Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt De La Cour Constitutionelle du --
← Retour vers "Arrêt n° 135/98 du 16 décembre 1998 Numéros du rôle : 1176 et 1177 En cause : les questions préjudicielles relatives à l'article 17, alinéa 8, du décret de la Région wallonne du 16 décembre 1988 portant création de l'Office régional de l'empl La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges H. Boel, (...)"
Arrêt n° 135/98 du 16 décembre 1998 Numéros du rôle : 1176 et 1177 En cause : les questions préjudicielles relatives à l'article 17, alinéa 8, du décret de la Région wallonne du 16 décembre 1988 portant création de l'Office régional de l'empl La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges H. Boel, (...) Arrest nr. 135/98 van 16 december 1998 Rolnummers 1176 en 1177 In zake : de prejudiciële vragen betreffende artikel 17, achtste lid, van het decreet van het Waalse Gewest van 16 december 1988 houdende oprichting van de Gewestelijke Dienst voo Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en L. De Grève, en de rechters H. (...)
COUR D'ARBITRAGE ARBITRAGEHOF
Arrêt n° 135/98 du 16 décembre 1998 Arrest nr. 135/98 van 16 december 1998
Numéros du rôle : 1176 et 1177 Rolnummers 1176 en 1177
En cause : les questions préjudicielles relatives à l'article 17, In zake : de prejudiciële vragen betreffende artikel 17, achtste lid,
alinéa 8, du décret de la Région wallonne du 16 décembre 1988 portant van het decreet van het Waalse Gewest van 16 december 1988 houdende
création de l'Office régional de l'emploi, posées par le Tribunal du oprichting van de Gewestelijke Dienst voor arbeidsbemiddeling, gesteld
travail de Liège. door de Arbeidsrechtbank te Luik.
La Cour d'arbitrage, Het Arbitragehof,
composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges H. samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en L. De Grève, en de
Boel, L. François, J. Delruelle, R. Henneuse et M. Bossuyt, assistée rechters H. Boel, L. François, J. Delruelle, R. Henneuse en M.
du greffier L. Potoms, présidée par le président M. Melchior, Bossuyt, bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter M. Melchior,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet des questions préjudicielles I. Onderwerp van de prejudiciële vragen
Par jugements du 20 octobre 1997 en cause de, d'une part, P. Robert Bij vonnissen van 20 oktober 1997 in zake, enerzijds, P. Robert en,
et, d'autre part, F. Claes contre l'Office national de l'emploi et anderzijds, F. Claes tegen de Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening en
anderen, waarvan de expedities ter griffie van het Hof zijn ingekomen
autres, dont les expéditions sont parvenues au greffe de la Cour le 27 op 27 oktober 1997, heeft de Arbeidsrechtbank te Luik de volgende
octobre 1997, le Tribunal du travail de Liège a posé la question
préjudicielle suivante : prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 17, alinéa 8, du décret du Conseil régional wallon du 16 « Miskent artikel 17, achtste lid, van het decreet van de Waalse
décembre 1988 portant création de l'Office régional de l'Emploi en ce Gewestraad van 16 december 1988 houdende oprichting van de
Gewestelijke Dienst voor arbeidsbemiddeling, in zoverre het bepaalt
qu'il dispose que l'administrateur général de l'Office peut déléguer à dat de administrateur-generaal van de Dienst aan een of meer leden van
un ou plusieurs membres du personnel son pouvoir de représenter het personeel zijn bevoegdheid kan overdragen om de Dienst voor de
l'Office devant les juridictions judiciaires et administratives ne gewone en administratieve gerechten te vertegenwoordigen, niet de
méconnait-il pas les articles 440, 703 et 728 du Code judiciaire et artikelen 440, 703 en 728 van het Gerechtelijk Wetboek en schendt het
partant ne viole-t-il pas les règles de répartition de compétences dan ook niet de regels van bevoegdheidsverdeling tussen de Staat, de
entre l'Etat, les Communautés et les Régions ? » gemeenschappen en de gewesten ? »
II. Les faits et les procédures antérieures II. De feiten en de rechtspleging in de bodemgeschillen
P. Robert, d'une part, et F. Claes, d'autre part, contestent devant le juge a quo deux décisions prises par le directeur régional du bureau de chômage, respectivement de Liège et de Huy. Intervenant volontairement, l'Ordre national des avocats conteste la représentation de l'Office communautaire et régional de la formation professionnelle et de l'emploi (Forem) dans ces procédures par un fonctionnaire muni d'une procuration par laquelle l'administrateur général lui délègue le pouvoir de représenter le Forem. A la demande de l'Ordre national et après avoir conclu qu'il est confronté à deux normes de niveaux identiques émanant de législateurs différents, laquelle situation pose un problème de répartition de compétences, le juge a quo pose les questions préjudicielles précitées. III. La procédure devant la Cour Par ordonnances du 27 octobre 1997, le président en exercice a désigné P. Robert, enerzijds, en F. Claes, anderzijds, betwisten voor de verwijzende rechter twee beslissingen die zijn genomen door de gewestelijke directeur van het werkloosheidsbureau, respectievelijk te Luik en te Hoei. De Nationale Orde van Advocaten, die vrijwillig tussenkomt, betwist de vertegenwoordiging van de Gemeenschappelijke en Gewestelijke Dienst voor Beroepsopleiding en Tewerkstelling (« Forem ») in die procedures door een ambtenaar in het bezit van een volmacht waarbij de administrateur-generaal hem de bevoegdheid delegeert om « Forem » te vertegenwoordigen. Op verzoek van de Nationale Orde en na te hebben geconcludeerd dat hij wordt geconfronteerd met twee normen van identiek niveau die uitgaan van verschillende wetgevers, een situatie waardoor een probleem van bevoegdheidsverdeling rijst, stelt de verwijzende rechter de voormelde prejudiciële vragen. III. De rechtspleging voor het Hof Bij beschikkingen van 27 oktober 1997 heeft de voorzitter in functie
les juges des sièges conformément aux articles 58 et 59 de la loi de rechters van de zetels aangewezen overeenkomstig de artikelen 58 en
spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage. 59 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof.
Les juges-rapporteurs ont estimé n'y avoir lieu de faire application De rechters-verslaggevers hebben geoordeeld dat er geen aanleiding was
des articles 71 ou 72 de la loi organique. om artikel 71 of 72 van de organieke wet toe te passen.
Par ordonnance du 30 octobre 1997, la Cour a joint les affaires. Bij beschikking van 30 oktober 1997 heeft het Hof de zaken samengevoegd.
Les décisions de renvoi ont été notifiées conformément à l'article 77 Van de verwijzingsbeslissingen is kennisgegeven overeenkomstig artikel
de la loi organique, par lettres recommandées à la poste le 14 77 van de organieke wet bij op 14 november 1997 ter post aangetekende
novembre 1997; l'ordonnance de jonction a été notifiée par les mêmes brieven; bij dezelfde brieven is kennisgegeven van de beschikking tot
lettres. samenvoeging.
L'avis prescrit par l'article 74 de la loi organique a été publié au Het bij artikel 74 van de organieke wet voorgeschreven bericht is
Moniteur belge du 29 novembre 1997. bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 29 november 1997.
Des mémoires ont été introduits par : Memories zijn ingediend door :
- le Conseil des ministres, rue de la Loi 16, 1000 Bruxelles, par - de Ministerraad, Wetstraat 16, 1000 Brussel, bij op 22 december 1997
lettre recommandée à la poste le 22 décembre 1997; ter post aangetekende brief;
- l'Office communautaire et régional de la formation professionnelle - de Gemeenschappelijke en Gewestelijke Dienst voor Beroepsopleiding
et de l'emploi, boulevard Tirou 104, 6000 Charleroi, par lettre en Tewerkstelling, boulevard Tirou 104, 6000 Charleroi, bij op 26
recommandée à la poste le 26 décembre 1997; december 1997 ter post aangetekende brief;
- le Gouvernement flamand, place des Martyrs 19, 1000 Bruxelles, par - de Vlaamse Regering, Martelaarsplein 19, 1000 Brussel, bij op 29
lettre recommandée à la poste le 29 décembre 1997; december 1997 ter post aangetekende brief;
- l'Ordre national des avocats, avenue de la Toison d'Or 65, 1060 - de Nationale Orde van Advocaten, Gulden-Vlieslaan 65, 1060 Brussel,
Bruxelles, par lettre recommandée à la poste le 31 décembre 1997; bij op 31 december 1997 ter post aangetekende brief;
- le Gouvernement wallon, rue Mazy 25-27, 5100 Namur, par lettre - de Waalse Regering, rue Mazy 25-27, 5100 Namen, bij op 31 december
recommandée à la poste le 31 décembre 1997. 1997 ter post aangetekende brief.
Ces mémoires ont été notifiés conformément à l'article 89 de la loi Van die memories is kennisgegeven overeenkomstig artikel 89 van de
organique, par lettres recommandées à la poste le 25 mars 1998. organieke wet bij op 25 maart 1998 ter post aangetekende brieven.
Des mémoires en réponse ont été introduits par : Memories van antwoord zijn ingediend door :
- l'Ordre national des avocats, par lettre recommandée à la poste le - de Nationale Orde van Advocaten, bij op 23 april 1998 ter post
23 avril 1998; aangetekende brief;
- le Conseil des ministres, par lettre recommandée à la poste le 24 - de Ministerraad, bij op 24 april 1998 ter post aangetekende brief.
avril 1998. Par ordonnances du 25 mars 1998 et du 29 septembre 1998, la Cour a Bij beschikkingen van 25 maart 1998 en 29 september 1998 heeft het Hof
de termijn waarbinnen het arrest moet worden gewezen, verlengd tot
prorogé respectivement jusqu'aux 27 octobre 1998 et 27 avril 1999 le respectievelijk 27 oktober 1998 en 27 april 1999.
délai dans lequel l'arrêt doit être rendu. Bij beschikking van 21 oktober 1998 heeft het Hof de zaken in
Par ordonnance du 21 octobre 1998, la Cour a déclaré les affaires en gereedheid verklaard en de dag van de terechtzitting bepaald op 18
état et fixé l'audience au 18 novembre 1998 après avoir reformulé la november 1998, na de prejudiciële vraag in elk van beide zaken te
question posée dans chacune des affaires. hebben geherformuleerd.
Cette ordonnance a été notifiée aux parties ainsi qu'à leurs avocats Van die beschikking is kennisgegeven aan de partijen en hun advocaten
par lettres recommandées à la poste le 23 octobre 1998. bij op 23 oktober 1998 ter post aangetekende brieven.
A l'audience publique du 18 novembre 1998 : Op de openbare terechtzitting van 18 november 1998 :
- ont comparu : - zijn verschenen :
- Me M. Strongylos loco Me Y. Hannequart et Me I. Marcè, avocats au - Mr. M. Strongylos loco Mr. Y. Hannequart et Mr. I. Marcè, advocaten
barreau de Liège, pour l'Ordre national des avocats; bij de balie te Luik, voor de Nationale Orde van Advocaten;
- Me G. Liénart, avocat au barreau de Liège, pour l'Office - Mr. G. Liénart, advocaat bij de balie te Luik, voor de
communautaire et régional de la formation professionnelle et de Gemeenschappelijke en Gewestelijke Dienst voor Beroepsopleiding en
l'emploi; Tewerkstelling;
- Me L. De Coninck loco Me M. Uyttendaele et Me R. Witmeur, avocats au - Mr. L. De Coninck loco Mr. M. Uyttendaele en Mr. R. Witmeur,
barreau de Bruxelles, pour le Gouvernement wallon; advocaten bij de balie te Brussel, voor de Waalse Regering;
- Me P. Van Orshoven, avocat au barreau de Bruxelles, pour le - Mr. P. Van Orshoven, advocaat bij de balie te Brussel, voor de
Gouvernement flamand; Vlaamse Regering;
- Me N. Cahen, avocat au barreau de Bruxelles, pour le Conseil des - Mr. N. Cahen, advocaat bij de balie te Brussel, voor de
ministres; Ministerraad;
- les juges-rapporteurs R. Henneuse et M. Bossuyt ont fait rapport; - hebben de rechters-verslaggevers R. Henneuse en M. Bossuyt verslag uitgebracht;
- les avocats précités ont été entendus; - zijn de voornoemde advocaten gehoord;
- les affaires ont été mises en délibéré. - zijn de zaken in beraad genomen.
La procédure s'est déroulée conformément aux articles 62 et suivants De rechtspleging is gevoerd overeenkomstig de artikelen 62 en volgende
de la loi organique, relatifs à l'emploi des langues devant la Cour. van de organieke wet, die betrekking hebben op het gebruik van de talen voor het Hof.
IV. En droit IV. In rechte
- A - - A -
Position du Conseil des ministres Standpunt van de Ministerraad
A.1.1. De Gewestelijke Dienst voor arbeidsbemiddeling, opgericht bij
A.1.1. L'Office régional de l'emploi, créé par le décret du 16 het decreet van 16 december 1988, is een instelling van openbaar nut
décembre 1988, est un organisme d'intérêt public doté de la
personnalité juridique et relevant de la catégorie B au sens de la loi met rechtspersoonlijkheid, ingedeeld in de categorie B in de zin van
du 16 mars 1954; il constitue donc une personne morale. de wet van 16 maart 1954; hij vormt dus een rechtspersoon.
A.1.2. Le Code judiciaire régit en ses articles 34, 702 et 703 la A.1.2. Het Gerechtelijk Wetboek regelt in de artikelen 34, 702 en 703
situation procédurale des personnes morales. ervan de procedurele situatie van de rechtspersonen.
D'une part, l'article 34 habilite la loi, les statuts ou une Enerzijds, kunnen krachtens dat artikel 34 de wet, de statuten of een
délégation régulière à désigner la personne physique qui incarne la regelmatige opdracht de natuurlijke persoon aanwijzen die de
personne morale, la remise en ses mains d'un acte de procédure étant rechtspersoon belichaamt, waarbij de terhandstelling van de akte van
réputé valoir signification « à personne », c'est-à-dire à la personne rechtspleging geacht wordt te gelden als betekening « aan de persoon
morale elle-même. D'autre part, dans l'hypothèse où la personne morale », dit wil zeggen aan de rechtspersoon zelf. Anderzijds, in het geval
est l'émissaire, et non le destinataire, d'un acte de procédure, waarin de rechtspersoon diegene is van wie de akte van rechtspleging
l'article 703 prévoit qu'elle agit à l'intervention de ses organes uitgaat, en niet de adressaat ervan is, bepaalt dit artikel 703 dat
compétents. Il s'ensuit que le Code judiciaire ne procède pas lui-même à la hij in rechte optreedt door tussenkomst van zijn bevoegde organen.
désignation des organes compétents mais s'en réfère à ce que d'autres Daaruit volgt dat het Gerechtelijk Wetboek niet zelf overgaat tot de
normes prévoient pour les différentes personnes morales. Les organes aanwijzing van de bevoegde organen maar verwijst naar wat in andere
ainsi désignés ne sont pas les mandataires de la personne morale, mais normen voor de verschillende rechtspersonen wordt bepaald. De aldus
aangewezen organen zijn niet de lasthebbers van de rechtspersoon maar
l'incarnent véritablement, la personne morale étant censée intervenir zijn de werkelijke belichaming ervan, waarbij de rechtspersoon wordt
elle-même. geacht zelf op te treden.
A.1.3. L'article 728 du Code judiciaire prévoit que les parties A.1.3. Artikel 728 van het Gerechtelijk Wetboek bepaalt dat de
comparaissent en personne ou par avocat; par ailleurs, selon la partijen verschijnen in persoon of bij advocaat; bovendien stelt
jurisprudence (Cass., 19 mai 1972), la loi détermine quelles sont les volgens de rechtspraak (Cass., 19 mei 1972) de wet vast wie de
personnes physiques qui assurent la comparution personnelle de la natuurlijke personen zijn die voor de persoonlijke verschijning van de
personne morale. C'est précisément ce que réalise l'article 17 du rechtspersoon instaan. Dat is precies wat artikel 17 van het decreet
décret du 16 décembre 1988 en ce qui concerne l'Office régional de van 16 december 1988 doet wat betreft de Gewestelijke Dienst voor
l'emploi, comme le font les diverses lois organiques des personnes arbeidsbemiddeling, zoals verscheidene organieke wetten inzake
morales de droit public. publiekrechtelijke rechtspersonen dat doen.
Il s'ensuit que l'article 17, alinéa 8, du décret précité ne méconnaît Daaruit volgt dat artikel 17, achtste lid, van voormeld decreet
nullement les articles 703 et 728 du Code judiciaire, ni les règles geenszins de artikelen 703 en 728 van het Gerechtelijk Wetboek, noch
répartitrices de compétences. de bevoegdheidverdelende regels miskent.
A.1.4. L'article 17 ne méconnaît pas davantage l'article 440 du Code A.1.4. Dat artikel 17 miskent evenmin artikel 440 van het Gerechtelijk
judiciaire, ces dispositions ayant en réalité une portée différente. Wetboek, aangezien die bepalingen in werkelijkheid een verschillende
Alors que l'article 17 précise, conformément au Code judiciaire, quel draagwijdte hebben. Terwijl artikel 17, overeenkomstig het Gerechtelijk Wetboek,
est l'organe compétent pour incarner, devant la justice, l'Office preciseert welk orgaan bevoegd is om voor het gerecht de Gewestelijke
régional de l'emploi, l'article 440 a trait à la comparution, la Dienst voor arbeidsbemiddeling te belichamen, heeft artikel 440
postulation et la plaidoirie. Il réserve en principe celles-ci aux betrekking op de verschijning, het optreden en het pleidooi. Het
avocats, sauf lorsque les parties, y compris les personnes morales, behoudt die in beginsel voor aan de advocaten, tenzij wanneer de
partijen, met inbegrip van de rechtspersonen, ervoor kiezen
choisissent de comparaître en personne; l'article 17 met en oeuvre, persoonlijk te verschijnen; artikel 17 stelt precies dat tweede geval
précisément, cette seconde hypothèse. in werking.
A.2. En son mémoire en réponse, le Conseil des ministres conteste la A.2. In zijn memorie van antwoord betwist de Ministerraad de door de
confusion opérée, par l'Ordre national des avocats, entre les notions Nationale Orde van Advocaten gemaakte verwarring tussen de begrippen
de délégation et de mandat. Alors que la délégation opère un transfert delegatie en lastgeving. Terwijl de delegatie de volledige overdracht
total de la compétence déléguée, le délégataire étant, en l'espèce, van de gedelegeerde bevoegdheid inhoudt, waarbij diegene aan wie de
l'organe de l'Office, par contre le mandataire ne se substitue pas au bevoegdheid wordt gedelegeerd te dezen het orgaan van de Dienst is,
mandant, se bornant à agir pour le compte et au nom de celui-ci, et treedt de lasthebber daarentegen niet in de plaats van de lastgever en
dans les limites du mandat donné. beperkt hij zich ertoe voor rekening van en namens laatstgenoemde te
Position de l'Office communautaire et régional de la formation handelen, binnen de perken van de lastgeving.
professionnelle et de l'emploi (en abrégé Forem) Standpunt van de Gemeenschappelijke en Gewestelijke Dienst voor
Beroepsopleiding en Tewerkstelling (afgekort « Forem »)
A.3.1. L'Office régional de l'emploi a été créé par le décret régional A.3.1. De Gewestelijke Dienst voor arbeidsbemiddeling is opgericht bij
wallon du 16 décembre 1988, qui transforme sa dénomination en Office het decreet van het Waalse Gewest van 16 december 1988, dat de
benaming ervan wijzigt in « Gemeenschappelijke en Gewestelijke Dienst
communautaire et régional de la formation professionnelle et de voor Beroepsopleiding en Tewerkstelling » wanneer de Dienst belast is
l'emploi lorsque celui-ci est chargé de missions relevant des met taken die onder de bevoegdheid vallen van de Franse Gemeenschap en
compétences des Communautés française et germanophone. van de Duitstalige Gemeenschap.
A.3.2. A titre principal, le Forem soutient l'absence d'un conflit de A.3.2. In hoofdorde stelt « Forem » dat er geen bevoegdheidsconflict
compétences. bestaat.
L'article 17 du décret du 16 décembre 1988 a pour objet de régler le Artikel 17 van het decreet van 16 december 1988 heeft tot doel de
fonctionnement de la gestion journalière de l'Office, compétence que werking te regelen van het dagelijks beheer van de Dienst, een
la Région wallonne puise dans l'article 9 de la loi spéciale du 8 août bevoegdheid die het Waalse Gewest put in artikel 9 van de bijzondere
1980; se rattache au règlement du fonctionnement de l'Office, le fait wet van 8 augustus 1980; het feit dat de administrateur-generaal, een
de doter l'administrateur général, organe statutaire, du pouvoir de le statutair orgaan, de bevoegdheid krijgt om in gerechtelijke en
représenter dans les actes judiciaires et extrajudiciaires de même que buitengerechtelijke handelingen de Dienst te vertegenwoordigen,
alsmede het feit dat hem het recht wordt voorbehouden die taak te
le fait de lui réserver le droit de déléguer cette mission. Il delegeren, sluit aan bij de regeling van de werking van de Dienst. Het
n'apparaît même pas nécessaire, pour fonder cette compétence, de lijkt, om die bevoegdheid te grondvesten, zelfs niet noodzakelijk om
recourir à l'article 10 de la loi spéciale précitée. een beroep te doen op artikel 10 van de voormelde bijzondere wet.
A.3.3. A titre subsidiaire, le Forem souligne que le responsable du A.3.3. In ondergeschikte orde onderstreept « Forem » dat de
bureau de placements de Waremme comparaît, devant le juge a quo, non verantwoordelijke van het bureau voor arbeidsbemiddeling te Borgworm
comme mandataire, mais comme organe du Forem, de telle sorte que, au voor de verwijzende rechter niet als lasthebber maar als orgaan van «
regard de l'article 728, l'Office doit être réputé comparaître « en Forem » verschijnt, zodat, ten aanzien van artikel 728, de Dienst
personne »; le document dont il est porteur, intitulé « procuration », wordt geacht te verschijnen « in eigen persoon »; het document waarvan
hij houder is, met als opschrift « volmacht », moet in werkelijkheid,
doit être analysé en réalité, en fait comme en droit, comme une in feite en in rechte, worden geanalyseerd als een echte delegatie van
véritable délégation de pouvoir, laquelle devrait être produite en bevoegdheid, die als dusdanig zou moeten worden voorgelegd voor de
tant que telle devant le juge a quo afin d'éviter toute ambiguïté. verwijzende rechter teneinde elke dubbelzinnigheid te vermijden.
Position du Gouvernement flamand Standpunt van de Vlaamse Regering
A.4.1. Après avoir relevé la nécessité de reformuler les questions A.4.1. Na te hebben gewezen op de noodzaak om de prejudiciële vragen
préjudicielles, le Gouvernement flamand analyse les articles 728, 758 te herformuleren, analyseert de Vlaamse Regering de artikelen 728, 758
et 703 du Code judiciaire, ainsi que la jurisprudence, comme en 703 van het Gerechtelijk Wetboek, alsmede de rechtspraak, in die
impliquant que, lorsqu'une personne morale entend comparaître « en zin dat zij impliceren dat, wanneer een rechtspersoon « in eigen
personne », elle le fait à l'intervention de ses organes compétents, persoon » wil verschijnen, hij dat doet door tussenkomst van zijn
ceux-ci étant déterminés par la loi qui accorde la personnalité bevoegde organen, welke worden vastgesteld bij de wet die aan de
juridique à ladite personne morale. genoemde rechtspersoon de rechtspersoonlijkheid verleent.
A.4.2. Le Forem est une personne morale créée par une région; le A.4.2. « Forem » is een door een gewest opgerichte rechtspersoon; het
décret du 16 décembre 1988, en particulier son article 17, alinéas 7 decreet van 16 december 1988, in het bijzonder artikel 17, zevende en
et 8, satisfait au principe de légalité prescrit par l'article 9 de la achtste lid, voldoet aan het legaliteitsbeginsel vervat in artikel 9
loi spéciale du 8 août 1980, lequel constitue d'ailleurs le fondement van de bijzondere wet van 8 augustus 1980, dat bovendien de grondslag
du décret sur le plan de la répartition des compétences. L'organe qui intervient en droit pour le Forem est son administrateur général ou un membre du personnel délégué par lui, comme le prévoyait déjà, à l'époque, l'article 9 de l'arrêté royal du 20 décembre 1963 relatif à l'emploi et au chômage. Le terme de représentation qui est utilisé apparaît toutefois déplacé, en ce que l'organe appelé ainsi à intervenir n'est pas un mandataire de l'Office, mais doit être assimilé à la personne morale elle-même que constitue le Forem. A.4.3. La comparution en personne du Forem, à l'intervention de son administrateur général ou d'un membre du personnel délégué par lui, van het decreet vormt op het vlak van de bevoegdheidsverdeling. Het orgaan dat voor « Forem » in rechte treedt is diens administrateur-generaal of een door hem gedelegeerd personeelslid, zoals dat destijds reeds werd bepaald in artikel 9 van het koninklijk besluit van 20 december 1963 betreffende arbeidsvoorziening en werkloosheid. De gebruikte term « vertegenwoordiging » blijkt echter misplaatst, doordat het orgaan dat aldus geroepen is om in rechte te treden geen lasthebber van de Dienst is, maar met de rechtspersoon, die « Forem » zelf is, moet worden gelijkgesteld. A.4.3. De verschijning van « Forem », in eigen persoon, door tussenkomst van zijn administrateur-generaal of een door hem gedelegeerd personeelslid, vormt, verre van afbreuk te doen aan de
loin de porter atteinte aux articles 703 et 728 du Code judiciaire, artikelen 703 en 728 van het Gerechtelijk Wetboek, integendeel een
constitue au contraire une application de ces dispositions. Il n'est toepassing van die bepalingen. Er wordt evenmin afbreuk gedaan aan
pas davantage porté atteinte à l'article 440, alinéa 1er, du Code artikel 440, eerste lid, van het Gerechtelijk Wetboek, dat vreemd is
judiciaire, lequel est étranger à l'hypothèse où une partie au procès aan het geval waarin een gedingvoerende partij zelf, « in eigen
agit elle-même, agit « en personne ». Par contre, si le Forem ne persoon », in rechte treedt. Indien « Forem » daarentegen niet in
devait pas comparaître en personne, il ne pourrait désigner à cette eigen persoon zou verschijnen, zou die Dienst daartoe geen andere
fin d'autre mandataire qu'un avocat, par application du même article lasthebber kunnen aanwijzen dan een advocaat, met toepassing van
440 précité. hetzelfde voormelde artikel 440.
Position du Gouvernement wallon Standpunt van de Waalse Regering
A.5.1. A titre principal, il est soutenu que l'article 17, alinéa 8, A.5.1. In hoofdorde wordt betoogd dat artikel 17, achtste lid, van
du décret précité modalise, en ce qui concerne le Forem, l'article 703 voormeld decreet artikel 703 van het Gerechtelijk Wetboek aanpast wat
du Code judiciaire, permettant à l'Office de comparaître en personne « Forem » betreft, waardoor de Dienst in eigen persoon kan verschijnen
au sens de l'article 728 du même Code. in de zin van artikel 728 van hetzelfde Wetboek.
Il est relevé en outre que, même en l'absence de la disposition en Bovendien wordt opgemerkt dat, zelfs bij ontstentenis van de in het
cause, l'administrateur général aurait pu donner un mandat particulier geding zijnde bepaling, de administrateur-generaal een bijzondere
à un des membres de son personnel pour le représenter à l'occasion opdracht had kunnen geven aan een van zijn personeelsleden om hem naar
d'une procédure particulière. Selon le mémoire, il est en effet « aanleiding van een bepaalde procedure te vertegenwoordigen. Volgens de
unanimement admis que les organes compétents des personnes morales la memorie wordt immers « unaniem aangenomen dat de bevoegde organen van
[lire : les] représentent en justice et qu'ils peuvent déléguer à un de rechtspersonen hen in rechte vertegenwoordigen en dat zij aan een
membre de leur personnel la mission de représenter la personne morale lid van hun personeel de opdracht kunnen delegeren de rechtspersoon in
dans le cadre d'une procédure ». het kader van een rechtspleging te vertegenwoordigen ».
Il en est conclu que la disposition en cause ne porte atteinte ni au Daaruit wordt besloten dat de in het geding zijnde bepaling geen
monopole de plaidoirie ni aux principes régissant la représentation en afbreuk doet aan het pleitmonopolie, noch aan de beginselen die de
personne des personnes morales. vertegenwoordiging in eigen persoon van de rechtspersonen regelen.
A.5.2. A titre subsidiaire, à supposer même - quod non - qu'il soit A.5.2. In ondergeschikte orde, zelfs in de veronderstelling - quod non
porté atteinte à la compétence fédérale en matière de représentation - dat afbreuk wordt gedaan aan de federale bevoegdheid inzake
des personnes morales, cette atteinte peut être justifiée peut être vertegenwoordiging van de rechtspersonen, kan zulks worden verantwoord
justifiée par l'article 10 de la loi spéciale du 8 août 1980, les aan de hand van artikel 10 van de bijzondere wet van 8 augustus 1980,
conditions d'application de cette disposition étant réunies en aangezien te dezen is voldaan aan de toepassingsvoorwaarden van die
l'espèce. La condition de nécessité est établie dès lors que bepaling. De vereiste noodzakelijkheid staat vast, aangezien de
l'administrateur général assume, par ou en vertu du décret, une administrateur-generaal, door of krachtens het decreet, een veelheid
multitude de tâches et ne peut assurer seul le suivi en justice de van taken waarneemt en hij alleen niet zelf alle zaken waarbij de
toutes les affaires impliquant l'Office, une possibilité de délégation Dienst betrokken is in rechte kan volgen, waardoor bijgevolg een
s'imposant dès lors. Par ailleurs, la matière réservée se prête à un mogelijkheid tot delegeren noodzakelijk is. De voorbehouden
aangelegenheid leent zich bovendien tot een gedifferentieerde regeling
règlement différencié et l'impact de la disposition en cause sur en de weerslag van de in het geding zijnde bepaling daarop is slechts
celle-ci n'est que marginal. marginaal.
Position de l'Ordre national des avocats Standpunt van de Nationale Orde van Advocaten
A.6. L'article 17, alinéa 8, du décret du 16 décembre 1988 déroge aux A.6. Artikel 17, achtste lid, van het decreet van 16 december 1988
articles 440, 703 et 728 du Code judiciaire et à l'organisation wijkt af van de artikelen 440, 703 en 728 van het Gerechtelijk Wetboek
judiciaire, dont il ressort que les personnes morales ne peuvent être en van de rechterlijke organisatie, waaruit volgt dat rechtspersonen
représentées que par leurs « organes compétents » ou par un avocat. enkel door hun « bevoegde organen » of door een advocaat worden vertegenwoordigd.
Par les termes « organes compétents », il y a lieu d'entendre les « De bewoordingen « bevoegde organen » moeten worden begrepen als «
organes sensu stricto et il faut exclure les simples mandataires, les organen sensu stricto, en de loutere lasthebbers, aangestelden en/of
préposés et/ou les fonctionnaires délégués ». Par ailleurs, s'il est gemachtigde ambtenaren moeten worden uitgesloten ». Hoewel de wet in
prévu une possibilité de dérogation par la loi, cette faculté een mogelijkheid van afwijking voorziet, komt die mogelijkheid
n'appartient pas au législateur décrétal. overigens niet aan de decreetgever toe.
En conséquence, le décret du 16 décembre 1988, en son article 17, alinéas 7 et 8, est entaché d'excès de compétence. A.7. Dans son mémoire en réponse, l'Ordre national des avocats critique tout d'abord la confusion qui serait opérée, par les autres parties, entre les notions de représentation et de comparution par personne. Selon le mémoire en réponse, la présence d'un fonctionnaire délégué du Forem devant les juridictions n'est pas une intervention en personne, mais bien une intervention par représentation, ce fonctionnaire intervenant comme mandataire et non comme organe de l'Office. En effet, n'étant pas un organe de la personne morale, il ne peut agir au nom de la personne morale qu'en fonction d'un mandat donné par elle. Bijgevolg is artikel 17, zevende en achtste lid, van het decreet van 16 december 1988 door bevoegdheidsoverschrijding aangetast. A.7. De Nationale Orde van Advocaten bekritiseert in haar memorie van antwoord in de eerste plaats de verwarring die door de andere partijen zou zijn gemaakt tussen de begrippen vertegenwoordiging en verschijning in eigen persoon. Volgens de memorie van antwoord is de aanwezigheid van een gemachtigde ambtenaar van « Forem » voor de rechtscolleges geen tussenkomst in eigen persoon maar wel een tussenkomst door vertegenwoordiging, aangezien die ambtenaar als lasthebber optreedt en niet als orgaan van de Dienst. Aangezien hij geen orgaan van de rechtspersoon is kan hij namens de rechtspersoon immers enkel in rechte treden op grond van een door die rechtspersoon aan hem verleende lastgeving. Aangevoerd wordt
Est invoquée en ce sens la jurisprudence de la Cour relative à in die zin de rechtspraak van het Hof in verband met artikel 39 van de
l'article 39 de la loi du 6 août 1990, portant sur la représentation wet van 6 augustus 1990, dat betrekking heeft op de
en justice des mutualités et des unions nationales. procesvertegenwoordiging van de ziekenfondsen en de landsbonden.
Si la délégation de pouvoirs peut avoir pour objet des pouvoirs Hoewel de delegatie van bevoegdheden betrekking kan hebben op eigen,
attribués en propre à l'autorité normalement compétente, elle ne peut aan de normalerwijze bevoegde overheid toegekende bevoegdheden, kan
cependant être interdite expressément ou implicitement par un texte, zij echter niet uitdrukkelijk of impliciet worden verboden in een
ce que fait précisément le Code judiciaire. Par ailleurs, tant les tekst, wat het Gerechtelijk Wetboek precies doet. Zowel de gebruikte
termes employés que les commentaires de certaines parties indiquent bewoordingen als de commentaar van sommige partijen geven bovendien
que c'est bien d'un pouvoir de représentation de l'Office et non d'une aan dat er wel degelijk sprake is van een bevoegdheid van
délégation de pouvoirs qu'il est question. vertegenwoordiging van de Dienst en niet van een delegatie van
bevoegdheden.
Comme l'a relevé la Cour (C.A., 29 septembre 1993), les articles 440 Zoals het Hof heeft opgemerkt (arrest van 29 september 1993), verlenen
et 728 du Code judiciaires confèrent aux avocats le droit en principe de artikelen 440 en 728 van het Gerechtelijk Wetboek aan de advocaten
exclusif de plaider pour autrui; la dérogation à ce monopole, prévue à het in beginsel exclusieve recht om voor een derde te pleiten; de in
l'article 728, alinéa 3, est de stricte interprétation, la faculté de artikel 728, derde lid, bedoelde afwijking van dat monopolie moet
déroger appartenant en outre au seul législateur fédéral. L'article strikt worden geïnterpreteerd, waarbij de mogelijkheid tot afwijken
17, alinéas 7 et 8, est en conséquence entaché d'excès de compétence. bovendien aan de enkele federale wetgever toekomt. Artikel 17, zevende
en achtste lid, is bijgevolg door bevoegdheidsoverschrijding aangetast.
- B - - B -
Les questions préjudicielles et la disposition en cause De prejudiciële vragen en de in het geding zijnde bepaling
B.1.1. La Cour a reformulé les questions préjudicielles de la manière B.1.1. Het Hof heeft de prejudiciële vragen als volgt geherformuleerd
suivante : :
« L'article 17, alinéa 8, du décret de la Région wallonne du 16 « Schendt artikel 17, achtste lid, van het decreet van het Waalse
décembre 1988 portant création de l'Office régional de l'emploi, en ce Gewest van 16 december 1988 houdende oprichting van de Gewestelijke
qu'il dispose que l'administrateur général peut déléguer à un ou Dienst voor arbeidsbemiddeling, in zoverre het bepaalt dat de
administrateur-generaal aan een of meer leden van het personeel zijn
plusieurs membres du personnel son pouvoir de représenter l'Office bevoegdheid kan overdragen om de Dienst voor de gewone en
devant les juridictions judiciaires et administratives, viole-t-il les administratieve gerechten te vertegenwoordigen, de regels die de
règles qui déterminent les compétences respectives de l'Etat, des onderscheiden bevoegdheid van de Staat, de gemeenschappen en de
communautés et des régions ? » gewesten bepalen ? »
B.1.2. En ses chapitres II à VI, le décret du 16 décembre 1988 B.1.2. Het decreet van 16 december 1988 reglementeert, in de
réglemente, notamment, les attributions de l'Office, les organes hoofdstukken II tot VI ervan, met name de taken van de Dienst, de
chargés de sa gestion ainsi que leur rôle respectif, le personnel, le organen belast met het beheer ervan alsmede hun respectieve rol, het
financement et le budget de l'Office. Par ailleurs, le chapitre VII personeel, de financiering en de begroting van de Dienst. Bovendien
prévoit que l'Office peut être chargé par la Communauté française bepaalt hoofdstuk VII dat de Dienst door de Franse Gemeenschap en/of
et/ou la Communauté germanophone de missions relevant de leur de Duitstalige Gemeenschap kan worden belast met taken die tot hun
compétence, auquel cas il prend la dénomination d'Office communautaire bevoegdheid behoren, in welk geval hij de benaming krijgt van
et régional de la formation professionnelle et de l'emploi, en abrégé Gemeenschappelijke en Gewestelijke Dienst voor Beroepsopleiding en
« Forem ». Arbeidsbemiddeling, afgekort « Forem ».
B.1.3. L'article 17 fait partie de la section III du chapitre III, B.1.3. Artikel 17 maakt deel uit van afdeling III van hoofdstuk III,
consacrée à la gestion journalière de l'Office. Il dispose : die gewijd is aan het dagelijks beheer van de Dienst. Het bepaalt :
« L'administrateur général de l'Office exécute les décisions du Comité « De administrateur-generaal van de Dienst voert de beslissingen van
de gestion; il donne à ce dernier toutes informations et soumet toutes het Beheerscomité uit; hij verstrekt het alle inlichtingen en legt
propositions utiles au fonctionnement de l'Office. alle voorstellen voor die nuttig zijn voor de werking van de Dienst.
L'administrateur général et son adjoint assistent aux réunions du De administrateur-generaal en zijn adjunct wonen de vergaderingen van
Comité de gestion avec voie [lire : voix] consultative. het Beheerscomité bij met raadgevende stem.
L'administrateur général dirige le personnel et assure, sous De administrateur-generaal leidt het personeel van de Dienst en
l'autorité et le contrôle du Comité de gestion, le fonctionnement de l'Office. Il exerce les pouvoirs de gestion journalière définis par le règlement d'ordre intérieur. Le Comité de gestion peut lui déléguer d'autres pouvoirs déterminés. Pour faciliter l'expédition des affaires, le Comité de gestion peut, dans les limites et conditions qu'il détermine, autoriser l'administrateur général à déléguer une partie des pouvoirs qui lui sont conférés, ainsi que la signature de certaines pièces et correspondances. verzekert de werking van de Dienst onder het gezag en het toezicht van het Beheerscomité. Hij oefent de door het huishoudelijk reglement bepaalde bevoegdheden van dagelijks beheer uit. Het Beheerscomité kan hem andere bepaalde bevoegdheden overdragen. Ten einde de behandeling van de zaken te vergemakkelijken kan het Beheerscomité, binnen de grenzen en voorwaarden die het vaststelt, de administrateur-generaal machtiging geven een deel van de hem toevertrouwde bevoegdheden evenals de ondertekening van sommige stukken en brieven over te dragen. Onverminderd de toepassing van artikel 9, en binnen de grenzen van het
Sans préjudice de l'application de l'article 9, et dans les limites de dagelijks beheer, vertegenwoordigt de administrateur-generaal de
la gestion journalière, l'administrateur général représente l'Office Dienst in gerechtelijke en buitengerechtelijke handelingen en handelt
dans les actes judiciaires et extrajudiciaires et agit valablement en rechtsgeldig in zijn naam en voor zijn rekening, zonder dat hij zulks
son nom et pour son compte, sans avoir à justifier d'une décision du door een beslissing van het Beheerscomité moet staven.
Comité de gestion. Hij kan nochtans, mits de instemming van het Beheerscomité, zijn
Il peut cependant, avec l'accord du Comité de gestion, déléguer à un bevoegdheid de Dienst te vertegenwoordigen voor de gewone en
ou plusieurs membres du personnel son pouvoir de représenter l'Office administratieve gerechten aan één of meerdere leden van het personeel
devant les juridictions judiciaires et administratives. » overdragen. »
Les questions préjudicielles visent uniquement le dernier alinéa de De prejudiciële vragen beogen enkel het laatste lid van dat artikel
cet article 17. 17.
B.2. Il ressort de la motivation des questions préjudicielles que le B.2. Uit de motivering van de prejudiciële vragen volgt dat het
problème de fond posé à la Cour réside dans la question de savoir si probleem ten gronde dat aan het Hof wordt voorgelegd, bestaat in de
l'article 17, alinéa 8, du décret du 16 décembre 1988, en prévoyant vraag of artikel 17, achtste lid, van het decreet van 16 december
que l'administrateur général de l'Office peut déléguer à des membres 1988, doordat het bepaalt dat de administrateur-generaal van de Dienst
de son personnel son pouvoir de représenter l'Office devant les aan leden van zijn personeel zijn bevoegdheid kan overdragen om de
Dienst voor de gerechten te vertegenwoordigen, geen afbreuk doet aan
juridictions, ne porte pas atteinte au monopole de plaidoirie des het pleitmonopolie van de advocaten dat zou zijn verankerd in de
avocats que consacreraient les articles 440, 703 et 728 du Code artikelen 440, 703 en 728 van het Gerechtelijk Wetboek, en zodoende
judiciaire, et ce faisant ne règle pas une matière relevant de la niet een aangelegenheid regelt die tot de bevoegdheid van de enkele
compétence du seul législateur fédéral. federale wetgever behoort.
B.3. L'article 9 de la loi spéciale du 8 août 1980 autorise les B.3. Artikel 9 van de bijzondere wet van 8 augustus 1980 machtigt de
communautés et les régions, dans les matières qui relèvent de leurs gemeenschappen en de gewesten ertoe, in de aangelegenheden die tot hun
compétences, à créer notamment des services décentralisés, des bevoegdheid behoren, met name gedecentraliseerde diensten,
établissements ou des entreprises, organismes auxquels le législateur instellingen of ondernemingen op te richten, waaraan de decreetgever
décrétal peut accorder la personnalité juridique. rechtspersoonlijkheid kan toekennen.
Conformément à cette disposition, le décret de la Région wallonne du Overeenkomstig die bepaling, richt het decreet van het Waalse Gewest
16 décembre 1988 crée un Office régional de l'emploi, portant en van 16 december 1988 een Gewestelijke Dienst voor arbeidsbemiddeling
op, die in zekere omstandigheden de naam « Forem » draagt met
certaines circonstances le nom de Forem en application de l'article 27 toepassing van artikel 27 van het genoemde decreet. Als instelling van
dudit décret. Organisme d'intérêt public doté de la personnalité openbaar nut met rechtspersoonlijkheid vormt die Dienst een
juridique, cet Office constitue une personne morale de droit public, publiekrechtelijk rechtspersoon, inzonderheid ten aanzien van de
notamment au regard des règles qui régissent sa comparution en regels voor zijn verschijning in rechte.
justice. B.4.1. L'article 9, alinéa 2, précité, prévoit également que le B.4.1. Het voormelde artikel 9, tweede lid, bepaalt eveneens dat de
législateur décrétal règle, notamment, la composition, la compétence decreetgever met name de samenstelling, de bevoegdheid en de werking
et le fonctionnement des organismes qu'il crée. van de door hem opgerichte instellingen regelt.
En vertu de cette disposition, les chapitres III et VII du décret Krachtens die bepaling stellen de hoofdstukken III en VII van het
déterminent les organes de l'Office, leur composition ainsi que leurs decreet de organen van de Dienst vast, hun samenstelling alsmede hun
attributions. Un comité de gestion est chargé de l'administration de bevoegdheden. Een beheerscomité wordt belast met het bestuur van de
l'Office (articles 4 et 9). Il y a par ailleurs un administrateur Dienst (artikelen 4 en 9). Er is bovendien een administrateur-generaal
général ainsi qu'un administrateur général adjoint, dont l'article 17 alsmede een adjunct-administrateur-generaal, wier bevoegdheden
précité précise les attributions. gepreciseerd zijn door voormeld artikel 17.
B.4.2. Parmi les attributions ainsi confiées à l'administrateur B.4.2. Tot de aldus aan de administrateur-generaal verleende
général, figure à l'alinéa 7 le soin, « dans les limites de la gestion bevoegdheden behoort in het zevende lid de zorg om « binnen de grenzen
journalière », de représenter « l'Office dans les actes judiciaires et van het dagelijks beheer [...] de Dienst in gerechtelijke en
extrajudiciaires ». Ce faisant, le décret entend non pas lui conférer buitengerechtelijke handelingen [te vertegenwoordigen] ». Zodoende
la qualité de mandataire mais le désigner comme étant l'organe qui kent het decreet hem niet de hoedanigheid van lasthebber toe maar
incarne l'Office et qui assure en particulier la défense de ses wijst hem aan als het orgaan dat de Dienst belichaamt en in het
intérêts en justice. bijzonder diens belangen in rechte verdedigt.
En accordant la possibilité de délégation, prévue à l'alinéa 8 de Door de mogelijkheid om overdracht te verlenen, waarin het achtste lid
l'article 17, le décret du 16 décembre 1988 règle une modalité du van artikel 17 voorziet, regelt het decreet van 16 december 1988 een
fonctionnement de l'Office, au sens de l'article 9 de la loi spéciale werkingsmodaliteit van de Dienst, in de zin van artikel 9 van de
du 8 août 1980. bijzondere wet van 8 augustus 1980.
Il résulte de ce qui précède que l'article 17, alinéa 8, du décret du Uit wat voorafgaat volgt dat artikel 17, achtste lid, van het decreet
16 décembre 1988 trouve appui, sur le plan des règles de compétence, van 16 december 1988, op het vlak van de bevoegdheidsregels, steun
dans l'article 9 de la loi spéciale du 8 août 1980. vindt in artikel 9 van de bijzondere wet van 8 augustus 1980.
B.5.1. Il y a lieu toutefois d'examiner si l'article 17, alinéa 8, du B.5.1. Er dient echter te worden onderzocht of artikel 17, achtste
décret du 16 décembre 1988, en autorisant la délégation précitée, ne lid, van het decreet van 16 december 1988, doordat het de voormelde
porte pas atteinte aux règles qui régissent la comparution et la overdracht toestaat, geen afbreuk doet aan de regels voor de
représentation des parties en justice, lesquelles relèvent de la verschijning en de vertegenwoordiging van partijen in rechte, welke
compétence du législateur fédéral, ou ne rend pas impossible ou onder de bevoegdheid van de federale wetgever vallen, of de
exagérément difficile l'exercice de cette compétence. uitoefening van die bevoegdheid niet onmogelijk of buitengewoon
moeilijk maakt.
B.5.2. L'article 728, § 1er, du Code judiciaire dispose : B.5.2. Artikel 728, § 1, van het Gerechtelijk Wetboek bepaalt :
« Lors de l'introduction de la cause et ultérieurement, les parties « Op het ogenblik van de rechtsingang en later dienen de partijen in
sont tenues de comparaître en personne ou par avocat. » persoon of bij advocaat te verschijnen. »
L'article 758, alinéa 1er, du même Code dispose : Artikel 758, eerste lid, van hetzelfde Wetboek bepaalt :
« Les parties peuvent présenter elles-mêmes leurs conclusions et « De partijen mogen zelf hun conclusies en verweermiddelen voordragen,
défenses, à moins que la loi n'en ait disposé autrement. » tenzij de wet anders bepaalt. »
L'article 440, alinéa 1er, du même Code dispose : Artikel 440, eerste lid, van hetzelfde Wetboek bepaalt :
« Devant toutes les juridictions, sauf les exceptions prévues par la « Vóór alle gerechten, behoudens de uitzonderingen bij de wet bepaald,
loi, seuls les avocats ont le droit de plaider. » hebben alleen de advocaten het recht te pleiten. »
Il résulte de ces dispositions que les parties ont le choix, soit de Uit die bepalingen volgt dat de partijen de keuze hebben om ofwel
comparaître personnellement en justice, soit de se faire représenter persoonlijk in rechte te verschijnen, ofwel zich door een advocaat te
par un avocat. Cette alternative concerne tant les parties personnes laten vertegenwoordigen. Die keuzemogelijkheid betreft zowel de
physiques que les personnes morales, de droit privé comme de droit natuurlijke personen als de rechtspersonen, privaatrechtelijke en
public. Toutefois, lorsqu'une partie ne comparaît pas en personne, publiekrechtelijke. Wanneer een partij niet in eigen persoon
verschijnt, is zij echter ertoe gehouden zich te laten
elle est tenue de se faire représenter par un avocat, en raison du vertegenwoordigen door een advocaat, wegens het in beginsel exclusieve
droit en principe exclusif de plaider pour autrui que confère aux recht om voor een derde te pleiten dat het Gerechtelijk Wetboek aan de
avocats le Code judiciaire. advocaten verleent.
B.5.3. S'agissant des personnes morales, l'article 703, alinéa 1er, du B.5.3. Wat betreft de rechtspersonen, bepaalt artikel 703, eerste lid,
Code judiciaire dispose : van het Gerechtelijk Wetboek :
« Les personnes morales agissent en justice à l'intervention de leurs « Rechtspersonen treden in rechte op door tussenkomst van hun bevoegde
organes compétents. » organen. »
L'article 34 du même Code dispose : Artikel 34 van hetzelfde Wetboek bepaalt :
« La signification à une personne morale est réputée faite à personne « De betekening aan een rechtspersoon wordt geacht aan de persoon te
zijn gedaan, wanneer het afschrift van de akte is ter hand gesteld aan
lorsque la copie de l'acte est remise à l'organe ou au préposé qui a het orgaan dat of de aangestelde die krachtens de wet, de statuten of
qualité, en vertu de la loi, des statuts ou par délégation régulière, pour représenter, même avec d'autres, la personne morale en justice. » Il s'ensuit que le Code judiciaire ne précise pas lui-même par quels organes les personnes morales agissent en justice, mais qu'il habilite le législateur compétent à déterminer les personnes physiques qui représentent ces personnes morales et qui, par leur présence devant le juge, permettent la comparution dite personnelle de la personne morale; par ailleurs, le Code judiciaire n'exclut pas que la mission d'assurer une telle comparution fasse l'objet d'une délégation régulière, en particulier en vertu des statuts. B.6. Comme il a été relevé au B.3, c'est en conformité avec l'article een regelmatige opdracht bevoegd is om de rechtspersoon, zelfs samen met anderen, in rechte te vertegenwoordigen. » Daaruit volgt dat het Gerechtelijk Wetboek niet zelf preciseert door welke organen de rechtspersonen in rechte treden maar dat het de bevoegde wetgever ertoe machtigt te bepalen welke natuurlijke personen die rechtspersonen vertegenwoordigen en door hun aanwezigheid voor de rechter de zogeheten persoonlijke verschijning van de rechtspersoon mogelijk maken; overigens sluit het Gerechtelijk Wetboek niet uit dat de opdracht om een dergelijke verschijning te verzekeren het voorwerp uitmaakt van een regelmatige overdracht, in het bijzonder krachtens de statuten. B.6. Zoals is opgemerkt in B.3, is het in overeenstemming met artikel
9 de la loi spéciale du 8 août 1980 que le législateur décrétal a 9 van de bijzondere wet van 8 augustus 1980 dat de decreetgever de
institué l'Office et a précisé, parmi les règles de fonctionnement, Dienst heeft opgericht en, onder de werkingsregels, heeft gepreciseerd
que son administrateur général en assumait la représentation en dat diens administrateur-generaal de vertegenwoordiging ervan in
justice. Ce faisant, il ne porte pas atteinte aux dispositions rechte waarneemt. Zodoende doet hij geen afbreuk aan de voormelde
précitées du Code judiciaire et n'empêche pas leur application; il bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek en verhindert hij de
vise au contraire à en assurer la mise en oeuvre à l'égard d'une toepassing ervan niet; hij beoogt integendeel de inwerkingstelling
personne morale relevant de la compétence régionale, en précisant par ervan te verzekeren ten aanzien van een rechtspersoon die onder de
bevoegdheid van het Gewest valt, door te preciseren door welk orgaan
quel organe elle agit en justice et peut comparaître personnellement. die rechtspersoon in rechte treedt en persoonlijk kan verschijnen.
Il n'apparaît pas davantage que la possibilité de délégation prévue Het blijkt evenmin dat de mogelijkheid van overdracht waarin artikel
par l'article 17, alinéa 8, du décret du 16 décembre 1988 porte 17, achtste lid, van het decreet van 16 december 1988 voorziet,
atteinte aux dispositions précitées du Code judiciaire. afbreuk doet aan de voormelde bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek.
B.7. Il résulte de ce qui précède que les questions préjudicielles B.7. Uit wat voorafgaat vloeit voort dat de prejudiciële vragen
appellent une réponse négative. ontkennend dienen te worden beantwoord.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
L'article 17, alinéa 8, du décret de la Région wallonne du 16 décembre Artikel 17, achtste lid, van het decreet van het Waalse Gewest van 16
1988 portant création de l'Office régional de l'emploi ne viole pas december 1988 houdende oprichting van de Gewestelijke Dienst voor
les règles qui déterminent les compétences respectives de l'Etat, des arbeidsbemiddeling schendt niet de regels die de onderscheiden
communautés et des régions. bevoegdheid van de Staat, de gemeenschappen en de gewesten bepalen.
Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 16 décembre 1998. Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 16 december 1998.
Le greffier, De griffier,
L. Potoms. L. Potoms.
Le président, De voorzitter,
M. Melchior. M. Melchior.
^