Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt De La Cour Constitutionelle du --
← Retour vers "Arrêt n° 20/99 du 17 février 1999 Numéro du rôle : 1286 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 18 de la loi du 3 juillet 1978 relative aux contrats de travail, posée par le Tribunal de police d'Anvers. La Cour d'arbitrag composée des présidents L. De Grève et M. Melchior, et des juges H. Boel, L. François, J. Delruelle(...)"
Arrêt n° 20/99 du 17 février 1999 Numéro du rôle : 1286 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 18 de la loi du 3 juillet 1978 relative aux contrats de travail, posée par le Tribunal de police d'Anvers. La Cour d'arbitrag composée des présidents L. De Grève et M. Melchior, et des juges H. Boel, L. François, J. Delruelle(...) Arrest nr. 20/99 van 17 februari 1999 Rolnummer 1286 In zake : de prejudiciële vraag over artikel 18 van de wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten, gesteld door de Politierechtbank te Antwerpen. Het Arbitragehof, samen wijst na beraad het volgende arrest : I. Onderwerp van de prejudiciële vraag Bij vonnis van 2(...)
COUR D'ARBITRAGE ARBITRAGEHOF
Arrêt n° 20/99 du 17 février 1999 Arrest nr. 20/99 van 17 februari 1999
Numéro du rôle : 1286 Rolnummer 1286
En cause : la question préjudicielle concernant l'article 18 de la loi In zake : de prejudiciële vraag over artikel 18 van de wet van 3 juli
du 3 juillet 1978 relative aux contrats de travail, posée par le 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten, gesteld door de
Tribunal de police d'Anvers. Politierechtbank te Antwerpen.
La Cour d'arbitrage, Het Arbitragehof,
composée des présidents L. De Grève et M. Melchior, et des juges H. samengesteld uit de voorzitters L. De Grève en M. Melchior, en de
Boel, L. François, J. Delruelle, R. Henneuse et M. Bossuyt, assistée rechters H. Boel, L. François, J. Delruelle, R. Henneuse en M.
du greffier L. Potoms, présidée par le président L. De Grève, Bossuyt, bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter L. De Grève,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle I. Onderwerp van de prejudiciële vraag
Par jugement du 22 janvier 1998 en cause de la s.p.r.l. De Feyter Bij vonnis van 22 januari 1998 in zake de b.v.b.a. De Feyter tegen X.
contre X. De Cuyper et L. Houben, dont l'expédition est parvenue au De Cuyper en L. Houben, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof
greffe de la Cour le 2 février 1998, le Tribunal de police d'Anvers a is ingekomen op 2 februari 1998, heeft de Politierechtbank te
posé la question préjudicielle suivante : Antwerpen de volgende prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 18 de la loi relative aux contrats de travail (loi du 3 « Schendt artikel 18 van de wet op de arbeidsovereenkomsten (wet van 3
juillet 1978) viole-t-il les articles 10 et 11 de la Constitution, en juli 1978) de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, nu het tot gevolg
ce qu'il a pour effet que la victime d'une faute, au sens des articles heeft dat het slachtoffer van een onrechtmatige daad in de zin van de
1382 et 1383 du Code civil, devant être qualifiée de faute légère ne artikelen 1382 en 1383 van het Burgerlijk Wetboek die als niet
présentant pas un caractère habituel, est traitée différemment selon gewoonlijk voorkomende lichte schuld moet worden gekwalificeerd,
qu'elle a été commise par un travailleur, qui, en vertu de l'article anders wordt behandeld naargelang de onrechtmatige daad begaan werd
18 de la loi relative aux contrats de travail, bénéficie dans ce cas door een werknemer, die op basis van dit artikel 18 van de wet op de
arbeidsovereenkomsten in dat geval een volledige immuniteit van
d'une exonération totale de sa responsabilité ou par un organe de aansprakelijkheid geniet, dan wel door een overheidsorgaan, dat
l'autorité, qui peut être tenu personnellement responsable ? » persoonlijk aansprakelijk kan worden gesteld ? »
II. Les faits et la procédure antérieure II. De feiten en de rechtspleging in het bodemgeschil
La partie demanderesse devant le Tribunal de police, la s.p.r.l. De De eisende partij voor de Politierechtbank, de b.v.b.a. De Feyter,
Feyter, introduit une action en dédommagement contre, d'une part, X. stelt een vordering tot schadevergoeding in tegen, enerzijds, X. De
De Cuyper, un travailleur salarié, et, d'autre part, R. Wuytack, son Cuyper, een werknemer, en, anderzijds, R. Wuytack, diens werkgever,
employeur, déclaré failli en cours d'instance. die in de loop van het geding failliet werd verklaard.
Le préjudice provient du fait que le travailleur a causé un accident De schade vloeit voort uit het feit dat de werknemer in de uitoefening
de la circulation dans l'exercice de son travail et a endommagé un van zijn werk een verkeersongeval veroorzaakte waardoor schade werd
véhicule de la partie demanderesse. toegebracht aan een voertuig van de eisende partij.
Le juge a quo considère que, quoique la façon de conduire du De verwijzende rechter oordeelt dat, hoewel de rijwijze van de
travailleur doive être considérée comme irréfléchie et imprudente, il werknemer als lichtzinnig en onvoorzichtig moet worden beschouwd, er
n'est pas question de faute lourde au sens de l'article 18 de la loi geen sprake is van een zware schuld in de zin van artikel 18 van de
du 3 juillet 1978 relative aux contrats de travail, en sorte que le arbeidsovereenkomstenwet van 3 juli 1978, zodat de werknemer niet
travailleur ne peut être tenu pour responsable. aansprakelijk kan worden gesteld.
Selon la partie demanderesse, la question est de savoir si les Volgens de eisende partij rijst de vraag of de grondwettelijke
dispositions constitutionnelles relatives à l'égalité ne s'opposent bepalingen inzake gelijkheid er zich niet tegen verzetten dat het
pas à ce que la victime d'un acte fautif au sens des articles 1382 et slachtoffer van een onrechtmatige daad in de zin van de artikelen 1382
suivants du Code civil, qui doit être qualifié de faute légère ne en volgende van het Burgerlijk Wetboek, die als niet gewoonlijk
présentant pas un caractère habituel, soit traitée différemment selon voorkomende lichte schuld moet worden gekwalificeerd, anders wordt
que cet acte a été commis par un travailleur qui bénéficie, en vertu behandeld naargelang de onrechtmatige daad werd begaan door een
de l'article 18 de la loi relative aux contrats de travail, d'une werknemer die ingevolge artikel 18 van de wet op de
immunité totale ou par un organe de l'Etat belge ou d'une autre arbeidsovereenkomsten een volledige immuniteit geniet, dan wel door
autorité de droit public qui peut être tenu pour totalement een orgaan van de Belgische Staat of van andere publiekrechtelijke
responsable vis-à-vis des tiers pour de telles fautes. overheden dat tegenover derden volledig aansprakelijk kan worden
gesteld voor dergelijke fouten.
Avant de statuer sur le fond, le juge a quo pose une question Alvorens ten gronde uitspraak te doen, stelt de verwijzende rechter
préjudicielle à ce sujet. daaromtrent een prejudiciële vraag.
III. La procédure devant la Cour III. De rechtspleging voor het Hof
Par ordonnance du 2 février 1998, le président en exercice a désigné Bij beschikking van 2 februari 1998 heeft de voorzitter in functie de
les juges du siège conformément aux articles 58 et 59 de la loi rechters van de zetel aangewezen overeenkomstig de artikelen 58 en 59
spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage. van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof.
Les juges-rapporteurs ont estimé n'y avoir lieu de faire application De rechters-verslaggevers hebben geoordeeld dat er geen aanleiding was
des articles 71 ou 72 de la loi organique. om artikel 71 of 72 van de organieke wet toe te passen.
La décision de renvoi a été notifiée conformément à l'article 77 de la Van de verwijzingsbeslissing is kennisgegeven overeenkomstig artikel
loi organique, par lettres recommandées à la poste le 20 février 1998. 77 van de organieke wet bij op 20 februari 1998 ter post aangetekende brieven.
L'avis prescrit par l'article 74 de la loi organique a été publié au Het bij artikel 74 van de organieke wet voorgeschreven bericht is
Moniteur belge du 10 mars 1998. bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 10 maart 1998.
Des mémoires ont été introduits par : Memories zijn ingediend door :
- X. De Cuyper, Museumstraat 22, 2000 Anvers, par lettre recommandée à - X. De Cuyper, Museumstraat 22, 2000 Antwerpen, bij op 2 april 1998
la poste le 2 avril 1998; ter post aangetekende brief;
- la s.p.r.l. De Feyter, Oudestraat 91, 2660 Hoboken, par lettre - de b.v.b.a. De Feyter, Oudestraat 91, 2660 Hoboken, bij op 3 april
recommandée à la poste le 3 avril 1998; 1998 ter post aangetekende brief;
- le Conseil des ministres, rue de la Loi 16, 1000 Bruxelles, par - de Ministerraad, Wetstraat 16, 1000 Brussel, bij op 6 april 1998 ter
lettre recommandée à la poste le 6 avril 1998. post aangetekende brief.
Ces mémoires ont été notifiés conformément à l'article 89 de la loi Van die memories is kennisgegeven overeenkomstig artikel 89 van de
organique, par lettres recommandées à la poste le 29 avril 1998. organieke wet bij op 29 april 1998 ter post aangetekende brieven.
La s.p.r.l. De Feyter a introduit un mémoire en réponse par lettre De b.v.b.a. De Feyter heeft een memorie van antwoord ingediend bij op
recommandée à la poste le 28 mai 1998. 28 mei 1998 ter post aangetekende brief.
Par ordonnances du 30 juin 1998 et du 27 janvier 1999, la Cour a Bij beschikkingen van 30 juni 1998 en 27 januari 1999 heeft het Hof de
termijn waarbinnen het arrest moet worden gewezen, verlengd tot
prorogé respectivement jusqu'aux 2 février 1999 et 2 août 1999 le respectievelijk 2 februari 1999 en 2 augustus 1999.
délai dans lequel l'arrêt doit être rendu.
Par ordonnance du 18 novembre 1998, la Cour a déclaré l'affaire en Bij beschikking van 18 november 1998 heeft het Hof de zaak in
état et fixé l'audience au 16 décembre 1998. gereedheid verklaard en de dag van de terechtzitting bepaald op 16
december 1998.
Cette ordonnance a été notifiée aux parties ainsi qu'à leurs avocats, Van die beschikking is kennisgegeven aan de partijen en hun advocaten
par lettres recommandées à la poste le 19 novembre 1998. bij op 19 november 1998 ter post aangetekende brieven.
A l'audience publique du 16 décembre 1998 : Op de openbare terechtzitting van 16 december 1998 :
- ont comparu : - zijn verschenen :
. Me E. Stevens loco Me J. Verstraete, avocats au barreau d'Anvers, . Mr. E. Stevens loco Mr. J. Verstraete, advocaten bij de balie te
pour la s.p.r.l. De Feyter; Antwerpen, voor de b.v.b.a. De Feyter;
. Me D. Deprez, avocat au barreau d'Anvers, pour X. De Cuyper; . Mr. D. Deprez, advocaat bij de balie te Antwerpen, voor X. De
. Me A. Lindemans, avocat au barreau de Bruxelles, pour le Conseil des Cuyper; . Mr. A. Lindemans, advocaat bij de balie te Brussel, voor de
ministres; Ministerraad;
- les juges-rapporteurs M. Bossuyt et R. Henneuse ont fait rapport; - hebben de rechters-verslaggevers M. Bossuyt en R. Henneuse verslag uitgebracht;
- les avocats précités ont été entendus; - zijn de voornoemde advocaten gehoord;
- l'affaire a été mise en délibéré. - is de zaak in beraad genomen.
La procédure s'est déroulée conformément aux articles 62 et suivants De rechtspleging is gevoerd overeenkomstig de artikelen 62 en volgende
de la loi organique, relatifs à l'emploi des langues devant la Cour. van de organieke wet, die betrekking hebben op het gebruik van de talen voor het Hof.
IV. En droit IV. In rechte
- A - - A -
Mémoire de X. De Cuyper Memorie van X. De Cuyper
A.1.1. Il est tout d'abord observé que la discrimination dénoncée ne A.1.1. In eerste instantie wordt opgemerkt dat de aangeklaagde
résulte pas de l'article 18 de la loi relative aux contrats de travail discriminatie niet volgt uit artikel 18 van de
en tant que tel, si bien que la question préjudicielle n'est pas arbeidsovereenkomstenwet als dusdanig, zodat de prejudiciële vraag in
correctement formulée à cet égard. dat opzicht niet correct is geformuleerd.
A.1.2. Pour ce qui est du fond, il est souligné que l'article 18 de la A.1.2. Ten gronde wordt erop gewezen dat artikel 18 van de wet van 3
loi du 3 juillet 1978 relative aux contrats de travail vise à protéger le travailleur, d'une part, contre son employeur et, d'autre part, contre les tiers. La relation entre le travailleur et l'employeur, qui faisait l'objet de l'arrêt n° 77/96 de la Cour et auquel il est fait référence à plusieurs reprises dans la présente affaire, n'est pas pertinente en l'espèce. En ce qui concerne la protection vis-à-vis des tiers, la différence de traitement dénoncée est inexistante et la question préjudicielle est sans fondement, dès lors que les tiers ne peuvent directement poursuivre des fonctionnaires pour un dommage causé par ceux-ci dans l'exercice de leurs fonctions, étant donné qu'ils agissent en tant juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten de werknemer beoogt te beschermen, enerzijds, tegenover zijn werkgever en, anderzijds, ten opzichte van derden. De verhouding tegenover de werkgever, die aan de orde was in het arrest nr. 77/96 van het Hof en waaraan in deze zaak herhaaldelijk wordt gerefereerd, is in casu niet relevant. Wat de bescherming ten aanzien van derden betreft, bestaat het aangeklaagde verschil in behandeling niet en mist de prejudiciële vraag grond nu ambtenaren niet rechtstreeks kunnen worden aangesproken door derden voor schade veroorzaakt in de uitoefening van hun ambt
qu'organe de l'autorité. La jurisprudence n'admet pas unanimement qu'un tiers lésé puisse exercer une action directe contre l'organe ou le fonctionnaire en personne et une partie de la jurisprudence et de la doctrine estime que la responsabilité personnelle de l'organe de l'autorité ne peut être mise en cause que si l'agent a commis une faute intentionnelle ou lourde. Il est encore observé que l'action directe du tiers lésé contre le travailleur est, en l'espèce, impossible non seulement en vertu de la loi du 3 juillet 1978 mais également en vertu du droit commun puisque la faute et le dommage sont purement contractuels, en sorte que seule une action contractuelle peut être exercée contre l'employeur. De même, à supposer que l'employeur soit un organe de droit public, il serait uniquement possible d'intenter une action contractuelle contre doordat zij optreden als orgaan van de overheid. De rechtspraak aanvaardt niet unaniem dat een derde schadelijder een rechtstreekse vordering kan instellen tegen het orgaan of de ambtenaar in eigen persoon en een deel van de rechtspraak en de rechtsleer is van oordeel dat het overheidsorgaan slechts persoonlijk aansprakelijk kan worden gesteld indien dat personeelslid zich schuldig heeft gemaakt aan een opzettelijke of zware fout. Voorts wordt opgemerkt dat de rechtstreekse vordering van de derde schadelijder tegen de werknemer in casu niet alleen onmogelijk is op grond van de wet van 3 juli 1978, maar tevens op grond van het gemeen recht nu de fout en de schade louter contractueel zijn zodat enkel een contractuele vordering mogelijk is tegen de werkgever. In de hypothese dat de werkgever een publiekrechtelijk orgaan zou zijn, zou op dezelfde wijze slechts een contractuele vordering kunnen worden
la personne morale de droit public et non contre l'organe lui-même, en ingesteld tegen de publiekrechtelijke rechtspersoon en niet tegen het
sorte que, de ce point de vue également, il n'y a aucune différence de orgaan, zodat er ook vanuit dat oogpunt geen onderscheid in
traitement. behandeling is.
A.1.3. Si l'on admettait qu'il existe bien une distinction entre les A.1.3. Voor zover zou worden aangenomen dat er wel een onderscheid
travailleurs salariés et le personnel statutaire des pouvoirs publics, bestaat tussen werknemers en statutair overheidspersoneel, doordat men
en partant de l'idée que les tiers peuvent directement poursuivre des ervan uitgaat dat ambtenaren door derden rechtstreeks kunnen worden
fonctionnaires pour les fautes commises dans l'exercice de leurs aangesproken voor fouten begaan in de uitvoering van hun ambt, zijn
fonctions, les deux catégories ne sont pas comparables. beide categorieën niet vergelijkbaar.
Si les tiers subissent un dommage dans l'exécution d'un contrat de Indien schade wordt toegebracht aan derden in de uitvoering van de
travail ou dans l'exercice de tâches par un agent statutaire des arbeidsovereenkomst of de uitoefening van taken door statutair
pouvoirs publics, les tiers lésés poursuivront en principe d'abord l'employeur ou l'autorité. Le risque de faillite de l'autorité est inexistant, si bien que la personne lésée ne devra jamais poursuivre en justice l'agent lui-même. Une exception n'est prévue que pour la police et l'armée, où le risque existe effectivement de voir des membres du personnel faire l'objet de poursuites personnelles par rancune. En revanche, un travailleur salarié doit être protégé, dès lors que l'employeur peut être déclaré failli et que le risque que le travailleur soit poursuivi en justice est plus grand. La différence de traitement dénoncée se justifie donc, car les employeurs sont différents et le personnel des pouvoirs publics ne court jamais le risque que son employeur soit déclaré failli ou insolvable. Enfin, il est encore observé que la possibilité quasi hypothétique qu'un fonctionnaire soit poursuivi personnellement est compensée par les avantages qu'offre son statut. overheidspersoneel, zal de derde schadelijder in principe in eerste instantie de werkgever of de overheid aanspreken. Ten aanzien van de overheid bestaat het risico van faillissement niet, zodat de schadelijder nooit de ambtenaar in eigen persoon zal moeten aanspreken. Een uitzondering bestaat alleen voor politie en leger, waar het risico wel bestaat dat personeelsleden uit rancune wel persoonlijk kunnen worden aangesproken. Daartegenover is een bescherming van de werknemer nodig, nu de werkgever wel failliet kan gaan en de kans dat de werknemer wordt aangesproken meer reëel is. Het aangeklaagde verschil in behandeling is dan ook verantwoord gelet op het verschil in tewerkstellende instantie, waarbij voor overheidspersoneel nooit het risico bestaat dat de werkgever failliet of insolvabel is. Ten slotte wordt nog opgemerkt dat de veeleer hypothetische kans dat een ambtenaar persoonlijk wordt aangesproken, wordt gecompenseerd door de voordelen die zijn statuut biedt.
Mémoire de la s.p.r.l. De Feyter Memorie van de b.v.b.a. De Feyter
A.2. Il est soutenu que, pour ce qui est de la responsabilité civile A.2. Betoogd wordt dat wat de burgerrechtelijke aansprakelijkheid
qui résulte d'une faute légère occasionnelle, le législateur a établi betreft die het gevolg is van toevallig voorkomende lichte schuld, de
une différence de traitement entre les victimes du dommage causé par wetgever een verschil in behandeling heeft ingesteld tussen de
un membre du personnel statutaire des pouvoirs publics autre que le
personnel de police et le personnel militaire, d'une part, et les slachtoffers van de schade, veroorzaakt door statutair
victimes du dommage causé par les travailleurs contractuels en overheidspersoneel met uitzondering van het personeel van politie en
général, d'autre part, étant donné que les victimes de la dernière leger, enerzijds, en de slachtoffers van de schade veroorzaakt door de
catégorie ne peuvent, en effet, obtenir une indemnisation qu'en cas de contractuele werknemers in het algemeen, anderzijds, aangezien immers
dol, de faute lourde et de faute légère habituelle. de slachtoffers van de laatstgenoemden enkel schadevergoeding kunnen
Cette différence n'est pas justifiée eu égard à la similitude des verkrijgen in geval van bedrog, zware schuld en gewoonlijk voorkomende licht schuld.
relations de travail qui sont comparées du point de vue de la Dat verschil is niet verantwoord gezien de gelijkenis van de
vergeleken arbeidsverhoudingen vanuit het oogpunt van de juridische
subordination juridique. ondergeschiktheid.
Mémoire du Conseil des ministres Memorie van de Ministerraad
A.3.1. Avant d'aborder le fond, le Conseil des ministres expose la A.3.1. Voorafgaand aan de bespreking ten gronde licht de Ministerraad
genèse de l'article 18 de la loi relative aux contrats de travail. Il de wordingsgeschiedenis van artikel 18 van de arbeidsovereenkomstenwet
est souligné que le but était d'étendre la limitation légale de la toe. Er wordt op gewezen dat beoogd werd de wettelijke beperking van
responsabilité, qui existait déjà pour les dommages causés à aansprakelijkheid, die reeds bestond voor schade veroorzaakt aan de
l'entreprise, donc de la responsabilité contractuelle, au dommage onderneming, dus van de contractuele aansprakelijkheid, uit te breiden
causé aux tiers, donc à la responsabilité extracontractuelle. voor de schade veroorzaakt aan derden, dus voor de buitencontractuele
aansprakelijkheid.
A.3.2. Sur le fond, le Conseil des ministres estime que, dans la A.3.2. Ten gronde meent de Ministerraad dat voor deze zaak geen lering
présente affaire, aucun enseignement ne peut être tiré de l'arrêt de kan worden getrokken uit het eerder door het Hof gewezen arrest nr.
la Cour n° 77/96 du 18 décembre 1996. Dans cette affaire-là, la 77/96 van 18 december 1996. In die zaak was de contractuele
responsabilité contractuelle du travailleur était en cause, et le juge aansprakelijkheid van de werknemer in het geding en werd door de
a quo ne visait pas tant l'article 18 de la loi relative aux contrats verwijzende rechter niet zozeer artikel 18 van de
de travail que les articles 1382 et suivants du Code civil en ce arbeidsovereenkomstenwet beoogd, dan wel de artikelen 1382 en volgende
qu'ils n'offrent pas la même protection à l'égard de ceux qui sont van het Burgerlijk Wetboek in zoverre zij niet dezelfde bescherming
actifs comme organe du secteur public. bieden ten aanzien van wie werkzaam is in de openbare sector als
La Cour peut difficilement, là où elle a constaté un vice des articles orgaan. Het Hof kan thans bezwaarlijk, wanneer het een gebrek van de artikelen
1382 et suivants du Code civil au profit de la réglementation contenue 1382 en volgende van het Burgerlijk Wetboek heeft vastgesteld ten
dans la loi relative aux contrats de travail, censurer aujourd'hui voordele van de regeling in de arbeidsovereenkomstenwet, die laatste
cette dernière réglementation. Cela aboutirait à ce que l'article 18 wettelijke regeling afkeuren. Dat zou ertoe leiden dat artikel 18 van
de la loi relative aux contrats de travail serait traité de manière de arbeidsovereenkomstenwet op een dubbelzinnige manier zou worden
ambiguë, cette disposition violant et respectant à la fois les bejegend waardoor die bepaling tegelijk wel en niet strijdig zou zijn
articles 10 et 11 de la Constitution. met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet.
A.3.3. Le Conseil des ministres observe ensuite que dans la présente A.3.3. Voorts merkt de Ministerraad op dat in de onderhavige zaak de
affaire, le jugement de renvoi constate une contradiction entre les verwijzingsbeslissing een strijdigheid tussen twee wettelijke
deux régimes légaux, mais n'indique pas de façon claire quel système regelingen constateert, doch niet ondubbelzinnig aangeeft welk systeem
de responsabilité serait réputé contraire aux dispositions van aansprakelijkheid strijdig wordt geacht met de voormelde
constitutionnelles précitées. grondwetsbepalingen.
Il échet de rappeler, selon le Conseil des ministres, que l'article 18 Essentieel is volgens de Ministerraad dat artikel 18 van de
de la loi relative aux contrats de travail, tant en ce qui concerne la responsabilité contractuelle que pour ce qui est de la responsabilité extracontractuelle, a été instauré en vue de protéger les travailleurs qui sont occupés sous l'autorité d'un employeur. Il est raisonnable et objectivement justifié que les travailleurs, eu égard aux risques qu'implique l'exécution d'un contrat de travail, et contrairement aux organes, doivent bénéficier d'une immunité efficace pour ce qui est de la responsabilité, tant à l'égard de l'employeur qu'à l'égard de tiers. Il est raisonnable et objectivement justifié de prévoir pour les travailleurs qui sont engagés sur une base précaire et qui ne bénéficient pas de la sécurité d'emploi un régime spécifique en matière de responsabilité, contrairement à ce qui est applicable aux organes nommés à vie et nécessitant une protection moindre de ce point de vue. Si la Cour devait répondre à la question préjudicielle par l'affirmative, il s'ensuivrait une nouvelle discrimination au sein du groupe des travailleurs selon qu'il s'agit d'un dommage causé à l'employeur ou à un tiers. A.3.4. Enfin, le Conseil des ministres observe que la question préjudicielle présente un intérêt secondaire, dès lors que la victime a toujours la possibilité, pour chaque faute du travailleur, même la arbeidsovereenkomstenwet, zowel wat de contractuele als wat de buitencontractuele aansprakelijkheid betreft, werd ingevoerd ter bescherming van de werknemers die onder gezag zijn tewerkgesteld bij een werkgever. Het is redelijk en objectief te verantwoorden dat werknemers, gelet op de risico's die de uitvoering van een arbeidsovereenkomst met zich meebrengt, in tegenstelling tot wat geldt voor organen, een efficiënte immuniteit op het vlak van de aansprakelijkheid dienen te krijgen, zowel ten aanzien van de werkgever als ten aanzien van derden. Het is redelijk en objectief te verantwoorden dat voor werknemers die worden aangeworven op een precaire basis en geen vastheid van betrekking genieten, in een bijzonder stelsel wordt voorzien inzake de aansprakelijkheid en dit in tegenstelling tot wat geldt voor de organen die voor het leven zijn benoemd en vanuit dat oogpunt minder bescherming behoeven. Mocht het Hof de prejudiciële vraag bevestigend beantwoorden, dan zou dit leiden tot een nieuwe discriminatie binnen de groep van werknemers naargelang het gaat om schade toegebracht aan de werkgever dan wel aan derden. A.3.4. Ten slotte merkt de Ministerraad op dat de prejudiciële vraag van ondergeschikt belang is, nu voor het slachtoffer steeds de mogelijkheid openstaat om voor elke fout van de werknemer, ook de
plus légère, de poursuivre l'employeur sur la base des articles 1384 lichtste, de werkgever aan te spreken op grond van de artikelen 1384
et suivants du Code civil en vue d'obtenir un dédommagement par ce biais. en volgende van het Burgerlijk Wetboek om op die wijze
De même qu'il est fort rare que l'Etat belge intente une action schadevergoeding te verkrijgen.
récursoire à l'égard de fonctionnaires dans le cadre de la Terwijl het in de praktijk zelden voorkomt dat de Belgische Staat zijn
responsabilité contractuelle, il est exceptionnel, s'agissant de la regresrecht ten aanzien van ambtenaren uitoefent in het kader van de
responsabilité extracontractuelle, que la victime d'un accident causé contractuele aansprakelijkheid, kan al even zelden worden vastgesteld
par un travailleur s'adresse directement à ce travailleur. dat, wat betreft de buitencontractuele aansprakelijkheid, het
slachtoffer van een schadelijk voorval veroorzaakt door een werknemer,
zich rechtstreeks tot die werknemer richt.
Mémoire en réponse de la s.p.r.l. De Feyter Memorie van antwoord van de b.v.b.a. De Feyter
A.4. La s.p.r.l. De Feyter considère que, dans la ligne de l'arrêt n° A.4. De b.v.b.a. De Feyter meent dat, in de lijn van het arrest nr.
77/96 du 18 décembre 1996, les articles 10 et 11 de la Constitution 77/96 van 18 december 1996, er een schending is van de artikelen 10 en
sont violés. En tant que victime, elle n'est pas en mesure d'intenter
une action en responsabilité en vertu de l'article 18 de la loi 11 van de Grondwet. Als slachtoffer kan zij op grond van artikel 18
relative aux contrats de travail contre un travailleur du chef d'une van de arbeidsovereenkomstenwet de werknemer niet aansprakelijk
faute légère occasionnelle, alors qu'elle aurait pu le faire à l'égard stellen voor niet-regelmatig voorkomende lichte schuld, terwijl dat
d'un organe des pouvoirs publics. Elle souligne ensuite que wel had gekund tegenover een overheidsorgaan. Voorts beklemtoont zij
l'inégalité ne réside pas dans la réglementation de base des articles dat de ongelijkheid niet ligt in de basisregeling van de artikelen
1382 et suivants, mais bien dans la réglementation spécifique 1382 en volgende, maar wel in de specifieke latere regeling die daarop
ultérieure qui établit des exceptions à cet égard. uitzonderingen maakt.
L'argument avancé par les autres parties selon lequel l'article 18 de Het door de andere partijen aangehaalde argument dat artikel 18 van de
la loi relative aux contrats de travail a été édicté en vue de arbeidsovereenkomstenwet werd uitgevaardigd ter bescherming van de
protéger les travailleurs n'est pas pertinent en l'espèce dès lors que werknemers is niet ter zake dienend nu de aangeklaagde discriminatie
la discrimination dénoncée ne concerne pas les travailleurs, mais bien les victimes. niet de werknemers, doch wel de slachtoffers betreft.
- B - - B -
B.1. Le juge a quo demande à la Cour si l'article 18 de la loi du 3 B.1. De verwijzende rechter vraagt het Hof of artikel 18 van de wet
juillet 1978 relative aux contrats de travail viole les articles 10 et van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten de artikelen 10
11 de la Constitution, en ce qu'il a pour effet que la victime d'une en 11 van de Grondwet schendt, doordat het tot gevolg heeft dat het
faute, au sens des articles 1382 et 1383 du Code civil, lorsque slachtoffer van een onrechtmatige daad in de zin van de artikelen 1382
celle-ci est légère et ne présente pas un caractère habituel, est en 1383 van het Burgerlijk Wetboek, wanneer de fout licht is en niet
traitée différemment selon que la faute a été commise par un gewoonlijk voorkomt, verschillend wordt behandeld naargelang de
onrechtmatige daad werd begaan door een werknemer die op basis van dat
travailleur qui, en vertu de l'article 18 précité, bénéficie dans ce artikel 18 van de arbeidsovereenkomstenwet in dat geval een volledige
cas d'une exonération totale de sa responsabilité ou par un organe de immuniteit van aansprakelijkheid geniet, dan wel door een
l'autorité, qui peut être tenu personnellement pour responsable. overheidsorgaan dat persoonlijk aansprakelijk kan worden gesteld.
L'article 18, en ses alinéas 1er et 2, dispose : Artikel 18 bepaalt in zijn eerste en tweede lid :
« En cas de dommages causés par le travailleur à l'employeur ou à des « Ingeval de werknemer bij de uitvoering van zijn overeenkomst de
tiers dans l'exécution de son contrat, le travailleur ne répond que de werkgever of derden schade berokkent, is hij enkel aansprakelijk voor
son dol et de sa faute lourde. zijn bedrog en zijn zware schuld.
Il ne répond de sa faute légère que si celle-ci présente dans son chef Voor lichte schuld is hij enkel aansprakelijk als die bij hem eerder
un caractère habituel plutôt qu'accidentel. » gewoonlijk dan toevallig voorkomt. »
Bien que la question préjudicielle ne le mentionne pas explicitement, Hoewel niet uitdrukkelijk vermeld in de prejudiciële vraag, blijkt uit
la décision de renvoi fait apparaître que le Tribunal de police vise de verwijzingsbeslissing dat de Politierechtbank de hypothese beoogt
l'hypothèse où la victime du fait fautif est non pas l'employeur mais waarin het slachtoffer van de onrechtmatige daad niet de werkgever is,
un tiers. La Cour limite son examen à ce cas. maar een derde. Het Hof beperkt zijn onderzoek tot dat geval.
B.2.1. La limitation de la responsabilité civile du travailleur était B.2.1. De beperking van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid van de
werknemer was een van de belangrijkste innovaties van de
l'une des principales innovations de la loi du 3 juillet 1978 relative arbeidsovereenkomstenwet van 3 juli 1978 en had tot doel de werknemer
aux contrats de travail et entendait protéger le travailleur contre te beschermen tegen bijzondere risico's van aansprakelijkheid waaraan
les risques particuliers en matière de responsabilité auxquels il hij bij de uitvoering van de arbeidsovereenkomst blootstaat en die
s'expose dans l'exécution du contrat de travail et qui peuvent
impliquer pour lui une charge financière considérable. voor hem een zware financiële last kunnen betekenen.
La limitation de responsabilité instaurée par l'article 18 de la loi De beperking van aansprakelijkheid ingevoerd door artikel 18 van
voormelde wet geldt, behoudens uitzonderingen voor enkele welbepaalde
précitée n'est pas applicable, sauf les exceptions prévues pour categorieën, niet voor organen van de overheid die niet door een
quelques catégories déterminées, aux organes de l'autorité qui ne sont arbeidsovereenkomst gebonden zijn. Die organen kunnen op grond van de
pas liés par un contrat de travail. Sur la base des articles 1382 et artikelen 1382 en volgende van het Burgerlijk Wetboek aansprakelijk
suivants du Code civil, ces organes peuvent être tenus pour worden gesteld voor de schade die zij in de uitoefening van hun
responsables du dommage qu'ils ont causé à des tiers dans l'exercice functie aan derden hebben toegebracht, zelfs door een toevallige
de leur fonction, même par suite d'une faute légère occasionnelle. lichte fout. Wanneer een openbare overheid de door haar orgaan
Lorsqu'une autorité publique a dédommagé la personne lésée par son benadeelde persoon schadeloos heeft gesteld, kan zij de betaalde
organe, elle peut réclamer à celui-ci l'indemnité payée. schadevergoeding van hem terugvorderen.
B.2.2. Dans son arrêt n° 77/96 du 18 décembre 1996, la Cour a B.2.2. In zijn arrest nr. 77/96 van 18 december 1996 heeft het Hof
considéré que les articles 10 et 11 de la Constitution sont violés en gesteld dat de artikelen 10 en 11 van de Grondwet worden geschonden
ce que, en matière de responsabilité civile dans le cadre des doordat inzake burgerlijke aansprakelijkheid in het kader van de
relations de travail, d'une part, les articles 1382, 1383 et 1251, 3°, arbeidsverhoudingen, enerzijds, de artikelen 1382, 1383 en 1251, 3°,
du Code civil permettent à l'Etat belge d'exercer un recours contre van het Burgerlijk Wetboek het voor de Belgische Staat mogelijk maken
son organe lorsqu'à la suite d'une faute légère purement occasionnelle verhaal uit te oefenen tegen zijn orgaan wanneer, naar aanleiding van
commise par celui-ci dans le cadre de ses fonctions, ledit Etat belge een door dat orgaan in het kader van zijn ambt louter toevallig begane
a indemnisé la victime du dommage dont son organe a été déclaré lichte fout, de Belgische Staat het slachtoffer heeft vergoed voor de
responsable et que, d'autre part, l'article 18 de la loi du 3 juillet schade waarvoor zijn orgaan aansprakelijk werd verklaard en,
1978 relative aux contrats de travail limite la responsabilité civile anderzijds, artikel 18 van de wet van 3 juli 1978 betreffende de
du travailleur lié par un contrat de travail, en cas de dommages arbeidsovereenkomsten de burgerlijke aansprakelijkheid van de door een
causés à l'employeur ou à des tiers dans l'exercice de son contrat, arbeidsovereenkomst verbonden werknemer, ingeval hij bij de uitvoering
aux cas de dol, de faute lourde et de faute légère habituelle. van zijn overeenkomst de werkgever of derden schade heeft berokkend,
C'est en considération de cet arrêt que le juge a quo demande à tot de gevallen van bedrog, zware schuld en gewoonlijk voorkomende
lichte schuld beperkt.
présent à la Cour si l'exonération de responsabilité contenue à Dat arrest in acht nemend vraagt de verwijzende rechter het Hof thans
l'article 18 précité cause une discrimination dans le chef de la of de vrijstelling van aansprakelijkheid vervat in voormeld artikel 18
een discriminatie veroorzaakt ten aanzien van het slachtoffer.
victime. B.3.3. De vrijstelling van aansprakelijkheid, die door voormeld
B.3.3. L'exonération de la responsabilité que l'article 18 précité artikel 18 aan de werknemer ten aanzien van derden wordt verleend,
accorde au travailleur à l'égard de tiers, n'enlève rien, comme l'admettent généralement la jurisprudence et la doctrine, à la responsabilité de l'employeur fondée sur l'article 1384, alinéa 3, du Code civil, pour autant que les conditions d'application de cette disposition soient remplies. La présomption de responsabilité établie par l'article 1384, alinéa 3, du Code civil est irréfragable, en sorte que l'employeur est objectivement responsable. L'exonération de responsabilité dans le chef du travailleur à la suite d'une faute légère occasionnelle n'empêche donc pas en principe que la victime soit indemnisée. Dans la pratique, la victime d'un fait fautif poursuivra généralement du reste d'abord l'autorité ou l'employeur, selon que la faute a été commise par un organe ou par un travailleur. Dans un cas comme dans l'autre, la victime peut en principe être indemnisée et il n'y a pas doet, zoals algemeen wordt aangenomen door de rechtspraak en de rechtsleer, geen afbreuk aan de aansprakelijkheid van de werkgever op grond van artikel 1384, derde lid, van het Burgerlijk Wetboek, voor zover aan de toepassingsvereisten van die bepaling is voldaan. Het door artikel 1384, derde lid, van het Burgerlijk Wetboek gevestigde aansprakelijkheidsvermoeden is onweerlegbaar, zodat de werkgever objectief aansprakelijk is. De vrijstelling van aansprakelijkheid in hoofde van de werknemer ten gevolge van een toevallige lichte fout verhindert dus in principe niet dat het slachtoffer schadeloos wordt gesteld. In de praktijk zal het slachtoffer van een onrechtmatige daad overigens meestal in eerste instantie een vordering instellen tegen de overheid of tegen de werkgever, naargelang de fout werd begaan door een orgaan dan wel door een werknemer. Zowel in het ene als in het andere geval kan het slachtoffer in principe schadeloos worden gesteld
de différence de traitement. En règle générale, la limitation de en is er geen onderscheid in behandeling. In de regel heeft de
responsabilité inscrite à l'article 18 précité n'a donc pas de aansprakelijkheidsbeperking vervat in voormeld artikel 18 dan ook geen
conséquences défavorables pour la victime. nadelige gevolgen ten aanzien van het slachtoffer.
B.3.4. Il est toutefois possible que l'action intentée par la victime B.3.4. Het is echter mogelijk dat de vordering van het slachtoffer
contre l'employeur ne puisse donner lieu à une indemnisation du fait tegen de werkgever geen schadevergoeding kan opleveren doordat de
que l'employeur est insolvable et que le dommage n'est pas couvert par werkgever insolvabel is en de schade ook niet door een verzekering
une assurance. Puisque, sur la base de l'article 18 précité, le wordt gedekt. Vermits de werknemer op grond van voormeld artikel 18
travailleur ne peut être poursuivi en justice pour une faute légère voor een toevallige lichte fout niet kan worden aangesproken, zal het
occasionnelle, la victime ne sera pas dans ce cas indemnisée pour le slachtoffer, in dat geval, niet worden vergoed voor de schade
dommage causé par une telle faute du travailleur. veroorzaakt door een dergelijke fout van de werknemer.
B.4. Il appartient au législateur d'apprécier si, dans la logique de B.4. Het komt de wetgever toe te oordelen of, in de logica van de
la limitation de responsabilité qu'il a établie à l'article 18 beperking van de aansprakelijkheid die hij bij voormeld artikel 18
précité, il convient de prévoir une garantie d'indemnisation des heeft ingesteld, in een waarborg van schadevergoeding van de
victimes en cas d'insolvabilité de l'employeur. slachtoffers in geval van insolvabiliteit van de werkgever dient te
worden voorzien.
Toutefois, la mise en balance des intérêts des victimes dans cette De afweging van de belangen van de slachtoffers in dat bijzondere
hypothèse particulière, d'une part, et des intérêts des travailleurs, geval, enerzijds, en de belangen van de werknemers, anderzijds, leidt
d'autre part, n'aboutit pas au constat que ladite limitation de evenwel niet tot de vaststelling dat voormelde beperking van
responsabilité est, du fait de son effet à l'égard de certaines aansprakelijkheid, vanwege haar gevolg ten aanzien van bepaalde
victimes, disproportionnée à l'objectif poursuivi par l'article 18 slachtoffers, onevenredig is met de bij voormeld artikel 18
nagestreefde doelstelling, namelijk rekening houden met het verhoogde
précité, à savoir tenir compte du surcroît de risque qu'implique toute risico dat elke beroepsactiviteit impliceert en met het feit dat de
activité professionnelle et du fait que les travailleurs exercent la werknemers hun activiteit gedeeltelijk ten voordele van hun werkgever
leur, pour partie, au profit de leur employeur. En outre, les victimes uitoefenen. Bovendien bevinden de voormelde slachtoffers zich niet in
précitées ne se trouvent pas dans une situation différente de celle een situatie die verschilt van diegene waarin zich de meeste
dans laquelle se trouve la généralité des créanciers d'indemnité schuldeisers van een schadevergoeding bevinden die worden
confrontés à la faillite de leur débiteur. geconfronteerd met het faillissement van hun schuldenaar.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
L'article 18 de la loi du 3 juillet 1978 relative aux contrats de Artikel 18 van de wet van 3 juli 1978 betreffende de
travail ne viole pas les articles 10 et 11 de la Constitution, en ce arbeidsovereenkomsten schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet
qu'il a pour effet qu'un tiers victime d'une faute au sens des niet, doordat het tot gevolg heeft dat een derde die het slachtoffer
articles 1382 et 1383 du Code civil, qualifiée de légère et non is van een onrechtmatige daad in de zin van de artikelen 1382 en 1383
habituelle, est traité différemment selon que le fait fautif a été van het Burgerlijk Wetboek, die als niet gewoonlijk voorkomende lichte
commis par un travailleur qui, en vertu de cet article 18, bénéficie schuld wordt gekwalificeerd, verschillend wordt behandeld naargelang
d'une exonération totale de sa responsabilité, ou par un organe de de onrechtmatige daad werd begaan door een werknemer die op basis van
dat artikel 18 een volledige immuniteit van aansprakelijkheid geniet,
l'autorité non lié par un contrat de travail. dan wel door een overheidsorgaan dat niet door een arbeidsovereenkomst is gebonden.
Ainsi prononcé en langue néerlandaise et en langue française, Aldus uitgesproken in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 17 février 1999. Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 17 februari 1999.
Le greffier, De griffier,
L. Potoms. L. Potoms.
Le président, De voorzitter,
L. De Grève. L. De Grève.
^