Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt De La Cour Constitutionelle du --
← Retour vers "Arrêt n° 121/98 du 3 décembre 1998 Numéro du rôle : 1151 En cause : le recours en annulation de l'article 17, alinéa 1 er , du décret de la Commission communautaire française de la Région de Bruxelles-Capitale du 23 janvier 1997 visa La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges H. Boel, L(...)"
Arrêt n° 121/98 du 3 décembre 1998 Numéro du rôle : 1151 En cause : le recours en annulation de l'article 17, alinéa 1 er , du décret de la Commission communautaire française de la Région de Bruxelles-Capitale du 23 janvier 1997 visa La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges H. Boel, L(...) Arrest nr. 121/98 van 3 december 1998 Rolnummer 1151 In zake : het beroep tot vernietiging van artikel 17, eerste lid, van het decreet van de Franse Gemeenschapscommissie van het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest van 23 januari 1997 tot bevord Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en L. De Grève, en de rechters H. (...)
COUR D'ARBITRAGE ARBITRAGEHOF
Arrêt n° 121/98 du 3 décembre 1998 Arrest nr. 121/98 van 3 december 1998
Numéro du rôle : 1151 Rolnummer 1151
En cause : le recours en annulation de l'article 17, alinéa 1er, du In zake : het beroep tot vernietiging van artikel 17, eerste lid, van
décret de la Commission communautaire française de la Région de het decreet van de Franse Gemeenschapscommissie van het Brusselse
Bruxelles-Capitale du 23 janvier 1997 visant à promouvoir Hoofdstedelijke Gewest van 23 januari 1997 tot bevordering van de
l'intégration professionnelle des personnes handicapées, introduit par inschakeling van gehandicapten in het arbeidsproces, ingesteld door de
l'a.s.b.l. Ligue Braille. v.z.w. Braille-Liga.
La Cour d'arbitrage, Het Arbitragehof,
composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges H. samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en L. De Grève, en de
Boel, L. François, J. Delruelle, R. Henneuse et M. Bossuyt, assistée rechters H. Boel, L. François, J. Delruelle, R. Henneuse et M.
du greffier L. Potoms, présidée par le président M. Melchior, Bossuyt, bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter M. Melchior,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet du recours I. Onderwerp van het beroep
Par requête adressée à la Cour par lettre recommandée à la poste le 29 Bij verzoekschrift dat aan het Hof is toegezonden bij op 29 augustus
1997 ter post aangetekende brief en ter griffie is ingekomen op 1
août 1997 et parvenue au greffe le 1er septembre 1997, l'a.s.b.l. september 1997, heeft de v.z.w. Braille-Liga, Nationale Inrichting
Ligue Braille, Institution nationale pour le bien des aveugles et des voor het Welzijn van de Blinden en de Visueel Gehandicapten, met
handicapés de la vue, dont le siège social est établi à 1060 maatschappelijke zetel te 1060 Brussel, Engelandstraat 57, beroep tot
Bruxelles, rue d'Angleterre 57, a introduit un recours en annulation vernietiging ingesteld van artikel 17, eerste lid, van het decreet van
de l'article 17, alinéa 1er, du décret de la Commission communautaire de Franse Gemeenschapscommissie van het Brusselse Hoofdstedelijke
française de la Région de Bruxelles-Capitale du 23 janvier 1997 visant Gewest van 23 januari 1997 tot bevordering van de inschakeling van
à promouvoir l'intégration professionnelle des personnes handicapées gehandicapten in het arbeidsproces (bekendgemaakt in het Belgisch
(publié au Moniteur belge du 1er mars 1997). Staatsblad van 1 maart 1997).
II. La procédure II. De rechtspleging
Par ordonnance du 1er septembre 1997, le président en exercice a Bij beschikking van 1 september 1997 heeft de voorzitter in functie de
désigné les juges du siège conformément aux articles 58 et 59 de la rechters van de zetel aangewezen overeenkomstig de artikelen 58 en 59
loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage. van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof.
Les juges-rapporteurs ont estimé n'y avoir lieu de faire application De rechters-verslaggevers hebben geoordeeld dat er geen aanleiding was
des articles 71 ou 72 de la loi organique. om artikel 71 of 72 van de organieke wet toe te passen.
Le recours a été notifié conformément à l'article 76 de la loi Van het beroep is kennisgegeven overeenkomstig artikel 76 van de
organique, par lettres recommandées à la poste le 2 octobre 1997. organieke wet bij op 2 oktober 1997 ter post aangetekende brieven.
L'avis prescrit par l'article 74 de la loi organique a été publié au Het bij artikel 74 van de organieke wet voorgeschreven bericht is
Moniteur belge du 7 octobre 1997. bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 7 oktober 1997.
Le Collège de la Commission communautaire française, boulevard du Het College van de Franse Gemeenschapscommissie, Regentlaan 21-23,
Régent 21-23, 1000 Bruxelles, a introduit un mémoire, par lettre 1000 Brussel, heeft een memorie ingediend bij op 17 november 1997 ter
recommandée à la poste le 17 novembre 1997. post aangetekende brief.
Ce mémoire a été notifié conformément à l'article 89 de la loi Van die memorie is kennisgegeven overeenkomstig artikel 89 van de
organique, par lettre recommandée à la poste le 27 novembre 1997. organieke wet bij op 27 november 1997 ter post aangetekende brief.
La partie requérante a introduit un mémoire en réponse, par lettre De verzoekende partij heeft een memorie van antwoord ingediend, bij op
recommandée à la poste le 24 décembre 1997. 24 december 1997 ter post aangetekende brief.
Par ordonnances du 22 janvier 1998 et du 30 juin 1998, la Cour a Bij beschikkingen van 22 januari 1998 en 30 juni 1998 heeft het Hof de
termijn waarbinnen het arrest moet worden gewezen, verlengd tot
prorogé respectivement jusqu'aux 29 août 1998 et 28 février 1999 le respectievelijk 29 augustus 1998 en 28 februari 1999.
délai dans lequel l'arrêt doit être rendu.
Par ordonnance du 23 septembre 1998, la Cour a déclaré l'affaire en Bij beschikking van 23 september 1998 heeft het Hof de zaak in
état et fixé l'audience au 21 octobre 1998. gereedheid verklaard en de dag van de terechtzitting bepaald op 21
Cette ordonnance a été notifiée aux parties ainsi qu'à leurs avocats oktober 1998. Van die beschikking is kennisgegeven aan de partijen en hun advocaten
par lettres recommandées à la poste le 24 septembre 1998. bij op 24 september 1998 ter post aangetekende brieven.
A l'audience publique du 21 octobre 1998 : Op de openbare terechtzitting van 21 oktober 1998 :
- ont comparu : - zijn verschenen :
. Me F. Tulkens, avocat au barreau de Bruxelles, pour la partie . Mr. F. Tulkens, advocaat bij de balie te Brussel, voor de
requérante; verzoekende partij;
. Me L. De Coninck loco Me R. Witmeur et Me M. Uyttendaele, avocats au . Mr. L. De Coninck loco Mr. R. Witmeur en Mr. M. Uyttendaele,
barreau de Bruxelles, pour le Collège de la Commission communautaire advocaten bij de balie te Brussel, voor het College van de Franse
française; Gemeenschapscommissie;
- les juges-rapporteurs R. Henneuse et M. Bossuyt ont fait rapport; - hebben de rechters-verslaggevers R. Henneuse en M. Bossuyt verslag uitgebracht;
- les avocats précités ont été entendus; - zijn de voornoemde advocaten gehoord;
- l'affaire a été mise en délibéré. - is de zaak in beraad genomen.
La procédure s'est déroulée conformément aux articles 62 et suivants De rechtspleging is gevoerd overeenkomstig de artikelen 62 en volgende
de la loi organique, relatifs à l'emploi des langues devant la Cour. van de organieke wet, die betrekking hebben op het gebruik van de talen voor het Hof.
III. En droit III. In rechte
- A - - A -
La requête Het verzoekschrift
A.1. Après avoir décrit son objet social, les activités de la Ligue et A.1. Na haar maatschappelijk doel, de activiteiten van de Liga en haar
son organisation, la requérante décrit l'impact de la législation organisatie te hebben beschreven, schetst de verzoekende partij de
contestée en ce qui concerne son atelier protégé. Alors que, avant l'entrée en vigueur du décret du 23 janvier 1997, son atelier protégé exerçait ses activités au sein de l'a.s.b.l. Ligue Braille, l'article 17, alinéa 1er, dudit décret contraint désormais la Ligue à constituer, pour ce seul atelier protégé, une nouvelle association sans but lucratif; cette structure juridique supplémentaire pose des problèmes importants, notamment sur les plans financier, administratif et informatique, sur le plan immobilier et sur celui des frais et services communs, que la requérante détaille dans une note jointe en annexe à sa requête. A.2.1. Le moyen unique, soulevé à l'appui de la requête, est pris de weerslag van de betwiste wetgeving met betrekking tot haar beschutte werkplaats. Vóór de inwerkingtreding van het decreet van 23 januari 1997 oefende haar beschutte werkplaats haar werkzaamheden uit binnen de v.z.w. Braille-Liga; voortaan echter verplicht artikel 17, eerste lid, van dat decreet de Liga om, enkel voor die beschutte werkplaats, een nieuwe vereniging zonder winstoogmerk op te richten; die bijkomende juridische structuur levert belangrijke problemen op, onder meer op financieel en administratief vlak, inzake informatica, op het vlak van de huisvesting alsmede inzake gemeenschappelijke kosten en diensten, die de verzoekende partij uiteenzet in een nota gevoegd bij haar verzoekschrift. A.2.1. Het enige middel dat tot staving van het verzoekschrift wordt
la violation des articles 10, 11 et 27 de la Constitution; il comprend aangevoerd, is afgeleid uit de schending van de artikelen 10, 11 en 27
deux branches. van de Grondwet; het omvat twee onderdelen.
A.2.2. La première branche soulève le caractère discriminatoire de A.2.2. In het eerste onderdeel wordt het discriminerend karakter
l'article 17, alinéa 1er, en ce que cette disposition impose aux opgeworpen van artikel 17, eerste lid, doordat die bepaling aan de
entreprises de travail adapté (E.T.A.) de prendre la forme d'une ondernemingen met aangepast werk (O.A.W.) de verplichting oplegt de
association sans but lucratif spécifique, alors que les centres vorm van een specifieke vereniging zonder winstoogmerk aan te nemen,
d'orientation spécialisés en matière d'intégration sociale et terwijl de gespecialiseerde oriëntatiecentra inzake de sociale
professionnelle des personnes handicapées peuvent, quant à eux, soit integratie van gehandicapten en hun inschakeling in het arbeidsproces,
être constitués sous la forme d'une association sans but lucratif van hun kant, hetzij kunnen worden opgericht in de vorm van een
autonome, soit être intégrés au sein d'une association sans but autonome vereniging zonder winstoogmerk, hetzij kunnen worden
opgenomen in een vereniging zonder winstoogmerk. Niets verantwoordt
lucratif. Rien ne justifie que ces deux services, soumis par ailleurs dat voor die twee diensten, die overigens aan een gemeenschappelijke
à une réglementation commune (arrêtés du 13 mars 1997), soient soumis reglementering zijn onderworpen (besluiten van 13 maart 1997),
à des régimes différents. verschillende regelingen gelden.
A.2.3. La seconde branche du moyen allègue que, en interdisant qu'une A.2.3. In het tweede onderdeel van het middel wordt aangevoerd dat,
entreprise de travail adapté fonctionne au sein d'une association sans door te verbieden dat een onderneming met aangepast werk functioneert
but lucratif ayant d'autres activités, la disposition contestée porte binnen een vereniging zonder winstoogmerk die andere activiteiten
atteinte, de manière disproportionnée et discriminatoire, à la liberté heeft, de betwiste bepaling op een onevenredige en discriminerende
d'association garantie à l'article 27 de la Constitution. Si le but wijze afbreuk doet aan de vrijheid van vereniging, die bij artikel 27
poursuivi peut être considéré comme légitime - assurer la transparence van de Grondwet wordt gewaarborgd. Kan het nagestreefde doel weliswaar
des entreprises de travail adapté et le contrôle optimal de leur wettig worden geacht - de transparantie van de ondernemingen met
gestion -, la partie requérante souligne que cet objectif était déjà aangepast werk en de optimale controle op hun beheer verzekeren -,
parfaitement atteint par la législation antérieure; sont ainsi relevés toch wijst de verzoekende partij erop dat die doelstelling reeds
notamment la consultation du bilan et des comptes, l'intervention de perfect werd verwezenlijkt met de vroegere wetgeving; in dat verband
commissaires aux comptes et d'un réviseur d'entreprise ainsi que le worden onder meer aangevoerd de voorlegging van de balans en de
contrôle opéré par le ministère des Finances. rekeningen, het optreden van commissarissen en een bedrijfsrevisor
Mémoire du Collège de la Commission communautaire française alsmede de controle door het Ministerie van Financiën.
A.3. A titre principal, le mémoire conteste la recevabilité du recours Memorie van het College van de Franse Gemeenschapscommissie
au regard des exigences requises en matière de défense d'un intérêt A.3. Primair wordt in de memorie de ontvankelijkheid van het beroep
collectif par une association sans but lucratif. La Ligue Braille, eu betwist in het licht van de vereisten inzake de verdediging van een
égard à la définition très large de son objet social - s'étendant à collectief belang door een vereniging zonder winstoogmerk. Gelet op de
l'ensemble du pays - comme en raison de ses activités très zeer ruime definitie van haar maatschappelijk doel - dat zich over het
diversifiées, ne peut valablement contester l'article 17, alinéa 1er, gehele land uitstrekt - en haar zeer uiteenlopende activiteiten, kan
du décret du 23 janvier 1997. de Braille-Liga artikel 17, eerste lid, van het decreet van 23 januari
1997 niet geldig betwisten.
Tout d'abord, cette disposition ne s'applique que sur le territoire de Allereerst is die bepaling enkel van toepassing op het grondgebied van
la Région de Bruxelles-Capitale, de telle sorte que la requérante ne het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest, zodat de verzoekende partij ze
peut la contester que si elle établit qu'elle constitue une slechts kan betwisten indien zij aantoont dat zij een instelling is
institution qui « en raison de son organisation doit être considérée die « wegens haar organisatie, moet worden beschouwd uitsluitend te
comme appartenant exclusivement à l'une ou l'autre communauté », ce behoren tot de ene of de andere gemeenschap », wat wordt
que contredit le fait que l'activité de la requérante s'étend à tegengesproken door het feit dat de activiteit van de verzoekende
l'ensemble du pays. partij zich over het gehele land uitstrekt.
Ensuite, il est relevé que la disposition contestée ne vise pas de Vervolgens wordt opgemerkt dat de betwiste bepaling niet specifiek de
façon spécifique les personnes aveugles et les personnes handicapées blinden en de visueel gehandicapten beoogt.
de la vue. Enfin, l'objectif du décret est d'instaurer un système de Tot slot heeft het decreet tot doel een gunstiger subsidieregeling in
subventionnement plus favorable, dans la mesure où il tient compte te stellen, in zoverre die regeling voortaan rekening houdt met de
désormais de la lourdeur du handicap au travail et non plus du type de ernst van de handicap bij het werk en niet meer met het soort
handicap, système antérieur qui aboutissait à un financement moindre handicap, zoals onder de vroegere regeling die leidde tot een lagere
des personnes souffrant d'un handicap sensoriel. financiering van de personen met een zintuiglijke handicap.
A.4. A titre subsidiaire, le Collège de la Commission communautaire A.4. Subsidiair betwist het College van de Franse
française conteste le bien-fondé du moyen, tant en sa première qu'en Gemeenschapscommissie de gegrondheid van het middel, zowel in het
sa seconde branche. eerste als in het tweede onderdeel.
A.5. Il est relevé, en premier lieu, que les centres d'orientation A.5. In de eerste plaats wordt opgemerkt dat de gespecialiseerde
spécialisés ne peuvent être comparés aux entreprises de travail oriëntatiecentra niet kunnen worden vergeleken met de ondernemingen
adapté. En effet, le régime applicable aux premiers résulte d'une met aangepast werk. De regeling die geldt voor de oriëntatiecentra
disposition réglementaire (l'article 8 de l'arrêté du Collège du 13 vloeit immers voort uit een verordeningsbepaling (artikel 8 van het
mars 1997) : il s'ensuit que la régularité de l'article 17, alinéa 1er besluit van het College van 13 maart 1997) : daaruit volgt dat de
- norme législative - ne peut être examinée en opérant une comparaison regelmatigheid van artikel 17, eerste lid, - dat een wettelijke norm
avec la situation résultant d'une norme qui n'est pas de même niveau is - niet kan worden onderzocht door een vergelijking te maken met de
situatie die voortvloeit uit een norm die niet van hetzelfde niveau is
sur le plan de la hiérarchie des normes. op het vlak van de hiërarchie der normen.
A.6.1. En second lieu, il existe entre les deux types d'institutions A.6.1. In de tweede plaats zijn er fundamentele verschillen tussen de
des différences fondamentales. twee soorten instellingen.
Tout d'abord, sur le plan du financement par la Commission Allereerst op het vlak van de financiering door de Franse
communautaire française : il est de l'ordre de 400.000 francs pour les Gemeenschapscommissie : die bedraagt 400.000 frank voor de
centres d'orientation et de 600 millions pour les entreprises de oriëntatiecentra en 600 miljoen frank voor de ondernemingen met
travail adapté, représentant dans ce dernier cas plus de 50 p.c. des aangepast werk, welk bedrag in het laatste geval meer dan 50 pct. van
recettes de ces entreprises dans leur activité. de ontvangsten van die ondernemingen in hun activiteit
vertegenwoordigt.
Ensuite, le mode d'intervention financière de la Commission Vervolgens is de wijze van financiële tegemoetkoming van de Franse
communautaire française est fondamentalement différent. Alors que les Gemeenschapscommissie fundamenteel verschillend. De gespecialiseerde
centres d'orientation spécialisés reçoivent un financement à l'acte, oriëntatiecentra ontvangen een financiering per prestatie, terwijl de
les entreprise de travail adapté reçoivent, elles, un financement plus ondernemingen met aangepast werk een meer gestructureerde financiering
structurel (prise en charge d'une partie du coût du personnel, subvention à l'investissement, etc.). A.6.2. L'importance comme les modalités d'intervention financière en ce qui concerne les entreprises de travail adapté justifient qu'il leur soit imposé de prendre la forme d'une association sans but lucratif pleinement autonome. Il est relevé que toutes les entreprises concernées par la disposition contestée se sont mis en conformité avec cette disposition, ce qui révèle la proportionnalité de la mesure qu'elle porte. Il est relevé ensuite que la raison d'être de cette mesure, contrairement à ce qu'allègue la requérante, a été exposée lors des travaux préparatoires, à savoir contrôler l'utilisation du financement octroyé aux associations. En particulier eu égard à l'importance précitée du financement, il est indispensable, pour rendre possible le contrôle de ces subventions, que les associations aient une réelle autonomie technique, administrative et budgétaire. Le mémoire cite, à l'appui de cette affirmation, les problèmes que poserait la requérante ontvangen (tenlasteneming van een deel van de personeelskosten, subsidie bij investeringen, enz.). A.6.2. Zowel de omvang als de wijze van financiële tegemoetkoming voor de ondernemingen met aangepast werk verantwoorden dat zij worden verplicht de vorm van een volkomen autonome vereniging zonder winstoogmerk aan te nemen. Opgemerkt wordt dat alle ondernemingen waarop de betwiste bepaling betrekking heeft, zich in overeenstemming hebben gesteld met die bepaling, wat wijst op de evenredigheid van de maatregel die zij bevat. Vervolgens wordt opgemerkt dat de bestaansreden van die maatregel, in tegenstelling met wat de verzoekende partij beweert, is uiteengezet tijdens de parlementaire voorbereiding, namelijk de controle op de aanwending van de aan de verenigingen toegekende financiering. Inzonderheid gelet op de voormelde omvang van de financiering is het, om de controle op die subsidies mogelijk te maken, onontbeerlijk dat de verenigingen werkelijk een technische, administratieve en budgettaire autonomie zouden hebben. Tot staving van die bewering worden in de memorie de problemen geciteerd die de verzoekende partij
sur le plan du financement, tant de bâtiments que de personnel; ces zou hebben op het vlak van de financiering, zowel inzake gebouwen als
exemples, selon le mémoire, « se résument tous au problème de inzake personeel; volgens de memorie komen al die voorbeelden « neer
l'absence de clarté de l'utilisation » des subventions octroyées. op het probleem van het ontbreken van duidelijkheid van de aanwending » van de toegekende subsidies.
Mémoire en réponse de la requérante Memorie van antwoord van de verzoekende partij
A.7. En ce qui concerne l'exception d'irrecevabilité soulevée par le A.7. Inzake de exceptie van onontvankelijkheid die door het College
Collège de la Commission communautaire française, la partie requérante van de Franse Gemeenschapscommissie wordt opgeworpen, merkt de
relève qu'elle est soumise à la disposition contestée, et a donc verzoekende partij op dat zij aan de betwiste bepaling is onderworpen,
intérêt à son annulation, dès lors qu'elle dispose d'une entreprise de en dus belang heeft bij de vernietiging ervan, aangezien zij over een
travail adapté située à Bruxelles, le fait que ses activités onderneming met aangepast werk beschikt die te Brussel gevestigd is,
s'étendent à l'ensemble du pays étant dès lors jugé irrelevant. zodat het feit dat haar activiteiten zich over het gehele land
uitstrekken, derhalve irrelevant wordt geacht.
Par ailleurs, s'il est vrai que le décret attaqué concerne les Overigens, al is het zo dat het aangevochten decreet betrekking heeft
personnes handicapées, il suffit de constater qu'il s'applique op de gehandicapten, toch is het voldoende vast te stellen dat het met
notamment aux personnes handicapées de la vue, de telle sorte que name van toepassing is op de visueel gehandicapten, zodat het belang
l'intérêt de la partie requérante n'est pas contestable. van de verzoekende partij onbetwistbaar is.
Quant à l'argument tiré du fait que le subventionnement résultant du Het argument volgens hetwelk de subsidiëring die uit het decreet
décret serait plus favorable que le financement antérieur, il est voortvloeit, gunstiger zou zijn dan de vroegere financiering, is
irrelevant dès lors que ce n'est pas le système de financement qui est critiqué mais bien l'obligation de se constituer en association sans but lucratif autonome. De façon incidente, le caractère globalement plus favorable qui résulterait du décret est toutefois contesté par la partie requérante. A.8. En ce qui concerne la première branche du moyen, il est relevé que rien n'interdit d'opérer une comparaison entre les normes situées à des niveaux de hiérarchie différents pour autant que ces normes émanent de la même autorité et qu'elles s'appliquent à des situations comparables, ce qui est le cas en l'espèce, notamment en ce que le décret litigieux résulte d'une initiative du Collège et a été promulgué par lui. S'agissant de la critique portant sur la non-comparabilité entre les entreprises de travail adapté et les centres d'orientation spécialisés, il est relevé que le subventionnement moindre des centres spécialisés ne justifie pas un moindre contrôle. En toute hypothèse, il est souligné que les possibilités de contrôle d'une entreprise de irrelevant vermits het niet de financieringsregeling is die wordt bekritiseerd, maar wel de verplichting om een autonome vereniging zonder winstoogmerk op te richten. Incidenteel wordt het - in zijn geheel beschouwd - gunstiger karakter dat uit het decreet zou voortvloeien, evenwel door de verzoekende partij betwist. A.8. Met betrekking tot het eerste onderdeel van het middel wordt opgemerkt dat niets verbiedt dat een vergelijking wordt gemaakt tussen de normen die zich op verschillende hiërarchische niveaus bevinden voor zover die normen van dezelfde overheid uitgaan en zij op vergelijkbare situaties van toepassing zijn, wat te dezen het geval is, met name doordat het bestreden decreet voortvloeit uit een initiatief van het College en door het College is afgekondigd. Ten aanzien van de kritiek met betrekking tot de niet-vergelijkbaarheid tussen de ondernemingen met aangepast werk en de gespecialiseerde oriëntatiecentra, wordt opgemerkt dat de lagere subsidiëring van de gespecialiseerde centra geen mindere controle verantwoordt. In ieder geval wordt beklemtoond dat de mogelijkheden van controle op een onderneming met aangepast werk als afdeling van
travail adapté en tant que département d'une association sans but een vereniging zonder winstoogmerk reeds de nodige transparantie
lucratif fournissent déjà toute la transparence nécessaire au contrôle bieden voor de controles die de bevoegde overheid zou willen
que voudrait exercer l'autorité compétente. En outre, en ce qui uitvoeren. Bovendien vormen de beschutte werkplaats en het
concerne la partie requérante, son atelier protégé et son centre gespecialiseerd centrum van de verzoekende partij twee onderscheiden
spécialisé constituent deux services distincts, dont la comptabilité diensten, waarbij de analytische boekhouding het mogelijk maakt de
analytique permet d'isoler les frais propres à chacun des services. kosten van elk van die diensten afzonderlijk in rekening te brengen.
A.9.1. En ce qui concerne la seconde branche du moyen, la partie A.9.1. Met betrekking tot het tweede onderdeel van het middel betwist
requérante conteste tant en fait qu'en droit l'argumentation de verzoekende partij zowel in feite als in rechte de argumentatie die
développée par le Collège de la Commission communautaire française. Le door het College van de Franse Gemeenschapscommissie is uiteengezet.
souci de transparence évoqué lors des travaux préparatoires ne se Het in de parlementaire voorbereiding vermelde streven naar
fonde pas sur le constat d'abus, de négligences ou d'autres transparantie is niet gegrond op de vaststelling van misbruiken,
difficultés qu'aurait suscité le système antérieur et qui aurait pu nalatigheden of andere moeilijkheden waartoe de vroegere regeling zou
justifier une mesure aussi contraignante que celle contestée. hebben geleid en die een zo dwingende maatregel als die welke hier
wordt betwist, zou hebben kunnen verantwoorden.
A.9.2. Selon la partie requérante, l'introduction de son recours A.9.2. Volgens de verzoekende partij zou het indienen van haar beroep
devant la Cour serait à l'origine de tracasseries administratives, voor het Hof aan de oorsprong liggen van administratieve pesterijen,
dont l'objet réel viserait à établir à sa charge un dossier die in werkelijkheid tot doel zouden hebben jegens haar een dossier
justifiant, a posteriori, la disposition qu'elle conteste. Outre samen te stellen dat, a posteriori, de bepaling die zij betwist zou
verantwoorden. Naast de tactloosheid van die werkwijze wordt opgemerkt
l'inélégance de ce procédé, il est relevé et expliqué en détail que en in detail uiteengezet dat de problemen die volgens het College
les problèmes que poserait, selon le Collège, le contrôle de la Ligue rijzen in verband met de controle op de Braille-Liga, in feite niet
Braille sont en réalité inexistants, et ce, notamment, tant sur le plan de l'utilisation du bâtiment que du personnel. En ce qui concerne l'argument tiré de la comparaison entre la partie requérante et la situation des quatorze autres ateliers protégés, il est relevé tout d'abord que la plupart d'entre eux n'avaient pas à modifier leurs statuts dans la mesure où les associations sans but lucratif qui les gèrent n'avaient pas d'autres activités. Quant aux autres, ils n'exercent pas, contrairement à la Ligue Braille, des activités de type national, lesquelles excluent, pour des motifs d'ordre notamment financier, administratif et immobilier, leur éclatement entre diverses associations sans but lucratif. bestaan en zulks, met name, noch op het vlak van het gebruik van het gebouw, noch op het vlak van het personeel. Met betrekking tot het argument afgeleid uit de vergelijking tussen de verzoekende partij en de situatie van de veertien andere beschutte werkplaatsen, wordt in de eerste plaats opgemerkt dat de meeste onder hen hun statuten niet dienden te wijzigen in zoverre de verenigingen zonder winstoogmerk die ze beheren, geen andere activiteiten hadden. De overige oefenen, in tegenstelling met de Braille-Liga, geen nationale activiteiten uit, die onder meer om financiële en administratieve redenen en vanwege de huisvesting, het uiteenvallen ervan in verschillende verenigingen zonder winstoogmerk uitsluiten.
A.9.3. Sur le plan du droit, la mesure contestée porte une atteinte A.9.3. In rechte betekent de betwiste maatregel een overdreven inbreuk
excessive à la liberté d'association garantie par l'article 27 de la op de vrijheid van vereniging die bij artikel 27 van de Grondwet wordt
Constitution, n'étant ni indispensable ni proportionnée au but gewaarborgd, vermits de maatregel niet onontbeerlijk is, noch
poursuivi. En effet, la volonté de transparence et le souci d'un evenredig met het nagestreefde doel. Het streven naar transparantie en
contrôle optimal qui sous-tendent cette mesure étaient déjà naar een optimale controle dat aan die maatregel ten grondslag ligt,
parfaitement réalisés, comme relevé dans la requête, par la was immers reeds perfect verwezenlijkt, zoals in het verzoekschrift
législation antérieure, y compris dans l'hypothèse où une entreprise opgemerkt, door de vroegere wetgeving, met inbegrip van het geval
de travail adapté constitue un département d'une association sans but waarin een onderneming met aangepast werk een afdeling vormt van een
lucratif ayant des activités plus larges. vereniging zonder winstoogmerk met ruimere activiteiten.
- B - - B -
La disposition attaquée De bestreden bepaling
B.1. Le décret de la Commission communautaire française du 23 janvier B.1. Het decreet van de Franse Gemeenschapscommissie van 23 januari
1997 vise à promouvoir l'intégration professionnelle des personnes 1997 beoogt de bevordering van de inschakeling van gehandicapten in
handicapées. Les chapitres Ier et V portent, respectivement, des het arbeidsproces. De hoofdstukken I en V bevatten respectievelijk
dispositions générales et finales. Le chapitre II du décret traite de algemene bepalingen en slotbepalingen. Hoofdstuk II van het decreet
la mise au travail dans les entreprises privées, dans les handelt over de tewerkstelling in privé-ondernemingen, openbare
administrations publiques et en qualité d'indépendant. Le chapitre III besturen en als zelfstandige. Hoofdstuk III regelt de tewerkstelling
règle la mise au travail dans les entreprises de travail adapté et le in de ondernemingen met aangepast werk en hoofdstuk IV handelt over
chapitre IV a trait à la surveillance. het toezicht.
Seul l'article 17, alinéa 1er, du décret est contesté par la partie Enkel artikel 17, eerste lid, van het decreet wordt door de
requérante; il dispose : verzoekende partij betwist; het bepaalt :
« Les entreprises de travail adapté sont constituées sous forme « De ondernemingen met aangepast werk worden opgericht onder de vorm
d'associations sans but lucratif régies par la loi du 27 juin 1921. » van verenigingen zonder winstoogmerk vallend onder de wet van 27 juni 1921. »
En ce qui concerne la recevabilité Ten aanzien van de ontvankelijkheid
B.2. Le Collège de la Commission communautaire française conteste la B.2. Het College van de Franse Gemeenschapscommissie betwist de
recevabilité du recours. D'une part, il relève que l'activité de ontvankelijkheid van het beroep. Enerzijds, merkt het op dat de
l'association sans but lucratif requérante s'étend à l'ensemble du activiteit van de vereniging zonder winstoogmerk, verzoekende partij,
pays et ne vise de manière spécifique que les handicapés de la vue. zich uitstrekt tot het gehele land en slechts de visueel gehandicapten
D'autre part, le Collège allègue le subventionnement plus favorable op specifieke wijze beoogt. Anderzijds, voert het College de gunstiger
qui résulterait du décret, et en déduit l'absence de grief causé à la subsidiëring aan die uit het decreet zou voortvloeien en leidt daaruit
partie requérante. af dat voor de verzoekende partij geen nadeel zou ontstaan.
En ce qui concerne la première exception Ten aanzien van de eerste exceptie
B.3. L'article 17, alinéa 1er, attaqué, s'applique à l'ensemble des B.3. Het bestreden artikel 17, eerste lid, is van toepassing op het
entreprises de travail adapté, indépendamment de la nature des geheel van de ondernemingen met aangepast werk, los van de aard van de
handicaps des personnes qu'elles occupent; il s'applique dès lors handicap van de personen die zij tewerkstellen; het is derhalve onder
notamment à une entreprise de travail adapté qui, comme la requérante, meer van toepassing op een onderneming met aangepast werk die, zoals
s'occupe, aux termes de son objet social, des handicapés de la vue. de verzoekende partij, zich volgens haar maatschappelijk doel
La Cour relève par ailleurs que l'entreprise de travail adapté bezighoudt met visueel gehandicapten.
organisée par la partie requérante est située sur le territoire de la Het Hof merkt overigens op dat de onderneming met aangepast werk die
Région de Bruxelles-Capitale. door de verzoekende partij wordt georganiseerd, op het grondgebied van
het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest is gevestigd.
La Cour observe enfin qu'il ressort des mémoires, et en particulier de Het Hof merkt ten slotte op dat uit de memories, en inzonderheid uit
celui du Collège, que la partie requérante a effectivement été die van het College, blijkt dat de verzoekende partij daadwerkelijk
subventionnée par la Commission communautaire française, du fait de door de Franse Gemeenschapscommissie werd gesubsidieerd, vanwege de
l'atelier protégé (ancienne dénomination) qu'elle organise. beschutte werkplaats (vroegere benaming) die zij organiseert.
Il résulte de ce qui précède que la partie requérante est directement Uit wat voorafgaat volgt dat de verzoekende partij rechtstreeks wordt
affectée par la disposition qu'elle conteste. La première exception geraakt door de bepaling die zij betwist. De eerste exceptie van
d'irrecevabilité est rejetée. onontvankelijkheid wordt verworpen.
En ce qui concerne la seconde exception Ten aanzien van de tweede exceptie
B.4. L'éventuel effet défavorable de la norme contestée sur la B.4. Het eventuele nadelige gevolg van de betwiste norm voor de
situation de la partie requérante doit être apprécié au regard de situatie van de verzoekende partij moet worden beoordeeld in het licht
l'objet du recours, lequel se limite à l'article 17, alinéa 1er, du van het onderwerp van het beroep, dat enkel betrekking heeft op
décret du 23 janvier 1997. artikel 17, eerste lid, van het decreet van 23 januari 1997.
Celui-ci imposant aux entreprises de travail adapté d'être érigées en Aangezien die bepaling de ondernemingen met aangepast werk verplicht
associations sans but lucratif autonomes et tel n'étant pas le cas de te worden opgericht als autonome verenigingen zonder winstoogmerk en
la partie requérante, les adaptations qu'implique à son égard la zulks niet het geval is voor de verzoekende partij, zijn de
disposition précitée sont de nature à affecter défavorablement sa aanpassingen die de voormelde bepaling voor haar met zich meebrengt,
situation. La seconde exception d'irrecevabilité est rejetée. van die aard dat zij haar situatie ongunstig kunnen raken.
De tweede exceptie van onontvankelijkheid wordt verworpen.
En ce qui concerne le fond Ten gronde
B.5. Le moyen soulevé par la partie requérante à l'appui de son B.5. Het door de verzoekende partij opgeworpen middel tot staving van
recours est pris de la violation des articles 10, 11 et 27 de la haar beroep is afgeleid uit de schending van de artikelen 10, 11 en 27
Constitution. En sa première branche, le moyen critique la van de Grondwet. In zijn eerste onderdeel heeft het middel kritiek op
discrimination opérée par l'article 17, alinéa 1er, du décret du 23 de discriminatie die door artikel 17, eerste lid, van het decreet van
janvier 1997 entre les entreprises de travail adapté et les centres 23 januari 1997 wordt ingesteld tussen de ondernemingen met aangepast
werk en de gespecialiseerde oriëntatiecentra op het vlak van de
d'orientation spécialisés en matière d'intégration sociale et sociale integratie van de gehandicapten en hun inschakeling in het
professionnelle des personnes handicapées. Ces centres, réglementés arbeidsproces. Die centra, gereglementeerd door het besluit van het
par l'arrêté du Collège de la Commission communautaire française du 13 mars 1997, ont pour mission de donner à l'administration, à sa demande, des rapports exhaustifs relatifs aux capacités sociales, pédagogiques et professionnelles d'une personne handicapée et aux mesures à prendre pour favoriser son intégration sociale et professionnelle (article 3). Ils ont le choix de se constituer sous la forme d'une association sans but lucratif autonome, d'être intégrés au sein d'une association sans but lucratif ou de faire partie d'une université. En sa seconde branche, le moyen allègue l'atteinte disproportionnée, donc discriminatoire, apportée à la liberté College van de Franse Gemeenschapscommissie van 13 maart 1994, moeten aan het bestuur, wanneer het hierom verzoekt, omstandige verslagen bezorgen over de professionele, pedagogische en sociale vaardigheden van de gehandicapte en over de maatregelen ter bevordering van diens sociale integratie en inschakeling in het arbeidsproces (artikel 3). Zij hebben de keuze een autonome vereniging zonder winstoogmerk op te richten, te worden geïntegreerd in een vereniging zonder winstoogmerk of deel uit te maken van een universiteit. In zijn tweede onderdeel voert het middel de onevenredige, dus discriminerende, inbreuk aan op de vrijheid van vereniging wat de ondernemingen met aangepast werk betreft.
d'association en ce qui concerne les entreprises de travail adapté. B.6. Het College van de Franse Gemeenschapscommissie betwist dat, in
B.6. Le Collège de la Commission communautaire française conteste que het licht van het gelijkheidsbeginsel, de situatie van de
puissent être comparées, au regard du principe d'égalité, la situation ondernemingen met aangepast werk en die van de gespecialiseerde
des entreprises de travail adapté et celle des centres d'orientation oriëntatiecentra met elkaar kunnen worden vergeleken, vermits de
spécialisés, dès lors que la situation de ces derniers est régie par situatie van de laatstgenoemde wordt geregeld door een
un acte de nature réglementaire (l'article 8 de l'arrêté du Collège du verordeningsakte (artikel 8 van het besluit van het College van 13
13 mars 1997) et non par un acte de nature législative. maart 1997) en niet door een akte van wetgevende aard.
Dès lors que la norme soumise à la Cour est de nature législative et Vermits de aan het Hof voorgelegde norm van wetgevende aard is en een
qu'elle opère une différence de traitement entre ses destinataires et verschil in behandeling tot stand brengt tussen haar adressaten en
d'autres sujets de droit qui leur sont comparables, la nature andere rechtssubjecten die met hen vergelijkbaar zijn, is de
réglementaire de la norme régissant la situation de ces derniers est verordenende aard van de norm die de situatie van de laatstgenoemden
irrelevante en ce qui concerne la compétence de la Cour. Cette regelt, irrelevant met betrekking tot de bevoegdheid van het Hof. Dit
objection ne peut être accueillie. bezwaar kan niet worden aanvaard.
Sur l'ensemble du moyen Over het geheel van het middel
B.7. L'article 17, alinéa 1er, en cause, impose aux entreprises de B.7. Het in het geding zijnde artikel 17, eerste lid, verplicht de
travail adapté de se constituer sous la forme d'une association sans ondernemingen met aangepast werk een specifieke vereniging zonder
but lucratif spécifique, c'est-à-dire d'une association sans but winstoogmerk op te richten, dat wil zeggen een vereniging zonder
lucratif ayant pour objet unique la gestion de l'entreprise de travail winstoogmerk die als enig doel het beheer van de onderneming met
adapté. Ce faisant, l'article 17 exclut qu'il soit recouru à une autre aangepast werk heeft. Aldus sluit artikel 17 uit dat een andere
forme juridique, telle une société à finalité sociale constituée rechtsvorm wordt aangenomen, zoals een vennootschap met een sociaal
conformément à la loi du 13 avril 1995 modifiant les lois sur les oogmerk opgericht overeenkomstig de wet van 13 april 1995 tot
sociétés commerciales. Par ailleurs, il empêche, à l'inverse des wijziging van de wetten op de handelsvennootschappen. Overigens belet
centres d'orientation spécialisés, qu'une entreprise de travail adapté het, in tegenstelling met de gespecialiseerde oriëntatiecentra, dat
soit organisée au sein d'une structure, par exemple une association een onderneming met aangepast werk wordt opgericht binnen een
sans but lucratif, ayant un objet plus large. structuur, bijvoorbeeld een vereniging zonder winstoogmerk, die een
B.8. S'agissant de son chapitre III, relatif à la mise au travail dans ruimer doel heeft. B.8. Naar luid van de parlementaire voorbereiding (Gedr. St.,
A.C.C.F., 1996-1997, nr. 25, 2°, p. 5), heeft het decreet, met
les entreprises de travail adapté - dont fait partie la disposition en betrekking tot hoofdstuk III, dat handelt over de tewerkstelling in de
cause -, le décret se donne, aux termes de ses travaux préparatoires ondernemingen met aangepast werk - waarvan de in het geding zijnde
(Doc., A.C.C.F., 1996-1997, n° 25, 2°, p. 5), l'objet suivant : bepaling deel uitmaakt - als doelstelling :
« rendre à ces entreprises leur raison d'être, c'est-à-dire un lieu de « aan die ondernemingen een bestaansreden te geven, dat wil zeggen een
travail pour les travailleurs les plus lourdement handicapés, ce qui arbeidsplaats voor de werknemers met de zwaarste handicap, wat een
est un des éléments majeurs de la philosophie de ce décret. D'une voornaam element van de filosofie van dat decreet is. Enerzijds,
part, de nouvelles missions et un nouveau cadre sont définis. D'autre worden nieuwe opdrachten en een nieuw kader gedefinieerd. Anderzijds,
part, les interventions dans les salaires tiendront mieux compte de la zal bij de tegemoetkoming in de bezoldiging beter rekening worden
lourdeur du handicap du travailleur. De même, les entreprises de gehouden met de ernst van de handicap van de werknemer. Voor de
travail adapté qui feront l'effort d'accueillir les personnes le plus ondernemingen met aangepast werk die zich de inspanning zullen
gravement handicapées verront aussi augmenter leurs normes en terme getroosten om de zwaarst gehandicapte personen op te vangen zullen ook
d'encadrement subsidié. » de normen inzake gesubsidieerde formatie worden verhoogd. »
En ce qui concerne l'article 17 en cause, il résulte des travaux Met betrekking tot het in het geding zijnde artikel 17 blijkt uit de
préparatoires (ibid., p. 14) que l'obligation, pour les entreprises de parlementaire voorbereiding (ibid., p. 14) dat de verplichting voor de
travail adapté, de se constituer en une association sans but lucratif ondernemingen met aangepast werk om een specifieke en autonome
spécifique et autonome avait pour objectif d'assurer la transparence vereniging zonder winstoogmerk op te richten tot doel had de
et l'efficacité des contrôles portant sur l'affectation des subventions. B.9. L'article 27 de la Constitution dispose : « Les Belges ont le droit de s'associer; ce droit ne peut être soumis à aucune mesure préventive. » Cette disposition reconnaît le droit de s'associer, comme celui de ne pas s'associer, et interdit de soumettre ce droit à des mesures préventives. Elle n'empêche pas toutefois le législateur de prévoir des modalités de fonctionnement et de contrôle, en particulier lorsque l'association est subventionnée par les pouvoirs publics. B.10. L'article 17, alinéa 1er, attaqué, n'interdit ni n'impose de s'associer; il ne soumet pas davantage ce droit à une autorisation préalable. Il se borne à prévoir que l'entreprise de travail adapté qui souhaite être agréée par le Collège afin de recevoir des subsides doit, entre autres conditions fixées par le décret ou en vertu de celui-ci, être constituée sous forme d'une association sans but lucratif ayant cette entreprise pour objet unique. En considération des objectifs poursuivis par le législateur - assurer la transparence et l'efficacité dans le contrôle des subventions allouées -, celui-ci a pu raisonnablement considérer que l'activité des entreprises de travail adapté souhaitant bénéficier des subventions visées à l'article 19 devait être dissociée d'autres activités; la Cour observe que le Collège de la Commission communautaire avance, sans être contredit par la requérante, que le subventionnement public des entreprises de travail adapté représente plus de la moitié de leurs recettes. La modicité du subventionnement des centres d'orientation spécialisés - non contestée par la partie requérante - comme la nature de leurs missions ont pu justifier que le législateur n'ait pas estimé nécessaire de leur imposer la même contrainte. Il résulte de ce qui précède que le moyen, en aucune de ses branches, n'est fondé. Par ces motifs, la Cour rejette le recours. Ainsi prononcé en langue française, en langue néerlandaise et en langue allemande, conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 3 décembre 1998. Le greffier, L. Potoms. Le président, transparantie en de doeltreffendheid van de controles op de bestemming van de subsidies te verzekeren. B.9. Artikel 27 van de Grondwet luidt : « De Belgen hebben het recht van vereniging; dit recht kan niet aan enige preventieve maatregel worden onderworpen. » Die bepaling erkent het recht om zich te verenigen, alsook het recht om zich niet te verenigen, en verbiedt dat recht aan preventieve maatregelen te onderwerpen. Zij belet de wetgever evenwel niet te voorzien in werkings- en toezichtsmodaliteiten, inzonderheid wanneer de vereniging overheidssubsidies ontvangt. B.10. Het betwiste artikel 17, eerste lid, bevat noch een verbod noch een verplichting om zich te verenigen; het stelt dat recht evenmin afhankelijk van een voorafgaande vergunning. Het beperkt zich ertoe te bepalen dat de onderneming met aangepast werk die met het oog op subsidiëring door het College wenst te worden erkend, naast de vervulling van andere voorwaarden die door of krachtens het decreet zijn vastgesteld, moet worden opgericht in de vorm van een vereniging zonder winstoogmerk die die onderneming als enig doel heeft. Rekening houdende met de door hem nagestreefde doelstellingen - de transparantie en de doeltreffendheid van de controle op de toegekende subsidies verzekeren - vermocht de wetgever redelijkerwijze te bepalen dat de activiteit van de ondernemingen met aangepast werk die de in artikel 19 bedoelde subsidies wensen te genieten, van andere activiteiten diende te worden losgekoppeld; het Hof merkt op dat het College van de Gemeenschapscommissie, zonder door de tegenpartij te worden tegengesproken, stelt dat de openbare subsidiëring van de ondernemingen met aangepast werk meer dan de helft van hun ontvangsten vertegenwoordigt. De lage subsidiëring van de gespecialiseerde oriëntatiecentra - niet betwist door de verzoekende partij - evenals de aard van hun taken hebben kunnen verantwoorden dat de wetgever het niet nodig heeft geacht hun dezelfde verplichting op te leggen. Uit wat voorafgaat volgt dat het middel in geen enkel van zijn onderdelen gegrond is. Om die redenen, het Hof verwerpt het beroep. Aldus uitgesproken in het Frans, het Nederlands en het Duits, overeenkomstig artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 3 december 1998. De griffier, L. Potoms. De voorzitter,
M. Melchior. M. Melchior.
^