Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt De La Cour Constitutionelle du --
← Retour vers "Arrêt n° 108/98 du 21 octobre 1998 Numéros du rôle : 1166, 1173, 1174 et 1283 En cause : les questions préjudicielles concernant l'article 57, § 2, de la loi du 8 juillet 1976 organique des centres publics d'aide sociale, d'une part, tel La Cour d'arbitrage, composée des présidents L. De Grève et M. Melchior, et des juges H. Boel, (...)"
Arrêt n° 108/98 du 21 octobre 1998 Numéros du rôle : 1166, 1173, 1174 et 1283 En cause : les questions préjudicielles concernant l'article 57, § 2, de la loi du 8 juillet 1976 organique des centres publics d'aide sociale, d'une part, tel La Cour d'arbitrage, composée des présidents L. De Grève et M. Melchior, et des juges H. Boel, (...) Arrest nr. 108/98 van 21 oktober 1998 Rolnummers 1166, 1173, 1174 en 1283 In zake : de prejudiciële vragen over artikel 57, § 2, van de organieke wet van 8 juli 1976 betreffende de openbare centra voor maatschappelijk welzijn, zoals, ene Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters L. De Grève en M. Melchior, en de rechters H. (...)
COUR D'ARBITRAGE ARBITRAGEHOF
Arrêt n° 108/98 du 21 octobre 1998 Arrest nr. 108/98 van 21 oktober 1998
Numéros du rôle : 1166, 1173, 1174 et 1283 Rolnummers 1166, 1173, 1174 en 1283
En cause : les questions préjudicielles concernant l'article 57, § 2, In zake : de prejudiciële vragen over artikel 57, § 2, van de
de la loi du 8 juillet 1976 organique des centres publics d'aide organieke wet van 8 juli 1976 betreffende de openbare centra voor
sociale, d'une part, tel qu'il a été inséré par la loi du 30 décembre maatschappelijk welzijn, zoals, enerzijds, ingevoegd bij de wet van 30
1992 et, d'autre part, tel qu'il a été modifié par l'article 65 de la december 1992 en, anderzijds, gewijzigd bij artikel 65 van de wet van
loi du 15 juillet 1996, posées par la Cour du travail d'Anvers, par la 15 juli 1996, gesteld door het Arbeidshof te Antwerpen, door het
Cour du travail de Bruxelles et par le Tribunal du travail de Gand. Arbeidshof te Brussel en door de Arbeidsrechtbank te Gent.
La Cour d'arbitrage, Het Arbitragehof,
composée des présidents L. De Grève et M. Melchior, et des juges H. samengesteld uit de voorzitters L. De Grève en M. Melchior, en de
Boel, L. François, J. Delruelle, G. De Baets et R. Henneuse, assistée rechters H. Boel, L. François, J. Delruelle, G. De Baets en R.
du greffier L. Potoms, présidée par le président L. De Grève, Henneuse, bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter L. De Grève,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet des questions préjudicielles I. Onderwerp van de prejudiciële vragen
a) Par arrêt du 8 octobre 1997 en cause du C.P.A.S. d'Anvers contre A. a) Bij arrest van 8 oktober 1997 in zake het O.C.M.W. van Antwerpen
Eke, dont l'expédition est parvenue au greffe le 16 octobre 1997, la tegen A. Eke, waarvan de expeditie ter griffie is ingekomen op 16
Cour du travail d'Anvers a posé la question préjudicielle suivante : oktober 1997, heeft het Arbeidshof te Antwerpen de volgende prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 57, § 2, de la loi du 8 juillet 1976 organique des centres « Schendt artikel 57, § 2, van de organieke wet van 8 juli 1976
publics d'aide sociale (modifié et remplacé par l'article 65 de la loi betreffende de openbare centra voor maatschappelijk welzijn (zoals
du 15 juillet 1996, Moniteur belge du 5 octobre 1996) viole-t-il les gewijzigd en vervangen door artikel 65 van de wet van 15 juli 1996,
articles 10 et/ou 11 de la Constitution, juncto l'article 23 de la Belgisch Staatsblad, 5 oktober 1996) de artikelen 10 en/of 11 van de
Constitution, l'article 191 de la Constitution, l'article 11.1 du Grondwet, juncto artikel 23 van de Grondwet, artikel 191 van de
Pacte international relatif aux droits économiques, sociaux et Grondwet, artikel 11.1 van het Internationaal Verdrag betreffende de
culturels ainsi que l'article 13 de la Convention européenne de Economische, Sociale en Culturele Rechten, en artikel 13 van het
sauvegarde des droits de l'homme et des libertés fondamentales, plus Europees Verdrag betreffende de Rechten van de Mens en de fundamentele
vrijheden, meer bepaald waar het een verschil in behandeling instelt
précisément en ce qu'il instaure et entraîne une différence de en teweegbrengt wat betreft het recht op maatschappelijke
traitement pour ce qui concerne le droit à l'aide sociale entre, d'une dienstverlening ten opzichte van, enerzijds, de vreemdelingen die
part, les étrangers qui séjournent illégalement dans le Royaume et illegaal in het Rijk verblijven, en meer bepaald de afgewezen
plus précisément les demandeurs d'asile déboutés auxquels un ordre asielaanvragers aan wie een uitvoerbaar bevel om het grondgebied te
exécutoire de quitter le territoire a été signifié et plus verlaten werd betekend, meer bepaald de afgewezen asielaanvragers die
spécialement les demandeurs d'asile déboutés qui ont introduit un tegen het uitvoerbaar bevel het grondgebied te verlaten een beroep tot
recours en suspension et/ou en annulation contre l'ordre exécutoire de schorsing en/of nietigverklaring hebben ingesteld waarover geen
quitter le territoire au sujet duquel il n'a pas été statué de manière definitieve uitspraak werd gedaan, en, anderzijds, de andere
définitive et, d'autre part, les autres étrangers ? » vreemdelingen ? »
Cette affaire est inscrite sous le numéro 1166 du rôle de la Cour. Die zaak is ingeschreven onder het nummer 1166 van de rol van het Hof.
b) Par arrêts du 8 octobre 1997, respectivement en cause du C.P.A.S. b) Bij arresten van 8 oktober 1997, respectievelijk in zake het
de Nivelles contre C. Kokou Comlan et du C.P.A.S. de Jette contre M. O.C.M.W. van Nijvel tegen C. Kokou Comlan en het O.C.M.W. van Jette
Aziz, dont les expéditions sont parvenues au greffe le 21 octobre tegen M. Aziz, waarvan de expedities ter griffie zijn ingekomen op 21
1997, la Cour du travail de Bruxelles a posé les questions oktober 1997, heeft het Arbeidshof te Brussel de volgende prejudiciële
préjudicielles suivantes : vragen gesteld :
« 1. L'article 57, § 2, de la loi du 8 juillet 1976 organique des « 1. Schendt artikel 57, § 2, van de organieke wet van 8 juli 1976
centres publics d'aide sociale, inséré par la loi du 30 décembre 1992, betreffende de openbare centra voor maatschappelijk welzijn, ingevoegd
viole-t-il les articles 10, 11, 23 et 191 de la Constitution bij de wet van 30 december 1992, de artikelen 10, 11, 23 en 191 van de
coordonnée du 17 février 1994 en tant qu'il établit - dans la op 17 februari 1994 gecoördineerde Grondwet, in zoverre het - in de
jurisprudence de la Cour de cassation - une distinction quant à rechtspraak van het Hof van Cassatie - met betrekking tot de
l'octroi de l'aide sociale entre, d'une part, les Belges et les toekenning van de maatschappelijke dienstverlening een onderscheid
étrangers séjournant légalement dans le pays et, d'autre part, les invoert tussen de Belgen en de vreemdelingen die legaal in het land
étrangers en séjour illégal et les demandeurs d'asile auxquels un verblijven, enerzijds, en de vreemdelingen die illegaal in het land
ordre " définitif " de quitter le territoire a été notifié, même si verblijven en de asielzoekers aan wie een ' definitief ' bevel om het
grondgebied te verlaten werd betekend, anderzijds, zelfs als tegen dat
toutes les voies de recours (y compris les recours non suspensifs) bevel nog niet alle rechtsmiddelen (met inbegrip van de
contre cet ordre n'ont pas encore été épuisées ? niet-opschortende beroepen) zijn uitgeput ?
2. L'article 65 de la loi du 15 juillet 1996, qui modifie l'article 2. Schendt artikel 65 van de wet van 15 juli 1996, dat artikel 57, §
57, § 2, de la loi du 8 juillet 1976 organique des centres publics 2, van de organieke wet van 8 juli 1976 betreffende de openbare centra
d'aide sociale, viole-t-il les articles 10, 11, 23 et 191 de la voor maatschappelijk welzijn wijzigt, de artikelen 10, 11, 23 en 191
Constitution coordonnée du 17 février 1994 en tant qu'il établit une van de op 17 februari 1994 gecoördineerde Grondwet, in zoverre het met
distinction quant à l'octroi de l'aide sociale entre, d'une part, les betrekking tot de toekenning van de maatschappelijke dienstverlening
Belges et les étrangers séjournant légalement dans le pays et, d'autre een onderscheid invoert tussen de Belgen en de vreemdelingen die
part, les étrangers en séjour illégal et les demandeurs d'asile legaal in het land verblijven, enerzijds, en de vreemdelingen die
auxquels un ordre exécutoire de quitter le territoire a été notifié ? illegaal in het land verblijven en de asielzoekers aan wie een
uitvoerbaar bevel om het grondgebied te verlaten werd betekend,
» anderzijds ? »
Ces affaires sont inscrites respectivement sous les numéros 1173 et Die zaken zijn ingeschreven respectievelijk onder de nummers 1173 en
1174 du rôle de la Cour. 1174 van de rol van het Hof.
c) Par jugement du 16 janvier 1998 en cause de B. Diabate contre le c) Bij vonnis van 16 januari 1998 in zake B. Diabate tegen het
O.C.M.W. van Nevele, waarvan de expeditie ter griffie is ingekomen op
C.P.A.S. de Nevele, dont l'expédition est parvenue au greffe le 26 26 januari 1998, heeft de Arbeidsrechtbank te Gent de volgende
janvier 1998, le Tribunal du travail de Gand a posé la question
préjudicielle suivante : prejudiciële vraag gesteld :
« La réglementation légale fixée à l'article 57, § 2, de la loi sur « Vormt de wettelijke regeling, zoals vastgesteld in het artikel 57, §
les C.P.A.S. du 8 juillet 1976 et modifiée par l'article 65 de la loi 2, van de O.C.M.W.-wet van 8 juli 1976 en gewijzigd door artikel 65
du 15 juillet 1996 constitue-t-elle une violation des principes van de wet van 15 juli 1996, een schending van het gelijkheids- en
d'égalité et de non-discrimination contenus aux articles 10 et 11 de discriminatiebeginsel vervat in de artikelen 10 en 11 van de Grondwet
la Constitution, lus conjointement avec l'article 23 de la in samenhang met artikel 23 van de Grondwet, artikel 11.1 van het
Constitution, l'article 11.1 du Pacte international relatif aux droits Internationale Verdrag inzake economische, sociale en culturele
économiques, sociaux et culturels et l'article 3 de la Convention de rechten en artikel 3 van het Verdrag tot bescherming van de rechten
sauvegarde des droits de l'homme et des libertés fondamentales, en ce que l'article 57, § 2, instaure une différence de traitement non justifiée pour ce qui concerne le droit à l'aide sociale à l'égard, d'une part, des Belges et des étrangers qui séjournent légalement dans le Royaume et, d'autre part, des étrangers dont la demande d'asile a été rejetée et auxquels un ordre exécutoire de quitter le territoire a été signifié, et, par ailleurs, à l'égard, d'une part, des étrangers auxquels un ordre exécutoire de quitter le territoire a été signifié et qui peuvent être reconduits dans leur pays d'origine et, d'autre part, les étrangers auxquels un ordre exécutoire a été signifié et qui ne peuvent être reconduits dans leur pays d'origine, vu la situation van de mens en de fundamentele vrijheden, doordat het artikel 57, § 2, een niet verantwoord verschil in behandeling instelt wat betreft het recht op maatschappelijke dienstverlening ten opzichte van, enerzijds, Belgen en vreemdelingen die legaal in het Rijk verblijven en, anderzijds, vreemdelingen wier asielaanvraag werd afgewezen en aan wie een uitvoerbaar bevel om het grondgebied te verlaten is betekend, en vervolgens ten opzichte van, enerzijds, vreemdelingen aan wie een uitvoerbaar bevel is betekend om het grondgebied te verlaten en welke kunnen teruggeleid worden naar hun land van oorsprong en, anderzijds, vreemdelingen aan wie een uitvoerbaar bevel is betekend en die niet kunnen worden teruggeleid naar hun land van herkomst, gelet op de
dangereuse qui y règne ? » gevaarlijke plaatselijke toestand aldaar ? »
Cette affaire est inscrite sous le numéro 1283 du rôle de la Cour. Die zaak is ingeschreven onder het nummer 1283 van de rol van het Hof.
II. Les faits et les procédures antérieures II. De feiten en de rechtspleging in de bodemgeschillen
L'affaire portant le numéro 1166 du rôle De zaak met rolnummer 1166
A. Eke est arrivé en Belgique le 9 avril 1993 et a introduit une A. Eke kwam op 9 april 1993 in België aan en diende een aanvraag in om
demande visant à être reconnu comme réfugié. Suite à une procédure erkenning als vluchteling. Na een procedure voor de
devant le Commissaire général aux réfugiés et aux apatrides et la Commissaris-generaal voor de vluchtelingen en de staatlozen en de
Commission permanente de recours des réfugiés, cette reconnaissance Vaste Beroepscommissie voor vluchtelingen werd hem op 23 januari 1996
lui fut refusée le 23 janvier 1996. Le fait que l'ordre de quitter le die erkenning geweigerd. Over het feit of het bevel om het grondgebied
territoire lui ait été signifié est contesté. te verlaten hem werd betekend, bestaat betwisting.
Le 29 mars 1996, A. Eke a adressé une demande au bourgmestre de la Op 29 maart 1996 richtte A. Eke een verzoek aan de burgemeester van de
ville d'Anvers visant à obtenir, par application de l'article 9, stad Antwerpen om met toepassing van artikel 9, derde lid, van de
alinéa 3, de la loi relative aux étrangers, un permis de séjour en vreemdelingenwet machtiging tot verblijf in België te verkrijgen op
Belgique pour raisons humanitaires. grond van humanitaire redenen.
Le 22 mai 1996, le centre public d'aide sociale d'Anvers a décidé de Op 22 mei 1996 besliste het openbaar centrum voor maatschappelijk
ne pas accorder d'aide financière durant la période comprise entre mai
1996 et novembre 1996 parce que A. Eke ne disposait pas de documents welzijn te Antwerpen om van mei 1996 tot november 1996 geen financiële
dienstverlening aan A. Eke toe te kennen omdat hij niet over geldige
de séjour valables. verblijfsdocumenten beschikte.
Le 26 juin 1996, l'Office des étrangers du ministère de l'Intérieur Op 26 juni 1996 deelt de Dienst Vreemdelingenzaken van het Ministerie
fait savoir à A. Eke que sa deuxième demande d'asile ne peut être van Binnenlandse Zaken aan A. Eke mee dat zijn tweede asielaanvraag
prise en compte. Cette notification contient l'ordre de quitter le niet in overweging kan worden genomen. Die kennisgeving bevat het
bevel het grondgebied te verlaten binnen vijf dagen. Tegen die
territoire dans les cinq jours. Le 4 juillet 1996, A. Eke introduit beslissing stelt A. Eke op 4 juli 1996 een vordering tot schorsing van
une demande de suspension et un recours en annulation auprès du tenuitvoerlegging en een beroep tot vernietiging in bij de Raad van
Conseil d'Etat à l'encontre de cette décision. State. Tegen de beslissing van het openbaar centrum voor maatschappelijk
A. Eke interjette appel de la décision du centre public d'aide sociale welzijn tekent A. Eke beroep aan bij de arbeidsrechtbank, die de
auprès du tribunal du travail, qui déclare le recours recevable et vordering ontvankelijk en gegrond verklaart en het openbaar centrum
fondé et qui oblige le centre public d'aide sociale à fournir à voor maatschappelijk welzijn ertoe verplicht opnieuw financiële
nouveau une assistance financière. Le centre public d'aide sociale bijstand te verlenen. Tegen die beslissing gaat het openbaar centrum
interjette appel de cette décision. voor maatschappelijk welzijn in beroep.
Devant la Cour du travail d'Anvers, A. Eke demande de poser à la Cour Voor het Arbeidshof te Antwerpen verzoekt A. Eke het Arbitragehof een
d'arbitrage une question préjudicielle concernant l'article 57, § 2,
de la loi du 8 juillet 1976, relatif à l'aide sociale. prejudiciële vraag te stellen over artikel 57, § 2, van de wet van 8
Selon A. Eke, cette disposition, tant dans sa version antérieure que juli 1976, dat betrekking heeft op de maatschappelijke dienstverlening.
dans sa version postérieure à l'entrée en vigueur de l'article 65 de Volgens A. Eke is die bepaling zowel vóór als na de inwerkingtreding
la loi du 15 juillet 1996, est contraire à l'article 1er et à van artikel 65 van de wet van 15 juli 1996 strijdig met artikel 1 en
l'article 57, § 1er, de cette même loi, à l'article 2, § 5, de la loi artikel 57, § 1, van dezelfde wet, met artikel 2, § 5, van de wet van
du 2 avril 1965 et aux articles 10, 11 et 23 de la Constitution. 2 april 1965 en met de artikelen 10, 11 en 23 van de Grondwet.
Dans sa décision de renvoi, la Cour du travail considère que pour la Het Arbeidshof stelt in zijn verwijzingsbeslissing dat voor de
période litigieuse du 1er mai 1996 au 1er juillet 1996, pour laquelle betwiste periode van 1 mei 1996 tot 1 juli 1996, waarvoor niet bewezen
il n'est pas prouvé qu'un ordre définitif a été signifié à A. Eke, et wordt dat een definitief bevel was betekend aan A. Eke, en voor de
pour la deuxième période du 2 juillet 1996 au 10 janvier 1997, avant tweede periode van 2 juli 1996 tot 10 januari 1997, vooraleer de
que le nouveau texte de l'article 57, § 2, soit devenu applicable, la nieuwe tekst van artikel 57, § 2, van toepassing werd, een antwoord op
réponse à la question préjudicielle proposée est sans intérêt. Vu de opgeworpen prejudiciële vraag niet relevant is. Aangezien geen
l'absence de preuve qu'un ordre de quitter le territoire a été bewijs voorligt dat op 19 maart 1996 aan A. Eke een bevel werd
signifié à A. Eke le 19 mars 1996, la décision du 22 mai 1996 devait betekend om het grondgebied te verlaten, diende de beslissing van 22
être annulée à partir du 1er mai 1996 et l'aide sociale devait à mei 1996 vanaf 1 mei 1996 te worden tenietgedaan en diende de
nouveau lui être fournie à partir de cette date, ainsi que le tribunal maatschappelijke dienstverlening hem vanaf die datum opnieuw te worden
du travail l'avait décidé. La Cour du travail renvoie également à verleend, zoals de arbeidsrechtbank heeft beslist. Het Arbeidshof
l'arrêt de la Cour d'arbitrage du 29 juin 1994. Pour ce qui concerne la période prenant cours le 2 juillet 1996, il verwijst ook naar het arrest van het Arbitragehof van 29 juni 1994.
est établi que le 26 juin 1996 A. Eke s'était vu signifier, au sens de Wat de periode vanaf 2 juli 1996 betreft, staat vast dat A. Eke op 26
la jurisprudence de la Cour de cassation et de l'article 57, § 2, de juni 1996, in de zin van de rechtspraak van het Hof van Cassatie en
la loi organique des centres publics d'aide sociale, tel qu'il était van artikel 57, § 2, van de O.C.M.W.-wet, zoals op dat tijdstip van
en vigueur à l'époque, un ordre définitif de quitter le territoire kracht, een definitief bevel om het grondgebied te verlaten binnen
dans les cinq jours, en sorte que sur la base de ce texte, il ne peut vijf dagen werd betekend, zodat hij op grond van die tekst voor de
prétendre à rien d'autre, pour la période allant jusqu'au 10 janvier periode tot 10 januari 1997 geen aanspraak kan maken op andere dan
1997, qu'à une aide médicale urgente. Le fait que son séjour sur le dringende medische hulpverlening. Het feit dat ondertussen zijn
territoire ait été entre-temps toléré n'y change rien. verblijf op het grondgebied gedoogd wordt, verandert hieraan niets.
Etant donné que les exceptions mentionnées à l'article 26, § 2, Vermits de in artikel 26, § 2, laatste lid, van de bijzondere wet van
dernier alinéa, de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour 6 januari 1989 op het Arbitragehof vermelde uitzonderingen niet van
d'arbitrage ne sont pas applicables au litige portant sur la période
prenant cours le 10 janvier 1997, auquel l'article 57, § 2, modifié, toepassing zijn voor de betwisting betreffende de periode vanaf 10
de la loi organique des centres publics d'aide sociale est applicable, januari 1997, waarop het gewijzigde artikel 57, § 2, van de
une question préjudicielle doit être posée à ce sujet. O.C.M.W.-wet van toepassing is, dient daarover een prejudiciële vraag
Les affaires portant les numéros 1173 et 1174 du rôle te worden gesteld. De zaken met rolnummers 1173 en 1174
Il se déduit des données contenues dans la décision de renvoi dans
l'affaire portant le numéro 1173 du rôle qu'un ordre de quitter le Uit de gegevens die de verwijzingsbeslissing in de zaak met rolnummer
territoire a été signifié à C. Kokou Comlan le 24 mars 1994, ordre contre lequel ce dernier a introduit un recours auprès du Commissaire général aux réfugiés et aux apatrides, qui a confirmé le refus de séjour en date du 10 juin 1994. L'intéressé a introduit un recours non suspensif contre cette décision auprès du Conseil d'Etat. Par jugement du tribunal du travail du 14 mars 1995, le droit à l'aide sociale de l'intéressé a été rétabli. Le centre public d'aide sociale a interjeté appel de cette décision. Devant la Cour du travail de Bruxelles, il apparaît qu'il y a 1173 bevat, kan worden afgeleid dat aan C. Kokou Comlan op 24 maart 1994 een bevel werd betekend om het grondgebied te verlaten, waartegen hij beroep heeft ingesteld bij de Commissaris-generaal voor de vluchtelingen en de staatlozen, die op 10 juni 1994 de weigering van verblijf heeft bevestigd. Tegen die beslissing heeft hij een niet-opschortend beroep ingesteld voor de Raad van State. Bij vonnis van de arbeidsrechtbank van 14 maart 1995 werd het recht op maatschappelijke dienstverlening van de betrokkene hersteld. Tegen die beslissing heeft het openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn beroep aangetekend. Voor het Arbeidshof te Brussel blijkt dat er geen eensgezindheid
dissension entre les parties concernant l'interprétation de la notion tussen de partijen bestaat over de interpretatie van het begrip «
d'« ordre définitif de quitter le territoire ». definitief bevel om het grondgebied te verlaten ».
La décision de renvoi dans l'affaire portant le numéro 1174 du rôle Uit de verwijzingsbeslissing in de zaak met rolnummer 1174 blijkt dat
fait ressortir que M. Aziz, candidate réfugiée et de nationalité M. Aziz kandidaat-vluchteling is en de Syrische nationaliteit heeft.
syrienne, a été secourue par le centre public d'aide sociale de Jette Zij bleek te worden geholpen door het openbaar centrum voor
à partir de mai 1995 et cela, sous forme d'une aide pécuniaire de plus maatschappelijk welzijn van Jette, vanaf mei 1995, en dit in de vorm
ou moins 20.000 francs par mois, de la couverture des soins van geldelijke hulp van ongeveer 20.000 frank per maand, de betaling
médico-pharmaceutiques et d'une inscription à des cours de français. van medisch-farmaceutische verzorging en een inschrijving voor een
En date du 8 décembre 1995, le comité spécial du service social a cursus Frans.
décidé de ne plus lui accorder l'aide sociale à partir du 1er décembre Op 8 december 1995 heeft het bijzonder comité van de sociale dienst
1995 au motif que l'intéressée séjournait illégalement dans notre beslist haar vanaf 1 december 1995 niet langer die hulp te verlenen
pays, c'est-à-dire après s'être vu notifier un ordre exécutoire de omdat de betrokkene illegaal in ons land verbleef nadat haar een
quitter le territoire. uitvoerbaar bevel om het grondgebied te verlaten was betekend.
Par jugement du 6 mai 1996, le Tribunal du travail de Bruxelles a Bij vonnis van 6 mei 1996 heeft de Arbeidsrechtbank te Brussel het
condamné le centre public d'aide sociale de Jette à servir à la openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn van Jette ertoe
demanderesse originaire une aide pécuniaire équivalente au minimum de veroordeeld aan de oorspronkelijke eiseres een geldelijke hulp toe te
moyens d'existence au taux isolé, à l'affilier à une mutualité de son kennen die minstens gelijk is aan het bestaansminimum voor
choix et à lui assurer une guidance en vue de trouver un travail alleenstaanden, haar te laten aansluiten bij een ziekenfonds van haar
rémunéré et déclaré en rapport avec ses capacités. keuze en haar te begeleiden om een bezoldigde baan te vinden die
overeenstemt met haar capaciteiten.
Le centre public d'aide sociale demande néanmoins devant la Cour du Het openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn vordert niettemin
travail de Bruxelles la réformation du jugement précité, au seul motif voor het Arbeidshof te Brussel dat het voormelde vonnis wordt
que n'aurait pas été respecté le prescrit de l'article 57, § 2, de la vernietigd omdat het voorschrift van artikel 57, § 2, van de wet van 8
loi du 8 juillet 1976, tel qu'il a été introduit par l'article 151 de juli 1976, zoals ingevoegd bij artikel 151 van de wet van 30 december
la loi du 30 décembre 1992. 1992, niet in acht zou zijn genomen.
La Cour du travail observe dans les deux décisions de renvoi que le Het Arbeidshof merkt in beide verwijzingsbeslissingen op dat het
betwiste recht op maatschappelijke dienstverlening betrekking heeft op
droit contesté à l'aide sociale porte sur une période régie par een periode onder gelding van artikel 57, § 2, van de organieke wet
l'article 57, § 2, de la loi du 8 juillet 1976 organique des centres van 8 juli 1976 betreffende de openbare centra voor maatschappelijk
publics d'aide sociale et sur une période régie par cette même welzijn, en op een periode onder gelding van die bepaling zoals
disposition telle qu'elle a été modifiée par la loi du 15 juillet gewijzigd door de wet van 15 juli 1996, waarbij het woord « definitief
1996, le mot « définitif » ayant été remplacé par le mot « exécutoire » werd vervangen door het woord « uitvoerbaar ». Om die reden beslist
». C'est pour cette raison que la Cour du travail décide de poser deux het Arbeidshof tot het stellen van twee prejudiciële vragen, over de
questions préjudicielles, l'une concernant l'ancienne et l'autre
concernant la nouvelle disposition légale. oude en over de nieuwe wettekst.
En ce qui concerne l'article 57, § 2, de la loi organique des centres Wat artikel 57, § 2, van de O.C.M.W.-wet zoals ingevoegd door de wet
publics d'aide sociale, tel qu'il a été inséré par la loi de 1992, la van 1992 betreft, overweegt het Arbeidshof dat het daarin vervatte
Cour du travail considère que la notion, contenue dans cette begrip « definitief bevel om het grondgebied te verlaten » tot
disposition, d'« ordre définitif de quitter le territoire » a donné uiteenlopende interpretaties in de rechtspraak heeft geleid. Bij
lieu à des interprétations divergentes dans la jurisprudence. Dans des
arrêts du 4 septembre 1995, du 4 décembre 1995, du 7 novembre 1996 et arresten van 4 september 1995, 4 december 1995, 7 november 1996 en 17
du 17 février 1997, la Cour de cassation a estimé que l'ordre est februari 1997 heeft het Hof van Cassatie geoordeeld dat het bevel
définitif lorsqu'il ne peut plus faire l'objet d'un recours suspensif definitief is wanneer tegen dat bevel geen opschortend beroep meer kan
devant une autorité administrative ou devant le Conseil d'Etat. worden ingesteld voor een administratieve overheid of voor de Raad van State.
Selon le juge a quo, ces arrêts n'ont pas mis fin à toutes les Volgens de verwijzende rechter hebben die arresten niet gezorgd voor
contestations juridiques et la question est de savoir si vrede in de rechtswereld en rijst de vraag of de interpretatie van het
l'interprétation de la Cour de cassation, qui va à l'encontre de la Hof van Cassatie die ingaat tegen de meerderheidsstrekking in de
jurisprudence majoritaire qui existait auparavant, est conforme aux rechtspraak die tevoren bestond, in overeenstemming is met de
articles 10 et 11 de la Constitution. La Cour du travail souligne que artikelen 10 en 11 van de Grondwet. Het Arbeidshof wijst erop dat de
la disposition litigieuse a déjà été soumise au contrôle de la Cour betwiste bepaling reeds ter toetsing aan het Arbitragehof werd
d'arbitrage, mais ce pour des motifs étrangers à la présente voorgelegd, doch om redenen die vreemd waren aan de thans voorliggende
problématique, et elle décide de poser une question préjudicielle. problematiek en beslist tot het stellen van een prejudiciële vraag.
En ce qui concerne la modification de l'article 57, § 2, de la loi Met betrekking tot de wijziging van artikel 57, § 2, van de
organique des centres publics d'aide sociale par la loi du 15 juillet O.C.M.W.-wet door de wet van 15 juli 1996 merkt het Arbeidshof op dat
1996, la Cour du travail observe que le but était de restreindre le daarmee beoogd zou worden het asielrecht te beperken. Het Arbeidshof
droit d'asile. La Cour du travail considère que cela a donné lieu à overweegt dat dit geleid heeft tot willekeurige ongelijkheden in de
des inégalités arbitraires dans l'application de la loi et qu'il faut toepassing van de wet, waarvan men zich moet afvragen of ze niet
se demander si elles ne sont pas le fait du texte législatif lui-même. worden veroorzaakt door de tekst van de wet zelf. Het Arbeidshof
La Cour du travail décide pour cette raison de poser une seconde beslist daarom tot het stellen van een tweede prejudiciële vraag.
question préjudicielle.
L'affaire portant le numéro 1283 du rôle De zaak met rolnummer 1283
La partie demanderesse devant le Tribunal du travail, B. Diabate, né à De eiser voor de Arbeidsrechtbank, B. Diabate, geboren in Kabala
Kabala (Sierra Leone), s'est vu refuser le statut de réfugié et a reçu (Sierra Leone) werd bij beslissing van de Dienst Vreemdelingenzaken
l'ordre de quitter le territoire par décision de l'Office des
étrangers du 15 septembre 1995, confirmée par la décision du van 15 september 1995, bevestigd bij beslissing van de
Commissaire général aux réfugiés et aux apatrides du 14 mai 1996. Le centre public d'aide sociale de Nevele, où il réside, lui accorde une aide financière en vue d'un rapatriement volontaire. Le 16 juillet 1996, B. Diabate demande au centre public d'aide sociale de recevoir aussi une aide urgente, laquelle lui est refusée par décision du 17 juillet 1996. Le centre public d'aide sociale lui communique que sa demande d'asile a été déclarée irrecevable, en sorte qu'il est en séjour illégal dans le pays et que le centre public d'aide sociale, Commissaris-generaal voor de vluchtelingen en de staatlozen van 14 mei 1996, het statuut van vluchteling geweigerd en hij kreeg het bevel het grondgebied te verlaten. Van het openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn te Nevele, waar hij verblijft, ontvangt hij financiële steun met het oog op vrijwillige repatriëring. Op 16 juli 1996 verzoekt B. Diabate het openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn bijkomend om dringende steun, die hem bij beslissing van 17 juli 1996 wordt geweigerd. Het openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn deelt hem mee dat zijn asielaanvraag niet ontvankelijk werd verklaard, zodat hij illegaal in het land verblijft, en dat het openbaar centrum voor maatschappelijk
par suite de l'article 57, § 2, de la loi du 8 juillet 1976, peut welzijn ingevolge artikel 57, § 2, van de wet van 8 juli 1976 alleen
uniquement lui accorder une aide s'il consent à un rapatriement steun kan verlenen in geval van bereidheid tot vrijwillige
volontaire et ce pour une période d'un mois au plus après la date du repatriëring en gedurende maximaal één maand na de datum van het
séjour illégal ou, en cas de recours auprès du Conseil d'Etat, lorsque illegaal verblijf of in geval van een beroep bij de Raad van State
le Conseil d'Etat suspend l'ordre de quitter le territoire. wanneer de Raad van State de schorsing uitspreekt van het bevel om het
land te verlaten.
B. Diabate conteste cette décision devant le Tribunal du travail. Il B. Diabate betwist die beslissing bij de Arbeidsrechtbank. Hij voert
soutient avoir introduit auprès du Conseil d'Etat un recours en aan dat hij tegen de afwijzing van zijn asielaanvraag een verzoek tot
annulation et une demande de suspension contre le rejet de sa demande nietigverklaring en schorsing van de tenuitvoerlegging heeft ingesteld
d'asile et que, en attendant l'arrêt, le centre public d'aide sociale bij de Raad van State en dat in afwachting van het arrest het openbaar
est obligé de lui accorder une aide financière tant qu'il n'est pas centrum voor maatschappelijk welzijn verplicht is hem financiële steun
effectivement refoulé. Par décision du juge des référés, le centre te verlenen zolang hij niet effectief is teruggewezen. Bij beslissing
van de rechter in kort geding werd het openbaar centrum voor
public d'aide sociale de Nevele s'est vu contraint, à titre maatschappelijk welzijn van Nevele voorlopig ertoe verplicht met
provisoire, d'accorder une aide financière à partir du 21 mai 1996. ingang van 21 mei 1996 financiële steun te verlenen.
Dans sa décision de renvoi, le Tribunal du travail considère que la In haar verwijzingsbeslissing overweegt de Arbeidsrechtbank dat door
loi du 15 juillet 1996 a introduit la notion d'« ordre exécutoire de de wet van 15 juli 1996 de notie « uitvoerbaar bevel om het
quitter le territoire » dans l'article 57, § 2, de la loi organique des centres publics d'aide sociale. La doctrine, quant à elle, estime qu'un ordre est exécutoire dès qu'il a été signifié et que le délai dont est assorti l'ordre a expiré, même si l'ordre a fait l'objet d'un recours. Il appert de la jurisprudence de la Cour de cassation qu'un recours introduit au Conseil d'Etat contre semblable ordre n'a pas d'effet suspensif. L'introduction d'une demande de suspension auprès du Conseil d'Etat dans le cadre du référé administratif n'a pas davantage effet suspensif. Il ressort en outre de la jurisprudence de la Cour de cassation que l'ordre subsiste, même si aucune mesure effective n'est prise pour donner exécution audit ordre. Le Tribunal se demande si, eu égard à tous ces éléments, il peut encore être question d'un droit fondamental à une vie conforme à la grondgebied te verlaten » werd ingevoegd in artikel 57, § 2, van de O.C.M.W.-wet. In de rechtsleer is daarover gesteld dat een bevel uitvoerbaar is zodra het werd betekend en de termijn die op het bevel staat is verstreken, ook indien tegen het bevel beroep werd ingesteld. Uit de rechtspraak van het Hof van Cassatie blijkt dat een beroep bij de Raad van State tegen een dergelijk bevel geen schorsend karakter heeft. Evenmin heeft het instellen van een vordering tot schorsing voor de Raad van State in het kader van het administratief kort geding schorsende werking. Uit de rechtspraak van het Hof van Cassatie blijkt bovendien dat het bevel blijft bestaan, ook al worden geen effectieve maatregelen genomen om het uit te voeren. De Rechtbank vraagt zich af of er gelet op al die elementen nog sprake kan zijn van het grondrecht op een menswaardig bestaan en of
dignité humaine et si, au contraire, les dispositions de l'article 57, integendeel de bepalingen van artikel 57, § 2, niet een bijkomende
§ 2, n'introduisent pas une condition supplémentaire pour pouvoir voorwaarde introduceren om dit grondrecht te kunnen uitoefenen,
exercer ce droit fondamental, à savoir disposer d'un statut de séjour namelijk het hebben van een geldig verblijfsstatuut, en aldus leiden
valable et n'établissent pas de la sorte un traitement distinct tot een onderscheid in behandeling dat strijdig is met de artikelen 10
contraire aux articles 10 et 11 de la Constitution. Pour ce motif, le en 11 van de Grondwet. Om die reden stelt de Rechtbank het Hof een
Tribunal pose une question préjudicielle à la Cour. prejudiciële vraag.
III. La procédure devant la Cour III. De rechtspleging voor het Hof
a) Les affaires portant les numéros 1166, 1173 et 1174 du rôle a) De zaken met rolnummers 1166, 1173 en 1174
Par ordonnances des 16 et 21 octobre 1997, le président en exercice a Bij beschikkingen van 16 en 21 oktober 1997 heeft de voorzitter in
désigné pour chacune des affaires les juges du siège conformément aux functie voor ieder van de zaken de rechters van de zetel aangewezen
articles 58 et 59 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour overeenkomstig de artikelen 58 en 59 van de bijzondere wet van 6
d'arbitrage. januari 1989 op het Arbitragehof.
Les juges-rapporteurs ont estimé n'y avoir lieu de faire application De rechters-verslaggevers hebben geoordeeld dat er geen aanleiding was
dans les affaires respectives des articles 71 ou 72 de la loi om in de respectieve zaken artikel 71 of 72 van de organieke wet toe
organique. te passen.
Par ordonnance du 28 octobre 1997, la Cour a joint les affaires. Bij beschikking van 28 oktober 1997 heeft het Hof de zaken samengevoegd.
Les décisions de renvoi ont été notifiées conformément à l'article 77 Van de verwijzingsbeslissingen is kennisgegeven overeenkomstig artikel
de la loi organique, par lettres recommandées à la poste le 21 77 van de organieke wet bij op 21 november 1997 ter post aangetekende
novembre 1997; l'ordonnance de jonction a été notifiée par les mêmes brieven; bij dezelfde brieven is kennisgegeven van de beschikking tot
lettres. samenvoeging.
L'avis prescrit par l'article 74 de la loi organique a été publié au Het bij artikel 74 van de organieke wet voorgeschreven bericht is
Moniteur belge du 22 novembre 1997. bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 22 november 1997.
Des mémoires ont été introduits par : Memories zijn ingediend door :
- C. Kokou Comlan, avenue A. Buyl 74, 1050 Bruxelles, par lettre - C. Kokou Comlan, A. Buyllaan 74, 1050 Brussel, bij op 8 december
recommandée à la poste le 8 décembre 1997; 1997 ter post aangetekende brief;
- le Conseil des ministres, rue de la Loi 16, 1000 Bruxelles, par - de Ministerraad, Wetstraat 16, 1000 Brussel, bij op 9 december 1997
lettre recommandée à la poste le 9 décembre 1997; ter post aangetekende brief;
- le C.P.A.S. de Jette, rue de l'Eglise Saint-Pierre 47-49, 1090 - het O.C.M.W. van Jette, Sint-Pieterskerkstraat 47-49, 1090 Brussel,
Bruxelles, par lettre recommandée à la poste le 25 décembre 1997; bij op 25 december 1997 ter post aangetekende brief;
- A. Eke, Klamperstraat 33, 2060 Anvers, par lettre recommandée à la - A. Eke, Klamperstraat 33, 2060 Antwerpen, bij op 5 januari 1998 ter
poste le 5 janvier 1998; post aangetekende brief;
- M. Aziz, rue Pierre Timmermans, 1090 Bruxelles, par lettre - M. Aziz, Pierre Timmermansstraat, 1090 Brussel, bij op 5 januari
recommandée à la poste le 5 janvier 1998. 1998 ter post aangetekende brief.
b) L'affaire portant le numéro 1283 du rôle b) De zaak met rolnummer 1283
Par ordonnance du 26 janvier 1998, le président en exercice a désigné Bij beschikking van 26 januari 1998 heeft de voorzitter in functie de
les juges du siège conformément aux articles 58 et 59 de la loi rechters van de zetel aangewezen overeenkomstig de artikelen 58 en 59
spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage. van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof.
Les juges-rapporteurs ont estimé n'y avoir lieu de faire application De rechters-verslaggevers hebben geoordeeld dat er geen aanleiding was
des articles 71 ou 72 de la loi organique. om artikel 71 of 72 van de organieke wet toe te passen.
La décision de renvoi a été notifiée conformément à l'article 77 de la Van de verwijzingsbeslissing is kennisgegeven overeenkomstig artikel
loi organique, par lettres recommandées à la poste le 13 février 1998; 77 van de organieke wet bij op 13 februari 1998 ter post aangetekende
l'ordonnance de jonction a été notifiée par les mêmes lettres. brieven; bij dezelfde brieven is kennisgegeven van de beschikking tot
L'avis prescrit par l'article 74 de la loi organique a été publié au samenvoeging. Het bij artikel 74 van de organieke wet voorgeschreven bericht is
Moniteur belge du 28 février 1998. bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 28 februari 1998.
Le Conseil des ministres a introduit un mémoire, par lettre De Ministerraad heeft een memorie ingediend bij op 9 maart 1998 ter
recommandée à la poste le 9 mars 1998. post aangetekende brief.
c) Les affaires jointes portant les numéros 1166, 1173, 1174 et 1283 du rôle c) De samengevoegde zaken met rolnummers 1166, 1173, 1174 en 1283
Par ordonnance du 28 janvier 1998, la Cour a joint l'affaire portant Bij beschikking van 28 januari 1998 heeft het Hof de zaak met
le numéro1283 du rôle et les affaires déjà jointes portant les numéros rolnummer 1283 gevoegd bij de reeds samengevoegde zaken met rolnummers
1166, 1173 et 1174 du rôle. 1166, 1173 en 1174.
Par ordonnance du 19 février 1998, la Cour a décidé que le juge M. Bij beschikking van 19 februari 1998 heeft het Hof beslist dat rechter
Bossuyt s'abstiendrait et serait remplacé par le juge G. De Baets, qui M. Bossuyt zich zal onthouden en wordt vervangen door rechter G. De
devient rapporteur. Baets, die verslaggever wordt.
Par ordonnances du 25 mars 1998 et du 29 septembre 1998, la Cour a Bij beschikkingen van 25 maart 1998 en 29 september 1998 heeft het Hof
de termijn waarbinnen het arrest moet worden gewezen, verlengd tot
prorogé respectivement jusqu'aux 16 octobre 1998 et 16 avril 1999 le respectievelijk 16 oktober 1998 en 16 april 1999.
délai dans lequel l'arrêt doit être rendu.
Les mémoires ont été notifiés conformément à l'article 89 de la loi Van de memories is kennisgegeven overeenkomstig artikel 89 van de
organique, par lettres recommandées à la poste le 11 mai 1998. organieke wet bij op 11 mei 1998 ter post aangetekende brieven.
A. Eke a introduit un mémoire en réponse, par lettre recommandée à la A. Eke heeft een memorie van antwoord ingediend bij op 12 juni 1998
poste le 12 juin 1998. ter post aangetekende brief.
Par ordonnance du 8 juillet 1998, la Cour a déclaré les affaires en Bij beschikking van 8 juli 1998 heeft het Hof de zaken in gereedheid
état et fixé l'audience au 30 septembre 1998. verklaard en de dag van de terechtzitting bepaald op 30 september
Cette ordonnance a été notifiée aux parties ainsi qu'à leurs avocats, 1998. Van die beschikking is kennisgegeven aan de partijen en hun advocaten
par lettres recommandées à la poste le 10 juillet 1998. bij op 10 juli 1998 ter post aangetekende brieven.
A l'audience publique du 30 septembre 1998 : Op de openbare terechtzitting van 30 september 1998 :
- ont comparu : - zijn verschenen :
. Me H. Wynants, avocat au barreau de Bruxelles, pour C. Kokou Comlan . Mr. H. Wynants, advocaat bij de balie te Brussel, voor C. Kokou
(dans l'affaire portant le numéro 1173 du rôle); Comlan (in de zaak met rolnummer 1173);
. Me F. Beghin, avocat au barreau de Bruxelles, pour M. Aziz (dans . Mr. F. Beghin, advocaat bij de balie te Brussel, voor M. Aziz (in de
l'affaire portant le numéro 1174 du rôle); zaak met rolnummer 1174);
. Me L. Herickx, avocat au barreau de Bruxelles, et Me R. Bützler, . Mr. L. Herickx, advocaat bij de balie te Brussel, en Mr. R. Bützler,
avocat à la Cour de cassation, pour le C.P.A.S. de Jette (dans advocaat bij het Hof van Cassatie, voor het O.C.M.W. van Jette (in de
l'affaire portant le numéro 1174 du rôle); zaak met rolnummer 1174);
. Me E. Brewaeys, avocat au barreau de Bruxelles, pour le Conseil des . Mr. E. Brewaeys, advocaat bij de balie te Brussel, voor de
ministres; Ministerraad;
- les juges-rapporteurs G. De Baets et R. Henneuse ont fait rapport; - hebben de rechters-verslaggevers G. De Baets en R. Henneuse verslag uitgebracht;
- les avocats précités ont été entendus; - zijn de voornoemde advocaten gehoord;
- les affaires ont été mises en délibéré. - zijn de zaken in beraad genomen.
La procédure s'est déroulée conformément aux articles 62 et suivants De rechtspleging is gevoerd overeenkomstig de artikelen 62 en volgende
de la loi organique, relatifs à l'emploi des langues devant la Cour. van de organieke wet, die betrekking hebben op het gebruik van de talen voor het Hof.
IV. En droit IV. In rechte
- A - - A -
Mémoire du Conseil des ministres Memorie van de Ministerraad
A.1.1. A l'estime du Conseil des ministres, les questions A.1.1. Aanleiding tot het stellen van de prejudiciële vragen is
préjudicielles font suite à la modification de l'article 57, § 2, de volgens de Ministerraad de wijziging van artikel 57, § 2, van de
la loi organique du 8 juillet 1976 par l'article 65 de la loi du 15 organieke wet van 8 juli 1976 door het artikel 65 van de wet van 15
juillet 1996, modification qui a consisté notamment à remplacer la juli 1996, waarbij onder meer het begrip « definitief bevel om het
notion d'« ordre définitif de quitter le territoire » par celle d'« grondgebied te verlaten » werd vervangen door het begrip « uitvoerbaar
ordre exécutoire de quitter le territoire ». bevel om het grondgebied te verlaten ».
A.1.2. Dans son mémoire, le Conseil des ministres se penche d'abord A.1.2. De Ministerraad gaat in zijn memorie in de eerste plaats
longuement sur les arrêts que la Cour a déjà rendus concernant la uitvoerig in op de arresten die het Hof reeds heeft gewezen in verband
problématique en question. Le Conseil des ministres en conclut que la met de voorgelegde problematiek. De Ministerraad stelt tot besluit
Cour considère que l'article 57, § 2, de la loi organique des centres daarvan dat volgens het Hof artikel 57, § 2, van de O.C.M.W.-wet in
publics d'aide sociale ne violait pas les articles 10 et 11 de la Constitution dans sa version antérieure et que cette disposition n'a pas davantage été jugée contraire à l'article 11.1 du Pacte international relatif aux droits économiques, sociaux et culturels. S'agissant de la disposition conventionnelle précitée, le Conseil des ministres observe que le droit à un niveau de vie suffisant garanti par cette disposition ne se conçoit raisonnablement pas sans restriction. Il ne peut s'agir pour chaque Etat que des personnes dont il a la charge. A cet effet, ne peuvent être pris en compte les étrangers qui, bien qu'ils se trouvent sur le territoire, ont reçu l'ordre de le quitter après qu'il s'est avéré que les conditions de séjour ne sont pas ou plus respectées. En ce qui concerne la référence faite dans les questions zijn vroegere versie geen schending inhield van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet en evenmin strijdig werd bevonden met artikel 11.1 van het Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten. In verband met de genoemde verdragsbepaling merkt de Ministerraad op dat het daarin gewaarborgde recht op een behoorlijke levensstandaard in redelijkheid niet onbeperkt kan worden opgevat. Het kan voor elke Staat slechts gaan om personen voor wie hij instaat. Daartoe kunnen, hoewel zij zich op het grondgebied bevinden, niet de vreemdelingen worden gerekend die het bevel hebben ontvangen het grondgebied te verlaten, nadat is gebleken dat de voorwaarden die in verband met hun verblijf waren gesteld, niet of niet meer in acht zijn genomen.
préjudicielles à l'article 23 de la Constitution, le Conseil des Wat de verwijzing in de prejudiciële vragen naar artikel 23 van de
Grondwet betreft, merkt de Ministerraad op dat aan die
ministres fait valoir que cette disposition constitutionnelle ne fait grondwetsbepaling geen subjectief recht kan worden ontleend. Het staat
naître aucun droit subjectif. Il appartient au législateur d'en aan de wetgever om de inhoud ervan concreet gestalte te geven. In casu
concrétiser le contenu. En l'espèce, le droit constitutionnel à l'aide wordt het grondwettelijk recht op sociale bijstand gewaarborgd door de
sociale est garanti par la loi organique du 8 juillet 1976. organieke wet van 8 juli 1976.
A.1.3. La modification législative par laquelle la notion d'« ordre A.1.3. De wetswijziging waarbij het begrip « definitief bevel om het
définitif de quitter le territoire » a été remplacée par la notion d'« grondgebied te verlaten » werd omgezet in « uitvoerbaar bevel om het
ordre exécutoire de quitter le territoire » n'est qu'une simple grondgebied te verlaten » behelst een louter interpretatieve
précision d'ordre interprétatif, ainsi qu'il ressort des travaux verduidelijking, zoals blijkt uit de parlementaire voorbereiding van
préparatoires de la loi du 15 juillet 1996. Par ailleurs, la de wet van 15 juli 1996. Overigens toont de rechtspraak van het Hof
jurisprudence de la Cour de cassation démontre à suffisance qu'avant van Cassatie voldoende aan dat ook voor de recente wetswijziging het
la modification légale récente, la notion d'« ordre définitif de
quitter le territoire » devait aussi être interprétée, à la lumière de begrip « definitief bevel om het grondgebied te verlaten » in het
l'article 57, § 2, de la loi organique du 8 juillet 1976, comme étant licht van artikel 57, § 2, van de organieke wet van 8 juli 1976 in
en réalité un « ordre exécutoire ». Dans son arrêt du 21 octobre 1996, wezen als « uitvoerbaar bevel » moest worden ingevuld. In zijn arrest
la Cour de cassation a d'ailleurs explicitement considéré que le van 21 oktober 1996 merkte het Hof van Cassatie trouwens expliciet op
caractère exécutoire de l'ordre de quitter le territoire est dat de uitvoerbaarheid van het bevel om het grondgebied te verlaten
déterminant pour apprécier le caractère définitif de cet ordre. La bepalend is voor de beoordeling van het definitief karakter van dat
modification opérée par la loi du 15 juillet 1996 n'est dès lors pas bevel. De wijziging door de wet van 15 juli 1996 is bijgevolg niet van
de nature à donner une autre dimension à l'arrêt n° 51/94 par lequel die aard dat zij aan het arrest nr. 51/94, waarbij het Hof zich
la Cour s'est prononcée sur l'ancien article 57, § 2, de la loi organique des centres publics d'aide sociale. A.1.4. Enfin, en ce qui concerne la thèse défendue dans l'une des décisions de renvoi selon laquelle la norme en cause établirait une distinction entre les étrangers auxquels un ordre exécutoire de quitter le territoire a été signifié et qui peuvent être reconduits dans le pays d'origine et les étrangers auxquels un ordre exécutoire a été signifié mais qui, selon le Commissaire général aux réfugiés et aux apatrides, ne peuvent être reconduits dans leur pays d'origine vu la situation actuelle dans ce pays, le Conseil des ministres estime que cette thèse est fondée sur une interprétation erronée des dispositions en cause. uitsprak over het vroegere artikel 57, § 2, van de O.C.M.W.-wet, een andere dimensie zou kunnen geven. A.1.4. Wat ten slotte de stelling betreft die wordt verdedigd in een van de verwijzingsbeslissingen als zou de in het geding zijnde norm een onderscheid invoeren tussen vreemdelingen aan wie een uitvoerbaar bevel werd betekend om het grondgebied te verlaten en die kunnen worden teruggeleid naar het land van oorsprong en vreemdelingen aan wie dat uitvoerbaar bevel werd betekend maar van wie de Commissaris-generaal voor de vluchtelingen en de staatlozen vindt dat zij niet kunnen worden teruggeleid naar hun land van oorsprong gezien de huidige situatie aldaar, meent de Ministerraad dat die stelling berust op een verkeerde interpretatie van de in het geding zijnde bepalingen.
Mémoire de A. Eke Memorie van A. Eke
A.2.1. A. Eke souligne que la modification de l'article 57, § 2, de la A.2.1. A. Eke wijst erop dat de wijziging van artikel 57, § 2, van de
loi organique des centres publics d'aide sociale par la loi du 15
juillet 1996 est le résultat d'une controverse persistante dans la O.C.M.W.-wet door de wet van 15 juli 1996 er gekomen is door de
jurisprudence quant à l'interprétation de la notion d'« ordre aanslepende controverse binnen de rechtspraak omtrent de interpretatie
définitif ». van het begrip « definitief bevel ».
A.2.2. La Cour d'arbitrage a jugé que l'ancienne disposition légale A.2.2. De vroegere wetsbepaling werd door het Arbitragehof als niet
n'était pas discriminatoire. La différence de traitement au niveau de discriminerend beoordeeld. Het verschil in behandeling op het vlak van
l'aide matérielle, telle que la Cour d'arbitrage l'a autorisée dans de materiële hulpverlening zoals door het Arbitragehof toegestaan in
son arrêt du 29 juin 1994, contraste toutefois avec la position het arrest van 29 juni 1994 staat echter in contrast tot het standpunt
adoptée par la Cour dans un arrêt du 14 juillet 1994 relatif à dat het Hof in een arrest van 14 juli 1994 heeft ingenomen in verband
l'égalité d'accès à la procédure de suspension devant le Conseil met de gelijke toegang tot de schorsingsprocedure voor de Raad van
d'Etat. State.
A l'époque, la Cour a sanctionné le législateur s'agissant de Het Hof heeft toen de wetgever terechtgewezen waar het gaat om de
l'égalité de procédure pour les demandeurs d'asile déboutés. Même proceduregelijkheid voor afgewezen asielzoekers. Die kunnen, ook
lorsque le délai pour quitter le pays a déjà expiré - eu égard au wanneer de termijn om het land te verlaten reeds verstreken is - gelet
délai de 60 jours pour introduire une demande de suspension auprès du op de termijn van 60 dagen om een verzoek tot schorsing van
Conseil d'Etat -, ces derniers peuvent encore introduire une telle tenuitvoerlegging in te dienen bij de Raad van State - nog een
demande, alors qu'ils se trouvent peut-être déjà dans une situation dergelijk verzoek indienen, terwijl zij misschien reeds weken of
d'illégalité depuis quelques semaines ou un mois et demi. En revanche, anderhalve maand illegaal zijn geworden. Daarentegen zou er geen recht
il n'existerait plus de droit à l'aide sociale après l'expiration de meer zijn op maatschappelijke dienstverlening na het verstrijken van
ce même délai pour quitter le territoire. Indirectement, via diezelfde termijn om het land te verlaten. Onrechtstreeks, via de
l'exclusion du droit à l'aide financière, il est bien plus difficile uitsluiting van het recht op financiële steun, wordt het veel
d'agir contre une décision négative émanant de l'Office des étrangers. moeilijker om op te komen tegen een negatieve beslissing van de Dienst
Vreemdelingenzaken.
A.2.3. Pour ce qui est de l'article 23 de la Constitution, A. Eke A.2.3. Wat artikel 23 van de Grondwet betreft, merkt A. Eke op dat de
observe que la doctrine n'est pas unanime s'agissant de l'effet direct rechtsleer het niet eens is over de directe werking van die bepaling,
de cette disposition, mais que l'Etat belge doit tout au moins
respecter l'obligation de standstill, ce qui implique que les droits doch dat minstens een standstill-verplichting voor de Belgische Staat
reconnus ne peuvent plus être restreints sans que la Constitution soit geldt, wat impliceert dat erkende rechten niet meer kunnen worden
violée. Il souligne encore avec force détails que la cessation brutale afgebouwd zonder miskenning van de Grondwet. Hij betoogt eveneens
de l'aide du centre public d'aide sociale par suite de la disposition uitvoerig dat de abrupte stopzetting van de O.C.M.W.-steun als gevolg
entreprise viole le droit d'accès au juge tel qu'il est garanti par van de bestreden bepaling het recht op toegang tot de rechter schendt
l'article 13 de la Convention européenne des droits de l'homme. zoals gewaarborgd door artikel 13 van het Europees Verdrag voor de
A.2.4. Enfin, A. Eke affirme que « l'aide strictement nécessaire pour Rechten van de Mens. A.2.4. Ten slotte meent A. Eke ook dat de in de O.C.M.W.-wet
permettre de quitter le pays » prévue par la loi organique des centres voorgeschreven « dienstverlening die strikt noodzakelijk is om het
publics d'aide sociale, si elle garantit effectivement la dignité grondgebied te verlaten », indien zij de menselijke waardigheid
humaine, ne peut être limitée à l'aide médicale urgente, mais doit werkelijk waarborgt, niet kan worden beperkt tot dringende medische
également porter sur les besoins alimentaires et le logement. hulpverlening maar ook met voeding en huisvesting rekening moet houden.
- B - - B -
Quant au mémoire en réponse de A. Eke Over de memorie van antwoord van A. Eke
B.1. Par lettre recommandée à la poste du 12 juin 1998 et par suite de B.1. Bij ter post aangetekende brief van 12 juni 1998 en in antwoord
l'arrêt n° 43/98 du 22 avril 1998, A. Eke a introduit un mémoire en op het arrest nr. 43/98 van 22 april 1998 heeft A. Eke een memorie van
réponse dans lequel il conclut que la question préjudicielle posée antwoord ingediend waarin hij besluit dat de in de zaak met rolnummer
dans l'affaire portant le numéro 1166 du rôle est devenue sans objet. 1166 gestelde prejudiciële vraag zonder voorwerp is geworden. Die
Ce mémoire est tardif et doit être écarté des débats.
Quant aux questions préjudicielles dans les affaires portant les memorie is laattijdig en moet uit de debatten worden geweerd.
numéros 1166 et 1283 du rôle et quant à la deuxième question Over de prejudiciële vragen in de zaken met rolnummers 1166 en 1283 en
préjudicielle dans les affaires portant les numéros 1173 et 1174 du over de tweede prejudiciële vraag in de zaken met rolnummers 1173 en
rôle 1174
B.2.1. Les questions préjudicielles susvisées portent sur l'article B.2.1. De vermelde prejudiciële vragen hebben betrekking op artikel
57, § 2, de la loi du 8 juillet 1976 organique des centres publics 57, § 2, van de organieke wet van 8 juli 1976 betreffende de openbare
d'aide sociale, qui a été remplacé, avec effet au 10 janvier 1997, par centra voor maatschappelijk welzijn, dat met ingang van 10 januari
l'article 65 de la loi du 15 juillet 1996 « modifiant la loi du 15 1997 werd vervangen bij artikel 65 van de wet van 15 juli 1996 « tot
décembre 1980 sur l'accès au territoire, le séjour, l'établissement et wijziging van de wet van 15 december 1980 betreffende de toegang tot
het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van
l'éloignement des étrangers et la loi du 8 juillet 1976 organique des vreemdelingen en van de organieke wet van 8 juli 1976 betreffende de
centres publics d'aide sociale ». Cet article dispose : openbare centra voor maatschappelijk welzijn ». Dat artikel luidt :
« § 2. Par dérogation aux autres dispositions de la présente loi, la mission du centre public d'aide sociale se limite à l'octroi de l'aide médicale urgente, à l'égard d'un étranger qui séjourne illégalement dans le Royaume. Le Roi peut déterminer ce qu'il y a lieu d'entendre par aide médicale urgente. Un étranger qui s'est déclaré réfugié et a demandé à être reconnu comme tel, séjourne illégalement dans le Royaume lorsque la demande d'asile a été rejetée et qu'un ordre de quitter le territoire exécutoire a été notifié à l'étranger concerné. L'aide sociale accordée à un étranger qui était en fait bénéficiaire au moment où un ordre de quitter le territoire exécutoire lui a été notifié, est arrêtée, à l'exception de l'aide médicale urgente, le jour où l'étranger quitte effectivement le territoire et, au plus tard, le jour de l'expiration du délai de l'ordre de quitter le territoire. Il est dérogé aux dispositions de l'alinéa précédent pendant le délai strictement nécessaire pour permettre à l'étranger de quitter le territoire, pour autant qu'il ait signé une déclaration attestant son intention explicite de quitter le plus vite possible le territoire, sans que ce délai ne puisse en aucun cas excéder un mois. La déclaration d'intention précitée ne peut être signée qu'une seule fois. Le centre informe sans retard le Ministre qui a l'accès au territoire, le séjour, l'établissement et l'éloignement des étrangers « § 2. In afwijking van de andere bepalingen van deze wet, is de taak van het openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn beperkt tot het verlenen van dringende medische hulp, wanneer het gaat om een vreemdeling die illegaal in het Rijk verblijft. De Koning kan bepalen wat onder dringende medische hulp begrepen moet worden. Een vreemdeling die zich vluchteling heeft verklaard en heeft gevraagd om als dusdanig te worden erkend, verblijft illegaal in het Rijk wanneer de asielaanvraag is geweigerd en aan de betrokken vreemdeling een uitvoerbaar bevel om het grondgebied te verlaten is betekend. De maatschappelijke dienstverlening aan een vreemdeling die werkelijk steuntrekkend was op het ogenblik dat hem een uitvoerbaar bevel om het grondgebied te verlaten werd betekend, wordt, met uitzondering van de dringende medische hulpverlening, stopgezet de dag dat de vreemdeling daadwerkelijk het grondgebied verlaat, en ten laatste de dag van het verstrijken van het bevel om het grondgebied te verlaten. Van het bepaalde in het voorgaande lid wordt afgeweken gedurende de termijn die strikt noodzakelijk is om de vreemdeling in staat te stellen het grondgebied te verlaten, voor zover hij een verklaring heeft ondertekend die zijn uitdrukkelijke intentie het grondgebied zo snel mogelijk te willen verlaten, weergeeft; deze termijn mag in geen geval een maand overschrijden. De hierboven vermelde intentieverklaring kan slechts eenmaal worden ondertekend. Het centrum verwittigt zonder verwijl de Minister die bevoegd is voor de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de
dans ses compétences, ainsi que la commune concernée, de la signature vestiging en de verwijdering van vreemdelingen, evenals de betrokken
de la déclaration d'intention. » gemeente, van de ondertekening van de intentieverklaring. »
B.2.2. Il ressort des décisions de renvoi que les questions B.2.2. Uit de verwijzingsbeslissingen blijkt dat de prejudiciële
préjudicielles posées concernent exclusivement des cas dans lesquels vragen uitsluitend gevallen betreffen van stopzetting van de
il a été mis fin à l'aide sociale accordée à des étrangers qui se sont maatschappelijke dienstverlening aan vreemdelingen die zich
déclarés réfugiés et qui en étaient en fait bénéficiaires au moment où vluchteling hebben verklaard en die werkelijk steuntrekkend waren op
un ordre exécutoire de quitter le territoire leur a été notifié. het ogenblik dat hun een uitvoerbaar bevel om het grondgebied te
verlaten werd betekend.
Il s'ensuit que les questions préjudicielles visent exclusivement les Hieruit volgt dat de prejudiciële vragen uitsluitend betrekking hebben
alinéas 3 et 4 de l'article 57, § 2, de la loi organique des centres op het derde en vierde lid van artikel 57, § 2, van de organieke wet
publics d'aide sociale, tel que celui-ci a été modifié par l'article betreffende de openbare centra voor maatschappelijk welzijn, zoals
65 de la loi du 15 juillet 1996. gewijzigd door artikel 65 van de wet van 15 juli 1996.
B.2.3. Par son arrêt n° 43/98 du 22 avril 1998, la Cour a annulé, dans B.2.3. Het Hof heeft bij zijn arrest nr. 43/98 van 22 april 1998 in
les alinéas 3 et 4 du nouvel article 57, § 2, de la loi organique des het derde en vierde lid van het nieuwe artikel 57, § 2, van de
organieke wet op de openbare centra voor maatschappelijk welzijn het
centres publics d'aide sociale, le terme « exécutoire » et a dit : woord « uitvoerbaar » vernietigd en gezegd :
« Cette annulation a pour effet que l'article 57, § 2, doit « Die vernietiging heeft tot gevolg dat artikel 57, § 2, moet worden
s'interpréter comme ne s'appliquant pas à l'étranger qui a demandé à geïnterpreteerd als zijnde niet van toepassing op de vreemdeling die
être reconnu comme réfugié, dont la demande a été rejetée et qui a gevraagd heeft om als vluchteling te worden erkend, wiens verzoek is
reçu un ordre de quitter le territoire, tant que n'ont pas été verworpen en die een bevel heeft gekregen het grondgebied te verlaten,
tranchés les recours qu'il a introduits devant le Conseil d'Etat zolang de beroepen die hij voor de Raad van State heeft ingesteld
contre la décision du Commissaire général aux réfugiés et aux tegen de beslissing die de Commissaris-generaal voor de vluchtelingen
apatrides prise en application de l'article 63/3 de la loi ou contre en de staatlozen met toepassing van artikel 63/3 van de wet heeft
la décision de la Commission permanente de recours des réfugiés ». genomen of tegen de beslissing van de Vaste Beroepscommissie voor
vluchtelingen, niet zijn beslecht. »
Les questions préjudicielles n'ont dès lors plus d'objet. De prejudiciële vragen zijn daardoor zonder voorwerp geworden.
Quant à la première question préjudicielle dans les affaires portant Over de eerste prejudiciële vraag in de zaken met rolnummers 1173 en
les numéros 1173 et 1174 du rôle 1174
B.3.1. Etant donné que le droit à l'aide sociale contesté devant la B.3.1. Doordat het voor het Arbeidshof te Brussel betwiste recht op
Cour du travail de Bruxelles porte également sur la période qui maatschappelijke dienstverlening eveneens betrekking heeft op de
précède la modification de la loi organique du 8 juillet 1976 par la periode die voorafgaat aan de wijziging van de organieke wet van 8
loi du 15 juillet 1996, le juge a quo pose en outre à la Cour une juli 1976 door de wet van 15 juli 1996, stelt de verwijzende rechter
question concernant l'article 57, § 2, de la loi précitée, tel qu'il a het Hof tevens een vraag over artikel 57, § 2, van de voormelde wet,
été inséré par la loi du 30 décembre 1992. zoals ingevoegd bij de wet van 30 december 1992.
Cette disposition énonçait : Die bepaling luidde :
« § 2. Par dérogation au § 1er, le centre accorde uniquement l'aide strictement nécessaire pour permettre de quitter le pays : 1° à l'étranger qui s'est déclaré réfugié, a demandé à être reconnu en cette qualité, n'est pas autorisé à séjourner dans le Royaume en cette qualité et auquel un ordre définitif de quitter le pays a été signifié; 2° à l'étranger qui séjourne illégalement dans le Royaume et auquel un ordre définitif de quitter le pays a été signifié. Le centre informe sans retard le ministre qui a l'accès au territoire, le séjour, l'établissement et l'éloignement des étrangers dans ses compétences ainsi que la commune concernée de l'acceptation ou du refus de l'intéressé de bénéficier de l'aide visée à l'alinéa précédent. L'aide sociale prend fin à dater de l'exécution de l'ordre de quitter le territoire et, au plus tard, au jour de l'expiration du délai de l'ordre définitif de quitter le territoire. Il est dérogé à l'alinéa précédent, pendant le temps strictement nécessaire pour permettre effectivement à l'intéressé de quitter le territoire; ce délai ne pourra en aucun cas excéder un mois. Il y est également dérogé en cas d'aide médicale urgente. » « § 2. In afwijking van § 1, verleent het centrum slechts de strikt noodzakelijke dienstverlening om het verlaten van het grondgebied mogelijk te maken : 1° aan de vreemdeling die zich vluchteling heeft verklaard en heeft gevraagd als dusdanig te worden erkend doch die niet de toelating heeft om in die hoedanigheid in het Rijk te verblijven en aan wie een definitief bevel is betekend om het grondgebied te verlaten; 2° aan elke andere vreemdeling die onwettig in het Koninkrijk verblijft en aan wie een definitief bevel is betekend om het grondgebied te verlaten. Het centrum verwittigt zonder verwijl de Minister die de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen onder zijn bevoegdheid heeft, evenals de betrokken gemeente, van de beslissing van betrokkene om de in het vorige lid bedoelde dienstverlening te aanvaarden dan wel te weigeren. Aan de maatschappelijke dienstverlening wordt een einde gemaakt vanaf de datum van de uitvoering van het bevel om het grondgebied te verlaten, en ten laatste, vanaf de datum van het verstrijken van de termijn van het definitieve bevel om het grondgebied te verlaten. Van het bepaalde in het voorgaande lid wordt afgeweken, gedurende de strikt noodzakelijke termijn, om de betrokkene in staat te stellen het grondgebied effektief te verlaten; die termijn mag in geen geval een maand overschrijden. Er wordt eveneens afgeweken ingeval van dringende medische hulp. »
B.3.2. Il ressort de la formulation de la question préjudicielle que B.3.2. Uit de formulering van de prejudiciële vraag blijkt dat de
la disposition législative précitée est soumise au contrôle de la Cour voormelde wetsbepaling ter toetsing aan het Hof wordt voorgelegd zoals
telle qu'elle a été interprétée dans la jurisprudence de la Cour de zij geïnterpreteerd werd in de rechtspraak van het Hof van Cassatie.
cassation. Il résulte des motifs de la décision de renvoi que le juge Uit de motieven van de verwijzingsbeslissing blijkt dat de verwijzende
a quo fait allusion aux arrêts du 4 septembre 1995, du 4 décembre rechter de arresten voor ogen heeft van 4 september 1995, 4 december
1995, du 7 novembre 1996 et du 17 février 1997, dans lesquels la Cour 1995, 7 november 1996 en 17 februari 1997, waarin het Hof van Cassatie
de cassation a considéré que l'ordre de quitter le territoire est heeft gesteld dat het bevel om het grondgebied te verlaten definitief
définitif au sens de l'article 57, § 2, de la loi du 8 juillet 1976 is in de zin van artikel 57, § 2, van de wet van 8 juli 1976 wanneer
lorsque cet ordre ne peut plus faire l'objet d'un recours à effet tegen dat bevel geen beroep met schorsende werking meer openstaat.
suspensif. B.3.3. Les arrêts précités confèrent ainsi à la notion d'« ordre B.3.3. De voormelde arresten geven aldus aan het begrip « definitief
définitif de quitter le territoire » la même portée qu'à la notion d'« bevel om het grondgebied te verlaten » dezelfde betekenis als aan het
ordre exécutoire de quitter le territoire », insérée par la loi du 15 begrip « uitvoerbaar bevel om het grondgebied te verlaten » dat door
juillet 1996 dans l'article 57, § 2, de la loi du 8 juillet 1976 de wet van 15 juli 1996 in artikel 57, § 2, van de organieke wet van 8
organique des centres publics d'aide sociale. juli 1976 betreffende de openbare centra voor maatschappelijk welzijn
B.3.4. Pour les raisons exposées aux B.31 à B.36 de l'arrêt de la Cour werd ingevoegd. B.3.4. Om de redenen uiteengezet onder B.31 tot B.36 van het arrest
d'arb itrage n° 43/98 du 22 avril 1998, l'article 57, § 2, de la loi nr. 43/98 van 22 april 1998 van het Arbitragehof schendt artikel 57, §
du 8 juillet 1976 organique des centres publics d'aide sociale, tel 2, van de organieke wet van 8 juli 1976 betreffende de openbare centra
qu'il a été inséré par la loi du 30 décembre 1992, viole les articles voor maatschappelijk welzijn, zoals ingevoerd door de wet van 30
10 et 11 de la Constitution si la notion d'« ordre définitif de december 1992, de artikelen 10 en 11 van de Grondwet indien het daarin
quitter le territoire » qui y est contenue est interprétée de la même vervatte begrip « definitief bevel om het grondgebied te verlaten » op
manière que la notion d'« ordre exécutoire de quitter le territoire ». dezelfde wijze wordt geïnterpreteerd als het begrip « uitvoerbaar bevel om het grondgebied te verlaten ».
B.3.5. Cette disposition ne viole cependant pas les articles 10 et 11 B.3.5. Die bepaling schendt evenwel niet de artikelen 10 en 11 van de
de la Constitution si la notion d'« ordre définitif de quitter le Grondwet indien het begrip « definitief bevel om het grondgebied te
territoire » contenue dans cette disposition est interprétée en ce verlaten » zo wordt geïnterpreteerd dat een bevel slechts definitief
sens qu'un ordre n'est définitif que lorsqu'ont été tranchés les is wanneer de beroepen die voor de Raad van State zijn ingesteld tegen
recours introduits auprès du Conseil d'Etat contre la décision prise de beslissing van de Commissaris-generaal voor de vluchtelingen en de
par le Commissaire général aux réfugiés et aux apatrides par
application de l'article 63/3 de la loi ou contre la décision de la staatlozen met toepassing van artikel 63/3 van de wet of tegen de
Commission permanente de recours des réfugiés. beslissing van de Vaste Beroepscommissie voor vluchtelingen, zijn beslecht.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
- les questions préjudicielles posées dans les affaires portant les
numéros 1166 et 1283 du rôle, ainsi que la seconde question - de prejudiciële vragen in de zaken met rolnummers 1166 en 1283 en de
préjudicielle posée dans les affaires portant les numéros 1173 et 1174 tweede prejudiciële vraag in de zaken met rolnummers 1173 en 1174 zijn
du rôle sont sans objet; zonder voorwerp;
- l'article 57, § 2, de la loi du 8 juillet 1976 organique des centres - artikel 57, § 2, van de organieke wet van 8 juli 1976 betreffende de
publics d'aide sociale, tel qu'il a été inséré par la loi du 30 openbare centra voor maatschappelijk welzijn, zoals ingevoegd door de
décembre 1992, viole les articles 10 et 11 de la Constitution si la wet van 30 december 1992, schendt de artikelen 10 en 11 van de
notion d'« ordre définitif de quitter le territoire » contenue dans Grondwet indien het daarin vervatte begrip « definitief bevel om het
cette disposition est interprétée en ce sens qu'un ordre est définitif grondgebied te verlaten » zo wordt begrepen dat een bevel definitief
lorsqu'il ne peut plus faire l'objet d'un recours suspensif devant une is wanneer daartegen geen opschortend beroep meer kan worden ingesteld
autorité administrative ou devant le Conseil d'Etat; voor een administratieve overheid of voor de Raad van State;
- l'article 57, § 2, de la loi du 8 juillet 1976 organique des centres - artikel 57, § 2, van de organieke wet van 8 juli 1976 betreffende de
publics d'aide sociale, tel qu'il a été inséré par la loi du 30 openbare centra voor maatschappelijk welzijn, zoals ingevoegd door de
décembre 1992, ne viole pas les articles 10 et 11 de la Constitution wet van 30 december 1992, schendt niet de artikelen 10 en 11 van de
si la notion d'« ordre définitif de quitter le territoire » contenue Grondwet indien het daarin vervatte begrip « definitief bevel om het
dans cette disposition est interprétée en ce sens qu'un ordre n'est grondgebied te verlaten » zo wordt geïnterpreteerd dat een bevel
définitif que lorsqu'ont été tranchés les recours introduits auprès du slechts definitief is wanneer de beroepen die voor de Raad van State
Conseil d'Etat contre la décision prise par le Commissaire général aux zijn ingesteld tegen de beslissing van de Commissaris-generaal voor de
réfugiés et aux apatrides par application de l'article 63/3 de la loi vluchtelingen en de staatlozen met toepassing van artikel 63/3 van de
ou contre la décision de la Commission permanente de recours des wet of tegen de beslissing van de Vaste Beroepscommissie voor
réfugiés. vluchtelingen, zijn beslecht.
Ainsi prononcé en langue néerlandaise et en langue française, Aldus uitgesproken in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 21 octobre 1998. Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 21 oktober 1998.
Le greffier, De griffier,
L. Potoms. L. Potoms.
Le président, De voorzitter,
L. De Grève. L. De Grève.
^