Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt De La Cour Constitutionelle du --
← Retour vers "Arrêt n° 95/99 du 15 juillet 1999 Numéros du rôle : 1395, 1396 et 1397. En cause : les questions préjudicielles relatives à la loi du 9 mars 1993 tendant à réglementer et à contrôler les activités des entreprises de courtage matrimonial, posé La Cour d'arbitrage, composée des présidents L. De Grève et M. Melchior, et des juges P. Martens(...)"
Arrêt n° 95/99 du 15 juillet 1999 Numéros du rôle : 1395, 1396 et 1397. En cause : les questions préjudicielles relatives à la loi du 9 mars 1993 tendant à réglementer et à contrôler les activités des entreprises de courtage matrimonial, posé La Cour d'arbitrage, composée des présidents L. De Grève et M. Melchior, et des juges P. Martens(...) Arrest nr. 95/99 van 15 juli 1999 Rolnummers 1395, 1396 en 1397 In zake : de prejudiciële vragen betreffende de wet van 9 maart 1993 ertoe strekkende de exploitatie van huwelijksbureaus te regelen en te controleren, gesteld door de vrederecht Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters L. De Grève en M. Melchior, en de rechters P. (...)
COUR D'ARBITRAGE ARBITRAGEHOF
Arrêt n° 95/99 du 15 juillet 1999 Arrest nr. 95/99 van 15 juli 1999
Numéros du rôle : 1395, 1396 et 1397. Rolnummers 1395, 1396 en 1397
En cause : les questions préjudicielles relatives à la loi du 9 mars In zake : de prejudiciële vragen betreffende de wet van 9 maart 1993
1993 tendant à réglementer et à contrôler les activités des ertoe strekkende de exploitatie van huwelijksbureaus te regelen en te
entreprises de courtage matrimonial, posées par le juge de paix du controleren, gesteld door de vrederechter van het tweede kanton
deuxième canton de Courtrai. Kortrijk.
La Cour d'arbitrage, Het Arbitragehof,
composée des présidents L. De Grève et M. Melchior, et des juges P. samengesteld uit de voorzitters L. De Grève en M. Melchior, en de
Martens, J. Delruelle, E. Cerexhe, H. Coremans et A. Arts, assistée du rechters P. Martens, J. Delruelle, E. Cerexhe, H. Coremans en A. Arts,
greffier L. Potoms, présidée par le président L. De Grève, bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter L. De Grève,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet des questions préjudicielles I. Onderwerp van de prejudiciële vragen
Par jugements du 11 août 1998 en cause de H. Roelens contre Bij vonnissen van 11 augustus 1998 in zake H. Roelens tegen
respectivement J. Waelkens, Y. Devlaminck et G. Vande Walle, dont les respectievelijk J. Waelkens, Y. Devlaminck en G. Vande Walle, waarvan
expéditions sont parvenues au greffe de la Cour d'arbitrage le 19 août de expedities ter griffie van het Arbitragehof zijn ingekomen op 19
1998, le juge de paix du deuxième canton de Courtrai a posé la augustus 1998, heeft de vrederechter van het tweede kanton Kortrijk de
question préjudicielle de savoir « si les règles qui sont établies par prejudiciële vraag gesteld « of de regels die door of krachtens de
la Constitution ou en vertu de celle-ci pour déterminer les Grondwet zijn vastgesteld voor het bepalen van de onderscheiden
compétences respectives de l'Etat, des communautés et des régions, et bevoegdheid van de Staat, de Gemeenschappen en de Gewesten, meer
plus précisément celles contenues à l'article 128, § 1er, alinéa 1er, bepaald deze bevat in artikel 128, § 1, eerste lid, van de Grondwet en
de la Constitution et à l'article 5, § 1er, II, 1°, de la loi spéciale
du 8 août 1980 de réformes institutionnelles sont violées par les in artikel 5, § 1, II, 1°, van de bijzondere wet van 8 augustus 1980
tot hervorming der instellingen, al dan niet geschonden zijn door de
dispositions de la loi du 9 mars 1993 tendant à réglementer et à bepalingen van de wet van 9 maart 1993 ertoe strekkende de exploitatie
contrôler les activités des entreprises de courtage matrimonial ». van huwelijksbureaus te regelen en te controleren ».
La Cour constate que la loi attaquée du 9 mars 1993 a été entre-temps Het Hof stelt vast dat de aangevochten wet van 9 maart 1993
modifiée par la loi du 11 avril 1999 « modifiant la loi du 9 mars 1993 ondertussen is gewijzigd door de wet van 11 april 1999 « houdende
wijziging van de wet van 9 maart 1993 ertoe strekkende de exploitatie
tendant à réglementer et à contrôler les activités des entreprises de van huwelijksbureaus te regelen en te controleren », alsmede door de
courtage matrimonial » ainsi que par la loi du 11 avril 1999 « wet van 11 april 1999 « aangaande de vordering tot staking van de
relative à l'action en cessation des infractions à la loi du 9 mars
1993 tendant à réglementer et à contrôler les activités des inbreuken op de wet van 9 maart 1993 ertoe strekkende de exploitatie
entreprises de courtage matrimonial ». Ces modifications sont van huwelijksbureaus te regelen en te controleren ». Die wijzigingen
toutefois sans influence sur la présente affaire. hebben evenwel geen invloed op deze zaak.
II. Les faits et la procédure antérieure Les trois questions préjudicielles concernent des procédures dans le cadre desquelles un commerçant, agissant en tant qu'entreprise de courtage matrimonial, réclame, en tant que demandeur ou défendeur sur reconvention, la condamnation au paiement d'une somme d'argent de trois différents défendeurs ou demandeurs sur reconvention, du fait d'un contrat de courtage matrimonial. Dans une des procédures, le juge de paix renvoie à la très ancienne jurisprudence de la Cour de cassation selon laquelle les contrats de courtage matrimonial sont nuls pour la raison qu'il n'y a que les choses qui sont dans le commerce qui puissent être l'objet des II. De feiten en de rechtspleging in het bodemgeschil De drie prejudiciële vragen betreffen procedures waarbij een handelaar, optredend als huwelijksbureau, als eiser of als verweerder op tegeneis de veroordeling vordert van drie verschillende verweerders respectievelijk eisers op tegeneis, tot betaling van een geldsom uit hoofde van een overeenkomst van huwelijksbemiddeling. In één van de procedures verwijst de vrederechter naar de aloude rechtspraak van het Hof van Cassatie dat overeenkomsten van huwelijksbemiddeling nietig zijn om reden dat alleen zaken die in de handel zijn het voorwerp kunnen uitmaken van een overeenkomst. De
conventions. Le juge de paix constate toutefois que la matière est vrederechter stelt echter vast dat de aangelegenheid thans geregeld is
désormais réglée par la loi du 9 mars 1993 « tendant à réglementer et door de wet van 9 maart 1993 « ertoe strekkende de exploitatie van
à contrôler les activités des entreprises de courtage matrimonial ». huwelijksbureaus te regelen en te controleren ».
Le juge de paix observe parallèlement qu'il existe aussi un décret de Tegelijk merkt de vrederechter op dat er tevens een decreet van de
la Communauté flamande du 10 novembre 1993 « contenant des mesures Vlaamse Gemeenschap van 10 november 1993 bestaat « houdende
d'amélioration de la qualité des services offerts par les agents maatregelen tot kwaliteitsverbetering van de dienstverlening door
matrimoniaux et relationnels », qui n'est pas encore entré en vigueur. Il en conclut qu'il existe peut-être en cette matière un conflit de compétences. Le juge de paix se demande si la réglementation de rencontres qui doivent conduire à un mariage ou une relation fixe doit être considérée comme une matière personnalisable et si le législateur fédéral était donc compétent pour régler cette matière. Dans l'une des procédures, le juge constate de surcroît que si le législateur fédéral n'était pas compétent pour adopter la loi du 9 mars 1993, il n'existerait plus de réglementation particulière valable en droit pour le courtage matrimonial et il conviendrait de rechercher, sur la base huwelijks- en relatiebemiddelaars », dat nog niet in werking is getreden. Daaruit leidt hij af dat er ter zake van die aangelegenheid mogelijk een bevoegdheidsconflict bestaat. De vrederechter vraagt zich af of het regelen van ontmoetingen, die moeten leiden tot een huwelijk of een vaste relatie, als een persoonsgebonden aangelegenheid moet worden aangezien en of de federale wetgever bijgevolg wel bevoegd was om die aangelegenheid te regelen. In een van de procedures stelt de vrederechter bovendien dat, indien de federale wetgever onbevoegd was om de wet van 9 maart 1993 aan te nemen, er geen geldige bijzondere regeling meer zou bestaan voor de huwelijksbemiddeling en op grond van
du droit commun, si le contrat porte sur une chose qui est dans le het gemeen recht onderzocht zou moeten worden of de overeenkomst een
commerce, comme le prescrit l'article 1128 du Code civil. voorwerp heeft dat in de handel is, zoals artikel 1128 van het
Burgerlijk Wetboek voorschrijft.
Pour cette raison, le juge de paix du deuxième canton de Courtrai a Om die reden heeft de vrederechter van het tweede kanton Kortrijk in
posé à la Cour, dans trois procédures différentes, la même question drie verschillende procedures bovenvermelde identieke prejudiciële
préjudicielle. vraag aan het Hof gesteld.
III. La procédure devant la Cour III. De rechtspleging voor het Hof
Par ordonnances du 19 août 1998, le président en exercice a désigné Bij beschikkingen van 19 augustus 1998 heeft de voorzitter in functie
pour chacune des affaires les juges du siège conformément aux articles voor ieder van de zaken de rechters van de zetel aangewezen
58 et 59 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage. overeenkomstig de artikelen 58 en 59 van de bijzondere wet van 6
januari 1989 op het Arbitragehof.
Les juges-rapporteurs ont estimé n'y avoir lieu de faire application De rechters-verslaggevers hebben geoordeeld dat er geen aanleiding was
dans les affaires respectives des articles 71 ou 72 de la loi om in de respectieve zaken artikel 71 of 72 van de organieke wet toe
organique. te passen.
Par ordonnance du 16 septembre 1998, la Cour a joint les affaires. Bij beschikking van 16 september 1998 heeft het Hof de zaken samengevoegd.
Les décisions de renvoi ont été notifiées conformément à l'article 77 Van de verwijzingsbeslissingen is kennisgegeven overeenkomstig artikel
de la loi organique, par lettres recommandées à la poste le 28 77 van de organieke wet bij op 28 september 1998 ter post aangetekende
septembre 1998; l'ordonnance de jonction a été notifiée par les mêmes brieven; bij dezelfde brieven is kennisgegeven van de beschikking tot
lettres. samenvoeging.
L'avis prescrit par l'article 74 de la loi organique a été publié au Het bij artikel 74 van de organieke wet voorgeschreven bericht is
Moniteur belge du 6 octobre 1998. bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 6 oktober 1998.
Des mémoires ont été introduits par : Memories zijn ingediend door :
- le Conseil des ministres, rue de la Loi 16, 1000 Bruxelles, par - de Ministerraad, Wetstraat 16, 1000 Brussel, bij op 13 november 1998
lettres recommandées à la poste le 13 novembre 1998; ter post aangetekende brieven;
- le Gouvernement flamand, place des Martyrs 19, 1000 Bruxelles, par - de Vlaamse Regering, Martelaarsplein 19, 1000 Brussel, bij op 13
lettre recommandée à la poste le 13 novembre 1998. november 1998 ter post aangetekende brief.
Ces mémoires ont été notifiés conformément à l'article 89 de la loi Van die memories is kennisgegeven overeenkomstig artikel 89 van de
organique, par lettres recommandées à la poste le 18 décembre 1998. organieke wet bij op 18 december 1998 ter post aangetekende brieven.
Par ordonnance du 27 janvier 1999, la Cour a prorogé jusqu'au 19 août Bij beschikking van 27 januari 1999 heeft het Hof de termijn
1999 le délai dans lequel l'arrêt doit être rendu. waarbinnen het arrest moet worden gewezen, verlengd tot 19 augustus
Par ordonnance du 31 mars 1999, la Cour a déclaré les affaires en état 1999. Bij beschikking van 31 maart 1999 heeft het Hof de zaken in gereedheid
et fixé l'audience au 5 mai 1999. verklaard en de dag van de terechtzitting bepaald op 5 mei 1999.
Cette ordonnance a été notifiée aux parties ainsi qu'à leurs avocats, Van die beschikking is kennisgegeven aan de partijen en hun advocaten
par lettres recommandées à la poste le 1er avril 1999. bij op 1 april 1999 ter post aangetekende brieven.
A l'audience publique du 5 mai 1999 : Op de openbare terechtzitting van 5 mei 1999 :
- ont comparu : - zijn verschenen :
. Me J.-F. De Bock loco Me M. Uyttendaele, avocats au barreau de . Mr. J.-F. De Bock loco Mr. M. Uyttendaele, advocaten bij de balie te
Bruxelles, pour le Conseil des ministres; Brussel, voor de Ministerraad;
. Me P. Van Orshoven, avocat au barreau de Bruxelles, pour le . Mr. P. Van Orshoven, advocaat bij de balie te Brussel, voor de
Gouvernement flamand; Vlaamse Regering;
- les juges-rapporteurs A. Arts et J. Delruelle ont fait rapport; - hebben de rechters-verslaggevers A. Arts en J. Delruelle verslag uitgebracht;
- les avocats précités ont été entendus; - zijn de voornoemde advocaten gehoord;
- les affaires ont été mises en délibéré. - zijn de zaken in beraad genomen.
La procédure s'est déroulée conformément aux articles 62 et suivants De rechtspleging is gevoerd overeenkomstig de artikelen 62 en volgende
de la loi organique, relatifs à l'emploi des langues devant la Cour. van de organieke wet, die betrekking hebben op het gebruik van de talen voor het Hof.
IV. En droit IV. In rechte
- A - - A -
Point de vue du Conseil des ministres Standpunt van de Ministerraad
A.1.1. Le Conseil des ministres souligne que la loi du 9 mars 1993 a A.1.1. De Ministerraad wijst erop dat de wet van 9 maart 1993 als
pour objet d'imposer un enregistrement préalable aux personnes voorwerp heeft : het opleggen van een voorafgaande registratie aan de
physiques et morales désireuses d'exercer une activité de courtage natuurlijke en rechtspersonen die aan huwelijksbemiddeling wensen te
matrimonial, de réglementer les offres et les contrats de courtage doen, het regelen van de voorstellen en de overeenkomsten van
matrimonial, d'organiser la recherche et la constatation des huwelijksbemiddeling, het organiseren van de opsporing en vaststelling
infractions et de déterminer les sanctions applicables en cas d'infraction dans le cadre de la loi. La loi a pour champ d'application les activités des entreprises de courtage matrimonial et ne concerne donc pas les activités à caractère psycho-médico-social. Elle ne réglemente pas non plus l'aspect qualitatif de ces activités. Elle impose à toute personne physique ou morale désirant exercer une activité de courtage matrimonial de faire l'objet d'un enregistrement préalable auprès du ministère des Affaires économiques, indique les mentions devant figurer obligatoirement sur les annonces présentant des candidats au mariage ou à une union stable, exige un contrat en cas d'offre faite à un client déterminé van misdrijven en het bepalen van de straffen die van toepassing zijn in geval van misdrijven in het kader van de wet. De wet heeft de activiteiten van de huwelijksbureaus als toepassingsgebied en betreft bijgevolg niet de activiteiten van psycho-medisch-sociale aard. Evenmin regelt de wet het kwalitatief aspect van die activiteit. De wet legt aan elke natuurlijke of rechtspersoon die aan huwelijksbemiddeling wenst te doen, een voorafgaande registratie bij het Ministerie van Economische Zaken op, vermeldt de gegevens die verplicht dienen te worden opgenomen in de advertenties tot voorstelling van kandidaten die een huwelijk of vaste relatie wensen aan te gaan, vereist een overeenkomst in geval van een voorstel dat tegen betaling aan een welbepaalde klant wordt gedaan,
moyennant rémunération, précise les modalités de formation et de preciseert de opstellings- en verbrekingsmodaliteiten van de
résiliation du contrat de courtage matrimonial ainsi que les mentions overeenkomst van huwelijksbemiddeling, alsmede de gegevens die, op
devant y figurer à peine de nullité, prévoit un paiement du prix straffe van nietigheid, erin vermeld moeten worden, voorziet in de
échelonné sur la durée totale du contrat et interdit les lettres de spreiding van de betaling over de gehele duur van de overeenkomst en
change ou les billets à ordre en garantie du paiement des engagements verbiedt wisselbrieven en orderbriefjes als waarborg voor de betaling
contractés. D'autres dispositions organisent la recherche et la van de aangegane verbintenissen. Andere bepalingen organiseren de
constatation des infractions et le système de sanction y afférent. opsporing en vaststelling van inbreuken en het daarop betrekking
hebbende strafbepalingssysteem.
A.1.2. Le Conseil des ministres soutient que bien que l'article 5, § 1er, A.1.2. De Ministerraad betoogt dat, ofschoon in artikel 5, § 1, II,
II, 1°, de la loi spéciale du 8 août 1980 range la politique familiale 1°, van de bijzondere wet van 8 augustus 1980 het gezinsbeleid wordt
parmi les matières personnalisables, celle-ci ne relève pas tout gerangschikt onder de persoonsgebonden aangelegenheden, niet het
entière de la compétence des communautés. Certains de ses aspects, geheel van dat beleid onder de bevoegdheid van de gemeenschappen valt.
telle la politique du logement, ont été attribués aux régions. Bepaalde aspecten ervan, zoals het huisvestingsbeleid, zijn toegewezen
D'autres éléments primordiaux ayant une grande influence sur la aan de gewesten. Andere primordiale elementen die het gezinsbeleid in
politique familiale, tels que la sécurité sociale, les mesures de belangrijke mate beïnvloeden, zoals de sociale zekerheid, de
fiscalité directe et indirecte, le droit civil, le droit pénal, le maatregelen van directe en indirecte fiscaliteit, het burgerlijk
droit judiciaire, divers aspects de la politique économique et recht, het strafrecht, het gerechtelijk recht, diverse aspecten van
monétaire, relèvent exclusivement de la compétence fédérale. het economisch beleid en het monetair beleid, behoren tot de
exclusieve federale bevoegdheid.
Le Conseil des ministres fait par ailleurs référence à l'article 6, § Daarnaast verwijst de Ministerraad naar artikel 6, § 1, VI, van de
1er, VI, de la loi spéciale du 8 août 1980, qui attribue aux régions bijzondere wet van 8 augustus 1980, dat bepaalde materies op
certaines matières dans le domaine de l'économie mais confie néanmoins economisch vlak toewijst aan de gewesten, doch de federale overheid
à l'autorité fédérale le soin de fixer les règles applicables en onverminderd belast met de zorg voor het bepalen van de toepasbare
matière de protection des consommateurs, de conditions d'accès à la regels inzake de bescherming van de verbruikers, de
profession et de droit de la concurrence et des pratiques du commerce. vestigingsvoorwaarden en het mededingingsrecht en het recht inzake de
A.1.3. Le Conseil des ministres rappelle également l'avis du Conseil handelspraktijken. A.1.3. De Ministerraad herinnert ook aan het advies van de Raad van
d'Etat, selon lequel la loi litigieuse s'inscrit dans le cadre des State, volgens hetwelk de betwiste wet past in het kader van de
compétences fédérales en matière économique. Elle concerne, ainsi que federale bevoegdheden op economisch vlak. Het betreft, zoals bij de
le soulignent les travaux préparatoires, une activité de courtage, un voorbereiding van de wet werd beklemtoond, een activiteit van
service, une prestation d'ordre économique. Bien que les aspects bemiddeling, een dienst, een prestatie van economische aard. Ofschoon
qualitatifs du courtage matrimonial relèvent de l'assistance aux de kwalitatieve aspecten van de huwelijksbemiddeling behoren tot de
personnes - et sont dès lors une matière communautaire - la dimension aangelegenheid van de bijstand aan personen - en derhalve een
juridique, économique et contractuelle du courtage matrimonial relève gemeenschapsmaterie zijn - valt de juridische, economische en
bien de la compétence du législateur fédéral. En effet, celui-ci est contractuele dimensie ervan onder de bevoegdheid van de federale
demeuré compétent pour légiférer dans les domaines de la concurrence, wetgever. Die is immers bevoegd gebleven voor het maken van wetten op
des pratiques du commerce, de l'accès à la profession et de la het vlak van de mededinging, handelspraktijken, de toegang tot het
protection des consommateurs. Il était dès lors compétent pour régler beroep en de bescherming van de consument. Derhalve was hij bevoegd om
l'aspect économique de l'activité de courtage matrimonial. het economische aspect van de activiteit van huwelijksbemiddeling te regelen.
L'analyse de chacune des dispositions de la loi révèle que le Uit een analyse van elk van de bepalingen van de wet blijkt dat de
législateur fédéral n'a nullement excédé la compétence qu'il puise federale wetgever zijn bevoegdheid die hij put uit artikel 6, § 1, VI,
dans l'article 6, § 1er, VI, de la loi spéciale du 8 août 1980 et van de bijzondere wet van 8 augustus 1980, niet heeft overschreden en
qu'il ne s'est aucunement occupé des aspects qualitatifs du courtage zich geenszins heeft ingelaten met de kwalitatieve aspecten van die
matrimonial. bemiddeling.
La loi du 9 mars 1993 ne viole donc pas, selon le Conseil des Derhalve schendt, volgens de Ministerraad, de wet van 9 maart 1993 de
ministres, les règles établissant la répartition des compétences entre regels voor de verdeling van de bevoegdheden tussen de federale Staat,
l'Etat fédéral, les communautés et les régions. de gemeenschappen en de gewesten niet.
A.1.4. Le Conseil des ministres cite enfin des passages de l'arrêt de A.1.4. De Ministerraad citeert ten slotte uit het arrest van het Hof
la Cour n° 105/98 du 21 octobre 1998, dans lequel elle a dit pour nr. 105/98 van 21 oktober 1998, waarin het Hof voor recht heeft gezegd
droit que la loi du 9 mars 1993 ne viole pas les règles qui sont dat de wet van 9 maart 1993 de regels die door of krachtens de
établies par la Constitution ou en vertu de celle-ci pour déterminer Grondwet zijn vastgesteld voor het bepalen van de onderscheiden
les compétences respectives de l'Etat, des communautés et des régions. bevoegdheden van de Staat, de gemeenschappen en de gewesten niet schendt.
Point de vue du Gouvernement flamand Standpunt van de Vlaamse Regering
A.2.1. Le Gouvernement flamand adopte dans une large mesure un point A.2.1. De Vlaamse Regering onderschrijft in belangrijke mate hetzelfde
de vue identique à celui du Conseil des ministres. standpunt als de Ministerraad.
En effet, la loi fédérale n'impose aucune exigence qualitative De federale wet stelt immers geen kwalitatieve eisen ten opzichte van
concernant le courtage matrimonial et relationnel mais se borne à de huwelijks- en relatiebemiddeling doch beperkt zich tot regeling van
régler les aspects externes ou formels - au regard du droit des de uitwendige of formele contractenrechtelijke aspecten ervan. Op die
contrats - de celui-ci. De cette façon, le législateur entendait wijze wou de wetgever reageren tegen misbruiken die zich in het domein
réagir contre les abus qui sont apparus dans le domaine du courtage van de huwelijksbemiddeling hadden voorgedaan omdat die misbruiken
matrimonial, parce que ceux-ci portent atteinte à la dignité humaine indruisen tegen de menselijke waardigheid en het noodzakelijk leek één
et qu'il a semblé nécessaire de protéger l'une des parties au contrat, van de partijen bij de overeenkomst te beschermen, namelijk de klant.
à savoir le client. La loi du 9 mars 1993 est donc une mesure de De wet van 9 maart 1993 is derhalve een maatregel van bijzondere
protection spéciale des consommateurs. consumentenbescherming.
A.2.2. Le courtage matrimonial et relationnel est en principe une A.2.2. De relatie- en huwelijksbemiddeling is in beginsel een
compétence communautaire, sur la base de l'article 5, § 1er, II, 1°, gemeenschapsbevoegdheid, op grond van artikel 5, § 1, II, 1°, van de
de la loi spéciale du 8 août 1980. A la différence du Conseil des bijzondere wet van 8 augustus 1980. Anders dan de Ministerraad wijst
ministres, le Gouvernement flamand souligne qu'il n'est pas fait de Vlaamse Regering erop dat op die bevoegdheid van de gemeenschappen
d'exception - sous la forme de « compétences réservées » à l'autorité geen uitzonderingen in de vorm van aan de federale overheid «
fédérale - à cette compétence des communautés. voorbehouden bevoegdheden » worden gemaakt.
Les mesures en matière de courtage matrimonial et relationnel, domaine Maatregelen op het stuk van de relatie- en huwelijksbemiddeling, wat
qui, par définition, tend à répondre au désir des candidats per definitie tegemoet wil komen aan het verlangen van de betrokken
kandidaat-partners om een gezin te stichten en aldus het stichten van
partenaires concernés de fonder un foyer et qui favorise par gezinnen bevordert, ressorteren als het ware per hypothese onder de
conséquent la formation de familles, relèvent, par hypothèse aangelegenheid « gezinsbeleid » en behoren dus tot de bevoegdheden van
devrait-on dire, de la « politique familiale » et sont donc de la de gemeenschappen. Om die reden heeft de Vlaamse Gemeenschap in de
compétence des communautés. C'est pour cette raison que la Communauté aangelegenheid van de huwelijks- en relatiebemiddeling het decreet van
flamande a adopté le décret du 10 novembre 1993 en matière de courtage 10 november 1993 aangenomen.
matrimonial et relationnel.
A.2.3. La compétence des communautés n'empêche toutefois pas, selon le A.2.3. De bevoegdheid van de gemeenschappen neemt volgens de Vlaamse
Gouvernement flamand, que le législateur fédéral puisse régler Regering echter niet weg dat ook de federale wetgever sommige aspecten
certains aspects du courtage matrimonial et relationnel, à la
condition, bien entendu, qu'il ne le fasse pas du point de vue de la van de huwelijks- en relatiebemiddeling kan regelen, zij het uiteraard
politique familiale mais sous l'angle de la protection des niet vanuit het oogpunt van het gezinsbeleid, maar vanuit de
consommateurs, que ce soit de manière générale, en visant donc tous invalshoek van de consumentenbescherming, hetzij in het algemeen, dus
les contrats, ou en particulier, en visant spécifiquement les met betrekking tot alle overeenkomsten, hetzij in het bijzonder, dit
conventions de courtage matrimonial. Ce faisant, il doit toutefois is met betrekking tot de huwelijksbemiddelingsovereenkomsten als
s'abstenir de porter atteinte à d'éventuelles réglementations zodanig. Daarbij moet hij zich wel ervoor hoeden afbreuk te doen aan
communautaires en la matière et ne peut entraver l'exercice, par les de eventuele gemeenschapsregelingen op dat vlak en mag hij de
communautés, de leur compétence, ce qui constitue l'essence du bevoegdheidsuitoefening van de gemeenschappen evenmin hinderen, wat de
principe de proportionnalité que la Cour considère à bon droit comme kern uitmaakt van het evenredigheidsbeginsel dat door het Hof terecht
un élément de la compétence du législateur concerné. als een element van de bevoegdheid van de handelende wetgever wordt
A.2.4. Le Gouvernement flamand affirme que la loi du 9 mars 1993 porte beschouwd. A.2.4. De Vlaamse Regering stelt dat de wet van 9 maart 1993 slechts
seulement sur les aspects formels ou externes du courtage matrimonial betrekking heeft op de formele of uitwendige kanten van de huwelijks-
et relationnel et tend vers une forme particulière de protection des en relatiebemiddeling en een bijzondere vorm van
consommateurs. En cela, le législateur n'a porté atteinte ni au consumentenbescherming beoogt. Daarbij heeft de wetgever geen afbreuk
prescrit du décret du 10 novembre 1993 ni à la compétence gedaan aan het bepaalde in het decreet van 10 november 1993 noch aan
communautaire en la matière. Ceci est attesté par l'absence d'un de gemeenschapsbevoegdheid ter zake. Dat moge blijken uit de
quelconque recours en annulation émanant des gouvernements ou ontstentenis van enig beroep tot vernietiging vanwege de
assemblées communautaires contre cette loi et de toute intervention de gemeenschapsregeringen of -raden tegen die wet of van hun tussenkomst
leur part dans le recours en annulation qui a donné lieu à l'arrêt n° in het beroep tot vernietiging dat aanleiding gaf tot het arrest nr.
10/94 du 27 janvier 1994. 10/94 van 27 januari 1994.
La loi du 9 mars 1993 et le décret du 10 novembre 1993 constituent dès De wet van 9 maart 1993 en het decreet van 10 november 1993 maken
lors des législations complémentaires, ce qui n'a pas échappé à derhalve complementaire wetgeving uit, wat bij de aanneming ervan niet
l'attention des législateurs concernés lors de l'adoption de ces aan de aandacht van de betrokken wetgevers is ontsnapt. In het
mesures. On peut souligner, en particulier, le fait que le législateur bijzonder mag erop worden gewezen dat de federale wetgever zijn
fédéral a mesuré son incompétence dans le domaine des aspects onbevoegdheid op het vlak van de kwalitatieve aspecten van de
qualitatifs du courtage matrimonial et relationnel lorsqu'il a huwelijks- en relatiebemiddeling onder ogen heeft gezien toen hij de
remplacé l'agrément, initialement projeté, des entreprises de courtage aanvankelijk voorgestelde erkenning van huwelijksbureaus heeft
matrimonial par une simple obligation d'enregistrement ayant pour seul vervangen door een eenvoudige registratieplicht, die slechts tot doel
but de procurer à l'autorité fédérale une vue sur le secteur des heeft de federale overheid een inzicht in de sector van de
entreprises de courtage matrimonial. huwelijksbureaus te verschaffen.
A.2.5. Enfin, le Gouvernement flamand renvoie lui aussi à l'arrêt de A.2.5. Ook de Vlaamse Regering verwijst ten slotte naar het arrest van
la Cour n° 105/98 du 21 octobre 1998. het Hof nr. 105/98 van 21 oktober 1998.
Le Gouvernement flamand ne voit dès lors « aucune raison de ne pas De Vlaamse Regering ziet dan ook « geen redenen om die rechtspraak
maintenir cette jurisprudence, tant que celle-ci ne permettrait pas de niet te handhaven, zolang daaruit niet zou worden afgeleid - ten
conclure à tort - que l'autorité fédérale aurait été autorisée à onrechte - dat het de federale overheid zou zijn toegestaan zich bij
s'arroger, pour juger de la qualité du service fourni au consommateur, de beoordeling van de kwaliteit van de aan de consument verstrekte
l'appréciation qui, en vertu des règles qui sont établies par la dienst het oordeel aan te matigen dat krachtens de regels die door of
Constitution ou en vertu de celle-ci pour déterminer les compétences krachtens de Grondwet zijn vastgesteld voor het bepalen van de
respectives de l'Etat, des communautés et des régions, revient onderscheiden bevoegdheid van de Staat, de Gemeenschappen en de
exclusivement aux communautés et régions ». Gewesten, exclusief aan de gemeenschappen en gewesten toekomt ».
Le Gouvernement flamand demande par conséquent que la Cour dise pour De Vlaamse Regering verzoekt het Hof dan ook voor recht te zeggen dat
droit que la loi du 9 mars 1993 ne viole pas les règles établies par de wet van 9 maart 1993 de regels die door of krachtens de Grondwet
la Constitution ou en vertu de celle-ci pour déterminer les zijn vastgesteld voor het bepalen van de onderscheiden bevoegdheden
compétences respectives de l'Etat, des communautés et des régions. van de Staat, de gemeenschappen en de gewesten niet schendt.
- B - - B -
Quant aux dispositions en cause Ten aanzien van de in het geding zijnde bepalingen
B.1. Les questions préjudicielles concernent l'ensemble des B.1. De prejudiciële vragen betreffen het geheel van de bepalingen van
dispositions de la loi du 9 mars 1993 tendant à réglementer et à de wet van 9 maart 1993 ertoe strekkende de exploitatie van
contrôler les activités des entreprises de courtage matrimonial. Cette huwelijksbureaus te regelen en te controleren. Na de
loi, après avoir défini le courtage matrimonial (chapitre Ier), huwelijksbemiddeling te hebben gedefinieerd (hoofdstuk I), voorziet
prévoit des mesures de contrôle et de surveillance (chapitre II), des die wet in maatregelen van controle en toezicht (hoofdstuk II), regels
règles relatives aux offres et aux contrats de courtage matrimonial betreffende het aanbod tot en de overeenkomsten van
(chapitre III), des dispositions relatives à la recherche et à la huwelijksbemiddeling (hoofdstuk III), bepalingen betreffende de
constatation des infractions (chapitre IV) et des sanctions (chapitre opsporing en vaststelling van misdrijven (hoofdstuk IV) en
V). strafbepalingen (hoofdstuk V).
Quant au fond Ten gronde
B.2.1. La loi du 9 mars 1993 tend à réglementer et à contrôler les B.2.1. De wet van 9 maart 1993 strekt ertoe de exploitatie van
activités des entreprises de courtage matrimonial. Il résulte des huwelijksbureaus te regelen en te controleren. Blijkens de
travaux préparatoires que l'objectif poursuivi par le législateur a parlementaire voorbereiding bestond het door de wetgever nagestreefde
été, devant les abus qui étaient apparus dans le domaine du courtage doel erin met een specifieke wetgeving te reageren tegen de misbruiken
matrimonial, de réagir par une législation spécifique parce que ces die zich in het domein van de huwelijksbemiddeling hadden voorgedaan
abus pouvaient porter atteinte à la dignité de la personne humaine et omdat die misbruiken konden indruisen tegen de menselijke waardigheid
qu'il paraissait nécessaire de protéger une des parties au contrat, le en het noodzakelijk leek één van de partijen bij de overeenkomst te
client qui « se trouve souvent en position de faiblesse face à beschermen, namelijk de klant die « vaak in een zeer zwakke positie
staat ten overstaan van het huwelijksbureau » (Parl. St., Kamer,
l'agence matrimoniale » (Doc. parl., Chambre, 1991-1992, n° 81/6, p. 1991-1992, nr. 81/6, p. 9). « Hierbij wordt afgeweken van de
9). « Il s'agit d'une dérogation aux principes applicables en matière beginselen die van toepassing zijn inzake handelspraktijken, wat
de pratiques du commerce ce qui se justifie par le risque non gerechtvaardigd wordt door het niet te verwaarlozen risico dat een
négligeable qu'un contrat soit conclu par une personne contract wordt gesloten door een psychologisch zwakke persoon die
psychologiquement fragile et donc susceptible d'agir de manière aldus vatbaar is voor een ondoordachte handelwijze onder de invloed
inconsidérée sous l'influence d'un commerçant persuasif. » (Doc. van een overredende handelaar » (Parl. St., Senaat, 1991-1992, nr.
parl., Sénat, 1991-1992, n° 466-2, p. 3). 466-2, p. 3).
Pour atteindre l'objectif ainsi formulé, la loi impose à toute Om de aldus geformuleerde doelstelling te verwezenlijken stelt de wet
personne physique ou morale désirant exercer une activité de courtage de mogelijkheid van huwelijksbemiddeling door een natuurlijke persoon
of een rechtspersoon afhankelijk van een voorafgaande registratie bij
matrimonial de faire l'objet d'un enregistrement préalable auprès du het Ministerie van Economische Zaken. Vervolgens regelt de wet de
ministère des Affaires économiques. Elle fixe ensuite les conditions voorwaarden waaronder overeenkomsten van huwelijksbemiddeling tot
de validité des contrats de courtage matrimonial. A cette fin, elle stand kunnen komen. Daartoe bepaalt de wet de minimale vereisten
fixe les conditions minimales concernant la capacité de conclure une inzake de bekwaamheid tot het aangaan van een dergelijke overeenkomst
telle convention (article 4, alinéa 1er), concernant la forme du (artikel 4, eerste lid), de vorm (artikel 4, tweede lid) en de inhoud
contrat (article 4, alinéa 2) et son contenu (article 6). Elle dispose (artikel 6) van de overeenkomst, waarvan een model moet kunnen worden
qu'un modèle du contrat doit pouvoir être remis à toute personne qui voorgelegd aan een ieder die erom verzoekt (artikel 5), de wijze
en fait la demande (article 5), et fixe les modalités d'établissement waarop de overeenkomst tot stand komt en de prijs wordt betaald
du contrat et de paiement (articles 7 et 8). La loi indique également (artikelen 7 en 8). Tevens stelt de wet de minimale voorwaarden vast
les conditions minimales auxquelles doivent satisfaire les annonces waaraan een advertentie ten behoeve van een persoon die een huwelijk
rédigées pour des personnes souhaitant contracter un mariage ou une of een vaste relatie wenst aan te gaan, dient te voldoen (artikel 3).
union stable (article 3). En vue de garantir le respect de ces Teneinde de naleving van de bepalingen te verzekeren, voorziet de wet
dispositions, la loi prévoit des sanctions pour les infractions aux in strafbepalingen voor inbreuken op de daarin vermelde artikelen
articles qu'elle énumère (articles 10 à 16) et contient une (artikelen 10 tot 16) en bevat zij een bepaling betreffende de
disposition relative à la recherche et à la constatation des infractions (article 9). opsporing en de vaststelling van die misdrijven (artikel 9).
B.2.2. Les mesures édictées aux articles 2 à 8 de la loi du 9 mars B.2.2. De maatregelen opgenomen in de artikelen 2 tot en met 8 van de
1993 offrent des garanties minimales à toute personne qui souhaite wet van 9 maart 1993 bieden minimale garanties aan een ieder die
utiliser les services offerts par une personne physique ou morale gebruik wenst te maken van de diensten die worden aangeboden door de
exerçant l'activité de courtage matrimonial. Le législateur fédéral, natuurlijke persoon of de rechtspersoon die aan huwelijksbemiddeling
en fixant dans la loi le régime contractuel des relations entre le doet. De federale wetgever heeft, door de wettelijke vaststelling van
bureau de courtage matrimonial et le client, a pris des mesures qui de contractuele regeling van de verhouding tussen huwelijksbureau en
doivent protéger l'utilisateur de tels services. cliënt, maatregelen genomen die de gebruiker van een dergelijke
De telles règles s'inscrivent dans le cadre de la compétence réservée dienstverlening moeten beschermen.
au législateur fédéral, par l'article 6, § 1er, VI, alinéa 4, de la Dergelijke maatregelen passen in het kader van de bij artikel 6, § 1,
loi spéciale du 8 août 1980 de réformes institutionnelles, de fixer VI, vierde lid, van de bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot
les règles générales en matière de protection des consommateurs, qui hervorming der instellingen aan de federale wetgever voorbehouden
bevoegdheid om de algemene regels vast te stellen inzake de
peuvent contenir des normes relatives à la sécurité et à la qualité bescherming van de verbruiker, die normen kunnen omvatten betreffende
des produits et des services (Doc. parl., Chambre, S.E. 1988, n° de veiligheid en de kwaliteit van producten en diensten (Parl. St.,
516/6, p. 127). Sur la base de cette disposition, le législateur Kamer, B.Z. 1988, nr. 516/6, p. 127). Op grond van die bepaling vermag
fédéral est en droit d'assurer la protection du consommateur non seulement d'une manière générale, mais aussi de manière spécifique, pour certaines conventions en particulier, telles qu'en l'espèce les contrats de courtage matrimonial, sans préjudice de la faculté qu'ont les communautés de soumettre cette matière à des conditions qualitatives supplémentaires, dans le respect des aspects économiques précités, sur la base de leur compétence en matière d'aide aux personnes. B.2.3. Dès lors que le législateur fédéral, pour les raisons énoncées au B.2.2., est compétent pour adopter les articles 2 à 8 de la loi du 9 mars 1993, il l'est également pour adopter les sanctions, fixées aux articles 10 à 16, relatives aux infractions aux articles 2 à 8 et pour régler, comme il le fait à l'article 9, la recherche et la constatation de ces infractions. de federale wetgever niet alleen te voorzien in de bescherming van de consument op algemene wijze, doch ook op specifieke wijze, met betrekking tot bepaalde overeenkomsten in het bijzonder, zoals te dezen de overeenkomsten van huwelijksbemiddeling, onverminderd de mogelijkheid van de gemeenschappen om die aangelegenheid, met inachtneming van voormelde economische aspecten, aan bijkomende kwalitatieve voorwaarden te onderwerpen op grond van hun bevoegdheid inzake bijstand aan personen. B.2.3. Nu de federale wetgever om de in B.2.2 aangehaalde redenen bevoegd is om de artikelen 2 tot en met 8 van de wet van 9 maart 1993 aan te nemen, is hij tevens bevoegd om de bij de artikelen 10 tot 16 vastgestelde strafbepalingen met betrekking tot inbreuken op de artikelen 2 tot 8 aan te nemen, alsmede om de aangelegenheid van de opsporing en vaststelling van misdrijven te regelen zoals hij heeft gedaan in artikel 9.
B.2.4. Les questions préjudicielles appellent une réponse négative. B.2.4. De prejudiciële vragen moeten ontkennend worden beantwoord.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
La loi du 9 mars 1993 tendant à réglementer et à contrôler les De wet van 9 maart 1993 ertoe strekkende de exploitatie van
activités des entreprises de courtage matrimonial ne viole pas les huwelijksbureaus te regelen en te controleren, schendt niet de regels
règles établies par la Constitution ou en vertu de celle-ci pour die door of krachtens de Grondwet zijn vastgesteld voor het bepalen
déterminer les compétences respectives de l'Etat, des communautés et van de onderscheiden bevoegdheden van de Staat, de gemeenschappen en
des régions. de gewesten.
Ainsi prononcé en langue néerlandaise et en langue française, Aldus uitgesproken in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 15 juillet 1999. Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 15 juli 1999.
Le greffier, De griffier,
L. Potoms. L. Potoms.
Le président, De voorzitter,
L. De Grève. L. De Grève.
^