← Retour vers "Extrait de l'arrêt n° 28/2001 du 1 er mars 2001 Numéro du rôle : 2107 En
cause : la question préjudicielle relative à l'article 3, § 1 er , de la loi du
20 juillet 1990 instaurant un âge flexible de la retraite pour le La Cour d'arbitrage, composée des présidents G. De Baets et M. Melchior,
et des juges H. Boel, L(...)"
Extrait de l'arrêt n° 28/2001 du 1 er mars 2001 Numéro du rôle : 2107 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 3, § 1 er , de la loi du 20 juillet 1990 instaurant un âge flexible de la retraite pour le La Cour d'arbitrage, composée des présidents G. De Baets et M. Melchior, et des juges H. Boel, L(...) | Uittreksel uit arrest nr. 28/2001 van 1 maart 2001 Rolnummer 2107 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 3, § 1, van de wet van 20 juli 1990 tot instelling van een flexibele pensioenleeftijd voor werknemers en tot aanpassing Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters G. De Baets en M. Melchior, en de rechters H. (...) |
---|---|
COUR D'ARBITRAGE | ARBITRAGEHOF |
Extrait de l'arrêt n° 28/2001 du 1er mars 2001 | Uittreksel uit arrest nr. 28/2001 van 1 maart 2001 |
Numéro du rôle : 2107 | Rolnummer 2107 |
En cause : la question préjudicielle relative à l'article 3, § 1er, de | In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 3, § 1, van de wet |
la loi du 20 juillet 1990 instaurant un âge flexible de la retraite | van 20 juli 1990 tot instelling van een flexibele pensioenleeftijd |
pour les travailleurs salariés et adaptant les pensions des | voor werknemers en tot aanpassing van de werknemerspensioenen aan de |
travailleurs salariés à l'évolution du bien-être général, posée par la | evolutie van het algemeen welzijn, gesteld door het Arbeidshof te |
Cour du travail de Bruxelles. | Brussel. |
La Cour d'arbitrage, | Het Arbitragehof, |
composée des présidents G. De Baets et M. Melchior, et des juges H. | samengesteld uit de voorzitters G. De Baets en M. Melchior, en de |
Boel, L. François, J. Delruelle, A. Arts et M. Bossuyt, assistée du | rechters H. Boel, L. François, J. Delruelle, A. Arts en M. Bossuyt, |
greffier L. Potoms, présidée par le président G. De Baets, | bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter G. De Baets, |
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : | wijst na beraad het volgende arrest : |
I. Objet de la question préjudicielle | I. Onderwerp van de prejudiciële vraag |
Par arrêt du 21 décembre 2000 en cause de J. Winsel contre l'Office | Bij arrest van 21 december 2000 in zake J. Winsel tegen de Rijksdienst |
national des pensions et autres, dont l'expédition est parvenue au | voor Pensioenen en anderen, waarvan de expeditie ter griffie van het |
greffe de la Cour d'arbitrage le 29 décembre 2000, la Cour du travail | Arbitragehof is ingekomen op 29 december 2000, heeft het Arbeidshof te |
de Bruxelles a posé la question préjudicielle suivante : | Brussel de volgende prejudiciële vraag gesteld : |
« L'article 3, § 1er, de la loi du 20 juillet 1990 instaurant un âge | « Houdt artikel 3, § 1, van de wet van 20 juli 1990 tot instelling van |
flexible de la retraite pour les travailleurs salariés et adaptant les | een flexibele pensioenleeftijd voor werknemers [en] tot aanpassing van |
pensions des travailleurs salariés à l'évolution du bien-être général, | de werknemerspensioenen aan de evolutie van het algemeen welzijn dat |
qui dispose que la fraction correspondant à chaque année civile a pour | bepaalt dat de breuk die met elk kalenderjaar overeenstemt als teller |
numérateur l'unité et pour dénominateur le nombre 45 ou 40 selon qu'il | de eenheid heeft en als noemer het getal 45 of 40 naargelang het een |
s'agit d'un homme ou d'une femme, contient-il une discrimination | man of vrouw betreft, een discriminatie in die onverenigbaar is met de |
incompatible avec les articles 10 et 11 de la Constitution en tant | artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in zoverre krachtens dit artikel |
qu'en vertu de cet article, le calcul de la pension s'effectue en | de pensioenberekening voor de man in 45sten terwijl dit voor de vrouw |
45èmes pour l'homme tandis qu'il s'effectue en 40èmes pour la femme ? » | in 40sten wordt gedaan ? » |
(...) | (...) |
IV. En droit | IV. In rechte |
(...) | (...) |
B.1. La question préjudicielle porte sur la compatibilité avec les | B.1. De prejudiciële vraag peilt naar de bestaanbaarheid met de |
articles 10 et 11 de la Constitution de l'article 3, § 1er, de la loi | artikelen 10 en 11 van de Grondwet van artikel 3, § 1, van de wet van |
du 20 juillet 1990 instaurant un âge flexible de la retraite pour les | 20 juli 1990 tot instelling van een flexibele pensioenleeftijd voor |
travailleurs salariés et adaptant les pensions des travailleurs | werknemers en tot aanpassing van de werknemerspensioenen aan de |
salariés à l'évolution du bien-être général, et plus précisément des | evolutie van het algemeen welzijn, en meer precies van volgende |
dispositions suivantes dudit article : | bepalingen ervan : |
« Le droit à la pension de retraite est acquis, par année civile, à | « Het recht op het rustpensioen wordt per kalenderjaar verkregen naar |
raison d'une fraction des rémunérations brutes réelles, fictives et | rata van een breuk van de werkelijke, fictieve en forfaitaire |
forfaitaires visées aux articles 7, 8 et 9bis de l'arrêté royal n° 50 | brutolonen bedoeld bij de artikelen 7, 8 en 9bis van het koninklijk |
[ . ] | besluit nr. 50 [ . ] |
a) [ . ] | a) [ . ] |
b) [ . ] | b) [ . ] |
La fraction correspondant à chaque année civile a pour numérateur | De breuk die met elk kalenderjaar overeenstemt heeft als teller de |
l'unité et pour dénominateur le nombre 45 ou 40 selon qu'il s'agit | eenheid en als noemer het getal 45 of 40 naargelang het een man of een |
d'un homme ou d'une femme. | vrouw betreft. |
[ . ] » | [ . ] » |
B.2. La différence de traitement entre hommes et femmes en matière de | B.2. Het verschil in behandeling tussen mannen en vrouwen inzake |
pensions des travailleurs salariés qui découle du calcul de la pension | werknemerspensioenen dat voortspruit uit de berekening van het |
de retraite à raison d'une fraction ayant pour dénominateur le nombre | rustpensioen aan de hand van een breuk met als noemer het respectieve |
45 ou 40 selon qu'il s'agit d'un homme ou d'une femme est en rapport | getal 45 of 40 naargelang het een man dan wel een vrouw betreft, houdt |
avec l'âge de la retraite respectif des hommes et des femmes tel qu'il | verband met de pensioengerechtigde leeftijd van respectievelijk mannen |
était fixé pour la période au cours de laquelle la disposition en | en vrouwen zoals die was vastgesteld in de periode waarop de thans in |
cause était encore applicable. | het geding zijnde bepaling nog van toepassing was. |
L'arrêté royal n° 50 du 24 octobre 1967 relatif à la pension de | Het koninklijk besluit nr. 50 van 24 oktober 1967 betreffende het |
retraite et de survie des travailleurs salariés, auquel renvoie la | rust- en overlevingspensioen voor werknemers, waarnaar in de in het |
disposition en cause, prévoyait - avant sa modification par la loi | geding zijnde bepaling is verwezen, voorzag - vóór de wijziging bij de |
précitée du 20 juillet 1990 - une pension de retraite à partir de | voormelde wet van 20 juli 1990 - in een rustpensioen vanaf de leeftijd |
l'âge de 65 ans pour un homme et à partir de l'âge de 60 ans pour une | van 65 jaar voor een man en vanaf de leeftijd van 60 jaar voor een |
femme (article 4), à raison d'une fraction dont le dénominateur ne | vrouw (artikel 4), aan de hand van een breuk waarvan de noemer niet |
pouvait être supérieur à 45 pour un homme et à 40 pour une femme | groter mocht zijn dan 45 voor een man en 40 voor een vrouw (artikel |
(article 10, § 1er). | 10, § 1). |
B.3. C'est à tort que l'on déduirait de l'article 2, § 1er, de la loi | |
du 20 juillet 1990, qui dispose que la pension de retraite prend cours | B.3. Ten onrechte zou uit artikel 2, § 1, van de wet van 20 juli 1990, |
au plus tôt « le premier jour du mois qui suit celui au cours duquel | dat bepaalt dat het rustpensioen ten vroegste ingaat « de eerste dag |
van de maand die volgt op de maand waarin [de betrokkene] de leeftijd | |
[l'intéressé] atteint l'âge de 60 ans », que cette loi aurait, pour | van 60 jaar bereikt », worden afgeleid dat die wet voor de pensioenen |
les pensions prenant cours à partir du 1er janvier 1991, institué un | met ingang van 1 januari 1991 een gelijke behandeling van mannen en |
traitement égal des hommes et des femmes pour ce qui est de l'âge de | vrouwen tot stand zou hebben gebracht op het stuk van de |
la retraite. | pensioengerechtigde leeftijd. |
Par la loi interprétative du 19 juin 1996, le législateur a en effet | Bij interpretatieve wet van 19 juni 1996 heeft de wetgever immers |
précisé, pour l'application des articles 2, §§ 1er, 2 et 3, et 3, §§ 1er, | verduidelijkt dat voor de toepassing van de artikelen 2, §§ 1, 2 en 3, |
2, 3, 5, 6 et 7, de la loi du 20 juillet 1990, que, par « pension de | en 3, §§ 1, 2, 3, 5, 6 en 7, van de wet van 20 juli 1990 onder het |
retraite », il y avait lieu d'entendre « le revenu de remplacement | woord « rustpensioen » moet worden verstaan « het vervangingsinkomen |
accordé au bénéficiaire qui est réputé être devenu inapte au travail | dat toegekend wordt aan de gerechtigde die wordt geacht door ouderdom |
pour cause de vieillesse, situation qui est censée se produire à l'âge | arbeidsongeschikt te zijn geworden, welke toestand voor de mannelijke |
de 65 ans pour les bénéficiaires masculins et à l'âge de 60 ans pour | gerechtigden wordt geacht te ontstaan op de leeftijd van 65 jaar en |
les bénéficiaires féminins ». | voor de vrouwelijke gerechtigden op de leeftijd van 60 jaar ». |
Il échet, certes, de constater avec l'appelant devant la juridiction a | Weliswaar moet met de appellant voor het verwijzende rechtscollege |
worden vastgesteld dat die wet niet bepaalt dat zij met terugwerkende | |
quo que cette loi ne précise pas qu'elle est applicable avec effet | kracht van toepassing is, maar het behoort tot het wezen van elke |
rétroactif, mais c'est le propre d'une loi interprétative de rétroagir | interpretatieve wet dat deze terugwerkt tot op de datum van |
à la date d'entrée en vigueur des dispositions législatives | inwerkingtreding van de wetsbepalingen die aldus geïnterpreteerd |
interprétées. | worden. |
B.4. Dans son arrêt n° 6/99 du 20 janvier 1999, la Cour a déjà indiqué | B.4. In zijn arrest nr. 6/99 van 20 januari 1999 heeft het Hof reeds |
« qu'en ce qui concerne la carrière de travailleur indépendant, il | te kennen gegeven « dat er in de in aanmerking te nemen |
existait dans les faits, durant la période de référence des dernières | referentieperiode van de voorbije decennia op het vlak van de loopbaan |
décennies qui doit être prise en compte, des différences entre les | van zelfstandigen feitelijke verschillen bestonden tussen mannen en |
hommes et les femmes, qui peuvent justifier objectivement et | vrouwen, die objectief en in redelijkheid een onderscheid tussen die |
raisonnablement qu'une distinction ait été établie entre ces | categorieën op het stuk van de pensioenleeftijd konden verantwoorden » |
catégories quant à l'âge de la retraite » (considérant B.5, in fine). | (overweging B.5, in fine). |
Pendant des décennies, il a existé, entre les hommes et les femmes, | Zowel in de loopbaan van de werknemers als in die van de zelfstandigen |
tant dans la carrière des travailleurs salariés que dans celle des | bestonden er gedurende decennia dermate verschillen tussen mannen en |
indépendants, des différences à ce point importantes que la différence | vrouwen, dat ook het verschil tussen mannen en vrouwen inzake het |
entre hommes et femmes en matière de pension de retraite des | rustpensioen van werknemers kon worden verantwoord. |
travailleurs salariés pouvait également se justifier. | B.5. In het voormelde arrest nr. 6/99 heeft het Hof eveneens doen |
B.5. Dans l'arrêt précité n° 6/99, la Cour a également observé : | opmerken : |
« que la réglementation adoptée dans le cadre de l'Union européenne | « dat ook bij de regelgeving in het raam van de Europese Unie rekening |
tient elle aussi compte des différences qui existent entre les hommes | wordt gehouden met de bestaande verschillen tussen mannen en vrouwen |
et les femmes dans les régimes de pension des Etats membres et de la | in de pensioenstelsels van de Lid-Staten en met de noodzaak om die |
nécessité de faire disparaître progressivement ces différences. | verschillen geleidelijk weg te werken. Inzonderheid wat de |
S'agissant des pensions de retraite en particulier, il y a lieu | rustpensioenen betreft, geldt de richtlijn nr. 79/7/EEG van de Raad |
d'appliquer la directive du Conseil n° 79/7/C.E.E. du 19 décembre 1978 | van 19 december 1978 ' betreffende de geleidelijke tenuitvoerlegging |
` relative à la mise en oeuvre progressive du principe de l'égalité de | van het beginsel van gelijke behandeling van mannen en vrouwen op het |
traitement entre hommes et femmes en matière de sécurité sociale '. | gebied van de sociale zekerheid '. Volgens artikel 7, lid 1, doet de |
Son article 7, paragraphe 1, dispose que la directive ` ne fait pas | |
obstacle à la faculté qu'ont les Etats membres d'exclure de son champ | richtlijn ' geen afbreuk aan de bevoegdheid van de Lid-Staten om van |
d'application : a) la fixation de l'âge de la retraite pour l'octroi | haar werkingssfeer uit te sluiten : a) de vaststelling van de |
des pensions de vieillesse et de retraite et les conséquences pouvant | pensioengerechtigde leeftijd met het oog op de toekenning van |
en découler pour d'autres prestations; [ . ] '. | ouderdoms- en rustpensioenen en de gevolgen die hieruit kunnen |
Selon la Cour de justice, cette disposition doit être interprétée en | voortvloeien voor andere prestaties; [...] '. |
ce sens que, lorsqu'une réglementation nationale a maintenu une | Volgens het Hof van Justitie moet die bepaling aldus worden uitgelegd |
différence dans l'âge de la retraite entre les travailleurs masculins | dat wanneer een nationale regeling een verschil in pensioenleeftijd |
et les travailleurs féminins, l'Etat membre concerné est en droit de | tussen mannelijke en vrouwelijke werknemers heeft gehandhaafd, de |
calculer le montant de la pension différemment selon le sexe du | betrokken Lid-Staat het bedrag van het pensioen verschillend mag |
travailleur (C.J.C.E., 30 avril 1998, De Vriendt e.a. (affaires | berekenen naar gelang van het geslacht van de werknemer (H.v.J., 30 |
april 1998, De Vriendt e.a., samengevoegde zaken C-377/96 tot | |
jointes C-377/96 à C-384/96, Rec. C.J.C.E. I-1247, et 22 octobre 1998, | C-384/96, Jur. I-1247, en 22 oktober 1998, Wolfs en Rijksdienst voor |
Wolfs et Office national des pensions, affaire C-154/96). Dans ces | Pensioenen, zaak C-154/96). In die beide arresten, die betrekking |
deux arrêts, qui concernaient l'arrêté royal n° 50 du 24 octobre 1967 | hadden op het koninklijk besluit nr. 50 van 24 oktober 1967 |
relatif à la pension de retraite et de survie des travailleurs | betreffende het rust- en overlevingspensioen voor werknemers, overwoog |
salariés, la Cour a considéré qu'il ressort de la nature des | |
exceptions figurant à l'article 7, paragraphe 1, de la directive que | het Hof dat uit de aard van de in artikel 7, lid 1, van de richtlijn |
le législateur communautaire a entendu autoriser les Etats membres à | voorkomende uitzonderingen kan worden afgeleid dat de communautaire |
maintenir temporairement, en matière de retraites, les avantages | wetgever de Lid-Staten heeft willen toestaan tijdelijk de aan vrouwen |
reconnus aux femmes, afin de leur permettre de procéder | toegekende voordelen op pensioengebied te handhaven, teneinde hen in |
progressivement à une modification des systèmes de pensions sur ce | staat te stellen hun pensioenstelsels op dit punt geleidelijk aan te |
point sans perturber l'équilibre financier complexe de ces systèmes, | passen zonder het ingewikkelde financiële evenwicht van die stelsels - |
dont il ne pouvait méconnaître l'importance (arrêt De Vriendt, | een aspect dat niet kon worden genegeerd - te verstoren (arrest De |
considérant 26; arrêt Wolfs, considérant 25). » | Vriendt, rechtsoverweging 26; arrest Wolfs, rechtsoverweging 25). » |
B.6. Tant qu'il existait, entre les hommes et les femmes, une | B.6. Zolang er tussen mannen en vrouwen een verschil bestond op het |
différence sur le plan de l'âge de la pension, la différence de calcul | stuk van de pensioengerechtigde leeftijd, kon ook het daarop geënte |
de la pension de retraite, greffée sur cette première différence, | verschil bij de berekening van het rustpensioen worden verantwoord. |
pouvait également se justifier. | |
Sous réserve d'une appréciation manifestement déraisonnable, il | Onder voorbehoud van een kennelijk onredelijke beoordeling komt het de |
appartient au législateur de déterminer les modalités et le délai | wetgever toe te bepalen op welke wijze en binnen welke tijdspanne de |
nécessaire à la réalisation d'un traitement égal des hommes et des | gelijkberechtiging tussen mannen en vrouwen op het stuk van de |
femmes en matière de pensions. | pensioenen kan worden verwezenlijkt. |
Il n'est pas manifestement déraisonnable que le législateur ait laissé | Het is niet kennelijk onredelijk dat de wetgever het aangeklaagde |
subsister la différence de traitement dénoncée et qu'il ait seulement | verschil in behandeling heeft laten bestaan en eerst met ingang van 1 |
prévu avec effet au 1er juillet 1997 une adaptation progressive du | juli 1997 heeft voorzien in een geleidelijke aanpassing van het |
régime des pensions de retraite des travailleurs salariés en vue | stelsel van de rustpensioenen voor werknemers met het oog op een |
d'accorder les mêmes droits aux hommes et aux femmes. | gelijkberechtiging van mannen en vrouwen. |
B.7. La question préjudicielle appelle une réponse négative. | B.7. De prejudiciële vraag dient ontkennend te worden beantwoord. |
Par ces motifs, | Om die redenen, |
la Cour | het Hof |
dit pour droit : | zegt voor recht : |
L'article 3, § 1er, de la loi du 20 juillet 1990 instaurant un âge | Artikel 3, § 1, van de wet van 20 juli 1990 tot instelling van een |
flexible de la retraite pour les travailleurs salariés et adaptant les | flexibele pensioenleeftijd voor werknemers en tot aanpassing van de |
pensions des travailleurs salariés à l'évolution du bien-être général, | werknemerspensioenen aan de evolutie van het algemeen welzijn, dat |
qui dispose que la fraction correspondant à chaque année civile a pour | bepaalt dat de breuk die met elk kalenderjaar overeenstemt als teller |
numérateur l'unité et pour dénominateur le nombre 45 ou 40 selon qu'il | de eenheid heeft en als noemer het getal 45 of 40 naargelang het een |
s'agit d'un homme ou d'une femme, ne viole pas les articles 10 et 11 | man of vrouw betreft, schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet |
de la Constitution en tant qu'en vertu de cet article, le calcul de la | niet, in zoverre krachtens dat artikel de pensioenberekening voor de |
pension s'effectue en 45èmes pour les hommes et en 40èmes pour les | man in 45sten en voor de vrouw in 40sten wordt gedaan. |
femmes. Ainsi prononcé en langue néerlandaise et en langue française, | Aldus uitgesproken in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig |
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur | artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het |
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 1er mars 2001. | Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 1 maart 2001. |
Le greffier, Le président, | De griffier, De voorzitter, |
L. Potoms G. De Baets | L. Potoms G. De Baets |