← Retour vers "Arrêt n° 116/98 du 18 novembre 1998 Numéro du rôle : 1269 En cause : la question
préjudicielle relative à l'article 425 du Code d'instruction criminelle, posée par la Cour de cassation. La
Cour d'arbitrage, composée des présidents L. De après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : I. Objet de
la question préjudicielle Par ar(...)"
Arrêt n° 116/98 du 18 novembre 1998 Numéro du rôle : 1269 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 425 du Code d'instruction criminelle, posée par la Cour de cassation. La Cour d'arbitrage, composée des présidents L. De après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : I. Objet de la question préjudicielle Par ar(...) | Arrest nr. 116/98 van 18 november 1998 Rolnummer 1269 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 425 van het Wetboek van Strafvordering, gesteld door het Hof van Cassatie. Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters L. De wijst na beraad het volgende arrest : I. Onderwerp van de prejudiciële vraag Bij arrest van 1(...) |
---|---|
COUR D'ARBITRAGE | ARBITRAGEHOF |
Arrêt n° 116/98 du 18 novembre 1998 | Arrest nr. 116/98 van 18 november 1998 |
Numéro du rôle : 1269 | Rolnummer 1269 |
En cause : la question préjudicielle relative à l'article 425 du Code | In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 425 van het |
d'instruction criminelle, posée par la Cour de cassation. | Wetboek van Strafvordering, gesteld door het Hof van Cassatie. |
La Cour d'arbitrage, | Het Arbitragehof, |
composée des présidents L. De Grève et M. Melchior, et des juges H. | samengesteld uit de voorzitters L. De Grève en M. Melchior, en de |
Boel, L. François, G. De Baets, E. Cerexhe et R. Henneuse, assistée du | rechters H. Boel, L. François, G. De Baets, E. Cerexhe en R. Henneuse, |
greffier L. Potoms, présidée par le président L. De Grève, | bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter L. De Grève, |
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : | wijst na beraad het volgende arrest : |
I. Objet de la question préjudicielle | I. Onderwerp van de prejudiciële vraag |
Par arrêt du 16 décembre 1997 en cause de R. Vande Casteele et A. | Bij arrest van 16 december 1997 in zake R. Vande Casteele en A. |
Henricy contre J. Clauwers et autres, dont l'expédition est parvenue | Henricy tegen J. Clauwers en anderen, waarvan de expeditie ter griffie |
au greffe le 5 janvier 1998, la Cour de cassation a posé la question | is ingekomen op 5 januari 1998, heeft het Hof van Cassatie de volgende |
préjudicielle suivante : | prejudiciële vraag gesteld : |
« L'article 425 du Code d'instruction criminelle ne viole-t-il pas les | « Schendt art. 425 van het Wetboek van Strafvordering niet de art. 10 |
articles 10 et 11 de la Constitution coordonnée ? » | en 11 van de Gecoördineerde Grondwet ? » |
II. Les faits et la procédure antérieure | II. De feiten en de rechtspleging in het bodemgeschil |
2.1. Par jugement du 10 octobre 1995 en cause du ministère public et | 2.1. Bij vonnis van 10 oktober 1995 inzake het openbaar ministerie en |
de P. Vande Casteele, de R. Vande Casteele et d'A. Henricy contre J. | P. Vande Casteele, R. Vande Casteele en A. Henricy tegen J. Clauwers, |
Clauwers, N. Peeters et L. Jacobs, ces derniers, entre-temps | N. Peeters en L. Jacobs worden laatstgenoemden, inmiddels |
gepensioneerde ambtenaren van het Ministerie van Financiën, | |
fonctionnaires pensionnés du ministère des Finances, sont acquittés | vrijgesproken van de hun ten laste gelegde feiten (valsheid, gebruik |
des faits mis à leur charge (faux, usage de faux et concussion) par le | van valse stukken en knevelarij), door de Correctionele Rechtbank te |
Tribunal correctionnel d'Anvers. Le Tribunal se déclare incompétent | Antwerpen. De Rechtbank verklaart zich onbevoegd om kennis te nemen |
pour connaître de l'action civile, eu égard à l'acquittement. | van de burgerlijke vordering, gelet op de vrijspraak. |
2.2. Le 20 octobre 1995, les parties civiles R. Vande Casteele et A. | 2.2. De burgerlijke partijen R. Vande Casteele en A. Henricy stellen |
Henricy interjettent appel de toutes les dispositions du susdit | op 20 oktober 1995 hoger beroep in tegen al de hen aanbelangende |
jugement les concernant. | beschikkingen van het vermelde vonnis. |
Dans son arrêt du 7 mars 1997, la Cour d'appel d'Anvers déclare | Het Hof van Beroep te Antwerpen verklaart het hoger beroep van de |
l'appel des parties civiles non fondé et confirme le jugement attaqué. | burgerlijke partijen in zijn arrest van 7 maart 1997 ongegrond en |
bevestigt het bestreden vonnis. | |
2.3. Le 21 mars 1997, les parties civiles se pourvoient toutes deux en | 2.3. Op 21 maart 1997 stellen beiden cassatieberoep in tegen het |
cassation contre le susdit arrêt. | voormelde arrest. |
2.4. Dans son arrêt du 16 décembre 1997, la Cour de cassation constate | 2.4. In zijn arrest van 16 december 1997 stelt het Hof van Cassatie |
que les demandeurs ont eux-mêmes introduit une requête et que Me M. | vast dat de eisers zelf een verzoekschrift hebben ingediend en Mr. M. |
Forges a déposé un mémoire en leur nom. La Cour considère que suivant | Forges namens hen een memorie heeft neergelegd. Het Hof overweegt dat |
les termes anciens de l'article 425, deuxième phrase, du Code | naar luid van de vroegere tekst van artikel 425, tweede zin, van het |
d'instruction criminelle, qui était applicable au cours des délais | Wetboek van Strafvordering, welke toepasselijk was tijdens de |
prévus par l'article 420bis dans lesquels les demandeurs pouvaient | termijnen van artikel 420bis binnen welke de eisers een memorie konden |
introduire un mémoire, la partie civile ne pouvait déposer celui-ci | indienen, de burgerlijke partij die slechts kon indienen door |
que par le ministère d'un avocat à la Cour de cassation. Cette | tussenkomst van een advocaat bij het Hof van Cassatie. Die bepaling |
disposition a certes été abrogée par l'article 26 de la loi du 6 mai | werd weliswaar geschrapt bij artikel 26 van de wet van 6 mei 1997 |
1997 visant à accélérer la procédure devant la Cour de cassation, mais | strekkende tot de bespoediging van de procedure voor het Hof van |
Cassatie, maar die schrapping heeft geen terugwerkende werking ten | |
cette abrogation n'a pas d'effet rétroactif à l'égard de situations | aanzien van onder de oude wet voltrokken toestanden. Derhalve is het |
régies par l'ancienne loi. La Cour de cassation est donc tenue de | Hof gehouden de eerder vermelde, door de partijen opgeworpen |
poser à la Cour d'arbitrage la question préjudicielle soulevée par les parties. | prejudiciële vraag aan het Arbitragehof voor te leggen. |
III. La procédure devant la Cour | III. De rechtspleging voor het Hof |
Par ordonnance du 5 janvier 1998, le président en exercice a désigné | Bij beschikking van 5 januari 1998 heeft de voorzitter in functie de |
les juges du siège conformément aux articles 58 et 59 de la loi | rechters van de zetel aangewezen overeenkomstig de artikelen 58 en 59 |
spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage. | van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof. |
Les juges-rapporteurs ont estimé n'y avoir lieu de faire application | De rechters-verslaggevers hebben geoordeeld dat er geen aanleiding was |
des articles 71 ou 72 de la loi organique. | om artikel 71 of 72 van de organieke wet toe te passen. |
La décision de renvoi a été notifiée conformément à l'article 77 de la | Van de verwijzingsbeslissing is kennisgegeven overeenkomstig artikel |
loi organique, par lettres recommandées à la poste le 10 mars 1998. | 77 van de organieke wet bij op 10 maart 1998 ter post aangetekende brieven. |
L'avis prescrit par l'article 74 de la loi organique a été publié au | Het bij artikel 74 van de organieke wet voorgeschreven bericht is |
Moniteur belge du 21 mars 1998. | bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 21 maart 1998. |
Des mémoires ont été introduits par : | Memories zijn ingediend door : |
- R. Vande Casteele et A. Henricy, demeurant tous deux à 2900 Schoten, | - R. Vande Casteele en A. Henricy, beiden wonende te 2900 Schoten, |
Klamperdreef 7, par lettre recommandée à la poste le 23 mars 1998; | Klamperdreef 7, bij op 23 maart 1998 ter post aangetekende brief; |
- le Conseil des ministres, rue de la Loi 16, 1000 Bruxelles, par | - de Ministerraad, Wetstraat 16, 1000 Brussel, bij op 24 april 1998 |
lettre recommandée à la poste le 24 avril 1998. | ter post aangetekende brief. |
Ces mémoires ont été notifiés conformément à l'article 89 de la loi | Van die memories is kennisgegeven overeenkomstig artikel 89 van de |
organique, par lettres recommandées à la poste le 8 mai 1998. | organieke wet bij op 8 mei 1998 ter post aangetekende brieven. |
R. Vande Casteele et A. Henricy ont introduit un mémoire en réponse | R. Vande Casteele en A. Henricy hebben een memorie van antwoord |
par lettre recommandée à la poste le 20 mai 1998. | ingediend bij op 20 mei 1998 ter post aangetekende brief. |
Par ordonnance du 30 juin 1998, la Cour a prorogé jusqu'au 5 janvier | Bij beschikking van 30 juni 1998 heeft het Hof de termijn waarbinnen |
1999 le délai dans lequel l'arrêt doit être rendu. | het arrest moet worden gewezen, verlengd tot 5 januari 1999. |
Par ordonnance du 23 septembre 1998, la Cour a déclaré l'affaire en | Bij beschikking van 23 september 1998 heeft het Hof de zaak in |
état et fixé l'audience au 21 octobre 1998. | gereedheid verklaard en de dag van de terechtzitting bepaald op 21 |
Cette ordonnance a été notifiée aux parties ainsi qu'à leurs avocats, | oktober 1998. Van die beschikking is kennisgegeven aan de partijen en hun advocaten |
par lettres recommandées à la poste le 24 septembre 1998. | bij op 24 september 1998 ter post aangetekende brieven. |
A l'audience publique du 21 octobre 1998 : | Op de openbare terechtzitting van 21 oktober 1998 : |
- ont comparu : | - zijn verschenen : |
. Me S. Huart loco Me M. Forges, avocats au barreau de Bruxelles, pour | . Mr. S. Huart loco Mr. M. Forges, advocaten bij de balie te Brussel, |
R. Vande Casteele et A. Henricy; | voor R. Vande Casteele en A. Henricy; |
. Me J. Laenens, avocat au barreau d'Anvers, pour le Conseil des | . Mr. J. Laenens, advocaat bij de balie te Antwerpen, voor de |
ministres; | Ministerraad; |
- les juges-rapporteurs H. Boel et E. Cerexhe ont fait rapport; | - hebben de rechters-verslaggevers H. Boel en E. Cerexhe verslag |
uitgebracht; | |
- les avocats précités ont été entendus; | - zijn de voornoemde advocaten gehoord; |
- l'affaire a été mise en délibéré. | - is de zaak in beraad genomen. |
La procédure s'est déroulée conformément aux articles 62 et suivants | De rechtspleging is gevoerd overeenkomstig de artikelen 62 en volgende |
de la loi organique, relatifs à l'emploi des langues devant la Cour. | van de organieke wet, die betrekking hebben op het gebruik van de talen voor het Hof. |
IV. En droit | IV. In rechte |
- A - | - A - |
Quant au fond | Ten gronde |
Mémoire de R. Vande Casteele et d'A. Henricy | Memorie van R. Vande Casteele en A. Henricy |
A.1.1. En l'espèce, le mémoire déposé au greffe de la Cour de | A.1.1. De memorie neergelegd ter griffie van het Hof van Cassatie is |
cassation est signé par un avocat inscrit au tableau des avocats | in casu ondertekend door een advocaat, ingeschreven op het tableau der |
(Bruxelles) depuis 1985. Ce mémoire ne satisfait pas à l'exigence de | advocaten (Brussel) sedert 1985. Die memorie voldoet niet aan het |
l'article 425 du Code d'instruction criminelle. Il en résulte qu'il | vereiste van artikel 425 van het Wetboek van Strafvordering. Dit leidt |
faut en principe en soulever d'office l'irrecevabilité. | in principe tot de ambtshalve op te werpen onontvankelijkheid. |
A l'estime des requérants, l'article 425 du Code d'instruction | Naar het oordeel van de verzoekers is artikel 425 van het Wetboek van |
criminelle est toutefois contraire aux articles 10 et 11 de la | Strafvordering evenwel strijdig met de artikelen 10 en 11 van de |
Constitution. Les requérants sont en effet limités de manière | Grondwet. De verzoekers worden immers op onredelijke en onverantwoorde |
déraisonnable et injustifiée dans le choix de leur conseil. | wijze beperkt in hun keuze van raadsman. |
A.1.2. Les parties civiles qui font appel à un avocat à la Cour de | A.1.2. De burgerlijke partijen die een beroep doen op een advocaat bij |
cassation peuvent introduire valablement un mémoire. Les personnes qui | het Hof van Cassatie kunnen een memorie rechtsgeldig indienen. |
font appel à un autre avocat ne le peuvent pas, même si cet avocat | Personen die een beroep doen op een andere advocaat kunnen dat niet, |
n'est plus stagiaire et même s'il est inscrit au tableau depuis plus | zelfs al is die advocaat geen stagiair meer en zelfs al is hij |
de 10 ans. Les parties civiles sont ainsi contraintes de renoncer au | ingeschreven op het tableau sedert meer dan 10 jaar. De burgerlijke |
choix de leur conseil, qui les avait, le cas échéant, assistées en | partijen zijn aldus genoodzaakt te verzaken aan de keuze van hun |
cours de procédure et qu'elles avaient néanmoins pu valablement charger de signer également une requête contenant des moyens de cassation et de déposer celle-ci au greffe de la cour d'appel. La discrimination est d'autant plus manifeste que les autres parties - le prévenu et le ministère public - ne doivent pas faire appel à un avocat à la Cour de cassation. On constate enfin, d'une part, que, dans une première phase, la requête est déposée au greffe de la cour d'appel et, d'autre part, que, dans une deuxième phase, le mémoire est déposé au greffe de la | raadsman, die hen in voorkomend geval bijstond tijdens de procedure en aan wie ze nochtans op rechtsgeldige wijze hadden kunnen opdragen ook een verzoekschrift houdende middelen tot cassatie te ondertekenen en neer te leggen ter griffie van het hof van beroep. De discriminatie is des te meer voorhanden nu de andere partijen - de beklaagde en het openbaar ministerie - geen beroep moeten doen op een advocaat bij het Hof van Cassatie. Ten slotte stelt men vast, enerzijds, dat het verzoekschrift in een eerste fase bij de griffie van het hof van beroep wordt neergelegd en, anderzijds, dat de memorie in een tweede fase ter griffie van het Hof van Cassatie wordt neergelegd. De omstandigheid dat men naar gelang |
Cour de cassation. Le fait que le document contenant les moyens doive | van het tijdsverloop het document houdende de middelen dient neer te |
être déposé, en fonction du délai, auprès d'un greffe ou de l'autre | leggen bij de ene of de andere griffie is verklaarbaar. Het dossier |
peut s'expliquer. Le dossier est en effet envoyé au greffe de la Cour | wordt immers verzonden naar de griffie van het Hof van Cassatie. |
de cassation. Par contre, on ne voit pas pourquoi les différents lieux | Daarentegen ziet men niet in waarom de verschillende plaatsen van |
de dépôt pourraient impliquer une limitation du choix du conseil. Ce | neerlegging een beperking van de keuze van raadsman zou kunnen |
critère de justification de la distinction est en effet dépourvu de | impliceren. Dat criterium ter verantwoording van het onderscheid is |
pertinence. | immers irrelevant. |
A.1.3. Le caractère déraisonnable de ce traitement en matière pénale | A.1.3. De onredelijkheid van die behandeling in strafzaken is des te |
est d'autant plus manifeste qu'au cours de la première phase de la | meer voorhanden nu in de eerste fase van de cassatieprocedure (artikel |
procédure de cassation (article 422 du Code d'instruction criminelle) | 422 van het Wetboek van Strafvordering) elke partij zelf een |
chaque partie peut introduire elle-même un pourvoi. Le législateur ne | voorziening kan indienen. Vermits de wetgever zich niet heeft verzet |
s'étant pas opposé à ce que toutes les parties ou leur conseil, | tegen de mogelijkheid dat alle partijen zelf of hun raadsman, zijnde |
c'est-à-dire un simple avocat, puissent, au cours de la première phrase, formuler leurs moyens dans une requête, on ne voit pas raisonnablement comment on pourrait justifier des exigences plus rigoureuses à l'égard de toutes les parties pour l'établissement du mémoire. En juger autrement a pour conséquence que se trouvent compromises l'égalité à rechercher entre les parties et l'égalité des armes entre elles. Compte tenu de la possibilité de signer soi-même la requête, on ne voit dès lors pas pourquoi le législateur pourrait légitimement obliger les requérants à faire appel à un avocat dans une deuxième phase, à l'occasion de l'établissement du mémoire. A.1.4. A fortiori, il est déraisonnable, en matière pénale, d'obliger les parties civiles à faire appel à un avocat à la Cour de cassation, ce qui constitue une limitation excessive du choix des conseils. | een gewone advocaat, in de eerste fase hun middelen verwoorden in een verzoekschrift, ziet men redelijkerwijze de verantwoording niet in om strengere vereisten te kunnen doen gelden ten aanzien van alle partijen voor het opstellen van de memorie. Er anders over oordelen brengt met zich mee dat de na te streven gelijkheid tussen partijen en de gelijkheid van wapens tussen hen in het gedrang komt. In acht genomen de mogelijkheid om zelf het verzoekschrift te ondertekenen, ziet men dan ook niet in waarom de wetgever de verzoekers rechtmatig zou kunnen verplichten om een beroep te doen op een advocaat in een tweede fase, ter gelegenheid van het opstellen van de memorie. A.1.4. A fortiori is het onredelijk de burgerlijke partijen in strafzaken te verplichten een beroep te doen op een advocaat bij het Hof van Cassatie, hetgeen een verregaande beperking in de keuze van de raadslieden uitmaakt. |
A.1.5. L'exception d'irrecevabilité semble pouvoir être soulevée | A.1.5. De exceptie van onontvankelijkheid lijkt ambtshalve te mogen |
d'office, ce qui indique qu'elle concerne l'ordre public. Si on le | worden opgeworpen, wat erop wijst dat zij de openbare orde aanbelangt. |
considère sous l'angle d'un éventuel souci d'obtenir, par des | Gezien vanuit een mogelijke bezorgdheid om door adequate |
dispositions législatives adéquates, des requêtes et des mémoires de | wetsbepalingen behoorlijk opgestelde verzoekschriften en memories te |
qualité, l'article 425 du Code d'instruction criminelle semble même | verkrijgen, lijkt artikel 425 van het Wetboek van Strafvordering zelfs |
contradictoire. En effet, il paraît plus logique d'obliger les | contradictorisch te zijn. Het lijkt immers logischer te zijn om |
requérants à faire appel à un conseil s'ils veulent développer leurs | verzoekers te verplichten om op een raadsman een beroep te doen indien |
griefs à bref délai, alors qu'ils peuvent eux-mêmes développer leurs | zij hun grieven op korte termijn willen ontwikkelen, terwijl zij zelf |
griefs dans un délai plus long. | hun grieven mogen ontwikkelen op langere termijn. |
On ne peut dès lors se défaire de l'impression que la possibilité qui | Men kan zich dan ook niet van de indruk ontdoen dat de mogelijkheid |
est offerte aux parties civiles de se représenter elles-mêmes au cours | geboden aan de burgerlijke partijen om zichzelf te vertegenwoordigen |
d'une première phase a été considérée comme plutôt illusoire. Cette | in een eerste fase als veeleer illusoir werd beschouwd. Die |
constatation plausible a pour effet que les conséquences de la | aanneembare vaststelling brengt met zich mee dat de gevolgen van de |
discrimination sont encore plus déraisonnables. De facto, seul le | discriminatie nog onredelijker zijn. De facto is enkel een beroep op |
recours à un avocat à la Cour de cassation est possible. | een advocaat bij het Hof van Cassatie mogelijk. |
A.1.6. L'abrogation de l'article 425 du Code d'instruction criminelle | A.1.6. De schrapping van artikel 425 van het Wetboek van |
par l'article 26 de la loi du 6 mai 1997 confirme le caractère | Strafvordering door artikel 26 van de wet van 6 mei 1997 bevestigt het |
discriminatoire de la disposition susdite. | discriminerend karakter van de voormelde bepaling. |
Mémoire du Conseil des ministres | Memorie van de Ministerraad |
A.2.1. La Cour peut, pour répondre à une question préjudicielle, | A.2.1. Om te antwoorden op een prejudiciële vraag kan het Hof |
inclure dans son examen des dispositions à propos desquelles le juge a | bepalingen waarover de verwijzende rechter het Hof niet heeft |
quo ne l'a pas interrogée, sans qu'elle se prononce pour autant sur la | ondervraagd betrekken bij zijn onderzoek, zonder dat het uitspraak |
compatibilité de ces dispositions avec les articles 10 et 11 de la | doet over de bestaanbaarheid van die bepalingen met de artikelen 10 en |
Constitution. Il est donc souhaitable d'inclure dans l'examen | 11 van de Grondwet. Het is bijgevolg raadzaam artikel 478 van het |
l'article 478 du Code judiciaire. | Gerechtelijk Wetboek bij het onderzoek te betrekken. |
A.2.2. La différence de traitement en cause est manifestement la | A.2.2. Het in geding zijnde verschil in behandeling is klaarblijkelijk |
distinction qui est faite entre la partie civile qui introduit un | het onderscheid dat wordt gemaakt tussen de burgerlijke partij die een |
mémoire conformément aux articles 420bis et 425 du Code d'instruction | memorie indient overeenkomstig de artikelen 420bis en 425 van het |
criminelle, d'une part, et la partie civile qui dépose une requête | Wetboek van Strafvordering, enerzijds, en de burgerlijke partij die |
een verzoekschrift houdende de middelen van cassatie indient | |
contenant les moyens de cassation conformément à l'article 422 du Code | overeenkomstig artikel 422 van het Wetboek van Strafvordering, |
d'instruction criminelle, d'autre part. La différence de traitement | anderzijds. Het verschil in behandeling bestaat hierin dat de |
réside dans le fait que la partie civile qui introduit un mémoire doit | burgerlijke partij die een memorie indient, een beroep moet doen op |
faire appel à un avocat à la Cour de cassation, contrairement à la | een advocaat bij het Hof van Cassatie, dit in tegenstelling met de |
partie civile qui introduit une requête contenant les moyens de | burgerlijke partij die een verzoekschrift houdende de middelen van |
cassation. | cassatie indient. |
A.2.3. Cette différence de traitement peut raisonnablement se | A.2.3. Dat verschil in behandeling kan in redelijkheid worden |
justifier. Elle repose également sur un critère objectif. | verantwoord. Het berust tevens op een objectief criterium. |
Une première manière de présenter des moyens de cassation consiste à | Een eerste manier om cassatiemiddelen voor te dragen bestaat in het |
déposer une requête au greffe de la juridiction qui a rendu la | indienen van een verzoekschrift op de griffie van het gerecht dat de |
décision attaquée (article 422 du Code d'instruction criminelle). Dans ce cas, l'intervention d'un avocat à la Cour de cassation n'est exigée pour aucune des parties, même pas pour la partie civile. Celui qui a laissé passer l'occasion de déposer une telle requête au greffe du tribunal ou de la cour qui a rendu la décision entreprise obtient une seconde chance de faire connaître ses moyens. Il peut en effet introduire un mémoire au greffe de la Cour de cassation. Ce n'est que lorsque la partie civile entend faire usage de cette deuxième opportunité qu'elle doit faire appel à un avocat à la Cour de cassation dont l'intervention est légalement imposée pour introduire un mémoire (article 425, deuxième phrase, du Code d'instruction criminelle). Il n'est dès lors question d'une différence de traitement éventuelle que lorsque la partie civile ne fait pas usage de la possibilité de faire connaître ses moyens dans une requête dans les quinze jours suivant sa déclaration de pourvoi en cassation. L'action de la partie | bestreden beslissing heeft gewezen (artikel 422 van het Wetboek van Strafvordering). Voor geen enkele partij is alsdan de tussenkomst van een advocaat bij het Hof van Cassatie vereist, ook niet voor de burgerlijke partij. Wie de gelegenheid liet voorbijgaan om een dergelijk verzoekschrift neer te leggen op de griffie van de rechtbank die of het hof dat de bestreden beslissing heeft gewezen, krijgt een tweede kans om zijn middelen te laten kennen. Hij kan namelijk een memorie indienen op de griffie van het Hof van Cassatie. Het is slechts wanneer de burgerlijke partij gebruik wil maken van die tweede gelegenheid, dat zij een beroep moet doen op een advocaat bij het Hof van Cassatie wiens tussenkomst wettelijk wordt opgelegd om een memorie in te dienen (artikel 425, tweede zin, van het Wetboek van Strafvordering). Er is bijgevolg slechts sprake van een eventueel verschil in behandeling wanneer de burgerlijke partij geen gebruik maakt van de mogelijkheid om binnen vijftien dagen na haar verklaring van beroep in cassatie haar middelen in een verzoekschrift te laten kennen. Vermits de vordering van de burgerlijke partij een burgerlijke zaak is in de |
civile étant une matière civile au sens de l'ancien article 478 du | zin van het oude artikel 478 van het Gerechtelijk Wetboek, kan voor |
Code judiciaire, seul un avocat portant le titre d'avocat à la Cour de | het Hof van Cassatie alleen een advocaat optreden die de titel van |
cassation peut agir devant celle-ci. | advocaat bij het Hof van Cassatie voert. |
Il n'existe pas de différence de traitement déraisonnable. La requête | Er bestaat geen onredelijk verschil in behandeling. Het verzoekschrift |
contenant les moyens de cassation est en effet déposée au greffe de la | houdende de middelen van cassatie wordt immers ingediend op de griffie |
cour ou du tribunal qui a rendu l'arrêt ou le jugement attaqué, | van het hof dat of de rechtbank die het bestreden arrest of vonnis |
cependant que le mémoire est introduit directement au greffe de la | heeft gewezen, terwijl de memorie rechtstreeks ter griffie van het Hof |
Cour de cassation. Si le mémoire pouvait être introduit sans | van Cassatie wordt ingediend. Indien de memorie zou kunnen worden |
l'intervention d'un avocat à la Cour de cassation, il serait | ingediend zonder tussenkomst van een advocaat bij het Hof van |
précisément créé une inégalité entre les parties au procès devant la | Cassatie, zou juist een ongelijkheid worden gecreëerd tussen de |
Cour de cassation en matière civile. On verrait apparaître ainsi une | procespartijen voor het Hof van Cassatie in burgerlijke zaken. Er zou |
distinction dépourvue de justification raisonnable dans le chef des | aldus een niet redelijk verantwoord onderscheid tot stand komen ten |
parties lésées dans l'exercice de leur droit d'option sur la base de | aanzien van de benadeelde partijen bij de uitoefening van hun |
l'article 4 du titre préliminaire du Code de procédure pénale. La | optierecht op grond van artikel 4 van de voorafgaande titel van het |
partie lésée qui saisit le juge civil d'une action civile distincte de | Wetboek van Strafvordering. De benadeelde partij die de burgerlijke |
l'action pénale doit, en cassation, faire appel à un avocat à la Cour | rechtsvordering afzonderlijk van de strafvordering aanhangig maakt bij |
de cassation, alors que ce ne serait pas le cas si elle s'était | de burgerlijke rechter, moet in cassatie een beroep doen op een |
constituée partie civile devant le juge pénal. | advocaat bij het Hof van Cassatie, terwijl zulks niet het geval zou |
zijn indien zij zich voor de strafrechter burgerlijke partij heeft | |
A.2.4. La modification de l'article 425 du Code d'instruction | gesteld. A.2.4. De wijziging van artikel 425 van het Wetboek van Strafvordering |
criminelle par l'article 26 de la loi du 6 mai 1997 ne visait | door artikel 26 van de wet van 6 mei 1997 beoogde geenszins een |
aucunement à éliminer une inégalité éventuelle entre les parties au | eventuele ongelijkheid tussen de procespartijen weg te werken. De |
procès. L'obligation pour la partie civile de faire appel en matière | verplichting voor de burgerlijke partij om in strafzaken een beroep te |
pénale à un avocat à la Cour de cassation n'a été supprimée que parce | doen op een advocaat bij het Hof van Cassatie werd enkel afgeschaft |
que l'intervention de ce dernier aurait constitué une entrave à | omdat diens tussenkomst een belemmering zou vormen voor de toegang tot |
l'accès à la Cour de cassation. La retentissante affaire | het Hof van Cassatie. De ophefmakende zaak Dutroux-Nihoul en consorten |
Dutroux-Nihoul et consorts se trouve d'ailleurs à la base de cette | ligt trouwens aan die wetswijziging ten grondslag. Die aanpassing zou |
modification de la loi. Cette adaptation s'inscrivait parfaitement | volledig passen in de tijdgeest, waarbij ernaar wordt gestreefd het |
dans l'esprit du temps, à savoir permettre à la victime d'avoir plus | slachtoffer gemakkelijker toegang te verlenen tot het gerecht. |
facilement accès à la justice. | |
Mémoire en réponse de R. Vande Casteele et d'A. Henricy | Memorie van antwoord van R. Vande Casteele en A. Henricy |
A.3.1. Les mémoires des parties font apparaître que des précisions | A.3.1. Uit de memories van de partijen blijkt dat preciseringen nodig |
s'imposent en ce qui concerne la portée de l'entrave mise à l'accès à | zijn met betrekking tot de draagwijdte van de belemmering van |
rechtstoegang tot het Hof van Cassatie zoals daarin is voorzien in het | |
la Cour de cassation, tel que le prévoit l'ancien article 425 du Code | oude artikel 425 van het Wetboek van Strafvordering. De volgende |
d'instruction criminelle. Il se justifie de reformuler comme suit la | herformulering van de vraag is verantwoord : |
question : « L'ancien article 425 du Code d'instruction criminelle viole-t-il les | « Schendt het voormalig art. 425 W.Sv. de art. 10 en 11 van de |
articles 10 et 11 de la Constitution coordonnée, en tant que la partie | Gecoördineerde Grondwet, inzoverre de eisende burgerlijke partij - na |
civile demanderesse - après la sanction, le 6 mai 1997, de la loi | bekrachtiging op 6 mei 1997 van de wet strekkende tot de bespoediging |
visant à accélérer la procédure devant la Cour de cassation - ne peut | van de procedure voor het Hof van Cassatie - een memorie slechts |
valablement introduire un mémoire que par le ministère d'un avocat à | rechtsgeldig kan indienen door tussenkomst van een advocaat bij het |
la Cour de cassation et non par le ministère d'un autre avocat, y | Hof van Cassatie en niet door tussenkomst van een andere advocaat, |
compris l'avocat qui est inscrit au barreau depuis au moins dix ans et | inbegrepen de advocaat die sedert tenminste tien jaar bij de balie is |
l'avocat qui a introduit le pourvoi en cassation, ni à l'intervention | ingeschreven en de advocaat die de voorziening in cassatie heeft |
des demandeurs eux-mêmes ? » | ingediend, noch door de tussenkomst van eisers zelf ? » |
A.3.2. L'existence d'une justification de la différence de traitement | A.3.2. Het bestaan van een verantwoording van een verschil in |
entre plusieurs catégories de personnes doit s'apprécier en tenant | behandeling tussen verschillende categorieën van personen moet worden |
compte du but et des effets de la mesure contestée ainsi que de la | beoordeeld rekening houdend met het doel en de gevolgen van de |
nature des principes en cause. | betwiste maatregel en met de aard van de ter zake geldende beginselen. |
Le Conseil des ministres n'avance aucun objectif éventuel pour | De Ministerraad stelt op generlei wijze een eventuele doelstelling |
justifier l'intervention obligatoire, en matière pénale, d'un avocat à | voorop ter verantwoording van het enkel ten aanzien van de eisende |
la Cour de cassation en ce qui concerne la seule partie civile | burgerlijke partij in strafzaken verplicht optreden van een advocaat |
demanderesse et uniquement au cours de la seconde phase de la | bij het Hof van Cassatie in de enkele tweede fase van de procedure. A |
procédure. Il n'est dès lors a fortiori pas question d'un quelconque | fortiori is er dus geen sprake van enige aanvaardbare doelstelling. |
objectif admissible. La discrimination invoquée est donc réelle. | Bijgevolg is de aangevoerde discriminatie voorhanden. |
Le Conseil des ministres reconnaît par ailleurs que les effets de la | Verder erkent de Ministerraad dat de gevolgen van de beperking |
limitation sont importants puisqu'il écrit que l'obligation pour la | verregaand zijn waar hij schrijft dat de verplichting voor de |
partie civile de faire appel, en matière pénale, à un avocat à la Cour | burgerlijke partij om in strafzaken een beroep te doen op een advocaat |
de cassation n'a été supprimée que parce que l'intervention de | bij het Hof van Cassatie enkel werd afgeschaft, omdat diens |
celui-ci aurait constitué une entrave à l'accès à la Cour de | tussenkomst een belemmering zou vormen voor de toegang tot het Hof van |
cassation. L'entrave mise à l'accès à la justice au cours de la | Cassatie. De belemmering voor de rechtstoegang in de tweede fase heeft |
deuxième phase a un effet tel qu'elle n'est pas admissible en droit. | een zodanig gevolg dat ze rechtens niet aanvaardbaar is. Bijgevolg is |
Par conséquent, la discrimination dénoncée est réelle. | de aangevoerde discriminatie voorhanden. |
Le droit d'être assisté ou d'être représenté par un avocat constitue | Het recht tot bijstand van een advocaat en tot vertegenwoordiging door |
un droit fondamental. Le législateur fédéral ne peut y apporter des | een advocaat is een grondrecht. De federale wetgever vermag hier enkel |
restrictions qu'en tant que soit avancé un objectif clair, | beperkingen aan te brengen in zoverre een duidelijke doelstelling |
indispensable dans une société démocratique pour préserver l'Etat de | wordt vooropgesteld, die volstrekt nodig is in een democratische |
droit. L'intervention éventuelle de l'avocat librement choisi ne peut, | samenleving om de rechtstaat in stand te houden. De mogelijke |
de toute manière, être restreinte en cours de procédure, même pas de | tussenkomst van de vrij gekozen advocaat mag hoe dan ook niet in de |
manière provisoire, en l'espèce durant la deuxième phase. | loop van de procedure worden ingeperkt, zelfs niet op voorlopige |
A.3.3. Il ne découle donc pas automatiquement du fait que l'exception | wijze, in casu in de tweede fase. |
prévue à l'article 478 du Code judiciaire en faveur des avocats à la | A.3.3. Uit het feit dat de uitzondering aangebracht in het artikel 478 |
van het Gerechtelijk Wetboek ten voordele van de advocaten bij het Hof | |
van Cassatie, verantwoord zou zijn in burgerlijke zaken, volgt niet | |
Cour de cassation serait justifiée en matière civile que l'article 425 | meteen dat ook artikel 425 van het Wetboek van Strafvordering |
du Code d'instruction criminelle serait justifié. L'argument de la « | verantwoord zou zijn. Het argument van de « burgerlijke partij » in de |
partie civile » au sens de l'article 478 du Code judiciaire est | zin van artikel 478 van het Gerechtelijk Wetboek gaat des te minder op |
d'autant moins pertinent que la partie civile peut intervenir | daar de burgerlijke partij als verweerder zelf mag optreden om een |
elle-même comme défendeur pour introduire un mémoire en réponse. Cela | memorie van antwoord in te dienen. Dat bevestigt, voor zover nodig, |
confirme, pour autant que de besoin, que l'on a effectivement affaire | dat men zich in strafzaken bevindt. Indien de extensieve interpretatie |
à une matière pénale. Si l'interprétation extensive du Conseil des | van de Ministerraad thans door het Hof van Cassatie zou zijn |
ministres devait être désormais admise par la Cour de cassation, | aangenomen, dan had het Hof van Cassatie noodzakelijkerwijs artikel |
celle-ci aurait dû nécessairement impliquer l'article 478 du Code | 478 van het Gerechtelijk Wetboek in de prejudiciële vraagstelling |
judiciaire dans la question préjudicielle. Or, ce n'est pas le cas. En | betrokken. Dat is evenwel niet het geval. De eisers bevinden zich in |
l'espèce, les demandeurs se situent dans le cadre d'une matière pénale | |
: il ne saurait y avoir aucun doute à ce sujet. Contrairement à ce que | casu in strafzaken : hieromtrent kan geen twijfel bestaan. In |
soutient le Conseil des ministres, il ne semble donc pas souhaitable | tegenstelling met het betoog van de Ministerraad lijkt het bijgevolg |
d'inclure dans l'examen l'ancien article 478 du Code judiciaire. | niet raadzaam het oude artikel 478 van het Gerechtelijk Wetboek bij |
het onderzoek te betrekken. | |
A.3.4. Un critère non pertinent ne saurait justifier une différence de | A.3.4. Een irrelevant criterium kan geen verschil in behandeling |
traitement. Le critère « géographique » est également excessif. Il est | verantwoorden. Het « geografisch » criterium is tevens buitensporig. |
d'autant plus déraisonnable qu'un dépôt personnel au greffe de la Cour | Het is des te onredelijker daar een persoonlijke neerlegging ter |
de cassation par un avocat à la Cour de cassation n'est manifestement | griffie van het Hof van Cassatie door een advocaat bij het Hof van |
pas requis. C'est le facteur qui remet le mémoire au greffe, après | Cassatie kennelijk niet vereist is. Het is de postbode die de memorie |
qu'un avocat ou le demandeur lui-même a expédié cet envoi par pli | aanbiedt ter griffie, nadat een advocaat of de eiser zelf die zending |
recommandé dans un bureau de poste du Royaume. On se rappellera aussi | aangetekend verstuurt in een postkantoor van het Koninkrijk. Men |
que toute partie défenderesse peut introduire elle-même son mémoire en | herinnere zich ook dat elke verwerende partij haar memorie van |
réponse - ou par le ministère de tout avocat - auprès de tout greffe. | antwoord zelf - of door tussenkomst van elke advocaat - mag indienen |
L'argument pris de l'absolue nécessité de ne déposer le mémoire au | bij elke griffie. Het argument ontleend aan de absolute noodzaak om |
greffe de la Cour de cassation que par le ministère obligé d'un avocat | ter griffie van het Hof van Cassatie de memorie enkel neer te leggen |
à la Cour de cassation est totalement défectueux. Le respect du | door de verplichte tussenkomst van een advocaat bij het Hof van |
principe d'égalité exige en l'espèce qu'au cours de la deuxième phase, | Cassatie, faalt volkomen. De inachtneming van het gelijkheidsbeginsel |
les demandeurs soient traités de la même manière que les demandeurs | vergt in casu dat de eisers in de tweede fase op dezelfde wijze worden |
qui se trouvent dans la première ou la troisième phase (à l'audience | behandeld als de eisers in de eerste of in de derde fase (ter openbare |
publique). Les requérants ont affirmé dans leur mémoire qu'ils se trouvaient dans une situation comparable à celle des prévenus et du ministère public. Il faut y ajouter la situation de la partie civile défenderesse. Le principe d'égalité, qui inclut le principe d'égalité des armes, exige que toutes les parties disposent des mêmes possibilités et qu'elles puissent toutes conserver leur avocat librement choisi - voire elles-mêmes - depuis le pourvoi jusqu'à l'audience publique. Il y a discrimination dans la mesure où au cours de la seconde phase, la partie civile demanderesse doit renoncer à ce droit. | terechtzitting). In hun memorie hebben de verzoekers gesteld dat ze zich in een situatie bevonden die vergelijkbaar is met die van de beklaagden en van het openbaar ministerie. Hieraan dient men de situatie van de verwerende burgerlijke partij toe te voegen. Het gelijkheidsbeginsel, waarin het beginsel van gelijkheid van wapens begrepen is, vergt dat alle partijen over dezelfde mogelijkheden beschikken en dat ze allen hun vrijelijk gekozen advocaat - ja zelfs zichzelf - kunnen behouden, vanaf de voorziening tot de openbare zitting. In zoverre in de tweede fase de eisende burgerlijke partij aan dat recht moet verzaken, is er sprake van een discriminatie. |
A.3.5. Sous l'ancienne réglementation, aucune partie en matière | A.3.5. In de oude regeling was geen enkele partij in strafzaken, ook |
pénale, y compris la victime, n'était obligée de faire appel, au cours | het slachtoffer niet, verplicht om in de eerste fase een beroep te |
de la première phase, à l'intervention d'un avocat à la Cour de | doen op de tussenkomst van een advocaat bij het Hof van Cassatie |
cassation aux fins de présenter ses moyens de cassation. Ces droits | teneinde haar cassatiemiddelen naar voren te brengen. Die grondrechten |
fondamentaux sont également garantis à l'égard de chaque partie durant | worden ten aanzien van elke partij ook gewaarborgd tijdens de derde |
la troisième phase. La nouvelle modification législative concerne donc | fase. De nieuwe wetswijziging betreft dus enkel de tweede fase, |
exclusivement la seconde phase, toute entrave dans le choix du conseil | waarbij thans elke belemmering in de keuze van raadsman ten aanzien |
étant désormais supprimée à l'égard de la victime. | van het slachtoffer wordt opgeheven. |
Il est généralement admis que même si un texte législatif n'était pas | Algemeen geldt dat al zou een wettekst ab initio niet meteen |
discriminatoire ab initio, il pourrait le devenir au fil du temps. La | discriminerend zijn, hij na verloop van tijd discriminerend kan |
question est alors de savoir à partir de quel moment cette | worden. De vraag rijst dan vanaf welk ogenblik die discriminatie |
discrimination peut être retenue en droit. La nouvelle loi n'a été | rechtens in aanmerking kan worden genomen. De nieuwe wet werd pas |
adoptée que le 6 mai 1997. Or, le projet de loi avait déjà été déposé | aangenomen op 6 mei 1997. Evenwel werd het wetsontwerp reeds ingediend |
en 1996. A partir de 1996, l'entrave grave et déraisonnable en matière | in 1996. Vanaf 1996 staat de ernstige en onredelijke belemmering |
de libre choix d'un conseil est incontestablement établie. Le pourvoi | inzake de vrije keuze van raadsman ontegensprekelijk vast. Het door de |
en cassation formé par les demandeurs a été introduit après la | eisers ingestelde cassatieberoep werd ingediend na de bekrachtiging |
sanction de la modification législative, mais avant la publication de | van de wetswijziging, doch vóór de bekendmaking van de wijzigingswet. |
la loi modificative. En effet, le pouvoir exécutif a tardé à publier | De uitvoerende macht heeft immers getalmd met de publicatie van de |
la loi. Dans ces conditions, il peut certainement être conclu que le | wet. In zulke omstandigheden kan zeker worden besloten dat minstens op |
11 juin 1997 au moins, date d'introduction du pourvoi, l'ancien | datum van 11 juni 1997, de datum van indiening van de voorziening, het |
article 425 du Code d'instruction criminelle était déjà inconstitutionnel. Depuis l'arrêt Vermeulen de la Cour européenne des droits de l'homme du 20 février 1996, toutes les parties ont un droit de réplique aux conclusions du ministère public. Ce droit essentiel peut être exercé par toutes les parties elles-mêmes et par tout avocat. Le législateur n'a pas décidé de modifier cette règle de droit. Il est a fortiori d'autant plus déraisonnable, en 1997, que la partie civile demanderesse soit la seule à ne pouvoir intervenir durant la deuxième phase par le ministère d'un avocat librement choisi, alors qu'elle a conservé ce droit dans la troisième phase. | oude artikel 425 van het Wetboek van Strafvordering reeds ongrondwettig was. Sinds het arrest Vermeulen van 20 februari 1996 van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens hebben alle partijen recht van repliek op de conclusies van het openbaar ministerie. Dat wezenlijke recht kan worden uitgeoefend door alle partijen zelf en door elke advocaat. De wetgever heeft niet besloten tot een wijziging van die rechtsregel. Het is in 1997 des te onredelijker dat enkel de eisende burgerlijke partij in de tweede fase niet mag optreden door tussenkomst van een vrijelijk gekozen advocaat, terwijl ze dat recht behouden heeft in de derde fase. |
- B - | - B - |
B.1. Il appert de la décision de renvoi que la question préjudicielle | B.1. Uit de verwijzingsbeslissing blijkt dat de prejudiciële vraag |
porte sur la deuxième phrase de l'article 425 du Code d'instruction | |
criminelle, supprimée dans l'intervalle par l'article 26 de la loi du | betrekking heeft op de inmiddels bij artikel 26 van de wet van 6 mei |
6 mai 1997 visant à accélérer la procédure devant la Cour de cassation | 1997 strekkende tot de bespoediging van de procedure voor het Hof van |
(Moniteur belge du 25 juin 1997). Cette disposition est, selon la | Cassatie (Belgisch Staatsblad van 25 juni 1997) opgeheven tweede zin |
van artikel 425 van het Wetboek van Strafvordering. Die bepaling vindt | |
décision de renvoi, applicable à l'affaire pendante devant la Cour de | blijkens de verwijzingsbeslissing toepassing op de voor het Hof van |
cassation. | Cassatie hangende zaak. |
L'article 425 disposait, avant la loi du 6 mai 1997 : | Dat artikel 425 luidde vóór de wet van 6 mei 1997 : |
« Les demandeurs pourront aussi transmettre directement leurs mémoires | « De eisers kunnen hun memories en stukken ook rechtstreeks aan de |
et pièces au greffe de la Cour de cassation. Néanmoins, la partie | griffie van het Hof van Cassatie doen toekomen. De burgerlijke partij |
civile ne pourra y déposer de mémoire sans le ministère d'un avocat à | kan er evenwel geen memorie indienen dan door tussenkomst van een |
la Cour de cassation. » | advocaat bij het Hof van Cassatie. » |
B.2. Selon l'article 417 du Code d'instruction criminelle, le recours | B.2. Cassatieberoep in strafzaken wordt luidens artikel 417 van het |
en cassation en matière répressive est formé par une déclaration, dont | Wetboek van Strafvordering gedaan door een verklaring, waarvan akte |
il est dressé acte, faite au greffier de la juridiction qui a pris la | wordt opgemaakt, op de griffie van het gerecht dat de bestreden |
décision attaquée. Cette déclaration, qui doit être faite dans les | uitspraak deed. Die verklaring, die moet worden gedaan binnen vijftien |
quinze jours francs après le prononcé (article 373 du Code | vrije dagen na de uitspraak (artikel 373 van het Wetboek van |
d'instruction criminelle), doit indiquer avec précision contre quelle | Strafvordering), moet nauwkeurig aangeven tegen welke beslissing men |
décision le pourvoi est formé et peut être faite par la partie même ou | zich voorziet, en kan door de partij zelf of door een advocaat worden |
par avocat. | gedaan. |
Les moyens de cassation peuvent en premier lieu être présentés dans | Cassatiemiddelen kunnen in de eerste plaats worden aangevoerd door het |
une requête déposée, dans les quinze jours suivant la déclaration | indienen van een verzoekschrift op de griffie van het gerecht dat de |
précitée, au greffe de la juridiction qui a pris la décision attaquée | bestreden beslissing heeft gewezen, binnen vijftien dagen volgend op |
(article 422 du Code d'instruction criminelle). Dans ce cas, le | de voormelde verklaring (artikel 422 van het Wetboek van |
ministère d'un avocat à la Cour de cassation n'est requis pour aucune | Strafvordering). Voor geen enkele partij is alsdan de tussenkomst van |
een advocaat bij het Hof van Cassatie vereist, ook niet voor de | |
des parties, pas même pour la partie civile (Cass., 21 janvier 1981, | burgerlijke partij (Cass., 21 januari 1981, Arr. Cass., 1980-1981, |
Pas., 1981, 535). | 553). |
Celui qui a laissé passer l'occasion de déposer une requête au greffe | Wie de gelegenheid laat voorbijgaan om een verzoekschrift neer te |
du tribunal ou de la cour qui aura rendu l'arrêt ou le jugement | leggen op de griffie van de rechtbank die of het hof dat de bestreden |
beslissing heeft gewezen, krijgt een tweede kans om zijn middelen ter | |
attaqué reçoit une deuxième chance de faire connaître ses moyens, en | kennis te brengen, namelijk door een memorie in te dienen op de |
remettant un mémoire au greffe de la Cour de cassation dans les deux | griffie van het Hof van Cassatie, uiterlijk twee maanden sedert de dag |
mois à dater du jour où la cause a été inscrite au rôle général de la | waarop de zaak op de algemene rol van het Hof is ingeschreven (artikel |
Cour (article 420bis, alinéa 2, du Code d'instruction criminelle) et, | 420bis, tweede lid, van het Wetboek van Strafvordering) en, mocht die |
pour autant que ce délai ne soit pas encore expiré, au moins huit | termijn nog lopen, ten minste acht dagen vóór de terechtzitting |
jours avant l'audience (article 420bis, alinéa 1er, du Code | (artikel 420bis, eerste lid, van het Wetboek van Strafvordering). De |
d'instruction criminelle). Toutefois, en application de la disposition | burgerlijke partij kon evenwel met toepassing van de in het geding |
litigieuse, la partie civile ne pouvait déposer un mémoire, en tant | zijnde bepaling als eiseres in cassatie geen memorie neerleggen zonder |
que demanderesse en cassation, sans le ministère d'un avocat à la Cour | tussenkomst van een advocaat bij het Hof van Cassatie. |
de cassation. B.3. C'est donc exclusivement dans cette seconde phase qu'existait la | B.3. Het door eisers in cassatie gekritiseerde verschil in behandeling |
différence de traitement critiquée par les demandeurs en cassation, en | wat het aanbrengen van cassatiemiddelen betreft, tussen de burgerlijke |
ce qui concerne la communication des moyens de cassation, entre la | partij die optreedt als eiseres in cassatie, en andere partijen, |
partie civile qui agit en tant que demanderesse en cassation et les | inzonderheid de veroordeelde en het openbaar ministerie, bestond |
autres parties, en particulier le condamné et le ministère public. | derhalve uitsluitend in die tweede fase. |
B.4. Le pourvoi en cassation est une voie de recours extraordinaire | B.4. Het cassatieberoep is een buitengewoon rechtsmiddel waardoor een |
permettant à une partie de demander l'annulation, pour contravention à la loi ou pour violation des formes, soit substantielles, soit prescrites à peine de nullité, de décisions rendues en dernier ressort. Le droit à un procès équitable, en particulier le principe de l'égalité des armes, implique que le législateur, lorsqu'il prévoit l'usage de voies de recours extraordinaires, respecte le principe d'égalité dans l'élaboration détaillée de celles-ci. Le principe d'égalité ne postule toutefois pas que le législateur, lorsqu'il définit les modalités, doive traiter sur le même pied les diverses parties concernées par une affaire pénale, compte tenu notamment des intérêts distincts que ces parties défendent. Il est seulement requis que ces modalités n'aient pas pour effet que la possibilité de se | partij in de mogelijkheid wordt gesteld om, wegens schending van de wet of wegens verzuim van substantiële of op straffe van nietigheid voorgeschreven vormen, de vernietiging te vragen van een beslissing gewezen in laatste aanleg. Het recht op een eerlijk proces, meer bepaald het beginsel van gelijkheid van wapens, houdt in dat de wetgever, wanneer hij in de mogelijkheid van aanwending van buitengewone rechtsmiddelen voorziet, bij de nadere uitwerking ervan het gelijkheidsbeginsel moet respecteren. Het gelijkheidsbeginsel impliceert evenwel niet dat de wetgever bij het bepalen van de modaliteiten de verschillende bij een strafzaak betrokken partijen, mede gelet op de onderscheiden belangen die zij behartigen, op dezelfde voet moet behandelen. Er is enkel vereist dat die modaliteiten niet leiden tot een discriminerende |
pourvoir en cassation, que la loi donne aux parties, soit limitée de | beperking van de bij de wet aan de partijen toegekende mogelijkheid om |
manière discriminatoire. | cassatieberoep in te stellen. |
B.5. En l'espèce, il convient d'observer qu'il existe des différences | B.5. Te dezen moet worden vastgesteld dat er tussen cassatieberoepen |
entre les pourvois en cassation pris par le prévenu, par le ministère | ingesteld door de beklaagde, het openbaar ministerie en de burgerlijke |
public ou par la partie civile. | partij verschillen bestaan. |
Le prévenu, qui agit dans son propre intérêt, peut se pourvoir en | De beklaagde, die optreedt in het eigen belang, kan zich in cassatie |
cassation contre les décisions qui le concernent, tant sur le plan | voorzien tegen de beslissingen die hem aanbelangen, zowel op |
pénal que sur le plan civil. Le ministère public, qui agit dans | strafrechtelijk als op burgerlijk gebied. Het openbaar ministerie, dat |
l'intérêt général, ne peut en règle se pourvoir en cassation contre la décision sur le plan civil, mais exclusivement sur le plan pénal. La partie civile, qui agit dans son propre intérêt, ne peut se pourvoir en cassation qu'à l'égard des dispositions relatives à ses intérêts civils; elle ne peut se pourvoir contre la décision sur le plan pénal, sauf si elle est condamnée aux dépens de l'action publique. Alors que sur le plan pénal, la Cour de cassation soulève des moyens d'office, parce que l'action publique concerne l'intérêt général, il n'en va pas de même sur le plan civil, étant donné que ce sont des intérêts privés qui sont en cause. | optreedt in het algemeen belang, beschikt in de regel over geen cassatieberoep tegen de beslissing op burgerlijk gebied, enkel op strafrechtelijk gebied. De burgerlijke partij, die optreedt in het eigen belang, kan de eis tot cassatie enkel instellen ten opzichte van de beschikkingen betreffende haar burgerlijke belangen; zij kan zich niet voorzien tegen de beslissing op strafgebied, behoudens wanneer ze tot de kosten van de strafvordering veroordeeld is. Terwijl het Hof van Cassatie op strafgebied, omdat de publieke vordering het algemeen belang betreft, ambtshalve middelen aanvoert, is zulks niet het geval op burgerlijk vlak, nu het private belangen betreft. |
B.6. Compte tenu du caractère extraordinaire de cette voie de recours, | B.6. Gezien het buitengewone karakter van het rechtsmiddel, de |
des intérêts distincts des différentes parties au procès pénal, de la | onderscheiden belangen van de verschillende bij het strafproces |
portée variable de leurs pourvois en cassation et des effets | betrokken partijen, de verschillende draagwijdte van de door hen |
différents qui sont attachés à la cassation que ces parties obtiennent éventuellement, le fait qu'une partie civile ait dû, comme dans la procédure de cassation en matière civile mais contrairement à d'autres parties à la cause pénale, faire appel à un avocat à la Cour de cassation pour introduire un mémoire ne saurait raisonnablement être considéré comme une restriction disproportionnée des droits de cette partie. Il en est d'autant plus ainsi qu'elle jouissait, contrairement aux autres demandeurs en cassation en matière civile, de l'avantage de pouvoir articuler des moyens dans une requête déposée au greffe de la juridiction d'appel et ce, si elle le souhaitait, avec l'assistance d'un avocat ne devant pas avoir la qualité d'avocat à la Cour de cassation. | ingestelde cassatieberoepen en de verschillende gevolgen van de door hen in voorkomend geval verkregen cassatie, kan het feit dat een burgerlijke partij, naar het voorbeeld van de cassatieprocedure in burgerlijke zaken doch in tegenstelling tot andere partijen betrokken in de strafzaak, voor het indienen van een memorie een beroep moest doen op een advocaat bij het Hof van Cassatie, redelijkerwijs niet worden geacht haar rechten op onevenredige wijze te beperken. Dat is des te meer het geval nu zij, in tegenstelling tot de andere eisers in cassatie in civiele zaken, het voordeel genoot middelen te kunnen aanvoeren in een verzoekschrift neergelegd ter griffie van het gerecht in hoger beroep en dit, zo zij dit wenste, met de bijstand van een advocaat die niet de hoedanigheid van advocaat bij het Hof van Cassatie moest hebben. |
B.7. Le fait que le législateur, poursuivant de nouveaux objectifs | B.7. Het feit dat de wetgever, vanwege nieuwe beleidsinzichten, een |
politiques, a mis fin à la différence de traitement critiquée ne | einde gesteld heeft aan het gekritiseerde verschil in behandeling, |
conduit pas à une autre conclusion, même à l'égard de pourvois qui | leidt niet tot een andere conclusie, ook niet ten aanzien van |
auraient été introduits après la sanction et la promulgation de la loi | voorzieningen die zouden zijn ingediend na de bekrachtiging en |
modificative, mais avant la publication et l'entrée en vigueur de | afkondiging van de wijzigende wet, doch vóór de bekendmaking en |
celle-ci. | inwerkingtreding ervan. |
Par ces motifs, | Om die redenen, |
la Cour | het Hof |
dit pour droit : | zegt voor recht : |
L'article 425 du Code d'instruction criminelle, tel qu'il était | Artikel 425 van het Wetboek van Strafvordering, zoals het luidde vóór |
libellé avant sa modification par l'article 26 de la loi du 6 mai 1997 | de wijziging ervan door artikel 26 van de wet van 6 mei 1997 |
visant à accélérer la procédure devant la Cour de cassation, ne viole | strekkende tot de bespoediging van de procedure voor het Hof van |
pas les articles 10 et 11 de la Constitution. | Cassatie, schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet. |
Ainsi prononcé en langue néerlandaise et en langue française, | Aldus uitgesproken in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig |
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur | artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het |
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 18 novembre 1998. | Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 18 november 1998. |
Le greffier, | De griffier, |
L. Potoms. | L. Potoms. |
Le président, | De voorzitter, |
L. De Grève. | L. De Grève. |