initiatives procédurales, que la paix de leur ménage était procedurele initiatieven, heeft doen blijken dat de rust van hun gezin
atteinte. aangetast was.
B.6.2. Compte tenu du souci de la paix des familles qu'avait le B.6.2. Rekening houdend met de door de wetgever nagestreefde zorg voor
législateur, le critère de distinction est pertinent. En effet, le de « rust der families » is het criterium van onderscheid relevant. De
législateur a pu considérer que dans les hypothèses visées à l'article 320 du Code civil, la paix des familles est déjà troublée, ce qui permet, dans des conditions bien précises, et notamment dans le seul cas où la paternité du mari n'est pas corroborée par la possession d'état, de faire prévaloir le souci de la vérité biologique. En revanche, quand l'enfant naît dans une famille fondée sur le mariage, sans aucune trace judiciaire de désunion, il a pu considérer que la paix des familles devait l'emporter sur la vérité biologique même lorsque l'enfant a été conçu avant le mariage. B.7. En outre, compte tenu des intérêts respectifs de la famille créée par le mariage et de l'homme qui souhaite reconnaître l'enfant, la mesure n'est pas manifestement disproportionnée : en se mariant, les époux pouvaient compter que même après la naissance d'un enfant conçu avant leur mariage, leur vie familiale ne pourrait être perturbée, du moins lorsqu'il y a possession d'état, par le fait qu'un autre homme que le mari soit autorisé à reconnaître l'enfant. Quant à l'intérêt de l'enfant, il pourrait être gravement affecté si la filiation paternelle au sein de la famille où il vit était remplacée par un nouveau lien de filiation en dehors de celle-ci. wetgever vermocht immers te oordelen dat in de in artikel 320 van het Burgerlijk Wetboek bedoelde gevallen de « rust der families » reeds verstoord is, wat onder welbepaalde omstandigheden, en met name in het enkele geval waarin het vaderschap van de echtgenoot niet bevestigd wordt door het bezit van staat, het mogelijk maakt dat voorrang wordt gegeven aan de zorg voor de biologische waarheid. Wanneer het kind daarentegen geboren wordt in een op het huwelijk gebaseerd gezin, zonder enig gerechtelijk spoor van ontwrichting, vermocht hij te oordelen dat de « rust der families » voorrang moest hebben op de biologische waarheid, zelfs wanneer het kind is verwekt vóór het huwelijk. B.7. Bovendien is de maatregel, rekening houdend met de respectieve belangen van het wettige gezin voortspruitend uit het huwelijk en van de man die het kind wenst te erkennen, niet kennelijk onevenredig : bij het aangaan van hun huwelijk mochten de echtgenoten erop vertrouwen dat hun gezinsleven ook na de geboorte van een kind dat verwekt is vóór hun huwelijk, niet zou kunnen worden verstoord, althans wanneer er bezit van staat is, door het feit dat een andere man dan de echtgenoot gemachtigd zou kunnen worden het kind te erkennen. Ook het belang van het kind zou grondig kunnen worden verstoord door de vervanging van de afstamming van vaderszijde binnen het gezin waar het opgroeit door een nieuwe afstammingsband buiten dat gezin.
B.8. L'article 3.1 de la Convention de New York relative aux droits de B.8. Artikel 3.1 van het Verdrag van New York inzake de rechten van
l'enfant prescrit que, dans toutes les décisions qui concernent les het kind schrijft voor dat bij alle maatregelen betreffende kinderen,
enfants, l'intérêt de ceux-ci soit la considération primordiale. hun belangen de eerste overweging vormen.
L'article 7.1 de la même Convention dispose que l'enfant a, dans la Artikel 7.1 van hetzelfde Verdrag bepaalt dat het kind, voor zover
mesure du possible, le droit de connaître ses parents et d'être élevé mogelijk, het recht heeft zijn ouders te kennen en door hen te worden
par eux. verzorgd.
Ces dispositions n'impliquent pas le droit d'établir un autre lien de Die bepalingen impliceren niet het recht om een andere band van
filiation que celui existant déjà sur la base du mariage des parents. afstamming vast te stellen dan diegene die reeds bestaat op basis van
het huwelijk van de ouders.
B.9. Les articles 8 et 14 de la Convention européenne des droits de B.9. De artikelen 8 en 14 van het Europees Verdrag voor de Rechten van
l'homme ne s'opposent pas à ce que le législateur subordonne la de Mens verzetten zich er niet tegen dat de wetgever de erkenning van
reconnaissance d'un enfant né dans le mariage et couvert par la een kind dat is geboren binnen het huwelijk en dat is gedekt door het
présomption de paternité inscrite à l'article 315 du Code civil, à in artikel 315 van het Burgerlijk Wetboek vervatte vermoeden van
certaines conditions, dans le but de préserver la stabilité de la vie vaderschap, afhankelijk maakt van bepaalde voorwaarden, met de
de famille reposant sur le mariage et le droit au respect de la vie bedoeling de stabiliteit van het gezinsleven dat op het huwelijk
familiale de ces personnes. berust en het recht op de eerbiediging van het gezinsleven van die
personen te vrijwaren.
B.10. La question préjudicielle appelle une réponse négative. B.10. De prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
L'article 320 du Code civil ne viole pas les articles 10 et 11 de la Artikel 320 van het Burgerlijk Wetboek schendt niet de artikelen 10 en
Constitution considérés isolément ou combinés avec les articles 8 et 11 van de Grondwet, afzonderlijk beschouwd of in samenhang gelezen met
14 de la Convention européenne des droits de l'homme et la Convention de artikelen 8 en 14 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de
internationale des droits de l'enfant en tant qu'il ne permet pas au Mens en het Internationaal Verdrag inzake de rechten van het kind, in
tribunal de première instance d'autoriser la reconnaissance de zoverre het de rechtbank van eerste aanleg niet toestaat machtiging te
l'enfant par un autre homme que le mari si l'enfant a été conçu avant verlenen opdat een andere man dan de echtgenoot het kind erkent, als
le mariage de la mère. het kind werd verwekt vóór het huwelijk van de moeder.
Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 8 mai 2001. Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 8 mei 2001.
Le greffier, De griffier,
L. Potoms L. Potoms
Le président, De voorzitter,
M. Melchior M. Melchior
^