Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt De La Cour Constitutionelle du --
← Retour vers "Arrêt n° 25/2002 du 30 janvier 2002 Numéro du rôle : 2027 En cause : le recours en annulation des articles 3, 7 et 9 de la loi du 26 juin 2000 visant à réduire de moitié l'effet dévolutif des votes exprimés en case de tête et à supprimer la d La Cour d'arbitrage, composée des présidents A. Arts et M. Melchior, des juges L. François, P. M(...)"
Arrêt n° 25/2002 du 30 janvier 2002 Numéro du rôle : 2027 En cause : le recours en annulation des articles 3, 7 et 9 de la loi du 26 juin 2000 visant à réduire de moitié l'effet dévolutif des votes exprimés en case de tête et à supprimer la d La Cour d'arbitrage, composée des présidents A. Arts et M. Melchior, des juges L. François, P. M(...) Arrest nr. 25/2002 van 30 januari 2002 Rolnummer 2027 In zake : het beroep tot vernietiging van de artikelen 3, 7 en 9 van de wet van 26 juni 2000 tot beperking met de helft van de devolutieve kracht van de lijststemmen en tot afschaffing van Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters A. Arts en M. Melchior, de rechters L. Françoi(...)
COUR D'ARBITRAGE ARBITRAGEHOF
Arrêt n° 25/2002 du 30 janvier 2002 Arrest nr. 25/2002 van 30 januari 2002
Numéro du rôle : 2027 Rolnummer 2027
En cause : le recours en annulation des articles 3, 7 et 9 de la loi In zake : het beroep tot vernietiging van de artikelen 3, 7 en 9 van
du 26 juin 2000 visant à réduire de moitié l'effet dévolutif des votes de wet van 26 juni 2000 tot beperking met de helft van de devolutieve
exprimés en case de tête et à supprimer la distinction entre candidats kracht van de lijststemmen en tot afschaffing van het onderscheid
titulaires et candidats suppléants pour l'élection des conseils tussen kandidaat-titularissen en kandidaat-opvolgers voor de
provinciaux et communaux et du Parlement européen, introduit par P. verkiezing van de provincie- en gemeenteraden en het Europees
D'Hoker. Parlement, ingesteld door P. D'Hoker.
La Cour d'arbitrage, Het Arbitragehof,
composée des présidents A. Arts et M. Melchior, des juges L. François, samengesteld uit de voorzitters A. Arts en M. Melchior, de rechters L.
P. Martens, R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot, L. Lavrysen, A. François, P. Martens, R. Henneuse, M. Bossuyt, E. De Groot, L.
Alen, J.-P. Snappe et J.-P. Moerman, et, conformément à l'article Lavrysen, A. Alen, J.-P. Snappe en J.-P. Moerman, en, overeenkomstig
60bis de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage, du artikel 60bis van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
Arbitragehof, emeritus voorzitter H. Boel, bijgestaan door de griffier
président émérite H. Boel, assistée du greffier P.-Y. Dutilleux, P.-Y. Dutilleux, onder voorzitterschap van emeritus voorzitter H.
présidée par le président émérite H. Boel, Boel,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet du recours I. Onderwerp van het beroep
Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le 8 Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 8 september
septembre 2000 et parvenue au greffe le 11 septembre 2000, P. D'Hoker, 2000 ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen op 11
demeurant à 9850 Nevele, Biebuyckstraat 14, a introduit un recours en september 2000, heeft P. D'Hoker, wonende te 9850 Nevele,
Biebuyckstraat 14, beroep tot vernietiging ingesteld van de artikelen
annulation des articles 3, 7 et 9 de la loi du 26 juin 2000 visant à 3, 7 en 9 van de wet van 26 juni 2000 tot beperking met de helft van
réduire de moitié l'effet dévolutif des votes exprimés en case de tête de devolutieve kracht van de lijststemmen en tot afschaffing van het
et à supprimer la distinction entre candidats titulaires et candidats onderscheid tussen kandidaat-titularissen en kandidaat-opvolgers voor
suppléants pour l'élection des conseils provinciaux et communaux et du de verkiezing van de provincie- en gemeenteraden en het Europees
Parlement européen (publiée au Moniteur belge du 14 juillet 2000), Parlement (bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 14 juli 2000,
première édition, avec errata au Moniteur belge du 4 août 2000). eerste uitgave, met erratum in het Belgisch Staatsblad van 4 augustus
Par la même requête, il a également été introduit une demande de 2000). Bij hetzelfde verzoekschrift is eveneens een vordering tot schorsing
suspension des dispositions légales précitées. Par arrêt n° 110/2000 van dezelfde wettelijke bepalingen ingesteld. Bij arrest nr. 110/2000
du 31 octobre 2000 (publié au Moniteur belge du 8 février 2001), la van 31 oktober 2000 (bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 8
Cour a rejeté cette demande de suspension. februari 2001) heeft het Hof die vordering tot schorsing verworpen.
II. La procédure II. De rechtspleging
Par ordonnance du 11 septembre 2000, le président en exercice a Bij beschikking van 11 september 2000 heeft de voorzitter in functie
désigné les juges du siège conformément aux articles 58 et 59 de la de rechters van de zetel aangewezen overeenkomstig de artikelen 58 en
loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage. 59 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof.
Les juges-rapporteurs ont estimé qu'il n'y avait pas lieu de faire De rechters-verslaggevers hebben geoordeeld dat er geen aanleiding was
application des articles 71 ou 72 de la loi organique. om artikel 71 of 72 van de organieke wet toe te passen.
Le recours a été notifié conformément à l'article 76 de la loi Van het beroep is kennisgegeven overeenkomstig artikel 76 van de
organique, par lettres recommandées à la poste le 13 octobre 2000. organieke wet bij op 13 oktober 2000 ter post aangetekende brieven.
L'avis prescrit par l'article 74 de la loi organique a été publié au Het bij artikel 74 van de organieke wet voorgeschreven bericht is
Moniteur belge du 20 octobre 2000. bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 20 oktober 2000.
Le Conseil des ministres, rue de la Loi 16, 1000 Bruxelles, a De Ministerraad, Wetstraat 16, 1000 Brussel, heeft een memorie
introduit un mémoire par lettre recommandée à la poste le 27 novembre ingediend bij op 27 november 2000 ter post aangetekende brief.
2000. Ce mémoire a été notifié conformément à l'article 89 de la loi Van die memorie is kennisgegeven overeenkomstig artikel 89 van de
organique, par lettre recommandée à la poste le 31 janvier 2001. organieke wet bij op 31 januari 2001 ter post aangetekende brief.
La partie requérante a introduit un mémoire en réponse par lettre De verzoekende partij heeft een memorie van antwoord ingediend bij op
recommandée à la poste le 16 février 2001. 16 februari 2001 ter post aangetekende brief.
Par ordonnances des 28 février 2001 et 28 juin 2001, la Cour a prorogé Bij beschikkingen van 28 februari 2001 en 28 juni 2001 heeft het Hof
respectivement jusqu'aux 8 septembre 2001 et 8 mars 2002 le délai dans lequel l'arrêt doit être rendu. de termijn waarbinnen het arrest moet worden gewezen, verlengd tot respectievelijk 8 september 2001 en 8 maart 2002.
Par ordonnances des 20 mars 2001 et 22 mai 2001, la Cour a complété le Bij beschikkingen van 20 maart 2001 en 22 mei 2001 heeft het Hof de
siège respectivement par les juges A. Alen et J.-P. Moerman. zetel aangevuld respectievelijk met de rechters A. Alen en J.-P.
Par ordonnance du 30 mai 2001, le président H. Boel a soumis l'affaire Moerman. Bij beschikking van 30 mei 2001 heeft voorzitter H. Boel de zaak
à la Cour réunie en séance plénière. voorgelegd aan het Hof in voltallige zitting.
Par ordonnance du même jour, la Cour a déclaré l'affaire en état et Bij beschikking van dezelfde dag heeft het Hof de zaak in gereedheid
fixé l'audience au 20 juin 2001. verklaard en de dag van de terechtzitting bepaald op 20 juni 2001.
Cette ordonnance a été notifiée aux parties ainsi qu'à leurs avocats, Van die beschikking is kennisgegeven aan de partijen en hun advocaten
par lettres recommandées à la poste le 31 mai 2001. bij op 31 mei 2001 ter post aangetekende brieven.
A l'audience publique du 20 juin 2001 : Op de openbare terechtzitting van 20 juni 2001 :
- ont comparu : - zijn verschenen :
. P. D'Hoker, en personne; . P. D'Hoker, in eigen persoon;
. Me M. Gelders, qui comparaissait également loco Me D. D'Hooghe, . Mr. M. Gelders, tevens loco Mr. D. D'Hooghe, advocaten bij de balie
avocats au barreau de Bruxelles, pour le Conseil des ministres; te Brussel, voor de Ministerraad;
- les juges-rapporteurs A. Arts et J.-P. Moerman ont fait rapport; - hebben de rechters-verslaggevers A. Arts en J.-P. Moerman verslag
- les parties précitées ont été entendues; uitgebracht; - zijn de voornoemde partijen gehoord;
- l'affaire a été mise en délibéré. - is de zaak in beraad genomen.
La procédure s'est déroulée conformément aux articles 62 et suivants De rechtspleging is gevoerd overeenkomstig de artikelen 62 en volgende
de la loi organique, relatifs à l'emploi des langues devant la Cour. van de organieke wet, die betrekking hebben op het gebruik van de talen voor het Hof.
III. En droit III. In rechte
- A - - A -
Quant à la recevabilité Ten aanzien van de ontvankelijkheid
A.1.1. P. D'Hoker demande, en sa qualité de citoyen belge, A.1.1. P. D'Hoker vordert in zijn hoedanigheid van Belgisch
l'annulation des articles 3, 7 et 9 de la loi du 26 juin 2000, en staatsburger de vernietiging van de artikelen 3, 7 en 9 van de wet van
particulier en ce qui concerne l'attribution de voix aux candidats 26 juni 2000, inzonderheid wat betreft de toekenning van stemmen aan
tenant compte de leur ordre de présentation sur la liste du parti pour de kandidaten rekening houdend met de volgorde van hun voordracht op
lequel ils sont candidats aux élections provinciales et communales. de lijst van de partij waarvoor zij kandidaat zijn voor de
provincieraads- en gemeenteraadsverkiezingen.
A.1.2. Le Conseil des ministres fait valoir que le recours n'est pas A.1.2. De Ministerraad voert aan dat het beroep niet ontvankelijk is
recevable, faute d'un intérêt à l'annulation des dispositions bij gebrek aan belang bij de vernietiging van de aangevochten
attaquées : en cas d'annulation, l'ancienne règle serait en effet bepalingen : in geval van vernietiging zou immers de vroegere regeling
applicable, en vertu de laquelle les votes exprimés en case de tête van toepassing zijn, waarbij de werking van de lijststemmen ten volle
(votes de liste) sortissent leur plein effet et ne sont donc pas geldt en dus niet beperkt is tot de helft, wat vanuit het standpunt
réduits de moitié, ce qui, du point de vue du requérant, est plus van de verzoeker nadeliger is.
défavorable. A.1.3. Dans son mémoire en réponse, le requérant réagit comme suit à A.1.3. In zijn memorie van antwoord reageert de verzoeker op die
l'exception soulevée : « on interprète ici les choses en ce sens que exceptie als volgt : « Hier wordt geïnterpreteerd dat een instellen
l'introduction d'un recours en annulation ne serait qu'une van een vernietigingsberoep enkel maar een instellen van een
introduction d'un recours en annulation. Que le ou les articles annulatieberoep zou zijn. Dat de een of meer gewraakte artikels op
incriminés ne pourraient pas être contestés pour eux-mêmes dans le zich niet in vraag kunnen gesteld worden in het kader van een
cadre d'une violation des articles 10 et 11 de la Constitution ». overtreding van art. 10 en 11 van de Grondwet ».
Quant au fond Ten gronde
Position du requérant Standpunt van de verzoeker
A.2.1. P. D'Hoker considère que les dispositions attaquées sont A.2.1. P. D'Hoker is van oordeel dat de aangevochten bepalingen in
contraires aux articles 10 et 11 de la Constitution. Il allègue que le strijd zijn met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet. Hij voert aan
vote qu'il exprime lors des élections « n'a pas la même valeur, au dat zijn uitgebrachte stem bij verkiezingen « niet evenwaardig is naar
niveau de l'apport de fait, selon que l'influence du ` vote de liste ' feitelijke inbreng naargelang de invloed van de ' lijststem ' al of
s'applique ou non ». niet van toepassing is ».
Il prend l'exemple d'un deuxième candidat ayant recueilli 182 voix de Hij geeft het voorbeeld van een tweede kandidaat met 182
préférence et d'un troisième ayant recueilli 183 voix de préférence. voorkeurstemmen en een derde met 183 voorkeurstemmen. In de hypothese
Dans l'hypothèse où 2 voix de liste sont encore à attribuer, le dat nog 2 lijststemmen toe te wijzen zijn, zal de tweede kandidaat
deuxième candidat sera élu à la place du troisième. Dans le cas d'un
véritable droit de vote général simple, le troisième candidat serait verkozen zijn in plaats van de derde. In een echt algemeen enkelvoudig
élu puisqu'il a recueilli davantage de suffrages. Selon le requérant, stemrecht zou de derde kandidaat verkozen zijn omdat hij meer stemmen
cet exemple prouve qu'un candidat qui ne peut bénéficier des votes de kreeg. Voor de verzoeker blijkt uit dit voorbeeld dat een kandidaat
liste, à cause de son classement sur la liste, n'obtient pas des chances égales. die door zijn rangschikking op de lijst de zogenaamde lijststemmen
Selon le requérant, ceci n'est pas seulement contraire aux articles 10 niet kan genieten, geen gelijke kans krijgt.
et 11 de la Constitution mais méconnaît aussi la « volonté de Volgens hem druist dit niet alleen in tegen de artikelen 10 en 11 van
l'électeur » dont il est question dans les articles « 61, 67.1, 67.2, de Grondwet, maar wordt ook de « wil van de kiezer » zoals staat in de
116 et 162.1 » de la Constitution. « artikelen 61, 67.1, 67.2, 116 en 162.1 » ervan genegeerd.
Daarenboven is er naar zijn mening een flagrante overtreding van
Il y a en outre, selon lui, une infraction flagrante à l'article 64 de artikel 64 van de Grondwet, in het bijzonder de regel dat geen andere
la Constitution et, en particulier, à la règle selon laquelle aucune
autre condition d'éligibilité ne peut être requise. Il dénonce le fait voorwaarde tot verkiesbaarheid kan worden gesteld. Hij klaagt aan dat
qu'en instaurant le « vote de liste », on introduit une « opération door het instellen van de « lijststem » een « onrechtstreekse kiesdaad
électorale indirecte » et que l'ordre des candidats sur la liste, qui » wordt ingevoerd en dat de in wezen neutrale volgorde van de
est en fait neutre, est transformé en une condition supplémentaire kandidaten op een lijst wordt omgevormd in een bijkomende voorwaarde
d'éligibilité en raison de « l'attribution selon le mode dévolutif », tot verkiesbaarheid vanwege de « toekenning door overdracht », zoals
ainsi qu'il ressort de l'exemple précité. blijkt uit het hiervoor gegeven voorbeeld.
P. D'Hoker fait observer que l'attribution des bulletins de vote aux P. D'Hoker doet opmerken dat de toewijzing van de stembiljetten aan de
candidats dans l'ordre de présentation sur la liste a lieu avant que kandidaten in de volgorde op de lijst gebeurt vooraleer de gekozenen
les élus aient été désignés. Si cette attribution avait lieu après que worden aangewezen. Indien die toewijzing zou gebeuren nadat de
les candidats ont été classés suivant le nombre de voix de préférence kandidaten zijn gerangschikt volgens het behaalde aantal
recueillies, il n'y aurait pas d'inconstitutionnalité, parce que les voorkeurstemmen, dan zou er geen ongrondwettigheid zijn want de
votes de liste n'auraient alors aucune influence sur leur classement lijststemmen hebben dan geen invloed op hun rangschikking maar enkel
mais seulement sur le chiffre d'éligibilité des listes respectives. « op het verkiesbaarheidscijfer van de respectieve lijsten. « M.a.w. zij
En d'autres termes, ceux qui émettent alors un vote de liste ne se die dan een lijststem uitbrengen verklaren zich niet meer akkoord met
déclarent plus d'accord avec l'ordre de présentation établi par le de door de partij vooropgestelde volgorde maar verklaren zich dan
parti mais se déclarent alors d'accord avec l'ordre résultant du akkoord met de volgorde als gevolg van het stemresultaat van het
résultat du vote de l'ensemble des électeurs de cette liste totaal van de kiezers voor die bepaalde lijst. » Zulks is volgens de
déterminée. » Ceci est alors effectivement conforme à la Constitution, verzoeker dan wel in overeenstemming met de Grondwet.
selon le requérant.
A.2.2. P. D'Hoker soutient encore que les dispositions en cause sont A.2.2. P. D'Hoker voert nog aan dat de in het geding zijnde bepalingen
également contraires à l'article 61 de la Constitution, qui dispose ook in tegenspraak zijn met artikel 61 van de Grondwet, dat bepaalt
que les membres de la Chambre des représentants sont élus directement. dat de leden van de Kamer van volksvertegenwoordigers rechtstreeks
Il donne l'exemple d'une élection où trois partis ont recueilli chacun worden verkozen. Hij geeft het voorbeeld van een verkiezing met drie partijen met elk
500 votes de liste. Le premier parti obtient 2 sièges, le deuxième, 3 500 lijststemmen. De eerste partij krijgt 2 zetels, de tweede 3 en de
et le troisième, 6. Selon ses calculs, le premier parti a 500 votes de derde 6. Volgens zijn berekening heeft de eerste partij 500
liste à répartir (500 x 2 : 2), le deuxième 750 (500 x 3 : 2) et le lijststemmen te bedelen (500 x 2 : 2), de tweede 750 (500 x 3 : 2) en
troisième 1.500 (500 x 6 : 2). « Cet exemple démontre de derde 1.500 (500 x 6 : 2). « Dit voorbeeld toont onomstotelijk aan
incontestablement que plus une liste obtient de sièges, plus dat hoe meer zetels een lijst behaalt, hoe groter de invloed van de
l'influence des partis pèse sur le résultat des élections et sur partijen doorweegt op de kiesuitslag en de zetelaanwijzing.
l'attribution des sièges. Il s'agit là d'une inégalité manifeste. » Overduidelijk een ongelijkheid. » Het voorbeeld toont volgens de
Selon le requérant, l'exemple démontre que, par rapport à la verzoeker aan dat de nieuwe wet de invloed van de partijen op de
réglementation antérieure, la nouvelle loi accroît encore l'influence kiesuitslag en de zetelaanwijzing nog vergroot ten opzichte van de
des partis sur le résultat électoral et l'attribution des sièges. vroegere regeling.
A.2.3. Le requérant souligne, pour terminer, un avantage A.2.3. De verzoeker wijst ten slotte op een bijkomend voordeel van
supplémentaire des élections sans influence du vote de liste. Pour verkiezingen zonder invloed van de lijststem. Voor hem is het
lui, il est souhaitable que les élus soient le reflet des rapports wenselijk dat de verkozenen een spiegel zouden vormen van de
sociaux et des sous-groupes, et notamment des femmes. La participation maatschappelijke verhoudingen en subgroepen, onder andere de vrouwen.
de ces sous-groupes est actuellement entravée par l'influence des De deelname van die subgroepen wordt nu bezwaard door de invloed van
partis. Ce n'est qu'en supprimant l'effet dévolutif du vote de liste de partijen. Enkel doordat de devolutieve kracht van de lijststem
que les divers sous-groupes auront réellement leur chance et que wordt afgeschaft, maken de diverse subgroepen een reële kans en kan de
l'électeur pourra exprimer sa volonté en toute liberté, dans un cadre kiezer zijn wil in volle vrijheid uiten, binnen de wettelijkheid. «
légal. « C'est donc uniquement le classement dans l'ordre décroissant Het is dan ook enkel en alleen de rangschikking in dalende volgorde
du nombre de votes de préférence recueillis qui est susceptible de van het bekomen aantal voorkeurstemmen die de verkiesbaarheidsvolgorde
déterminer l'ordre d'éligibilité. » kan bepalen. »
Position du Conseil des ministres et réactions du requérant à propos Standpunt van de Ministerraad en reacties daarop van de verzoeker
de celle-ci A.3.1. Le Conseil des ministres dresse un aperçu de la législation A.3.1. De Ministerraad geeft een overzicht van de wetgeving inzake
relative aux élections provinciales et communales, spécialement en ce provincieraads- en gemeenteraadsverkiezingen, in het bijzonder wat de
qui concerne l'effet dévolutif des votes de liste. devolutieve werking van de lijststemmen betreft.
Il déclare que l'électeur peut exprimer soit un vote de liste soit un Hij verklaart dat de kiezer hetzij een lijststem, hetzij een of meer
ou plusieurs votes de préférence. « Si l'électeur adhère à l'ordre de voorkeurstemmen kan uitbrengen. « Kan de kiezer zich verenigen met de
présentation des candidats de la liste de son choix, il l'exprime volgorde waarin de kandidaten op de lijst van zijn voorkeur voorkomen,
seulement par un vote de liste. » « Si l'électeur souhaite modifier dan brengt hij enkel een lijststem uit [...]. » « Als de kiezer de
l'ordre de présentation des candidats de la liste de son choix, il volgorde waarin de kandidaten op de door hem gekozen lijst wil
émet un ou plusieurs votes nominatifs (ou ` votes de préférence ') wijzigen, dan brengt hij een of meerdere naamstemmen (of '
[...]. » Lorsque l'électeur exprime à la fois un vote de liste et un voorkeurstemmen ') uit [...]. » Wanneer de kiezer zowel een lijststem
ou plusieurs votes de préférence, le vote de liste est considéré comme uitbrengt als een of meer voorkeurstemmen, dan wordt de lijststem als
inexistant. niet bestaande beschouwd.
A.3.2. P. D'Hoker réplique que la conception du Conseil des ministres A.3.2. P. D'Hoker repliceert dat de opvatting van de Ministerraad dat
selon laquelle l'électeur qui exprime un vote de liste marque son
accord sur l'ordre de présentation des candidats est contraire à wie een lijststem uitbrengt akkoord gaat met de volgorde van de
l'article 64 de la Constitution : l'électeur qui exprime un vote de kandidaten in strijd is met artikel 64 van de Grondwet : de kiezer die
liste s'en remet au résultat de cette liste, mais rien de plus. Le een lijststem uitbrengt, legt zich neer bij het resultaat van die
requérant souligne que la possibilité de « panacher » qui existait lijst, maar niets meer. De verzoeker wijst erop dat het vroegere «
antérieurement (voter sur plusieurs listes) a été supprimée au panacheren » (stemmen over verschillende lijsten heen) werd afgeschaft
bénéfice d'un vote en faveur des partis. ten voordele van het partijgericht stemmen.
A.4.1. Le Conseil des ministres explique le déroulement des opérations A.4.1. De Ministerraad zet het verloop van de kiesverrichtingen
électorales. Après le dépouillement du scrutin, le chiffre électoral
est établi pour chaque liste, en comptant le nombre total de bulletins uiteen. Na de stemopneming worden het stemcijfer of kiescijfer voor
de vote émis en faveur de celle-ci (tant les votes de liste que les elk van de lijsten vastgesteld door optelling van het totale aantal
votes de préférence). Les chiffres électoraux sont divisés stembiljetten voor een lijst (zowel lijststemmen als voorkeurstemmen).
respectivement par 1, 1,5, 2, 2,5, 3, 3,5, etc. conformément au De stemcijfers worden respectievelijk gedeeld door 1, 1,5, 2, 2,5, 3,
système « Imperiali ». Chaque liste se voit attribuer autant de sièges 3,5, enz. overeenkomstig het stelsel « Imperiali ». Elke lijst krijgt
que son chiffre électoral a fourni de quotients égaux ou supérieurs au zoveel zetels als haar stemcijfer gelijke of hogere quotiënten dan het
dernier quotient utile. laatst nuttige quotiënt heeft opgeleverd.
A.4.2. Le requérant constate que c'est le système « Imperiali » qui A.4.2. De verzoeker stelt vast dat voor de gemeenteraadsverkiezingen
est utilisé pour les élections communales, contrairement au système « het systeem « Imperiali » wordt gebruikt, in tegenstelling tot het
D'Hondt » utilisé pour les élections des Chambres législatives stelsel « D'Hondt » voor de verkiezingen van de federale wetgevende
fédérales, ce qui ne favorise pas la transparence. Il fait observer kamers, wat de doorzichtigheid niet bevordert. Hij doet opmerken dat
que le premier système favorise les partis les plus grands. het eerstgenoemde stelsel de grootste partijen bevoordeelt.
A.5.1. Le Conseil des ministres explique que lorsqu'il y a plus de A.5.1. De Ministerraad legt uit dat wanneer er meer kandidaten zijn
candidats que de sièges pour une liste donnée, il doit être tenu dan zetels voor een bepaalde lijst, rekening moet worden gehouden met
compte du nombre de voix obtenu pour déterminer l'ordre des élus. het behaalde aantal stemmen om de rangorde van de gekozenen te
Antérieurement, tous les votes de liste étaient attribués aux bepalen. Vroeger werden alle lijststemmen overgedragen aan de
candidats suivant l'ordre de leur présentation sur la liste. Depuis kandidaten in hun volgorde op de lijst. Sedert de inwerkingtreding van
l'entrée en vigueur de la loi attaquée, les votes de liste ne sont de aangevochten wet wordt voor de provincieraads- en
attribués, pour les élections provinciales et communales, qu'à gemeenteraadsverkiezingen het aantal lijststemmen slechts tot beloop
concurrence de la moitié du total de ceux-ci. En réduisant de moitié van de helft toebedeeld. Met de beperking van de devolutieve kracht
l'effet dévolutif des votes de liste, le législateur a voulu diminuer van de lijststem tot de helft heeft de wetgever het gewicht van de
le poids du vote de liste, de manière que l'influence du vote nominal lijststem willen verminderen zodat de invloed van de naamstemmen
soit accrue. Le Conseil des ministres explique dans le détail et par vergroot. De Ministerraad zet verder in detail en met voorbeelden
des exemples comment les votes de liste sont attribués aux candidats uiteen hoe de lijststemmen, rekening houdend met het «
dans l'ordre de leur présentation, compte tenu du « chiffre verkiesbaarheidscijfer » (stemcijfer maal aantal verkregen zetels
d'éligibilité » (chiffre électoral multiplié par le nombre de sièges gedeeld door het aantal verkregen zetels plus 1), worden overgedragen
obtenus, divisé par le nombre de sièges obtenus plus 1). aan de kandidaten in de volgorde van hun voordracht.
A.5.2. Le requérant réplique que l'usage systématique de l'expression A.5.2. De verzoeker repliceert dat het stelselmatig gebruiken van de
« les votes de liste attribués seulement à concurrence de la moitié du uitspraak « het aantal lijststemmen slechts tot beloop van de helft
total de ceux-ci » est une tromperie consciente et organisée pour toebedeeld » een doelbewuste en systematische misleiding is om de
détourner l'attention du mode de calcul utilisé. aandacht af te leiden van de toegepaste berekening.
A.6.1. Le Conseil des ministres déclare pouvoir démontrer que la A.6.1. De Ministerraad verklaart te kunnen aantonen dat de wil van de
volonté de l'électeur n'est nullement limitée de manière injustifiée kiezer geenszins in onverantwoorde mate wordt beperkt door de
par l'attribution, dans l'ordre de présentation de la liste, des voix toebedeling van stemmen uit het « reservoir » van de lijststemmen in
provenant du « réservoir » des votes de liste. Autrement dit, la de volgorde van de lijst. De wil van de kiezer wordt met andere
volonté de l'électeur n'est nullement limitée d'une manière qui serait woorden geenszins beperkt op een wijze die in strijd is met het
contraire au principe d'égalité et de non-discrimination. beginsel van de gelijkheid en de niet-discriminatie.
A.6.2. Le requérant se demande qui déterminera si « l'électeur n'est A.6.2. De verzoeker vraagt zich af wie zal bepalen of « de kiezer in
nullement limité de manière injustifiée » et si « un peu faux n'est geen onverantwoorde mate wordt beperkt » en of « een beetje verkeerd
pas faux ». Selon lui, des principes constitutionnels sont ici niet verkeerd » is. Volgens hem worden hier grondwettelijke principes
subordonnés à des intérêts purement partisans. ondergeschikt gemaakt aan zuiver partijbelang.
A.7.1. Le Conseil des ministres déclare que les catégories de A.7.1. De Ministerraad stelt dat de categorieën van personen van wie
personnes à propos desquelles une inégalité est alléguée doivent être een ongelijkheid wordt aangevoerd, vergelijkbaar moeten zijn. Te dezen
comparables. C'est le cas en l'espèce : il s'agit en effet de is dat het geval : het gaat immers om personen die zich volkomen in
personnes qui se trouvent totalement dans la même situation, étant dezelfde situatie bevinden, daar ze kandidaat zijn op de lijst van
donné qu'elles sont candidates sur la liste d'un même parti politique eenzelfde politieke partij voor de provincieraads- en
pour les élections provinciales et communales. gemeenteraadsverkiezingen.
Selon le Conseil des ministres, l'ordre de présentation des candidats Volgens de Ministerraad vormt de rangschikking van de kandidaten op de
sur la liste constitue un critère objectif de distinction pour lijst een objectief criterium van onderscheid bij de toekenning van de
l'attribution des voix provenant du « réservoir » des votes de liste. stemmen uit het reservoir van de lijststemmen.
A.7.2. Pour la partie requérante, la thèse du Conseil des ministres va A.7.2. Voor de verzoekende partij gaat de stelling van de Ministerraad
totalement à l'encontre de l'article 64 de la Constitution. integraal in tegen artikel 64 van de Grondwet.
A.8.1. Le Conseil des ministres soutient que l'objectif principal qui A.8.1. De Ministerraad betoogt dat de voornaamste doelstelling die het
fonde la distinction contestée est lié à la plate-forme idéologique aangeklaagde onderscheid schraagt, verband houdt met de bundeling van
d'un parti. La direction du parti décide alors qui est le plus à même het ideeëngoed van een partij. Het partijbestuur maakt dan uit wie het
d'exprimer cette plate-forme, ce qui se traduit par le classement des best in aanmerking komt om dat ideeëngoed te vertolken, wat tot uiting
candidats. Compte tenu de l'effet dévolutif des votes de liste, limité komt in de rangschikking van de kandidaten. Rekening houdend met de
à la moitié des votes de liste exprimés, le parti peut orienter devolutieve werking van de lijststemmen, beperkt tot de helft van de
quelque peu l'élection de candidats déterminés. uitgebrachte lijststemmen, kan de partij enige sturing geven bij de
verkiezing van bepaalde kandidaten.
Le vote en case de tête offre également la possibilité à l'électeur de De lijststem biedt tevens de mogelijkheid voor de kiezer om zich
se rallier à une idéologie déterminée plutôt qu'à une personne ou à achter een bepaald ideeëngoed te scharen, veeleer dan achter deze of
une autre. Il en est d'autant plus ainsi lorsque l'électeur ne connaît gene persoon. Dat geldt des te meer wanneer de kiezer de kandidaten
pas personnellement les candidats d'un parti. van een partij niet persoonlijk kent.
A.8.2. P. D'Hoker réplique qu'il existe déjà toute une série de A.8.2. P. D'Hoker repliceert dat er voor de partijen al een hele reeks
possibilités pour les partis d'exprimer leur doctrine. mogelijkheden zijn om hun ideeëngoed te vertolken.
A.9.1. Selon le Conseil des ministres, la distinction instaurée A.9.1. Volgens de Ministerraad draagt het gemaakte onderscheid op
contribue de manière adéquate à atteindre l'objectif précité. En adequate wijze bij tot de voormelde doelstelling. In de praktijk
pratique, les premiers candidats sur la liste sont quasiment toujours worden de eerste kandidaten op de lijst nagenoeg altijd verkozen. De
élus. Le parti a donc bien une certaine influence sur la composition partij heeft dus wel degelijk een zekere invloed op de samenstelling
de son futur groupe, étant donné qu'il peut partiellement déterminer van haar toekomstige fractie doordat zij gedeeltelijk kan bepalen wie
qui sera élu. er zal worden verkozen.
A.9.2. Le requérant souligne que l'attribution de suffrages provenant A.9.2. De verzoeker wijst erop dat het toekennen van stemmen door
des votes de liste constitue, selon le Conseil des ministres, un moyen overdracht van de lijststem volgens de Ministerraad een effectief
efficace pour influencer les élections. « On ne saurait imaginer middel is om de verkiezingen te beïnvloeden. « Een duidelijkere
description plus claire d'une infraction à l'article 64 de la omschrijving van een overtreding van artikel 64 van de Grondwet is
Constitution. Il y a dès lors contradiction avec le principe d'égalité haast niet te bedenken. Het is dan ook in tegenspraak met het
tel qu'il figure aux articles 10 et 11 de la Constitution ». gelijkheidsbeginsel zoals onder de artikelen 10 en 11 van de Grondwet ».
A.10.1. Le Conseil des ministres affirme qu'il existe un rapport A.10.1. De Ministerraad betoogt dat er een redelijke verhouding is
raisonnable entre les moyens utilisés et l'objectif poursuivi. tussen de aangewende middelen en het beoogde doel.
L'électeur connaît les effets du vote en case de tête et c'est donc De kiezer kent de gevolgen van het uitbrengen van een lijststem en
volontairement qu'il adhère explicitement à l'ordre de présentation de stemt aldus uit eigen wil uitdrukkelijk in met de volgorde van de
la liste. Il n'y est pas obligé et peut au contraire modifier l'ordre lijst. Hij is daartoe niet verplicht en kan integendeel de volgorde
de présentation en attribuant des votes de préférence. Le poids wijzigen door het toekennen van voorkeurstemmen. Het feitelijk gewicht
effectif de la voix de préférence est fonction du nombre d'autres van de voorkeurstem is gerelateerd aan het aantal andere kiezers dat
électeurs qui émettent un vote en case de tête. een lijststem uitbrengt.
Le Conseil des ministres fait observer que la Cour ne juge pas si la De Ministerraad doet opmerken dat het Hof niet beoordeelt of de
mesure législative est opportune ou souhaitable ni ne vérifie si wetgevende maatregel opportuun of wenselijk is, noch nagaat of het
d'autres mesures permettraient d'atteindre l'objectif poursuivi. Les nagestreefde doel door andere maatregelen kan worden bereikt. De door
mesures de rechange suggérées par le requérant, à savoir la de verzoeker voorgestelde alternatieve maatregelen, namelijk de
suppression de l'effet dévolutif du vote de liste ou l'attribution des afschaffing van de devolutieve kracht van de lijststem of de
votes de liste après que les candidats ont été classés suivant l'ordre toebedeling van lijststemmen nadat de kandidaten zijn gerangschikt
du nombre de voix de préférence obtenues, sont sans objet pour la volgens het behaalde aantal voorkeurstemmen, maken niet het voorwerp
décision de la Cour. uit van beoordeling door het Hof.
A.10.2. Le requérant répond qu'il ne s'agit pas en l'espèce A.10.2. De verzoeker antwoordt dat het te dezen niet gaat over de
d'apprécier le caractère opportun ou souhaitable mais seulement de beoordeling van de opportuniteit of wenselijkheid, maar enkel over de
constater qu'un texte de loi n'est pas conforme aux articles 10 et 11 vaststelling dat een wettekst niet conform is met de artikelen 10 en
de la Constitution. Le législateur doit agir dans le cadre des règles 11 van de Grondwet. De wetgever moet handelen in het kader van de
constitutionnelles existantes. Des dérogations qui visent uniquement à bestaande grondwettelijke regels. Afwijkingen die enkel de versterking
renforcer les partis au lieu de l'intérêt général doivent être van de partijen beogen in plaats van het algemeen belang, moeten
réprouvées. worden afgekeurd.
A.11.1. Le Conseil des ministres souligne que la procédure A.11.1. De Ministerraad wijst erop dat de procedure voor de overdracht
d'attribution des votes de liste est maintenue, mais que ces votes ne van de lijststemmen behouden blijft, maar dat de lijststemmen nog
sont plus attribués qu'à concurrence de la moitié. Il souligne slechts tot beloop van de helft worden toebedeeld. Hij wijst er ook op
également que lorsque l'électeur exprime, sur une même liste, un vote dat wanneer de kiezer op eenzelfde lijst zowel een lijststem als
de liste et des votes de préférence, le bulletin de vote n'est pas nul voorkeurstemmen uitbrengt, het stembiljet niet ongeldig is, maar dat
mais il est alors donné priorité aux voix de préférence. alsdan voorrang wordt gegeven aan de voorkeurstemmen.
Le Conseil des ministres fait encore observer qu'il ressort d'une De Ministerraad doet voorts opmerken dat uit een recente studie blijkt
étude récente que les électeurs, lors des élections communales, usent dat de kiezers naar aanleiding van de gemeenteraadsverkiezingen
principalement du vote de préférence et que ceci sera probablement voornamelijk gebruik maken van voorkeurstemmen en dat dit wellicht nog
encore davantage le cas, suite à la réduction de moitié de l'effet meer het geval zal zijn als gevolg van de halvering van de devolutieve
dévolutif du vote de liste. werking van de lijststem.
A.11.2. Le requérant constate que davantage de votes de préférence A.11.2. De verzoeker stelt vast dat bij de gemeenteraadsverkiezingen
sont exprimés, lors des élections communales, en raison de la plus
petite distance sociale entre l'électeur et les candidats. Pour lui, meer voorkeurstemmen worden uitgebracht vanwege de kleinere sociale
l'attribution des votes de liste est en fait superflue. Les partis afstand tussen de kiezer en de kandidaten. Voor hem is de overdracht
politiques ont pour mission de réduire la distance sociale ou van lijststemmen in wezen overbodig. De taak van de politieke partijen
d'accroître la participation de l'électeur, au lieu de maintenir cette is het verkleinen van de sociale afstand of het vergroten van de
grande distance sociale par des manipulations inconstitutionnelles des betrokkenheid van de kiezer, in plaats van de grote sociale afstand te
votes de liste. handhaven door ongrondwettige manipulatie van de lijststemmen.
A.12.1. En ordre extrêmement subsidiaire, le Conseil des ministres A.12.1. In uiterst ondergeschikte orde vraagt de Ministerraad dat het
demande à la Cour de tenir compte du caractère évolutif de la Hof rekening zou houden met het evolutieve karakter van de
législation attaquée. aangevochten wetgeving.
Il renvoie à l'accord de gouvernement du 7 juillet 1999, dans lequel Hij verwijst naar het regeerakkoord van 7 juli 1999, waarin is gesteld
il est dit : « Dans le système électoral actuel, le vote en case de : « In het huidig kiesstelsel bevoordeelt de lijststem de meest batig
tête privilégie les candidats qui occupent les meilleures places sur gerangschikte kandidaten op de lijst. Deze devolutieve werking van de
la liste. Cet effet dévolutif du vote en case de tête enlève au lijststem ontneemt de burger een deel van zijn keuzemogelijkheid en
citoyen une part de sa faculté de choix et de son pouvoir de contrôle. controlemacht ». De Ministerraad doet opmerken dat de devolutieve werking van de
» Le Conseil des ministres fait observer que l'effet dévolutif du vote lijststem reeds bestaat sedert de inwerkingtreding van de provincie-
en case de tête existe déjà depuis l'entrée en vigueur de la loi en gemeentekieswet en dat de wetgever van oordeel was dat het niet
électorale provinciale et communale et que le législateur était d'avis
qu'il n'était pas souhaitable de supprimer d'un seul coup l'influence verkieslijk was de beperkte invloed die de partijen nog hebben op de
limitée que les partis ont encore sur la désignation des élus aanwijzing van de (waarschijnlijk) verkozenen in één keer af te
(probables). Un amendement visant à supprimer l'attribution des votes schaffen. Een amendement om de overdracht van de lijststem af te
de liste n'a pas été accepté. schaffen werd niet aanvaard.
A.12.2. Le requérant constate que le Conseil des ministres, en citant A.12.2. De verzoeker stelt dat de Ministerraad met de hiervoor
le passage précité de l'accord de gouvernement, reconnaît weergegeven passage uit het regeerakkoord onomstotelijk toegeeft dat
incontestablement que l'effet dévolutif du vote de liste est contraire het devolutief toepassen van de lijststem in strijd is met de
à la Constitution. Il ressort de l'accord de gouvernement que la Grondwet. Uit het regeerakkoord blijkt dat de wil om die
volonté de supprimer cette inconstitutionnalité est présente. ongrondwettigheid op te heffen aanwezig is.
- B - - B -
Objet du recours Onderwerp van het beroep
B.1. Le requérant demande l'annulation partielle des articles 3, 7 et B.1. De verzoeker vordert de gedeeltelijke vernietiging van de
9 de la loi du 26 juin 2000 visant à réduire de moitié l'effet artikelen 3, 7 en 9 van de wet van 26 juni 2000 tot beperking met de
dévolutif des votes exprimés en case de tête et à supprimer la helft van de devolutieve kracht van de lijststemmen en tot afschaffing
distinction entre candidats titulaires et candidats suppléants pour van het onderscheid tussen kandidaat-titularissen en
l'élection des conseils provinciaux et communaux et du Parlement kandidaat-opvolgers voor de verkiezing van de provincie- en
européen. gemeenteraden en het Europees Parlement.
L'article 3 fait partie du chapitre II de cette loi, qui contient les Artikel 3 maakt deel uit van hoofdstuk II van die wet, dat de
modifications apportées à la loi du 19 octobre 1921 organique des wijzigingen van de wet van 19 oktober 1921 tot regeling van de
élections provinciales. provincieraadsverkiezingen bevat.
L'article 3 de la loi du 26 juin 2000 dispose (les dispositions Artikel 3 van de wet van 26 juni 2000 bepaalt (de bepalingen die
attaquées figurent en italiques) : worden bestreden, zijn cursief weergegeven) :
« A l'article 21 de la même loi, remplacé par la loi ordinaire du 16 « In artikel 21 van dezelfde wet, vervangen door de gewone wet van 16
juillet 1993, sont apportées les modifications suivantes : juli 1993, worden de volgende wijzigingen aangebracht :
1° le § 1er est remplacé par la disposition suivante : 1° § 1 wordt vervangen als volgt :
` § 1er. Lorsque le nombre des candidats d'une liste est égal à celui ' § 1. Wanneer het aantal kandidaten van een lijst gelijk is aan het
des sièges revenant à la liste, ces candidats sont tous élus. aantal zetels dat aan die lijst toekomt, zijn al die kandidaten
Lorsque le premier de ces nombres est supérieur au second, les sièges gekozen. Is het eerste van die aantallen groter dan het tweede, dan worden de
sont conférés aux candidats dans l'ordre décroissant du nombre de voix zetels toegekend aan de kandidaten in afnemende grootte van het aantal
qu'ils ont obtenues. En cas de parité de voix, l'ordre de présentation stemmen dat zij hebben behaald. Bij gelijk stemmenaantal is de
prévaut. Préalablement à la désignation des élus, le bureau principal volgorde van voordracht op de lijst beslissend. Alvorens de gekozenen
de district procède à l'attribution individuelle aux candidats de la aan te wijzen, kent het districthoofdbureau aan de kandidaten
moitié du nombre des votes favorables à l'ordre de présentation. Cette individueel de helft van het aantal stemmen toe ten gunste van de
moitié s'établit en divisant par deux le produit résultant de la volgorde van voordracht. Deze helft wordt vastgesteld door het product
multiplication du nombre des bulletins marqués en tête de liste, visés van de vermenigvuldiging van het aantal stembiljetten met een
à l'article 9quinquies, § 3, alinéa 2, 1°, par le nombre des sièges lijststem, bedoeld in artikel 9quinquies, § 3, tweede lid, 1°, en het
obtenus par cette liste.
L'attribution visée à l'alinéa précédent se fait d'après un mode aantal door die lijst behaalde zetels, te delen door twee.
dévolutif. Les bulletins à attribuer sont ajoutés aux suffrages De in het vorige lid bedoelde toekenning gebeurt door overdracht. De
nominatifs obtenus par le premier candidat de la liste, à concurrence toe te kennen stembiljetten worden toegevoegd aan de naamstemmen die
de ce qui est nécessaire pour atteindre le chiffre d'éligibilité spécifique à chaque liste. L'excédent, s'il y en a, est attribué dans une mesure semblable, au deuxième candidat, puis au troisième, et ainsi de suite, jusqu'à ce que la moitié du nombre des votes favorables à l'ordre de présentation, telle qu'elle est déterminée à l'alinéa précédent, soit épuisée. Le chiffre d'éligibilité spécifique à chaque liste s'obtient en divisant par le nombre des sièges revenant à la liste, majoré d'une unité, le produit résultant de la multiplication du chiffre électoral de la liste, tel qu'il est déterminé à l'article 18bis, par le nombre des sièges attribués à celle-ci. Lorsque le nombre des candidats d'une liste est inférieur à celui des sièges qui lui reviennent, ces candidats sont tous élus et les sièges en surplus sont attribués conformément à l'article 19, § 2, alinéa 4. '; de eerste kandidaat van de lijst heeft behaald, voor wat nodig is om het verkiesbaarheidscijfer dat specifiek is voor elke lijst, te bereiken. Is er een overschot, dan wordt het op gelijkaardige wijze toegekend aan de tweede kandidaat, vervolgens aan de derde en zo verder, totdat de helft van het aantal gunstige stemmen voor de volgorde van voordracht, zoals die bepaald is in het vorige lid, uitgeput is. Het verkiesbaarheidscijfer dat specifiek is voor elke lijst, wordt bereikt door het product van de vermenigvuldiging van het verkiezingscijfer van de lijst zoals het bepaald is in artikel 18bis, en het aantal zetels dat aan die lijst toegekend is, te delen door het aantal zetels dat toekomt aan die lijst, vermeerderd met een eenheid. Wanneer het aantal kandidaten van een lijst lager is dan dat van de aan de lijst toekomende zetels, zijn die kandidaten allemaal gekozen en worden de overblijvende zetels toegekend overeenkomstig artikel 19, § 2, vierde lid. ',
2° il est inséré un § 1erbis (nouveau), rédigé comme suit : 2° er wordt een nieuwe § 1bis toegevoegd, luidende :
` § 1erbis. Les éventuelles décimales du quotient que l'on obtient ' § 1bis. De eventuele decimalen van het quotiënt dat verkregen wordt
d'une part, en effectuant l'opération visée au § 1er, alinéa 2, et enerzijds door de in § 1, tweede lid, bedoelde verrichting uit te
d'autre part, en effectuant l'opération visée au § 1er, alinéa 4, sont voeren, en anderzijds door de in § 1, vierde lid, bedoelde verrichting
arrondies à l'unité supérieure, qu'elles atteignent ou non 0,50. '; uit te voeren, worden afgerond naar de hogere eenheid, ongeacht het feit of zij al dan niet 0,50 bereiken. ';
3° le § 2 est remplacé par la disposition suivante : 3° § 2 wordt vervangen als volgt :
` § 2. Dans chaque liste dont un ou plusieurs candidats sont élus ' § 2. Voor elke lijst waarop een of meer kandidaten gekozen zijn
conformément au § 1er, les candidats non élus qui ont obtenu le plus overeenkomstig § 1, worden de niet gekozen kandidaten die het grootste
grand nombre de voix, ou, en cas de parité de voix, dans l'ordre aantal stemmen hebben behaald, of bij gelijk stemmenaantal, in de
d'inscription au bulletin de vote, sont déclarés premier, deuxième, volgorde van inschrijving op het stembiljet, eerste, tweede, derde
troisième suppléant et ainsi de suite. enz. opvolger verklaard.
Préalablement à leur désignation, le bureau principal de district, Voorafgaandelijk aan hun aanwijzing gaat het districthoofdbureau,
ayant désigné les élus, procède à une nouvelle attribution nadat het de verkozenen heeft aangewezen, over tot een nieuwe
individuelle aux candidats non élus de la moitié du nombre des votes individuele toekenning aan de niet-gekozen kandidaten, van de helft
favorables à l'ordre de présentation, telle qu'elle est déterminée au van het aantal stemmen die gunstig zijn voor de volgorde van
voordracht, zoals bepaald is in § 1, tweede lid, waarbij die
§ 1er, alinéa 2, cette attribution se faisant de la même manière que toekenning op dezelfde manier gebeurt als voor de aanwijzing van de
pour la désignation des élus, mais en commençant par le premier des verkozenen, maar beginnende bij de eerste niet-gekozen kandidaat, in
candidats non élus, dans l'ordre d'inscription au bulletin de vote. ' de volgorde van inschrijving op het stembiljet. ' ».
». Les articles 7 et 9 figurent au chapitre III de la loi, lequel De artikelen 7 en 9 maken deel uit van hoofdstuk III van de wet,
contient des modifications à la loi électorale communale coordonnée le 4 août 1932. houdende de wijzigingen van de gemeentekieswet, gecoördineerd op 4 augustus 1932.
L'article 7 dispose (les dispositions attaquées figurent en italiques) Artikel 7 bepaalt (de bepalingen die worden bestreden, zijn cursief
: weergegeven) :
« L'article 57 de la même loi, modifié par la loi du 5 juillet 1976, « Artikel 57 van dezelfde wet, gewijzigd bij de wet van 5 juli 1976,
est remplacé par la disposition suivante : wordt vervangen als volgt :
`

Art. 57.Lorsque le nombre des candidats d'une liste est égal à

'

Art. 57.- Wanneer het aantal kandidaten van een lijst gelijk is aan

celui des sièges revenant à la liste, ces candidats sont tous élus. het aantal zetels dat aan die lijst toekomt, zijn al die kandidaten
Lorsque le premier de ces nombres est supérieur au second, les sièges gekozen. Is het eerste van die aantallen groter dan het tweede, dan worden de
sont conférés aux candidats dans l'ordre décroissant du nombre de voix zetels toegekend aan de kandidaten in afnemende grootte van het aantal
qu'ils ont obtenues. En cas de parité de voix, l'ordre de présentation stemmen dat zij hebben behaald. Bij gelijk stemmenaantal is de
prévaut. Préalablement à la désignation des élus, le bureau principal volgorde van voordracht op de lijst beslissend. Alvorens de gekozenen
procède à l'attribution individuelle aux candidats de la moitié du aan te wijzen, kent het hoofdbureau aan de kandidaten individueel de
nombre des votes favorables à l'ordre de présentation. Cette moitié helft van het aantal stemmen toe ten gunste van de volgorde van
s'établit en divisant par deux le produit résultant de la voordracht. Deze helft wordt vastgesteld door het product van de
multiplication du nombre des bulletins marqués en tête de liste, visés vermenigvuldiging van het aantal stembiljetten met een lijststem,
à l'article 50, § 1er, alinéa 2, 1°, par le nombre des sièges obtenus par cette liste. L'attribution visée à l'alinéa précédent se fait d'après un mode dévolutif. Les bulletins à attribuer sont ajoutés aux suffrages nominatifs obtenus par le premier candidat de la liste, à concurrence de ce qui est nécessaire pour atteindre le chiffre d'éligibilité spécifique à chaque liste. L'excédent, s'il y en a, est attribué dans une mesure semblable, au deuxième candidat, puis au troisième, et ainsi de suite, jusqu'à ce que la moitié du nombre des votes favorables à l'ordre de présentation, telle qu'elle est déterminée à l'alinéa précédent, soit épuisée. Le chiffre d'éligibilité spécifique à chaque liste s'obtient en divisant par le nombre des sièges attribués à la liste, majoré d'une unité, le produit résultant de la multiplication du chiffre électoral de la liste, tel qu'il est déterminé à l'article 55, par le nombre des sièges attribués à celle-ci. Lorsque le nombre de candidats d'une liste est inférieur à celui des sièges qui lui reviennent, ces candidats sont tous élus et les sièges en surplus sont attribués conformément à l'article 56, alinéa 3. ' ». bedoeld in artikel 50, § 1, tweede lid, 1°, en het aantal door deze lijst behaalde zetels, te delen door twee. De in het vorige lid bedoelde toekenning gebeurt door overdracht. De toe te kennen stembiljetten worden toegevoegd aan de naamstemmen die de eerste kandidaat van de lijst heeft behaald, voor wat nodig is om het verkiesbaarheidscijfer dat specifiek is voor elke lijst, te bereiken. Is er een overschot, dan wordt het op gelijkaardige wijze toegekend aan de tweede kandidaat, vervolgens aan de derde en zo verder, totdat de helft van het aantal gunstige stemmen voor de volgorde van voordracht, zoals die bepaald is in het vorige lid, uitgeput is. Het verkiesbaarheidscijfer dat specifiek is voor elke lijst, wordt bereikt door het product van de vermenigvuldiging van het verkiezingscijfer van de lijst zoals het bepaald is in artikel 55, en het aantal zetels dat aan die lijst toegekend is, te delen door het aantal zetels dat toekomt aan die lijst, vermeerderd met een eenheid. Wanneer het aantal kandidaten van een lijst lager is dan dat van de aan de lijst toekomende zetels, zijn die kandidaten allemaal gekozen en worden de overblijvende zetels toegekend overeenkomstig artikel 56, derde lid. ' ».
L'article 9 dispose (les dispositions attaquées figurent en italiques) Artikel 9 bepaalt (de bepalingen die worden bestreden, zijn cursief
: weergegeven) :
« L'article 58 de la même loi, modifié par la loi ordinaire du 16 « Artikel 58 van dezelfde wet, gewijzigd door de gewone wet van 16
juillet 1993, est remplacé par la disposition suivante : juli 1993, wordt vervangen als volgt :
`

Art. 58.Dans chaque liste dont un ou plusieurs candidats sont élus

'

Art. 58.- Voor elke lijst waarop een of meer kandidaten gekozen

conformément à l'article 57, les candidats non élus qui ont obtenu le zijn overeenkomstig artikel 57, worden de niet gekozen kandidaten die
plus grand nombre de voix, ou en cas de parité de voix, dans l'ordre het grootste aantal stemmen hebben behaald, of bij gelijk
d'inscription au bulletin de vote, sont déclarés premier, deuxième, stemmenaantal, in de volgorde van inschrijving op het stembiljet,
eerste, tweede, derde enz. opvolger verklaard.
troisième suppléant et ainsi de suite. Voorafgaandelijk aan hun aanwijzing gaat het hoofdbureau, nadat het de
Préalablement à leur désignation, le bureau principal, ayant désigné verkozenen heeft aangewezen, over tot een nieuwe individuele
les élus, procède à une nouvelle attribution individuelle aux toekenning aan de niet-gekozen kandidaten, van de helft van het aantal
candidats non élus de la moitié du nombre des votes favorables à stemmen die gunstig zijn voor de volgorde van voordracht, zoals
l'ordre de présentation, telle qu'elle est déterminée à l'article 57, bepaald is in artikel 57, tweede lid, waarbij die toekenning op
alinéa 2, cette attribution se faisant de la même manière que pour la dezelfde manier gebeurt als voor de aanwijzing van de verkozenen, maar
désignation des élus, mais en commençant par le premier des candidats beginnende bij de eerste niet-gekozen kandidaat, in de volgorde van
non élus, dans l'ordre d'inscription au bulletin de vote. ' ». inschrijving op het stembiljet. ' »
La loi du 27 décembre 2000 « complétant la loi du 26 juin 2000 visant De wet van 27 december 2000 « tot aanvulling van de wet van 26 juni
à réduire de moitié l'effet dévolutif des votes exprimés en case de 2000 tot beperking met de helft van de devolutieve kracht van de
tête et à supprimer la distinction entre candidats titulaires et lijststemmen en tot afschaffing van het onderscheid tussen
candidats suppléants pour l'élection des conseils provinciaux et kandidaat-titularissen en kandidaat-opvolgers voor de verkiezing van
communaux et du Parlement européen » (Moniteur belge, 24 janvier 2001, de provincie- en gemeenteraden en het Europees Parlement » (Belgisch
errata, 3 février 2001) ne contient aucune modification des Staatsblad, 24 januari 2001, en erratum, 3 februari 2001) houdt geen
dispositions présentement attaquées et n'a pas d'incidence sur wijzigingen in van de thans bestreden bepalingen en heeft geen
l'actuel recours. weerslag op het huidige beroep.
Quant à la recevabilité Ten aanzien van de ontvankelijkheid
B.2.1. Le requérant se plaint, en sa qualité de citoyen belge, de ce B.2.1. De verzoeker klaagt in zijn hoedanigheid van Belgisch
que le poids de son vote est influencé par l'attribution des votes de staatsburger aan dat het gewicht van zijn stem wordt beïnvloed door de
liste aux candidats qui figurent en ordre utile à cette fin sur la toekenning van lijststemmen aan de kandidaten die daartoe in nuttige
liste du parti pour lequel ils sont candidats aux élections volgorde voorkomen op de lijst van de partij waarvoor zij kandidaat
provinciales et communales. zijn voor de provincieraads- en gemeenteraadsverkiezingen.
B.2.2. Le Conseil des ministres excipe de l'irrecevabilité du recours B.2.2. De Ministerraad voert als exceptie van niet-ontvankelijkheid
au motif que le requérant n'a aucun intérêt à celui-ci. Le Conseil des aan dat de verzoeker geen belang heeft bij zijn beroep. De
ministres fait observer qu'en cas d'annulation des dispositions Ministerraad doet opmerken dat in geval van vernietiging van de
attaquées, le régime qui existait antérieurement sera à nouveau en bestreden bepalingen de voorheen bestaande regeling terug van kracht
vigueur, et qu'en vertu de ce régime, l'effet dévolutif des votes de wordt, waarbij de werking van de lijststemmen ten volle geldt en dus
liste joue pleinement et n'est donc pas réduit de moitié, ce qui, du niet beperkt is tot de helft, wat vanuit het standpunt van de
point de vue du requérant, serait plus défavorable. verzoeker nadeliger zou zijn.
B.2.3. La loi attaquée se rapporte au droit de vote. Le droit de vote B.2.3. De bestreden wet heeft betrekking op het kiesrecht. Het
est le droit politique fondamental de la démocratie représentative. kiesrecht is het fundamenteel politiek recht in de representatieve
Tout électeur a un intérêt à demander l'annulation des dispositions de democratie. Elke kiezer heeft er belang bij de vernietiging te
ladite loi électorale susceptibles d'affecter le poids de son vote. vorderen van die bepalingen van de bedoelde kieswet die het gewicht
van zijn stem kunnen beïnvloeden.
La circonstance que l'effet dévolutif des votes de liste soit réduit Het gegeven dat de devolutieve kracht van de lijststemmen wordt
de moitié et que celui-ci s'appliquerait à nouveau pleinement dans le teruggebracht tot de helft en dat die devolutieve kracht opnieuw ten
cas d'une éventuelle annulation n'enlève rien à l'intérêt du volle zou gelden bij een eventuele vernietiging, doet geen afbreuk aan
requérant, qui peut espérer obtenir ainsi une nouvelle chance de voir het belang van de verzoeker, die kan hopen dat hij alsdan een nieuwe
réglée plus favorablement la situation qu'il dénonce. kans verkrijgt om de aangeklaagde situatie gunstiger geregeld te zien.
B.2.4. La partie requérante justifie de l'intérêt requis. B.2.4. De verzoeker doet blijken van het vereiste belang.
Quant au fond Ten gronde
B.3.1. Le requérant invoque la violation des articles 10 et 11 de la B.3.1. De verzoeker voert de schending aan van de artikelen 10 en 11
Constitution, combinés ou non avec d'autres dispositions van de Grondwet, al dan niet gelezen in samenhang met andere
constitutionnelles relatives au droit de vote et en particulier avec grondwetsbepalingen die op het kiesrecht betrekking hebben,
les articles 61, 64, 67, §§ 1er et 2, 116 et 162. inzonderheid de artikelen 61, 64, 67, §§ 1 en 2, 116 en 162 ervan.
B.3.2. En tant que le moyen invite à un contrôle direct au regard des B.3.2. In zoverre het middel een rechtstreekse toetsing vergt aan de
articles 61, 64, 67, §§ 1er et 2, 116 et 162 de la Constitution, artikelen 61, 64, 67, §§ 1 en 2, 116 en 162 van de Grondwet, los van
indépendamment de la question de la compatibilité avec les articles 10 de vraag naar de bestaanbaarheid met de artikelen 10 en 11 ervan, is
et 11 de celle-ci, la Cour n'est pas compétente pour en connaître. het Hof niet bevoegd om erop in te gaan.
B.3.3. Même combiné avec l'allégation d'une violation des articles 10 B.3.3. Zelfs in samenhang met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet is
et 11 de la Constitution, l'argument pris de la violation des articles het aanvoeren van de schending van de artikelen 61, 64, 67, §§ 1 en 2,
61, 64, 67, §§ 1er et 2, et 116 de la Constitution n'est pas pertinent en 116 ervan niet ter zake dienend, nu de laatstgenoemde artikelen
en l'espèce, étant donné que ces derniers articles ne concernent pas geen betrekking hebben op de provincieraads- en
les élections provinciales et communales dont traitent les dispositions attaquées. gemeenteraadsverkiezingen waarover de bestreden bepalingen handelen.
Par ailleurs, il n'est pas expliqué en quoi la réglementation attaquée Voorts wordt niet uiteengezet in welk opzicht de aangevochten regeling
pourrait violer les articles 10 et 11 de la Constitution lus een schending zou kunnen uitmaken van de artikelen 10 en 11 van de
conjointement avec l'article 162 de celle-ci, lequel dispose que le Grondwet gelezen in samenhang met artikel 162 ervan, dat bepaalt dat
législateur doit consacrer l'application du principe de l'élection de wetgever de toepassing van het beginsel van de rechtstreekse
directe des membres des conseils provinciaux et communaux. verkiezing van de leden van de provincieraden en de gemeenteraden
dient te verzekeren.
B.3.4. La Cour se limite par conséquent à un contrôle au regard des B.3.4. Het Hof beperkt zich derhalve tot een toetsing aan de artikelen
articles 10 et 11 de la Constitution. 10 en 11 van de Grondwet.
B.4. Le requérant soutient que les dispositions attaquées violent le B.4. De verzoeker betoogt dat de bestreden bepalingen het
principe constitutionnel d'égalité et de non-discrimination en ce que grondwettelijk beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie schenden
les candidats qui ne peuvent bénéficier de l'effet dévolutif des votes doordat kandidaten die door hun plaats op de lijst niet in aanmerking
de liste, en raison de leur place sur la liste, n'ont pas les mêmes komen voor de devolutieve werking van de lijststem, geen gelijke kans
chances d'être élus. krijgen om te worden verkozen.
B.5. L'effet dévolutif des votes de liste conduit à une différence de B.5. De devolutieve werking van de lijststemmen leidt tot een verschil
traitement des candidats et, partant, des électeurs favorables à des
candidats déterminés, en fonction de leur ordre de présentation sur la in behandeling van de kandidaten en bijgevolg van de kiezers die voor
liste : leurs chances d'être élus ne dépendent pas uniquement du
nombre de votes de préférence exprimés directement en leur faveur bepaalde kandidaten stemmen naar gelang van de volgorde van hun
mais, le cas échéant, de leur place sur la liste. voordracht op de lijst : hun kansen op verkiezing hangen niet enkel af
B.6. En adoptant les dispositions attaquées, le législateur visait à « van het aantal naamstemmen dat rechtstreeks op hen is uitgebracht,
accorder plus de pouvoir au citoyen qui sera en mesure, mieux que ce maar in voorkomend geval van hun plaats op de lijst.
n'est le cas actuellement, de déterminer qui le représentera pour B.6. Met de bestreden bepalingen heeft de wetgever beoogd « de burger
assumer la défense de ses intérêts » (Doc. parl., Chambre, 1999-2000, meer dan nu het geval is [te betrekken] bij het bepalen van wie zijn
Doc. 50 0666/003, p. 3). Tout comme le projet d'un système similaire belangen zal verdedigen » (Parl. St., Kamer, 1999-2000, Doc. 50
pour les élections des Chambres législatives fédérales et du Conseil 0666/003, p. 3). Evenzeer als met het ontwerp van een soortgelijke
de la Communauté germanophone, le projet qui est devenu le régime regeling ten aanzien van de verkiezingen van de federale Wetgevende
Kamers en de Raad van de Duitstalige Gemeenschap strekte het ontwerp
présentement attaqué tendait à : van de thans bestreden regeling ertoe :
« réduire de moitié l'impact des votes exprimés en case de tête en « de impact van de lijststemmen met de helft te verminderen zodat de
manière telle que la dévolution des sièges au sein d'une même liste se devolutie van de zetels binnen eenzelfde lijst zal gebeuren door meer
fera en tenant compte davantage du nombre de voix de préférence rekening te houden met het aantal voorkeurstemmen dat de verschillende
obtenues par les divers candidats de la liste. Une plus grande égalité kandidaten van de lijst behaald hebben. Een grotere gelijkheid van
de chances entre candidats en résultera et contribuera à réactiver le kansen tussen de kandidaten zal daaruit voortvloeien en zal bijdragen
débat d'idées auquel aspire le citoyen. Suivant le système proposé, tot het weer aanwakkeren van het ideeëndebat waarnaar de burger zo
les votes de liste favorables à l'ordre de présentation continuent à sterk verlangt. Volgens het voorgestelde systeem blijven de
être comptabilisés pour le calcul du chiffre électoral de la liste mais ne sont pris en considération qu'à concurrence de la moitié pour les opérations de dévolution des sièges entre les candidats de la liste » (ibid., Doc. 50 0666/001, pp. 3-4, et Doc. 50 0667/001, p. 3). Il ressort en outre des travaux préparatoires que la règle adoptée repose sur un compromis entre les partisans et les adversaires du système de dévolution des votes de liste (ibid., Doc. 50 0666/003, pp. 8-11). B.7. D'une part, la logique d'un système qui opte pour le suffrage universel peut inciter le législateur à donner un maximum d'influence à chaque électeur. D'autre part, l'adhésion au programme d'une liste peut être considérée comme un signe d'attention particulière aux problèmes politiques qui forment l'enjeu des élections. Il appartient au législateur, dans les limites définies par la Constitution, de déterminer quand et comment les élections seront organisées. Il appartient seulement à la Cour de vérifier si le choix opéré par le législateur est ou non discriminatoire. B.8. La différence de traitement dénoncée repose sur un critère objectif : la place occupée par les candidats sur la liste et l'attribution de la moitié des votes de liste, compte tenu du chiffre d'éligibilité en fonction du nombre de sièges obtenus par cette liste et compte tenu du nombre de votes de liste attribuables dont chaque candidat effectif et suppléant a besoin pour être élu. Ce critère de distinction est pertinent au regard de l'objectif du législateur de diminuer l'influence des partis sur les chances des candidats. Enfin, la mesure n'a pas d'effets disproportionnés pour l'électeur car celui-ci a, en tout état de cause, la possibilité de s'exprimer par des votes nominatifs. B.9. Le moyen n'est pas fondé. Par ces motifs, la Cour rejette le recours. Ainsi prononcé en langue néerlandaise, en langue française et en langue allemande, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 30 janvier 2002. Le greffier, Le président, lijststemmen die gunstig zijn voor de volgorde van voordracht, meegeteld worden voor de berekening van het kiescijfer van de lijst, maar worden zij slechts voor de helft in aanmerking genomen voor de verrichtingen inzake devolutie van de zetels tussen de kandidaten van de lijst » (ibid., Doc. 50 0666/001, pp. 3-4, en Doc. 50 0667/001, p. 3). Uit de parlementaire voorbereiding blijkt voorts dat de aangenomen regeling berust op een compromis tussen de voor- en tegenstanders van het systeem van de devolutieve werking van de lijststemmen (ibid., Doc. 50 0666/003, pp. 8-11). B.7. Enerzijds, kan de logica van een systeem dat opteert voor het algemeen kiesrecht de wetgever ertoe aanzetten aan elke kiezer een maximale invloed te geven. Anderzijds, kan het onderschrijven van het programma van een lijst worden beschouwd als een teken van bijzondere aandacht voor de politieke problemen die de inzet vormen van de verkiezingen. Het komt de wetgever toe, binnen de door de Grondwet bepaalde grenzen, te bepalen wanneer en hoe verkiezingen worden georganiseerd. Het komt het Hof enkel toe na te gaan of de door de wetgever gemaakte keuze al dan niet discriminatoir is. B.8. Het aangeklaagde verschil in behandeling berust op een objectief criterium : de plaats van de kandidaten op de lijst en de toekenning van de helft van de lijststemmen rekening houdend met het verkiesbaarheidscijfer naar gelang van het aantal zetels dat die lijst behaalt en met het aantal overdraagbare lijststemmen dat elk van de effectieve kandidaten en opvolgers nodig heeft om in aanmerking te komen. Dat criterium van onderscheid is pertinent ten aanzien van de doelstelling van de wetgever om de impact van de partijen op de kansen van de kandidaten te verminderen. Ten slotte heeft de maatregel voor de kiezer geen onevenredige gevolgen, daar hij in ieder geval over de mogelijkheid beschikt om naamstemmen uit te brengen. B.9. Het middel is niet gegrond. Om die redenen, het Hof verwerpt het beroep. Aldus uitgesproken in het Nederlands, het Frans en het Duits, overeenkomstig artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 30 januari 2002. De griffier, De voorzitter,
P.-Y. Dutilleux. H. Boel. P.-Y. Dutilleux. H. Boel.
^