Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt De La Cour Constitutionelle du --
← Retour vers "Arrêt n° 32/99 du 17 mars 1999 Numéro du rôle : 1264 En cause : les questions préjudicielles relatives à l'article 126, alinéa 2, du Code des droits de succession, posées par le Tribunal de première instance de Bruxelles. La Cour d'arbitra composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges H. Boel, L. François, G. De Baets,(...)"
Arrêt n° 32/99 du 17 mars 1999 Numéro du rôle : 1264 En cause : les questions préjudicielles relatives à l'article 126, alinéa 2, du Code des droits de succession, posées par le Tribunal de première instance de Bruxelles. La Cour d'arbitra composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges H. Boel, L. François, G. De Baets,(...) Arrest nr. 32/99 van 17 maart 1999 Rolnummer 1264 In zake : de prejudiciële vragen betreffende artikel 126, tweede lid, van het Wetboek der successierechten, gesteld door de Rechtbank van eerste aanleg te Brussel. Het Arbitragehof, same wijst na beraad het volgende arrest : I. Onderwerp van de prejudiciële vragen Bij vonnis van(...)
COUR D'ARBITRAGE ARBITRAGEHOF
Arrêt n° 32/99 du 17 mars 1999 Arrest nr. 32/99 van 17 maart 1999
Numéro du rôle : 1264 Rolnummer 1264
En cause : les questions préjudicielles relatives à l'article 126, In zake : de prejudiciële vragen betreffende artikel 126, tweede lid,
alinéa 2, du Code des droits de succession, posées par le Tribunal de van het Wetboek der successierechten, gesteld door de Rechtbank van
première instance de Bruxelles. eerste aanleg te Brussel.
La Cour d'arbitrage, Het Arbitragehof,
composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges H. samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en L. De Grève, en de
Boel, L. François, G. De Baets, E. Cerexhe et R. Henneuse, assistée du rechters H. Boel, L. François, G. De Baets, E. Cerexhe en R. Henneuse,
greffier L. Potoms, présidée par le président M. Melchior, bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter M. Melchior,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet des questions préjudicielles I. Onderwerp van de prejudiciële vragen
Par jugement du 18 décembre 1997 en cause de C. Docquier-Ferier contre Bij vonnis van 18 december 1997 in zake C. Docquier-Ferier tegen de
l'Etat belge, dont l'expédition est parvenue au greffe de la Cour le Belgische Staat, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is
24 décembre 1997, le Tribunal de première instance de Bruxelles a posé ingekomen op 24 december 1997, heeft de Rechtbank van eerste aanleg te
les questions préjudicielles suivantes : Brussel de volgende prejudiciële vragen gesteld :
« 1. L'article 126, alinéa 2, du Code des droits de succession, qui « 1. Is artikel 126, tweede lid, van het Wetboek der successierechten,
dispose qu'une amende d'omission est due et égale au double des droits dat bepaalt dat een boete wegens verzuim verschuldigd is gelijk aan
éludés, est-il contraire aux articles 10 et 11 de la Constitution et tweemaal de ontdoken rechten, strijdig met de artikelen 10 en 11 van
crée-t-il une discrimination en ce qu'il n'assortit cette pénalité de Grondwet en roept het een discriminatie in het leven, doordat het
d'aucun recours effectif devant un juge offrant les garanties requises aan die straf geen enkel daadwerkelijk beroep koppelt voor een rechter
par la Convention européenne des droits de l'homme, alors que cette die de door het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens vereiste
pénalité [a] la nature, le caractère et la coloration pénale waarborgen biedt, terwijl die straf in voldoende mate de aard, het
suffisante pour l'intégrer dans le champ d'application de cette karakter en de strafrechtelijke kenmerken vertoont om onder de
Convention ? werkingssfeer van dat Verdrag te vallen ?
2. L'article 126, alinéa 2, du Code des droits de succession, qui 2. Is artikel 126, tweede lid, van het Wetboek der successierechten,
dispose qu'une amende d'omission est due et égale au double des droits dat bepaalt dat een boete wegens verzuim verschuldigd is gelijk aan
éludés, est-il contraire aux articles 10 et 11 de la Constitution et tweemaal de ontdoken rechten, strijdig met de artikelen 10 en 11 van
crée-t-il une discrimination non justifiée au regard de l'objectif à de Grondwet en roept het een ten aanzien van het te bereiken doel niet
atteindre, par rapport aux amendes correctionnelles en ce qu'il te verantwoorden discriminerend onderscheid in het leven ten opzichte
n'assortit cette pénalité d'aucun recours effectif devant un tribunal van de correctionele boeten, doordat het aan die straf geen enkel
relevant du pouvoir judiciaire, même si cette pénalité n'a pas la daadwerkelijk beroep voor een rechtbank van de rechterlijke macht
nature, le caractère et la coloration pénale suffisante pour koppelt, zelfs als die straf niet in voldoende mate de aard, het
l'intégrer dans le champ d'application de la Convention visée à la karakter en de strafrechtelijke kenmerken vertoont om onder de
question 1 ? » werkingssfeer van het in vraag 1 bedoelde Verdrag te vallen ? »
II. Les faits et la procédure antérieure II. De feiten en de rechtspleging in het bodemgeschil
C. Docquier-Ferier poursuit devant le juge des saisies du Tribunal de C. Docquier-Ferier vordert voor de beslagrechter van de Rechtbank van
première instance de Bruxelles la levée d'une saisie-arrêt eerste aanleg te Brussel de opheffing van een bewarend beslag onder
conservatoire accomplie le 9 octobre 1996 à la requête de l'Etat derden, dat op 9 oktober 1996 is gelegd op verzoek van de Belgische
belge, partie défenderesse. Staat, die verwerende partij is.
La demanderesse a recueilli la succession de N. Bamps décédée le 2 De eiseres heeft de nalatenschap verkregen van N. Bamps, die op 2 juni
juin 1993. Elle a déposé le 24 février 1994 une déclaration de 1993 is overleden. Zij heeft op 24 februari 1994 een aangifte van
succession complétée de plusieurs déclarations rectificatives, nalatenschap ingediend, aangevuld met verschillende verklaringen ter
documents que la partie défenderesse tient pour inexacts. Ceci rechtzetting, stukken die de verwerende partij als onjuist beschouwt.
conduisit la partie défenderesse à dresser, le 23 septembre 1996, une Dat heeft de verwerende partij ertoe gebracht op 23 september 1996 een
contrainte faisant de la demanderesse la débitrice de 19.665.520 dwangbevel op te stellen, waarbij de eiseres schuldenares werd
francs de droits de succession et de 39.331.040 francs à titre verklaard voor 19 665 520 frank successierechten en voor 39 331 040
d'amende pour omission de divers éléments d'actif mobilier frank boeten, omdat zij had verzuimd diverse elementen van roerende
(essentiellement des titres). activa (in hoofdzaak effecten) aan te geven.
La contrainte a été rendue exécutoire le lendemain et a servi de Het dwangbevel werd de daaropvolgende dag uitvoerbaar verklaard en
fondement à la saisie litigieuse. La demanderesse y a fait opposition heeft tot grondslag gediend voor het betwiste beslag. De eiseres heeft
et cette cause est pendante devant le Tribunal de première instance de verzet ertegen aangetekend, en die zaak is hangende voor de Rechtbank
Liège. van eerste aanleg te Luik.
Dans les deuxièmes conclusions additionnelles qu'elle a déposées In de tweede aanvullende conclusies die zij voor de beslagrechter van
devant le juge des saisies du Tribunal de première instance de de Rechtbank van eerste aanleg te Brussel heeft neergelegd, heeft de
Bruxelles, la partie demanderesse, considérant que les amendes portées eisende partij, van oordeel zijnde dat de boeten waarin artikel 126,
par l'article 126, alinéa 2, du Code des droits de succession ont un tweede lid, van het Wetboek der successierechten voorziet een
caractère pénal, a sollicité du juge qu'il pose une question strafrechtelijk karakter hebben, de rechter verzocht een prejudiciële
préjudicielle relative à la compatibilité de cette disposition avec vraag te stellen over de verenigbaarheid van die bepaling met de
les articles 10 et 11 de la Constitution en ce que cette pénalité artikelen 10 en 11 van de Grondwet, doordat die straf niet wordt
n'est pas prononcée par un tribunal et n'est pas assortie des uitgesproken door een rechtbank en zij niet gepaard gaat met de
garanties de l'article 6 de la Convention européenne des droits de waarborgen van artikel 6 van het Europees Verdrag voor de Rechten van
l'homme. de Mens.
Le juge des saisies a considéré qu'il fallait faire droit à cette De beslagrechter heeft geoordeeld dat dat verzoek diende te worden
demande et a, d'office, soulevé une seconde question relative au même ingewilligd en heeft ambtshalve een tweede vraag gesteld over
article 126, alinéa 2, du Code des droits de succession, dans datzelfde artikel 126, tweede lid, van het Wetboek der
l'hypothèse où on ne reconnaîtrait pas aux amendes susdites le successierechten, in het geval waarin de desbetreffende boeten niet
caractère de pénalité leur permettant d'être intégrées dans le champ zouden worden beschouwd als een straf waardoor zij onder de
de protection de l'article 6 de la Convention européenne des droits de werkingssfeer van artikel 6 van het Europees Verdrag voor de Rechten
l'homme. van de Mens zouden vallen.
III. La procédure devant la Cour III. De rechtspleging voor het Hof
Par ordonnance du 24 décembre 1997, le président en exercice a désigné Bij beschikking van 24 december 1997 heeft de voorzitter in functie de
les juges du siège conformément aux articles 58 et 59 de la loi rechters van de zetel aangewezen overeenkomstig de artikelen 58 en 59
spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage. van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof.
Les juges-rapporteurs ont estimé n'y avoir lieu de faire application De rechters-verslaggevers hebben geoordeeld dat er geen aanleiding was
des articles 71 ou 72 de la loi organique. om artikel 71 of 72 van de organieke wet toe te passen.
La décision de renvoi a été notifiée conformément à l'article 77 de la Van de verwijzingsbeslissing is kennisgegeven overeenkomstig artikel
loi organique, par lettres recommandées à la poste le 3 mars 1998. 77 van de organieke wet bij op 3 maart 1998 ter post aangetekende brieven.
L'avis prescrit par l'article 74 de la loi organique a été publié au Het bij artikel 74 van de organieke wet voorgeschreven bericht is
Moniteur belge du 11 mars 1998. bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 11 maart 1998.
Des mémoires ont été introduits par : Memories zijn ingediend door :
- C. Docquier-Ferier, demeurant à 5374 Maffe, rue Fontena 4, par - C. Docquier-Ferier, wonende te 5374 Maffe, rue Fontena 4, bij op 6
lettre recommandée à la poste le 6 avril 1998; april 1998 ter post aangetekende brief;
- le Conseil des ministres, rue de la Loi 16, 1000 Bruxelles, et le - de Ministerraad, Wetstraat 16, 1000 Brussel, en de ontvanger van het
receveur du bureau de l'enregistrement de Liège 6, boulevard de la registratiekantoor Luik 6, boulevard de la Sauvenière 90/92 4000 Luik,
Sauvenière 90/92, 4000 Liège, par lettre recommandée à la poste le 10 bij op 10 april 1998 ter post aangetekende brief.
avril 1998. Ces mémoires ont été notifiés conformément à l'article 89 de la loi Van die memories is kennisgegeven overeenkomstig artikel 89 van de
organique, par lettres recommandées à la poste le 4 mai 1998. organieke wet bij op 4 mei 1998 ter post aangetekende brieven.
Des mémoires en réponse ont été introduits par : Memories van antwoord zijn ingediend door :
- le Conseil des ministres, par lettre recommandée à la poste le 29 - de Ministerraad, bij op 29 mei 1998 ter post aangetekende brief;
mai 1998; - C. Docquier-Ferier, par lettre recommandée à la poste le 2 juin - C. Docquier-Ferier, bij op 2 juni 1998 ter post aangetekende brief.
1998. Par ordonnances du 27 mai 1998 et du 26 novembre 1998, la Cour a Bij beschikkingen van 27 mei 1998 en 26 november 1998 heeft het Hof de
prorogé respectivement jusqu'aux 24 décembre 1998 et 24 juin 1999 le délai dans lequel l'arrêt doit être rendu. termijn waarbinnen het arrest moet worden gewezen, verlengd tot respectievelijk 24 december 1998 en 24 juni 1999.
Par ordonnance du 18 novembre 1998, la Cour a déclaré l'affaire en Bij beschikking van 18 november 1998 heeft het Hof de zaak in
état et fixé l'audience au 9 décembre 1998. gereedheid verklaard en de dag van de terechtzitting bepaald op 9
december 1998.
Cette ordonnance a été notifiée aux parties ainsi qu'à leurs avocats Van die beschikking is kennisgegeven aan de partijen en hun advocaten
par lettres recommandées à la poste le 19 novembre 1998. bij op 19 november 1998 ter post aangetekende brieven.
A l'audience publique du 9 décembre 1998 : Op de openbare terechtzitting van 9 december 1998 :
- ont comparu : - zijn verschenen :
. Me N. Pirotte, avocat au barreau de Liège, pour C. Docquier-Ferier; . Mr. N. Pirotte, advocaat bij de balie te Luik, voor C. Docquier-Ferier;
. Me F. Collon, avocat au barreau de Bruxelles, pour le Conseil des . Mr. F. Collon, advocaat bij de balie te Brussel, voor de
ministres et pour le receveur du bureau de l'enregistrement de Liège Ministerraad en voor de ontvanger van het registratiekantoor Luik 6;
6; - les juges-rapporteurs E. Cerexhe et H. Boel ont fait rapport; - hebben de rechters-verslaggevers E. Cerexhe en H. Boel verslag uitgebracht;
- les avocats précités ont été entendus; - zijn de voornoemde advocaten gehoord;
- l'affaire a été mise en délibéré. - is de zaak in beraad genomen.
La procédure s'est déroulée conformément aux articles 62 et suivants De rechtspleging is gevoerd overeenkomstig de artikelen 62 en volgende
de la loi organique, relatifs à l'emploi des langues devant la Cour. van de organieke wet, die betrekking hebben op het gebruik van de talen voor het Hof.
IV. En droit IV. In rechte
- A - - A -
Mémoire de C. Docquier-Ferier Memorie van C. Docquier-Ferier
A.1.1. L'article 126, alinéa 2, du Code des droits de succession viole A.1.1. Artikel 126, tweede lid, van het Wetboek der successierechten
les règles d'égalité et de proportionnalité des moyens par rapport aux schendt de regels van gelijkheid en van evenredigheid van de middelen
objectifs, en ce qu'à l'encontre des amendes pénales, un recours de ten opzichte van de doelstellingen, doordat tegen de strafrechtelijke
pleine juridiction est organisé alors que ce recours n'existe pas à geldboeten een beroep van volle rechtsmacht is georganiseerd, terwijl
l'encontre de l'amende administrative en cause, ce qui est une dat beroep niet bestaat tegen de betwiste administratieve boete, wat
discrimination injustifiée, sans fondement objectif et raisonnable; en een discriminatie oplevert die onverantwoord is en geen objectieve en
outre, l'amende en cause peut atteindre des montants tels qu'elle est redelijke grondslag heeft; bovendien kan die boete oplopen tot dermate
loin de constituer un « rappel à l'ordre », mais est en réalité une hoge bedragen dat zij verre van een ordemaatregel, maar in
peine, vis-à-vis de laquelle un recours de pleine juridiction devrait werkelijkheid een straf is, waartegen een beroep van volle rechtsmacht
exister. zou moeten bestaan.
A.1.2. Deux différences de traitement peuvent résulter de ce qu'il est A.1.2. Twee verschillen in behandeling kunnen voortvloeien uit de
omstandigheid dat, wanneer een legataris verzuimt een bestanddeel van
fait application, lorsqu'un légataire omet de déclarer un élément het actief van de nalatenschap aan te geven, toepassing wordt gemaakt
d'actif de succession, de l'article 133 du Code des droits de van artikel 133 van het Wetboek der successierechten of van artikel
succession ou de l'article 126, alinéa 2, du même Code. Soit le 126, tweede lid, van hetzelfde Wetboek. Ofwel kan aan de legataris een
légataire peut se voir infliger une amende pénale prononcée par le na een debat op tegenspraak en onder voorbehoud van hoger beroep door
tribunal correctionnel après un débat contradictoire et sous réserve de correctionele rechtbank uitgesproken strafrechtelijke geldboete
d'appel, l'amende pouvant s'élever de 10.000 à 500.000 francs. Soit, worden opgelegd, die 10.000 tot 500.000 frank kan bedragen. Ofwel kan
et pour la même infraction, la même personne peut devoir encourir une dezelfde persoon voor dezelfde overtreding een boete oplopen gelijk
amende égale au double des droits éludés infligée automatiquement et aan tweemaal de ontdoken rechten, die automatisch en eenzijdig door de
unilatéralement par l'administration sans autre recours qu'un recours administratie wordt opgelegd, zonder ander mogelijk beroep dan een
interne auprès du ministre des Finances, dont l'appréciation est intern beroep bij de Minister van Financiën, wiens beoordeling
souveraine. soeverein is.
A.1.3. L'amende fiscale et l'amende pénale sont pourtant comparables : A.1.3. De fiscale geldboete en de strafrechtelijke geldboete zijn
toutes les deux, en effet, poursuivent quatre objets identiques. nochtans met elkaar vergelijkbaar : met beide boeten worden immers
vier identieke doelstellingen nagestreefd. Zij zijn beide gericht tot
Toutes les deux s'adressent à la généralité des citoyens en leur de burgers, in het algemeen beschouwd, in hun hoedanigheid van
qualité de légataires. Dans les deux cas, l'amende infligée a un legatarissen. In beide gevallen heeft de opgelegde geldboete een
caractère répressif (et pas réparateur). L'une et l'autre ont aussi un repressief (en geen herstellend) karakter. Ook hebben zij beide een
but préventif. Enfin, elles sont d'une ampleur considérable : le doel van preventie. Tot slot hebben zij een aanzienlijke omvang : de
défaut de paiement d'une amende pénale expose le contribuable à la niet-betaling van een strafrechtelijke geldboete stelt de
belastingplichtige bloot aan lijfsdwang; de niet-betaling van een
contrainte par corps; le défaut de paiement d'une amende fiscale peut fiscale geldboete kan tot gevolg hebben dat de belastingplichtige
amener le contribuable à devoir payer trois fois l'impôt dû. driemaal de verschuldigde belasting moet betalen.
A.1.4. On chercherait en vain un critère objectif à cette différence A.1.4. Men zou tevergeefs een objectief criterium zoeken voor dat
de traitement. Or, le régime juridique applicable à l'amende verschil in behandeling. De rechtsregeling die toepasselijk is op de
geldboete wegens verzuim biedt evenwel niet dezelfde procedurele
d'omission n'offre pas les mêmes garanties procédurales de débat garanties als die welke gepaard gaan met een debat op tegenspraak.
contradictoire. Dans un arrêt du 18 novembre 1992, la Cour a considéré que les In een arrest van 18 november 1992 heeft het Hof geoordeeld dat de
garanties qui résultent des principes généraux du droit pénal waarborgen die uit de algemene beginselen van het strafrecht
s'imposent au législateur et s'appliquent indépendamment de la voortvloeien, gelden ten aanzien van de wetgever en toepasselijk zijn
qualification de « pénales » ou de « non pénales » que la loi donne ongeacht de kwalificatie als een « strafrechtelijke » of «
niet-strafrechtelijke » maatregel die de wet aan de door haar
aux mesures répressives qu'elle prescrit. voorgeschreven strafmaatregelen geeft.
Ensuite, il faut constater que le montant de l'amende d'omission est Voorts moet worden vastgesteld dat het bedrag van de boete wegens
sans proportionnalité par rapport au but visé, d'autant plus qu'en verzuim geen enkele evenredigheid vertoont met het beoogde doel, te
l'absence de recours, le contribuable ne peut, contrairement à celui meer daar de belastingplichtige, bij ontstentenis van beroep, in
tegenstelling tot diegene die strafrechtelijk is veroordeeld, geen
qui est condamné pénalement, obtenir de réduction. Il faut rappeler en verlaging van de boete kan verkrijgen. In dat verband moeten de twee
cette matière les deux arrêts prononcés par la Cour le 14 juillet 1997 arresten die het Hof op 14 juli 1997 heeft uitgesproken, steeds met
toujours relativement à la loi du 30 juin 1971 relative aux amendes betrekking tot de wet van 30 juni 1971 betreffende de administratieve
administratives applicables en cas d'infraction à certaines lois geldboeten toepasselijk in geval van inbreuk op sommige sociale
sociales. wetten, in herinnering worden gebracht.
Mémoire du Conseil des ministres Memorie van de Ministerraad
A.2.1. Contrairement aux considérations du jugement a quo, les A.2.1. In tegenstelling tot de overwegingen van het verwijzingsvonnis
sanctions prévues à l'article 126, alinéa 2, du Code des droits de moet worden opgemerkt dat de straffen waarin artikel 126, tweede lid,
van het Wetboek der successierechten voorziet, niet onder de
succession n'entrent pas dans le champ d'application de l'article 6 de werkingssfeer vallen van artikel 6 van het Europees Verdrag voor de
la Convention européenne des droits de l'homme. La jurisprudence de la Rechten van de Mens. De rechtspraak van het Hof van Cassatie, volgens
Cour de cassation est constante, selon laquelle cette disposition welke die bepaling niet geldt ten aanzien van de rechten en
n'est pas applicable aux droits et obligations d'origine fiscale. verplichtingen van fiscale oorsprong, is een vaste rechtspraak.
A.2.2. D'abord, la sanction administrative n'est pas de même nature A.2.2. Allereerst heeft de administratieve sanctie niet dezelfde aard
als de strafrechtelijke sanctie. Eerstgenoemde wordt ambtshalve
que la sanction pénale. La première est encourue d'office par le fait opgelopen door het feit zelf de verplichting niet te zijn nagekomen,
même de la non-exécution de l'obligation, sans recours préalable au zonder voorafgaandelijk een beroep te doen op de rechter. De regels
juge. En principe, les règles du droit pénal ne lui sont pas van het strafrecht gelden in beginsel niet ten aanzien van die
applicables, notamment celles qui concernent le caractère personnel de sanctie, met name die welke betrekking hebben op het persoonlijke
la peine, l'imputabilité de l'infraction, le cumul des peines ou la karakter van de straf, de toerekening van de overtreding, de cumulatie
récidive. van de straffen of de herhaling.
A.2.3. Ensuite, il est inexact d'affirmer qu'il n'existe aucun recours A.2.3. Voorts is het onjuist te betogen dat geen enkel gerechtelijk
judiciaire à l'encontre des amendes administratives. L'article 131 du beroep bestaat tegen de administratieve geldboeten. Artikel 131 van
Code des droits de succession prévoit en effet un contrôle judiciaire het Wetboek der successierechten voorziet in een rechterlijke toetsing
de la légalité de l'amende administrative, mais pas, il est vrai, de van de wettigheid van de administratieve geldboete, weliswaar niet in
recours de pleine juridiction. Ceci étant, il n'est pas possible de een beroep van volle rechtsmacht. Aldus kan niet worden betoogd dat de
soutenir que l'amende administrative présenterait de manière administratieve geldboete hoe dan ook dermate belangrijk zou zijn dat
systématique une importance telle qu'elle revêtirait une coloration zij een strafrechtelijk karakter zou vertonen, waardoor zij onder de
pénale qui la ferait entrer dans le champ d'application de la werkingssfeer van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens zou
Convention européenne des droits de l'homme. Si l'amende vallen. Weliswaar lijkt de administratieve boete een aanzienlijke
administrative paraît revêtir une ampleur considérable, c'est parce omvang te hebben, maar dat is omdat de wetgever uitdrukkelijk de
que le législateur a expressément voulu prévenir la fraude par une bedoeling had fraude tegen te gaan door een ontradende straf in te
sanction dissuasive et réparer le préjudice subi par la collectivité. voeren en door het door de collectiviteit geleden nadeel te
Ces deux aspects ne peuvent résulter que des caractères à la fois herstellen. Die twee aspecten kunnen enkel voortvloeien uit het
automatique et directement proportionnel à l'ampleur de la fraude elle-même. A.2.4. Enfin, la différence de traitement réservée au contribuable auquel seule une amende administrative est réclamée repose sur un critère objectif et raisonnable. Les amendes administratives peuvent, en effet, être réclamées pour des faits qui ne sont pas passibles d'une sanction pénale. Elles peuvent aussi être réclamées en dehors de toute poursuite pénale. Enfin, la réclamation d'une amende administrative n'est pas fonction de la gravité de l'infraction. Par ailleurs, l'objectif poursuivi par le législateur est lui aussi légitime en ce que, d'une part, il évite l'encombrement des tribunaux correctionnels et en ce que, d'autre part, il épargne au contrevenant les inconvénients de la comparution devant une juridiction répressive. automatische karakter en de rechtstreekse evenredigheid ervan met de omvang van de fraude zelf. A.2.4. Tot slot steunt het verschil in behandeling van de belastingplichtige van wie enkel een administratieve geldboete wordt gevorderd op een objectief en redelijk criterium. De administratieve geldboeten kunnen immers worden gevorderd wegens feiten die niet met een strafrechtelijke sanctie kunnen worden bestraft. Zij kunnen ook los van elke strafvervolging worden gevorderd. Tot slot hangt het feit dat een administratieve geldboete wordt gevorderd, niet af van de ernst van de overtreding. Bovendien is de doelstelling die door de wetgever wordt nagestreefd ook legitiem doordat wordt voorkomen dat de correctionele rechtbanken worden overbelast, enerzijds, en doordat de overtreder de nadelen van een verschijning voor het strafgerecht worden bespaard, anderzijds.
Mémoire en réponse de C. Docquier-Ferier Memorie van antwoord van C. Docquier-Ferier
A.3.1. Contrairement à ce que soutient le Conseil des ministres, le A.3.1. In tegenstelling tot hetgeen de Ministerraad betoogt, wordt in
postulat du jugement a quo n'est pas unique puisqu'il formule deux het verwijzingsvonnis niet één uitgangspunt vooropgesteld, aangezien
questions selon que l'on considère que l'amende d'omission revêt ou twee vragen zijn gesteld, naargelang men al dan niet oordeelt dat de
non un caractère pénal. boete wegens verzuim een strafrechtelijk karakter vertoont.
A.3.2. La Cour de cassation a estimé que l'article 6 de la Convention A.3.2. Het Hof van Cassatie heeft geoordeeld dat artikel 6 van het
européenne des droits de l'homme pourrait être applicable à une Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens toepasselijk zou kunnen
procédure fiscale si celle-ci pouvait aboutir à prononcer une sanction zijn op een fiscale procedure, indien die procedure ertoe kan leiden
procédant d'une accusation en matière pénale. Or, c'est le cas en ce dat een sanctie wordt uitgesproken die haar oorsprong vindt in een
qui concerne l'amende d'omission. beschuldiging in strafzaken. Dat is echter het geval wat de boete
A.3.3. Dès lors que l'amende fiscale est une peine, elle est wegens verzuim betreft.
susceptible de se cumuler avec les peines correctionnelles visées à A.3.3. Vermits de fiscale boete een straf is, kan zij worden
l'article 133 du Code des droits de succession lorsque l'intention de gecumuleerd met de correctionele straffen bedoeld in artikel 133 van
het Wetboek der successierechten wanneer het oogmerk te schaden is
nuire est établie. Il y aurait dès lors violation du principe de bewezen. Het beginsel van de niet-cumulatie van de straffen zou dan
non-cumul des peines. ook zijn geschonden.
A.3.4. Quant aux prétendus avantages de l'amende fiscale, ils sont purement théoriques. En effet, elle est systématiquement réclamée, de manière unilatérale, certes proportionnelle à la gravité de l'infraction, mais pouvant néanmoins atteindre des montants tels que l'atteinte au patrimoine est plus pénalisante que ne sont avantageuses l'absence de comparution personnelle devant une juridiction répressive et l'absence d'inscription au casier judiciaire. A.3.5. La différence de traitement constitutive de la discrimination dénoncée vise une situation radicalement autre que celle exposée par A.3.4. De vermeende voordelen van de fiscale boete zijn hunnerzijds louter theoretisch. Een administratieve boete wordt immers systematisch en eenzijdig gevorderd en staat weliswaar in een evenredige verhouding tot de ernst van de overtreding, maar kan niettemin een dergelijke omvang aannemen dat de aantasting van het vermogen een zwaardere straf is ten opzichte van de voordelen die het niet-persoonlijk verschijnen voor een strafgerecht en de niet-inschrijving op het strafblad opleveren. A.3.5. Met het verschil in behandeling dat de aangeklaagde discriminatie uitmaakt wordt een situatie beoogd die volstrekt verschillend is van die welke door de Ministerraad is uiteengezet. Zij
le Conseil des ministres. Elle n'est pas issue d'une différence de régime de répression entre la contravention simple et la fraude caractérisée mais de la situation où, pour une même infraction, une même personne héritière puisse se voir infliger une amende pénale prononcée par le tribunal correctionnel après un débat mené par le ministère public et sous réserve d'appel alors que, pour la même infraction, cette même personne devrait encourir une amende égale au double des droits éludés infligée automatiquement et unilatéralement par l'administration et sans recours autre qu'un recours interne auprès du ministre des Finances, dont l'appréciation est souveraine. Mémoire en réponse du Conseil des ministres A.4.1. Contrairement aux considérations du jugement a quo, il faut rappeler qu'il n'y a pas de contradiction entre les articles 126, 131 et 142 du Code des droits de succession. Un recours judiciaire qui komt niet voort uit het feit dat voor de gewone overtreding en voor de kennelijke fraude een verschillende bestraffingsregeling geldt, maar uit de situatie waarin, voor eenzelfde overtreding, tegen eenzelfde erfgenaam door de correctionele rechtbank, na een debat dat door het openbaar ministerie wordt gevoerd en onder voorbehoud van hoger beroep, een strafrechtelijke boete kan worden uitgesproken terwijl diezelfde persoon, voor dezelfde overtreding, een boete gelijk aan tweemaal de ontdoken rechten zou moeten oplopen, die automatisch en eenzijdig wordt opgelegd door de administratie, zonder een ander beroep dan een intern beroep bij de Minister van Financiën, wiens beoordeling soeverein is. Memorie van antwoord van de Ministerraad A.4. In tegenstelling tot de overwegingen van het verwijzingsvonnis moet worden herhaald dat er geen strijdigheid bestaat tussen de artikelen 126, 131 en 142 van het Wetboek der successierechten. Een
porte sur la légalité de l'amende existe (article 131 du Code des rechterlijke wettigheidstoetsing van de boete bestaat (artikel 131 van
droits de succession) qui ne se confond pas avec le recours en grâce het Wetboek der successierechten), en zij valt niet samen met het
organisé par l'article 141. gratieverzoek dat door artikel 141 wordt georganiseerd.
- B - - B -
Quant aux dispositions en cause Ten aanzien van de in het geding zijnde bepalingen
B.1. Les questions préjudicielles concernent l'article 126 du Code des B.1. De prejudiciële vragen hebben betrekking op artikel 126 van het
droits de succession. Dans la motivation du jugement, il est aussi Wetboek der successierechten. In de motivering van het vonnis wordt
fait référence à l'article 141 du même Code. ook verwezen naar artikel 141 van hetzelfde Wetboek.
B.2. L'article 126 du Code des droits de succession, qui figure dans B.2. Artikel 126 van het Wetboek der successierechten, dat in afdeling
la section Ire, Amendes fiscales, du chapitre XIII, Pénalités, est I, Fiscale boeten, van hoofdstuk XIII, Strafbepalingen, is opgenomen,
libellé comme suit : luidt :
« L'héritier, légataire ou donataire qui a omis de déclarer des « De erfgenaam, legataris of begiftigde, die verzuimd heeft in België
immeubles situés en Belgique ou des rentes et créances inscrites dans gelegen onroerende goederen of renten en schuldvorderingen aan te
les registres tenus en Belgique par les conservateurs des hypothèques geven, die in de in België gehouden registers van de
acquitte, outre les droits, une somme égale à titre d'amende. hypotheekbewaarders ingeschreven zijn, betaalt, boven de rechten, een
Lorsque l'omission porte sur d'autres biens, l'amende est égale à deux gelijke som als boete. Wanneer het verzuim andere goederen betreft, is de boete gelijk aan
fois les droits. » tweemaal de rechten. »
B.3. L'article 141 du Code des droits de succession, qui figure dans le chapitre XVI, Poursuites et instances, dispose : « La solution des difficultés qui peuvent s'élever relativement à la perception des droits de succession et de mutation par décès avant l'introduction des instances appartient au Ministre des finances. Il statue sur les réclamations ayant pour objet la remise des amendes fiscales et conclut les transactions avec les contribuables, pourvu qu'elles n'impliquent pas exemption ou modération d'impôt. Dans les limites prévues par la loi, le montant des amendes fiscales proportionnelles prévues par le présent Code ou par les arrêtés pris pour son exécution est fixé selon une échelle dont les graduations sont déterminées par le Roi. » Sur les deux questions préjudicielles réunies B.4. Les deux questions préjudicielles concernent l'article 126, alinéa 2, du Code des droits de succession. Le juge des saisies interroge la Cour afin de savoir s'il est compatible avec les articles B.3. Artikel 141 van het Wetboek der successierechten, dat in hoofdstuk XVI, Vervolgingen en gedingen, is opgenomen, bepaalt : « De oplossing der moeilijkheden, die met betrekking tot de heffing der rechten van successie en van overgang bij overlijden vóór het inleiden der gedingen kunnen oprijzen, komt den minister van financiën toe. Hij beslist over de bezwaren die de kwijtschelding der fiscale boeten tot voorwerp hebben en gaat de transacties met de belastingplichtigen aan, voor zooveel zij geen vrijstelling of verlichting van belasting in zich sluiten. Binnen de door de wet gestelde grenzen, wordt het bedrag van de proportionele fiscale boeten vastgesteld in dit Wetboek of in de ter uitvoering ervan genomen besluiten, bepaald volgens een schaal waarvan de trappen door de Koning worden vastgesteld. » Ten aanzien van beide prejudiciële vragen samen B.4. De beide prejudiciële vragen hebben betrekking op artikel 126, tweede lid, van het Wetboek der successierechten. De beslagrechter
10 et 11 de la Constitution lus isolément ou combinés avec la vraagt het Hof of het met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet,
afzonderlijk of in samenhang gelezen met het Europees Verdrag voor de
Convention européenne des droits de l'homme de considérer que l'amende Rechten van de Mens, bestaanbaar is aan te nemen dat de boete wegens
d'omission prévue par la disposition précitée et qui peut être égale ontduiking die is bedoeld in voormelde bepaling en die het dubbele kan
au double du droit éludé soit due sans qu'existe aucun recours bedragen van de ontdoken rechten, verschuldigd is zonder dat er een
effectif devant un juge exerçant un contrôle de pleine juridiction, daadwerkelijk beroep tegen bestaat bij een rechter die een controle
comme en matière d'amende correctionnelle. van volle rechtsmacht uitoefent, zoals inzake strafrechtelijke
B.5. L'amende d'omission visée à l'article 126 du Code des droits de geldboeten. B.5. De in artikel 126 van het Wetboek der successierechten bedoelde
succession a été explicitement conçue par le législateur comme une boete wegens verzuim is door de wetgever expliciet opgevat als een
amende administrative fiscale puisqu'elle figure dans une section Ire, Amendes fiscales, du chapitre XIII, Pénalités, du Code des droits de succession distincte d'une section II, Peines correctionnelles, du même chapitre. L'amende d'omission peut s'élever jusqu'à un taux maximal égal au double du montant des droits éludés. En vertu de l'article 141, alinéa 2, du Code des droits de succession, le ministre des Finances statue sur les réclamations ayant pour objet la remise des amendes fiscales et conclut les transactions avec les redevables, pourvu qu'elles n'impliquent pas exemption ou modération d'impôt. En exécution de l'article 141, alinéa 3, du Code précité, le Roi a établi une échelle des réductions des amendes fiscales fiscale administratieve boete vermits zij voorkomt in afdeling I, Fiscale boeten, van hoofdstuk XIII, Strafbepalingen, van het Wetboek der successierechten die is onderscheiden van afdeling II, Correctionele straffen, van hetzelfde hoofdstuk. De boete wegens verzuim kan ten hoogste het dubbele bedragen van de ontdoken rechten. Krachtens artikel 141, tweede lid, van het Wetboek der successierechten, beslist de Minister van Financiën over de bezwaren die de kwijtschelding der fiscale boeten tot voorwerp hebben en gaat de transacties met de belastingplichtigen aan, voor zover zij geen vrijstelling of verlichting van belasting in zich sluiten. Ter uitvoering van artikel 141, derde lid, van het voormelde Wetboek heeft de Koning een schaal voor de verminderingen van de proportionele
proportionnelles, par l'arrêté royal du 15 mars 1993, inséré comme fiscale boeten vastgesteld bij koninklijk besluit van 15 maart 1993,
annexe 1 de l'arrêté royal du 31 mars 1936 portant règlement général ingevoegd als bijlage 1 in het koninklijk besluit van 31 maart 1936
des droits de succession. houdende algemeen reglement van de successierechten.
B.6. L'amende d'omission est encourue d'office de par la simple B.6. De boete wegens verzuim wordt ambtshalve opgelegd vanwege het
constatation par l'administration que l'obligation de déclaration enkele feit van de niet-inachtneming, vastgesteld door de
prévue par l'article 126, alinéa 2, du Code des droits de succession administratie, van de verplichting tot aangifte waarin artikel 126,
tweede lid, van het Wetboek der successierechten voorziet. Het bewijs
n'a pas été respectée. La preuve de l'existence d'un élément moral van het bestaan van een moreel bestanddeel is niet vereist; de boete
n'est pas requise; l'amende ne s'efface pas à la mort du contrevenant vervalt niet door het overlijden van de overtreder en zij is
et elle est transmissible aux héritiers. Elle est applicable aux overdraagbaar op de erfgenamen. Zij is toepasselijk op de
personnes morales. rechtspersonen.
B.7. L'amende d'omission prévue à l'article 126, alinéa 2, du Code des B.7. De boete wegens verzuim bedoeld in artikel 126, tweede lid, van
droits de succession a pour objet de prévenir et de sanctionner les het Wetboek der successierechten heeft tot doel de inbreuken begaan
infractions commises par tous les héritiers, légataires ou donataires, door alle erfgenamen, legatarissen of begiftigden, zonder enig
sans distinction aucune, qui ne respectent pas l'obligation de onderscheid, die de in die bepaling bedoelde verplichting tot aangifte
déclaration prévue par cette disposition. Elle a un caractère niet naleven, te voorkomen en te bestraffen. Zij heeft overwegend een
essentiellement répressif. repressief karakter.
B.8. Le législateur peut confier au fisc la tâche de poursuivre les B.8. De wetgever vermag aan de fiscus de taak toe te vertrouwen de
infractions fiscales et de les réprimer. Il peut également imposer des fiscale inbreuken te vervolgen en te bestraffen. Hij mag ook bijzonder
peines particulièrement lourdes dans des secteurs où l'importance de zware straffen opleggen in sectoren waar de omvang van de fraude de
la fraude porte gravement atteinte aux intérêts de la collectivité. belangen van de gemeenschap ernstig aantast. Niets verbiedt hem, om
Rien ne lui interdit, pour des raisons d'efficacité, de confier au redenen van doeltreffendheid, aan de Minister van Financiën de taak
ministre des Finances la tâche de poursuivre les infractions au Code toe te vertrouwen de inbreuken op het Wetboek der successierechten te
des droits de succession, de lui donner la compétence de statuer sur vervolgen, hem de bevoegdheid te geven uitspraak te doen over de
les demandes de remises et de lui permettre de conclure des aanvragen tot kwijtschelding en hem ertoe in staat te stellen dadingen
transactions. te treffen.
Er dient evenwel te worden nagegaan of de door de wetgever ingevoerde
Il convient cependant d'examiner si le système mis en place par le regeling er niet toe leidt dat aan een categorie van personen, op een
législateur n'aboutit pas à priver, de manière discriminatoire, une discriminerende manier, het recht wordt ontzegd op een daadwerkelijk
catégorie de personnes du droit à un recours juridictionnel effectif, jurisdictioneel beroep dat zowel door een algemeen rechtsbeginsel als
garanti tant par un principe général de droit que par l'article 6 de door artikel 6 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens
wordt gewaarborgd.
la Convention européenne des droits de l'homme. B.9. Wanneer de invorderingsambtenaar een dwangbevel heeft
B.9. Lorsque le fonctionnaire chargé du recouvrement a décerné une uitgevaardigd met betrekking tot de betaling van de boete wegens
contrainte portant sur le paiement de l'amende d'omission, il en est verzuim, wordt daarvan aan de betrokkene kennis gegeven. Het
donné notification à l'intéressé. La contrainte peut être levée par dwangbevel kan worden gestuit door een met redenen omkleed verzet van
une opposition motivée formée par le redevable devant le tribunal de de belastingplichtige voor de rechtbank van eerste aanleg waaronder
première instance dans le ressort duquel est situé le bureau du het kantoor van de taxatieambtenaar ressorteert. Datzelfde bevel, dat
fonctionnaire taxateur. Cette même contrainte, rendue exécutoire, peut uitvoerbaar is geworden, kan ook als grondslag dienen voor een
servir aussi de fondement à une saisie conservatoire opérée par bewarend beslag dat door de administratie op de goederen van de
l'administration sur les biens du redevable. belastingplichtige wordt gelegd.
Le tribunal ainsi que le juge des saisies, comme en l'espèce le juge a De rechtbank en de beslagrechter moeten, zoals te dezen de verwijzende
quo qui statue, aux termes de l'article 1420 du Code judiciaire, sur rechter die uitspraak doet, luidens artikel 1420 van het Gerechtelijk
Wetboek, over een vordering tot opheffing van het bewarend beslag,
une demande de mainlevée de la saisie conservatoire, doivent vérifier nagaan of de feiten die aan die boete ten grondslag liggen - of te
si les faits qui motivent cette amende - ou en l'espèce la saisie dezen aan het op de goederen gelegde bewarend beslag - bewezen zijn en
conservatoire opérée sur les biens - sont prouvés et contrôler la de wettigheid van de aangevochten beslissing toetsen, maar zij kunnen
légalité de la décision attaquée, mais ils ne peuvent, dans niet, volgens de interpretatie die de verwijzende rechter geeft aan
l'interprétation que donne le juge a quo de l'article 126 du Code des droits de succession, exercer sur la décision administrative contestée un contrôle de pleine juridiction. B.10. Dans cette interprétation, les héritiers, légataires ou donataires frappés d'une amende administrative d'omission en matière de droits de succession sont privés du recours leur permettant de faire contrôler par un juge si une décision administrative à caractère répressif est justifiée en fait et en droit et si elle respecte les dispositions législatives et les principes généraux qui s'imposent à l'administration, parmi lesquels le principe de proportionnalité. Une telle différence de traitement n'est pas raisonnablement justifiée. artikel 126 van het Wetboek der successierechten, op de betwiste administratieve beslissing een toetsing met volle rechtsmacht uitoefenen. B.10. In die interpretatie hebben de erfgenamen, legatarissen of begiftigden die door een administratieve boete wegens verzuim inzake successierechten worden getroffen niet de mogelijkheid een beroep in te stellen dat hen ertoe in staat stelt door een rechter te laten toetsen of een administratieve beslissing met repressief karakter in rechte en in feite verantwoord is en of zij de wettelijke bepalingen en algemene beginselen die de administratie in acht moet nemen, waaronder het evenredigheidsbeginsel, eerbiedigt. Een dergelijk verschil in behandeling is niet redelijk verantwoord. Het staat aan de wetgever te beoordelen of het aangewezen is de
Il appartient au législateur d'apprécier s'il y a lieu de contraindre administratie en de rechter te dwingen tot gestrengheid wanneer die
l'administration et le juge à la sévérité quand une infraction nuit overtredingen inzonderheid het algemeen belang schaden. Maar indien
particulièrement à l'intérêt général. Mais s'il estime devoir hij van oordeel is dat de administratie de mogelijkheid moet hebben om
permettre à l'administration de moduler l'importance de la sanction, de omvang van de sanctie te moduleren, dan mag niets van wat onder de
rien de ce qui relève de l'appréciation de l'administration ne doit beoordeling van de administratie valt aan de controle van de rechter
pouvoir échapper au contrôle du juge. kunnen ontsnappen.
B.11. La Cour observe toutefois que le texte des dispositions soumises B.11. Het Hof merkt evenwel op dat de tekst van de aan zijn toetsing
à son contrôle ne s'oppose pas à ce que le juge saisi d'une opposition onderworpen bepalingen zich niet ertegen verzet dat de rechter bij wie
à contrainte ou le juge des saisies saisi d'une demande de levée d'une een verzet tegen dwangbevel aanhangig is of de beslagrechter bij wie
een vordering tot opheffing van een bewarend beslag aanhangig is
saisie conservatoire, exercent une compétence de pleine juridiction gemaakt, een bevoegdheid van volle rechtsmacht uitoefenen die hen
leur permettant de contrôler ce qui relève de l'appréciation de ertoe in staat stelt datgene wat onder de beoordeling van de
l'administration en matière d'amende fiscale. Dans cette administratie valt inzake fiscale boete te controleren. In die
interprétation, il n'y a pas de discrimination. interpretatie is er geen discriminatie.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
- Interprété comme n'autorisant pas le juge, saisi d'une opposition à - In die zin geïnterpreteerd dat het de rechter bij wie een verzet
contrainte ou d'une demande de levée d'une saisie conservatoire fondée tegen dwangbevel of een vordering tot opheffing van een bewarend
sur pareille contrainte, à exercer sur la décision d'infliger une beslag gebaseerd op een dergelijk dwangbevel aanhangig is, niet
amende fiscale d'omission un contrôle de pleine juridiction, l'article toestaat op de beslissing een fiscale boete wegens verzuim op te
leggen, een controle met volle rechtsmacht uit te oefenen, schendt
126, alinéa 2, du Code des droits de succession viole les articles 10 artikel 126, tweede lid, van het Wetboek der successierechten de
et 11 de la Constitution. artikelen 10 en 11 van de Grondwet.
- Interprété comme autorisant le juge saisi d'une opposition à - In die zin geïnterpreteerd dat het de rechter bij wie een verzet
contrainte ou d'une demande de levée d'une saisie conservatoire fondée tegen dwangbevel of een vordering tot opheffing van een bewarend
sur pareille contrainte, à exercer sur la décision d'infliger une beslag gebaseerd op een dergelijk dwangbevel aanhangig is, toestaat op
amende fiscale d'omission un contrôle de pleine juridiction, l'article de beslissing een fiscale boete wegens verzuim op te leggen, een
126, alinéa 2, du Code des droits de succession ne viole pas les controle met volle rechtsmacht uit te oefenen, schendt artikel 126,
articles 10 et 11 de la Constitution. tweede lid, van het Wetboek der successierechten de artikelen 10 en 11
van de Grondwet niet.
Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 17 mars 1999. Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 17 maart 1999.
Le greffier, De griffier,
L. Potoms. L. Potoms.
Le président, De voorzitter,
M. Melchior. M. Melchior.
^