Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt De La Cour Constitutionelle du --
← Retour vers "Arrêt n° 88/2000 du 13 juillet 2000 Numéro du rôle : 1965 En cause : la demande de suspension des articles 27, 39 et 71 de la loi du 7 mai 1999 sur les jeux de hasard, les établissements de jeux de hasard et la protection des joueurs, introdu La Cour d'arbitrage, composée des présidents G. De Baets et M. Melchior, et des juges P. Martens(...)"
Arrêt n° 88/2000 du 13 juillet 2000 Numéro du rôle : 1965 En cause : la demande de suspension des articles 27, 39 et 71 de la loi du 7 mai 1999 sur les jeux de hasard, les établissements de jeux de hasard et la protection des joueurs, introdu La Cour d'arbitrage, composée des présidents G. De Baets et M. Melchior, et des juges P. Martens(...) Arrest nr. 88/2000 van 13 juli 2000 Rolnummer 1965 In zake : de vordering tot schorsing van de artikelen 27, 39 en 71 van de wet van 7 mei 1999 op de kansspelen, de kansspelinrichtingen en de bescherming van de spelers, ingesteld door de n.v Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters G. De Baets en M. Melchior, en de rechters P. (...)
COUR D'ARBITRAGE ARBITRAGEHOF
Arrêt n° 88/2000 du 13 juillet 2000 Arrest nr. 88/2000 van 13 juli 2000
Numéro du rôle : 1965 Rolnummer 1965
En cause : la demande de suspension des articles 27, 39 et 71 de la In zake : de vordering tot schorsing van de artikelen 27, 39 en 71 van
loi du 7 mai 1999 sur les jeux de hasard, les établissements de jeux de wet van 7 mei 1999 op de kansspelen, de kansspelinrichtingen en de
de hasard et la protection des joueurs, introduite par la s.a. bescherming van de spelers, ingesteld door de n.v. Eurautomat en
Eurautomat et autres. anderen.
La Cour d'arbitrage, Het Arbitragehof,
composée des présidents G. De Baets et M. Melchior, et des juges P. samengesteld uit de voorzitters G. De Baets en M. Melchior, en de
Martens, E Cerexhe, A. Arts, R. Henneuse et E. De Groot, assistée du rechters P. Martens, E. Cerexhe, A. Arts, R. Henneuse en E. De Groot,
greffier L. Potoms, présidée par le président G. De Baets, bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter G. De Baets,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la demande I. Onderwerp van de vordering
Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le 9 Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 9 mei 2000
ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen op 10 mei
mai 2000 et parvenue au greffe le 10 mai 2000, une demande de 2000, is een vordering tot schorsing ingesteld van de artikelen 27, 39
suspension des articles 27, 39 et 71 de la loi du 7 mai 1999 sur les en 71 van de wet van 7 mei 1999 op de kansspelen, de
jeux de hasard, les établissements de jeux de hasard et la protection kansspelinrichtingen en de bescherming van de spelers (bekendgemaakt
des joueurs (publiée au Moniteur belge du 30 décembre 1999) a été in het Belgisch Staatsblad van 30 december 1999), door de n.v.
introduite par la s.a. Eurautomat, dont le siège social est établi à
9320 Erembodegem, Industrielaan 31, la s.a. B.B.F. Automaten, dont le Eurautomat, met maatschappelijke zetel te 9320 Erembodegem,
Industrielaan 31, de n.v. B.B.F. Automaten, met maatschappelijke zetel
siège social est établi à 2930 Brasschaat, Donksesteenweg 23, la s.a. te 2930 Brasschaat, Donksesteenweg 23, de n.v. Elaut, met
Elaut, dont le siège social est établi à 9100 Saint-Nicolas, Europark maatschappelijke zetel te 9100 Sint-Niklaas, Europark Oost 6, en de
Oost 6, et la s.a. Automatic Equipment, dont le siège social est établi à 2000 Anvers, Kipdorpvest 48B. n.v. Automatic Equipment, met maatschappelijke zetel te 2000 Antwerpen, Kipdorpvest 48B.
Par la même requête, les parties requérantes demandent également Bij hetzelfde verzoekschrift vorderen de verzoekende partijen eveneens
l'annulation des dispositions légales précitées. de vernietiging van de voormelde wetsbepalingen.
II. La procédure II. De rechtspleging
Par ordonnance du 10 mai 2000, le président en exercice a désigné les Bij beschikking van 10 mei 2000 heeft de voorzitter in functie de
juges du siège conformément aux articles 58 et 59 de la loi spéciale rechters van de zetel aangewezen overeenkomstig de artikelen 58 en 59
du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage. van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof.
Les juges-rapporteurs ont estimé n'y avoir lieu de faire application De rechters-verslaggevers hebben geoordeeld dat er geen aanleiding was
des articles 71 ou 72 de la loi organique. om artikel 71 of 72 van de organieke wet toe te passen.
Par ordonnance du 30 mai 2000, la Cour a fixé l'audience au 21 juin Bij beschikking van 30 mei 2000 heeft het Hof de dag van de
2000. Cette ordonnance a été notifiée aux autorités mentionnées à l'article terechtzitting bepaald op 21 juni 2000.
76 de la loi organique ainsi qu'aux parties requérantes et à leur Van die beschikking is kennisgegeven aan de in artikel 76 van de
organieke wet vermelde autoriteiten evenals aan de verzoekende
avocat, par lettres recommandées à la poste le 30 mai 2000. partijen en hun advocaat bij op 30 mei 2000 ter post aangetekende
Par ordonnance du 20 juin 2000, le président en exercice a désigné le brieven. Bij beschikking van 20 juni 2000 heeft de voorzitter in functie
juge A. Arts en remplacement du juge-rapporteur H. Coremans, rechter A. Arts aangewezen ter vervanging van rechter-verslaggever H.
légitimement empêché. Coremans, wettig verhinderd.
A l'audience publique du 21 juin 2000 : Op de openbare terechtzitting van 21 juni 2000 :
- ont comparu : - zijn verschenen :
. Me P. Bax loco Me P. Van den Broecke, avocats au barreau de . Mr. P. Bax loco Mr. P. Van den Broecke, advocaten bij de balie te
Bruxelles, pour les parties requérantes; Brussel, voor de verzoekende partijen;
. Me P. Hofströssler, avocat au barreau de Bruxelles, pour le Conseil . Mr. P. Hofströssler, advocaat bij de balie te Brussel, voor de
des ministres; Ministerraad;
- les juges-rapporteurs A. Arts et E. Cerexhe ont fait rapport; - hebben de rechters-verslaggevers A. Arts en E. Cerexhe verslag
uitgebracht;
- les avocats précités ont été entendus; - zijn de voornoemde advocaten gehoord;
- l'affaire a été mise en délibéré. - is de zaak in beraad genomen.
La procédure s'est déroulée conformément aux articles 62 et suivants De rechtspleging is gevoerd overeenkomstig de artikelen 62 en volgende
de la loi organique, relatifs à l'emploi des langues devant la Cour. van de organieke wet, die betrekking hebben op het gebruik van de talen voor het Hof.
III. En droit III. In rechte
- A - - A -
Quant à l'intérêt Ten aanzien van het belang
A.1. Les parties requérantes estiment qu'elles justifient de l'intérêt A.1. De verzoekende partijen zijn van mening dat zij van het vereiste
requis étant donné que les dispositions entreprises limitent
sérieusement la réalisation de leur objet social, qui consiste en « belang doen blijken aangezien de bestreden bepalingen in belangrijke
l'exploitation de jeux automatiques et de jeux d'adresse, la mate de verwezenlijking van hun maatschappelijk doel beperken, dat
commercialisation en général, en ce compris l'achat et la vente, bestaat in « de uitbating van automatische spelen en handigheidspelen,
l'importation et l'exportation, la fabrication et l'exploitation de de handel in het algemeen met inbegrip van de aan- en verkoop en de
tous appareils de divertissement et de musique, appareils automatiques in- en uitvoer, de fabrikatie en exploitatie van alle amusements- en
et électroniques » (première requérante), « l'achat, la vente, muziekapparaten, automatische en electronische apparaten » (eerste
l'importation, l'exportation, le transit, la location, le louage,
l'exploitation, l'entretien et la réparation de jeux de café, jeux de verzoeker), « de aankoop, de verkoop, de invoer, de uitvoer, de
divertissement, machines ` horeca ' et installations ` horeca ', en doorvoer, het huren, het verhuren, het uitbaten, het onderhouden en
het herstellen, zo in 't groot als in detail van café-spelen,
gros comme au détail » (deuxième requérante), « toute la production, amusementspelen, horecamachines en horeca-installaties » (tweede
l'assemblage et l'installation de tous appareils et appareillages, de verzoeker), « alle produktie, de assemblage en de installatie van alle
nature électrique ou automatique, ainsi que l'achat, l'importation et apparaten en apparatuur, van electrische of automatische aard evenals
l'exportation, la vente et la distribution, aussi bien directement de aankoop, de in- en uitvoer, de verkoop en distributie, zowel
qu'en tant qu'intermédiaire, ainsi que la fourniture de tous services rechtstreeks als tussenpersoon, alsmede het verlenen van alle
connexes » (troisième requérante), « l'achat, la vente, le commerce, mogelijke diensten ermede verband houdend » (derde verzoeker), « de
l'organisation et l'exploitation de jeux automatiques et de jeux aankoop, de verkoop, de handel, de organisatie en uitbating van
automatische spelen en handigheidsspelen, de inrichting van
d'adresse, l'organisation de spectacles divers, l'exploitation de vertoningen allerhande, de uitbating van drankgelegenheden en
débits de boissons et de buffets » (quatrième requérante). buffetten » (vierde verzoeker).
Quant au moyen Ten aanzien van het middel
A.2. Les parties requérantes prennent leur moyen de la violation des A.2. De verzoekende partijen leiden hun middel af uit een schending
articles 10, 11, 12 et 23 de la Constitution, de l'article 52 du van de artikelen 10, 11, 12 en 23 van de Grondwet, artikel 52 van het
Traité du 25 mars 1957 instituant la Communauté européenne, du Verdrag van 25 maart 1957 tot oprichting van de Europese Gemeenschap,
principe de proportionnalité et du principe de la liberté de commerce het evenredigheidsbeginsel en het beginsel van vrijheid van handel en
et d'industrie. nijverheid.
A.3. En tant que le moyen vise l'article 27 de la loi du 7 mai 1999, A.3. In zoverre het middel artikel 27 van de wet van 7 mei 1999
les parties requérantes soutiennent que l'interdiction de cumuler une beoogt, voeren de verzoekende partijen aan dat het verbod om een
licence de classe B (exploitation d'une salle de jeux automatiques) ou vergunning van klasse B (uitbating van een spelautomatenhal) en een
une licence de classe C (exploitation d'un débit de boissons) avec une vergunning van klasse C (uitbating van een drankgelegenheid) te
licence de classe E (vente, location, importation, exportation et cumuleren met een vergunning van klasse E (verkoop, verhuur, invoer,
entretien de jeux de hasard) porte atteinte à leurs droits économiques uitvoer en onderhoud van kansspelen) afbreuk doet aan hun verworven
acquis. economische rechten.
Selon les parties requérantes, cette interdiction de cumul n'est pas Volgens de verzoekende partijen is dit cumulatieverbod niet objectief
objectivement justifiable et viole le principe de la liberté de te verantwoorden en schendt het het beginsel van de vrijheid van
commerce et d'industrie ainsi que les principes d'égalité et de handel en nijverheid en de beginselen van de gelijkheid en
non-discrimination. En outre, le caractère général de l'interdiction niet-discriminatie. Bovendien zou de algemeenheid van de
porterait atteinte, de manière disproportionnée, à la liberté verbodsbepaling op onevenredige wijze afbreuk doen aan de vrijheid van
d'association. Les parties requérantes craignent que l'interdiction vereniging. De verzoekende partijen vrezen dat het verbod een bruuske
provoque un changement brusque et injustifié dans le secteur des jeux en onverantwoorde wijziging in de sector van de kansspelen zal
de hasard et entraîne des conséquences incalculables pour l'emploi et teweegbrengen en onnoemelijke gevolgen zal hebben voor de
les investissements. Elles soulignent que la disposition entreprise tewerkstelling en de investeringen. Zij wijzen erop dat de
rend illégal leur objet social, comme celui de sociétés analogues. aangevochten bepaling hun maatschappelijk doel en dat van andere
soortgelijke vennootschappen onwettig maakt.
Enfin, les parties requérantes font valoir que l'article 27 est Ten slotte stellen de verzoekende partijen dat artikel 27 ook in
également contraire au principe de la liberté individuelle (article 12 strijd is met de beginselen van de persoonlijke vrijheid (artikel 12
de la Constitution), à la liberté du travail (article 23 de la van de Grondwet), de vrijheid van arbeid (artikel 23 van de Grondwet)
Constitution) et à la liberté de commerce et des biens dans l'Union
européenne (article 52 du Traité C.E., actuellement l'article 43). en de vrijheid van handel en goederen in de Europese Unie (artikel 52
van het E.G.-Verdrag, thans artikel 43).
A.4. Selon les parties requérantes, l'article 39 porte atteinte aux A.4. Artikel 39 doet volgens de verzoekende partijen afbreuk aan de
droits économiques déjà acquis et n'est pas objectivement justifiable. reeds verworven economische rechten en kan niet objectief worden
A leur estime, les liens économiques étroits entre l'industrie de l' gerechtvaardigd. Naar hun mening moeten de nauwe economische banden
»horeca » et l'industrie des jeux de hasard doivent être considérés tussen de horecanijverheid en de kansspelennijverheid als economische
comme des acquis économiques. Du fait de la limitation du nombre de verworvenheden worden beschouwd. Door de beperking van het aantal
jeux automatiques dans un débit de boissons, le chiffre d'affaires des spelautomaten in een drankgelegenheid, zien de verzoekende partijen
parties requérantes est réduit et celles-ci craignent qu'une série hun omzet verminderen en vrezen zij dat een aantal bedrijven
d'entreprises ne soient plus rentables d'un point de vue économique. economisch niet meer rendabel zal zijn.
A.5. A l'estime des parties requérantes, l'article 71 viole les A.5. Artikel 71 schendt naar het oordeel van de verzoekende partijen
principes de proportionnalité et de la liberté de commerce, de biens de beginselen van evenredigheid en van vrijheid van handel, diensten
et de services. Elles font valoir que la disposition rend impossibles en goederen. Zij voeren aan dat de bepaling de verkoop, de verhuur, de
d'un point de vue économique la vente, la location, le leasing, la leasing, de levering, de terbeschikkingstelling, de invoer, de uitvoer
livraison, la mise à disposition, l'importation, l'exportation et la
production de jeux de hasard, tandis que la production de tels en de productie van kansspelen economisch onmogelijk maakt, terwijl de
appareils constitue l'essentiel de leurs activités. Selon leurs dires, productie van dergelijke toestellen de essentie van hun activiteiten
elles ne pourront payer la garantie parce que le montant de celle-ci uitmaakt. Ten gevolge van de niet-begrensde hoogte van de waarborg
n'est pas plafonné (500.000 francs par tranche de 50 appareils) et (500.000 frank per schijf van 50 toestellen) zullen zij naar eigen
elles perdront par conséquent leur licence ou ne pourront exploiter zeggen de waarborg niet kunnen betalen en bijgevolg hun vergunning
qu'un nombre limité d'appareils. verliezen of maar tot een bepaald quotum mogen exploiteren.
Quant au préjudice Ten aanzien van het nadeel
A.6. A l'appui de leur demande de suspension, les parties requérantes A.6. Ter ondersteuning van hun vordering tot schorsing doen de
font valoir que l'article 27 porte atteinte, de manière verzoekende partijen opmerken dat artikel 27 op buitensporige wijze
disproportionnée, à leurs droits économiques acquis et les privera afbreuk doet aan hun verworven economische rechten en hen zal beroven
d'une partie de leurs activités commerciales, lesquelles ne consistent van een deel van hun commerciële activiteiten, die niet enkel bestaan
pas seulement en l'exploitation de salles de jeux automatiques, mais in de uitbating van spelautomatenhallen, maar ook in de verkoop, de
également en la vente, la location, l'importation et l'exportation verhuur, de invoer en uitvoer, en het onderhoud van speelautomaten.
ainsi que l'entretien de jeux automatiques. Elles seront forcées de Zij zullen gedwongen worden te kiezen tussen de uitbating van
choisir entre l'exploitation de salles de jeux automatiques et la spelautomatenhallen en de commercialisatie van spelautomaten,
commercialisation de jeux automatiques, activités qu'elles cumulent activiteiten die zij reeds lang cumuleren. Die keuze zou eveneens zijn
depuis longtemps. Ce choix aurait également une répercussion sur weerslag hebben op de werkgelegenheid, daar het personeel dat is
l'emploi, étant donné que le personnel lié à l'activité supprimée ne verbonden aan de opgeheven activiteit niet kan worden behouden.
peut être maintenu. Les dispositions attaquées, et en particulier l'article 27, De aangevochten bepalingen en in het bijzonder artikel 27 zouden naar
compromettraient, au dire des parties requérantes, leur entreprise. eigen zeggen de onderneming van de verzoekende partijen in gevaar
L'article 39 réduirait, du fait de la diminution du nombre d'appareils brengen. Artikel 39 zou, door de geringere afzet van automaten, de
vendus, le chiffre d'affaires des parties requérantes et l'article 71 omzet van de verzoekende partijen doen verminderen en artikel 71 zou,
entraînerait, eu égard à l'obligation de verser une garantie élevée, « door de verplichting om een hoge waarborg te storten, « een zeer
un résultat d'exploitation fort négatif et peut-être la fermeture de negatief bedrijfsresultaat en misschien de sluiting van het bedrijf
l'entreprise ». veroorzaken ».
- B - - B -
Quant à l'étendue du recours et de la demande de suspension Ten aanzien van de omvang van het beroep en de vordering tot schorsing
B.1. Les parties requérantes demandent l'annulation et la suspension B.1. De verzoekende partijen vorderen de vernietiging en de schorsing
des articles 27, 39 et 71 de la loi du 7 mai 1999 sur les jeux de van de artikelen 27, 39 en 71 van de wet van 7 mei 1999 op de
hasard, les établissements de jeux de hasard et la protection des kansspelen, de kansspelinrichtingen en de bescherming van de spelers.
joueurs. Les griefs sont en réalité dirigés contre les articles 27, De grieven zijn in werkelijkheid gericht tegen de artikelen 27, eerste
alinéa 1er, 39 et 71, alinéa 4, 4., alinéa 2. Ces dispositions lid, 39 en 71, vierde lid, 4., tweede lid. Die bepalingen luiden als
énoncent : volgt :
«

Art. 27.Il est interdit de cumuler les licences des classes A, B, C

«

Art. 27.Het is een zelfde natuurlijke of rechtspersoon verboden de

et D, d'une part, et la licence de classe E, d'autre part, dans le vergunningen klasse A, B, C en D enerzijds en de vergunning klasse E
chef de la même personne physique ou morale, que ce soit directement anderzijds rechtstreeks of onrechtstreeks, persoonlijk of door
ou indirectement, personnellement ou par l'intermédiaire d'une autre bemiddeling van een natuurlijke of rechtspersoon te cumuleren.
personne physique ou morale.
[...] » [...] »
«

Art. 39.Les établissements de jeux de hasard de classe III sont des

«

Art. 39.Kansspelinrichtingen klasse III of drankgelegenheden zijn

établissements où sont vendues des boissons qui, quelle qu'en soit la inrichtingen waar drank, ongeacht de aard ervan, wordt verkocht voor
nature, doivent être consommées sur place et dans lesquels sont gebruik ter plaatse en waarin maximaal twee kansspelen worden
exploités au maximum deux jeux de hasard. » geëxploiteerd. »
«

Art. 71.[...]

«

Art. 71.[...]

La garantie réelle est fixée à : Het bedrag van de waarborg wordt bepaald op :
[...] [...]
4. la somme de 1 million de francs pour les détenteurs d'une licence 4. het bedrag van 1 miljoen frank voor de houders van een vergunning
de classe E qui prestent exclusivement des services d'entretien, de klasse E die uitsluitend diensten leveren in het raam van het
réparation ou d'équipement de jeux de hasard; onderhoud, het herstel of de uitrusting van de kansspelen;
la somme de 500 000 francs belge par tranche, entamée, de 50 het bedrag van 500 000 frank per aangevangen schijf van 50 toestellen
appareils, pour tous les autres détenteurs de la licence de classe E. voor alle andere houders van de vergunning klasse E.
[...] » [...] »
Quant à la demande de suspension Ten aanzien van de vordering tot schorsing
B.2. Aux termes de l'article 20, 1°, de la loi spéciale du 6 janvier B.2. Naar luid van artikel 20, 1°, van de bijzondere wet van 6 januari
1989 sur la Cour d'arbitrage, deux conditions de fond doivent être 1989 op het Arbitragehof dient aan twee grondvoorwaarden te zijn
remplies pour que la suspension puisse être décidée : voldaan opdat tot schorsing kan worden besloten :
- des moyens sérieux doivent être invoqués; - de middelen die worden aangevoerd moeten ernstig zijn;
- l'exécution immédiate de la règle attaquée doit risquer de causer un - de onmiddellijke uitvoering van de bestreden maatregel moet een
préjudice grave difficilement réparable. moeilijk te herstellen ernstig nadeel kunnen berokkenen.
Les deux conditions étant cumulatives, la constatation que l'une de Daar de twee voorwaarden cumulatief zijn, leidt de vaststelling dat
ces deux conditions n'est pas remplie entraîne le rejet de la demande één van die voorwaarden niet is vervuld tot verwerping van de vordering tot schorsing.
de suspension. En ce qui concerne le caractère sérieux du moyen Wat de ernst van het middel betreft
B.3.1. Le moyen unique est pris de la violation des articles 10, 11, B.3.1. Het enige middel is afgeleid uit de schending van de artikelen
12 et 23 de la Constitution et de l'article 43 du Traité instituant la 10, 11, 12 en 23 van de Grondwet, en van artikel 43 van het Verdrag
Communauté européenne (ancien article 52 du Traité C.E.), du principe tot oprichting van de Europese Gemeenschap (oud artikel 52 van het
de proportionnalité et du principe de la liberté de commerce et E.G.-Verdrag), het evenredigheidsbeginsel en het beginsel van vrijheid
d'industrie. van handel en nijverheid.
B.3.2. En tant qu'il invoque directement les articles 12 et 23 de la B.3.2. In zoverre het rechtstreeks de artikelen 12 en 23 van de
Constitution, l'article 43 du Traité instituant la Communauté Grondwet, artikel 43 van het Verdrag tot oprichting van de Europese
européenne (ancien article 52 du Traité C.E.), le principe de Gemeenschap (oud artikel 52 van het E.G.-Verdrag), het
proportionnalité et le principe de la liberté de commerce et evenredigheidsbeginsel en het beginsel van vrijheid van handel en
d'industrie, le moyen n'est pas recevable, en ce qu'il se réfère à des nijverheid aanvoeren, is het middel niet ontvankelijk doordat het
normes dont la Cour n'est pas habilitée à assurer le respect. verwijst naar normen waarvan het Hof de inachtneming niet kan toetsen.
Ces articles ne peuvent faire l'objet d'un examen que s'ils sont liés Die artikelen kunnen maar bij het onderzoek worden betrokken in
à la violation alléguée des articles 10 et 11 de la Constitution. zoverre zij met de aangevoerde schending van de artikelen 10 en 11 van
de Grondwet zijn verbonden.
B.4.1. Les parties requérantes soutiennent que la loi entreprise porte B.4.1. De verzoekende partijen voeren aan dat de aangevochten wet een
atteinte de manière discriminatoire à leurs libertés économiques en ce discriminerende inbreuk maakt op hun economische vrijheden doordat
que l'article 27, alinéa 1er, interdit de cumuler une licence de artikel 27, eerste lid, verbiedt een vergunning van klasse B
classe B (exploitation d'une salle de jeux automatiques) ou une (uitbating van een speelautomatenhal) of een vergunning van klasse C
licence de classe C (exploitation d'un débit de boissons) avec une (uitbating van een drankgelegenheid) te cumuleren met een vergunning
licence de classe E (vente, location, importation, exportation et van klasse E (verkoop, verhuur, invoer, uitvoer en onderhoud van
entretien de jeux de hasard), en ce que l'article 39 autorise au kansspelen), doordat artikel 39 maximaal twee kansspelen toestaat in
maximum deux jeux de hasard dans un débit de boissons et en ce que
l'article 71, alinéa 4, 4., alinéa 2, ne prévoit aucun plafonnement een drankgelegenheid en doordat artikel 71, vierde lid, 4., tweede
pour le montant de la garantie. lid, de hoogte van de waarborg niet zou begrenzen.
B.4.2. La liberté de commerce et d'industrie ne peut pas être conçue B.4.2. De vrijheid van handel en nijverheid kan niet worden opgevat
comme une liberté absolue. Elle ne fait pas obstacle à ce que la loi règle l'activité économique des personnes et des entreprises. Le législateur ne violerait la liberté de commerce et d'industrie que s'il limitait celle-ci sans qu'existe une quelconque nécessité pour ce faire ou si cette limitation était manifestement disproportionnée au but poursuivi. Les jeux de hasard qui aboutissent à un gain ou à une perte pécuniaire étant l'exploitation d'une faiblesse humaine pouvant entraîner des conséquences très graves pour certaines personnes et leur famille, ils constituent un danger social tel qu'en cette matière, ce sont les mesures restrictives et non les permissives qui sont les plus aisées à justifier. als een absolute vrijheid. Zij belet niet dat de wetgever de economische bedrijvigheid van personen en ondernemingen regelt. De wetgever zou alleen dan de vrijheid van handel en nijverheid schenden indien hij die vrijheid zou beperken zonder dat daartoe enige noodzaak bestaat of indien die beperking kennelijk onevenredig zou zijn met het nagestreefde doel. De kansspelen die leiden tot een geldelijke winst of een geldelijk verlies, buiten een menselijke zwakheid uit die zeer ernstige gevolgen kan hebben voor sommige personen en hun familie; zij vormen een sociaal gevaar, zodat te dezen restrictieve maatregelen gemakkelijker te verantwoorden zijn dan permissieve maatregelen.
B.4.3. L'article 43 (ancien article 52) du Traité C.E. ne s'oppose pas B.4.3. Artikel 43 (oud artikel 52) van het E.G.-Verdrag verzet er zich
à ce que, pour des motifs d'intérêt général, des règles soient fixées niet tegen dat, om redenen van algemeen belang, regels worden
concernant l'organisation, la compétence, l'éthique professionnelle et vastgesteld met betrekking tot de organisatie, de bevoegdheid, de
le contrôle, pour autant que ces règles professionnelles soient beroepsethiek en de controle, voor zover die beroepsregels worden
applicables à tous ceux qui sont établis sur le territoire de l'Etat toegepast op al degenen die gevestigd zijn op het grondgebied van de
où le service est institué. Staat waar de dienst wordt ingesteld.
B.4.4. Certes, l'article 23 de la Constitution dispose, d'une part, B.4.4. Artikel 23 van de Grondwet bepaalt weliswaar, enerzijds, dat «
que « la loi, le décret ou la règle visée à l'article 134 de wet, het decreet of de in artikel 134 bedoelde regel, rekening
garantissent, en tenant compte des obligations correspondantes, les droits économiques, sociaux et culturels, et déterminent les conditions de leur exercice » et, d'autre part, que ces droits comprennent « le droit au travail et au libre choix d'une activité professionnelle dans le cadre d'une politique générale de l'emploi, visant entre autres à assurer un niveau d'emploi aussi stable et élevé que possible ». Mais il ne peut se déduire de ces dispositions que le législateur, lorsqu'il entend réglementer une activité représentant un danger pour la société si elle n'est pas soumise à des conditions, ne pourrait imposer des limites à ceux qui l'exercent. B.4.5. La loi en cause vise à permettre d'endiguer le danger social que peuvent représenter les établissements de jeux de hasard. Etant entendu qu'une prohibition pure et simple lui paraît excessive, le houdend met de overeenkomstige plichten, de economische, sociale en culturele rechten, waarvan ze de voorwaarden voor de uitoefening bepalen » waarborgen en, anderzijds, dat die rechten « het recht op arbeid en op de vrije keuze van beroepsarbeid in het raam van een algemeen werkgelegenheidsbeleid dat onder meer gericht is op het waarborgen van een zo hoog en stabiel mogelijk werkgelegenheidspeil » omvatten. Maar uit die bepalingen mag niet worden afgeleid dat de wetgever, wanneer hij een activiteit wil regelen die een gevaar voor de maatschappij inhoudt indien zij niet aan voorwaarden wordt onderworpen, geen beperkingen zou kunnen opleggen aan degenen die de activiteit uitoefenen. B.4.5. De in het geding zijnde wet heeft tot doel het sociale gevaar in te perken dat de kansspelinrichtingen kunnen betekenen. Gelet op
législateur a assorti l'interdiction de principe qu'il maintenait het feit dat een absoluut verbod hem overdreven lijkt, heeft de
(l'article 305 du Code pénal punissait la tenue d'une maison de jeux wetgever op het principiële verbod dat hij handhaafde (artikel 305 van
het Strafwetboek bestrafte het openhouden van een huis voor kansspelen
de hasard et l'article 1er de la loi du 24 octobre 1902 interdisait en artikel 1 van de wet van 24 oktober 1902 verbood de uitbating van
l'exploitation des jeux de hasard) d'une exception, fondée sur un kansspelen) een uitzondering ingesteld die gebaseerd is op een
régime de licences, tout en veillant à ne pas permettre à l'avenir un vergunningsregeling, er daarbij over wakend in de toekomst geen
développement inconsidéré de ce type d'établissements. Outre cet onbezonnen ontwikkeling van dat soort inrichtingen toe te laten. Naast
objectif de protection sociale, le législateur a souhaité, par la voie die doelstelling van sociale bescherming heeft de wetgever gewenst,
d'un contrôle efficace, identifier, éviter et combattre « [les] via een sluitende controle « [de] mogelijke en ongewenste
possibles effets secondaires indésirables [des jeux de hasard] neveneffecten [van de kansspelen] (spelverslaving, witwassen van geld,
(dépendance, blanchiment d'argent, criminalité, fraude fiscale et criminaliteit, financiële en fiscale fraude) » in kaart te brengen, te
financière) » (Doc. parl., Sénat, 1997-1998, n° 1-419/4, pp. 25, 26 et voorkomen en te bestrijden (Parl. St., Senaat, 1997-1998, nr. 1-419/4,
36; idem, n° 1-419/7, pp. 5 et 6; Doc. parl., Chambre, 1998-1999, n° pp. 25, 26 en 36; idem, nr. 1-419/7, pp. 5 en 6; Parl. St., Kamer,
1795/8, p. 4). 1998-1999, nr. 1795/8, p. 4).
B.4.6. A la lumière de tels objectifs, l'interdiction litigieuse de B.4.6. In het licht van dergelijke doelstellingen lijkt het
cumuler certaines licences ne paraît pas déraisonnable. Elle procède aangevochten verbod van cumulatie van vergunningen niet onredelijk.
du souci de soumettre l'octroi des licences à des conditions très Het gaat uit van de bezorgdheid om het toekennen van vergunningen
afhankelijk te stellen van zeer strenge toekenningsvoorwaarden, zodat
sévères, de manière que les établissements de jeux de hasard et les de kansspelinrichtingen en de ermee verbonden activiteiten duidelijk
activités qui s'y rapportent puissent être distingués les uns des van elkaar kunnen worden onderscheiden (Parl. St., Senaat, 1997-1998,
autres avec précision (Doc. parl., Sénat, 1997-1998, n° 419/4, p. 34). nr. 419/4, p. 34).
La limitation litigieuse du nombre de jeux de hasard dans un débit de Ook de in het geding zijnde beperking van het aantal kansspelen in een
boissons semble aussi pouvoir se justifier par les mêmes objectifs. drankgelegenheid lijkt door dezelfde doelstellingen te kunnen worden
Elle entend empêcher le foisonnement des jeux de hasard. verantwoord. Zij is erop gericht een onbegrensde verspreiding van de
B.4.7.1. Les parties requérantes ajoutent que la garantie exigée par kansspelen te voorkomen.
l'article 71 pourrait s'élever à des dizaines de millions de francs et B.4.7.1. De verzoekende partijen voeren nog aan dat de door artikel 71
que cette mesure est dès lors disproportionnée quant à ses effets. vereiste waarborg tientallen miljoenen zou kunnen bedragen en dat die
Le Conseil des ministres conteste l'exactitude des montants avancés maatregel derhalve onevenredig is in zijn gevolgen.
par les parties requérantes à l'audience. De Ministerraad betwist de juistheid van de bedragen die ter
terechtzitting door de verzoekende partijen werden aangebracht.
B.4.7.2. Il ne semble pas déraisonnable que le montant de la garantie B.4.7.2. Het lijkt niet onredelijk dat het bedrag van de waarborg
soit déterminé en fonction du nombre de jeux de hasard et de la nature wordt bepaald op grond van het aantal kansspelen en de aard van de
des prestations, dès lors que l'on peut raisonnablement partir du verleende prestaties, nu redelijkerwijze ervan kan worden uitgegaan
principe que la contribution visée à l'article 19 de la loi en cause dat ook de in artikel 19 van de in het geding zijnde wet bedoelde
sera elle aussi fixée en fonction du nombre de jeux de hasard et de la bijdrage op grond van het aantal kansspelen en de aard van de
nature des prestations. verleende prestaties zal worden vastgesteld.
La garantie s'élève, pour les parties requérantes, à 500.000 francs De waarborg bedraagt voor de verzoekende partijen 500.000 frank per
par tranche entamée de 50 appareils. Les parties requérantes n'ont pas aangevangen schijf van 50 toestellen. De verzoekende partijen hebben
démontré que le montant de la garantie par appareil serait niet aangetoond dat het bedrag van de waarborg per toestel onevenredig
disproportionné par rapport aux recettes, ni que le montant de la zou zijn ten aanzien van de opbrengst ervan noch dat het bedrag van de
garantie totale ne serait pas proportionné à leur chiffre d'affaires totale waarborg niet in verhouding zou staan tot hun totale
global. omzetcijfer.
B.4.7.3. La disposition en cause contient une mesure qui ne paraît pas B.4.7.3. De in het geding zijnde bepaling bevat een maatregel die niet
disproportionnée à l'objectif poursuivi. onevenredig lijkt met het nagestreefde doel.
B.5. Il résulte de ce qui précède que le moyen n'est pas sérieux au B.5. Uit wat voorafgaat volgt dat het middel niet ernstig is in de zin
sens de l'article 20, 1°, de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la van artikel 20, 1°, van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
Cour d'arbitrage. Arbitragehof.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
rejette la demande de suspension. verwerpt de vordering tot schorsing.
Ainsi prononcé en langue néerlandaise et en langue française, Aldus uitgesproken in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 13 juillet 2000. Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 13 juli 2000.
Le greffier, De griffier,
L. Potoms. L. Potoms.
Le président, De voorzitter,
G. De Baets G. De Baets
^