Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt De La Cour Constitutionelle du --
← Retour vers "Arrêt n° 53/98 du 20 mai 1998 Numéro du rôle : 1154 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 7bis de la loi du 28 février 1882 sur la chasse, posée par le juge de paix du canton de Quevaucamps. La Cour d'arbitrage, comp après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : I. Objet de la question préjudicielle Par jug(...)"
Arrêt n° 53/98 du 20 mai 1998 Numéro du rôle : 1154 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 7bis de la loi du 28 février 1882 sur la chasse, posée par le juge de paix du canton de Quevaucamps. La Cour d'arbitrage, comp après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : I. Objet de la question préjudicielle Par jug(...) Arrest nr. 53/98 van 20 mei 1998 Rolnummer 1154 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 7bis van de jachtwet van 28 februari 1882, gesteld door de vrederechter van het kanton Quevaucamps. Het Arbitragehof, samengesteld uit d wijst na beraad het volgende arrest : I. Onderwerp van de prejudiciële vraag Bij vonnis van 5(...)
COUR D'ARBITRAGE ARBITRAGEHOF
Arrêt n° 53/98 du 20 mai 1998 Arrest nr. 53/98 van 20 mei 1998
Numéro du rôle : 1154 Rolnummer 1154
En cause : la question préjudicielle relative à l'article 7bis de la In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 7bis van de
loi du 28 février 1882 sur la chasse, posée par le juge de paix du jachtwet van 28 februari 1882, gesteld door de vrederechter van het
canton de Quevaucamps. kanton Quevaucamps.
La Cour d'arbitrage, Het Arbitragehof,
composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges H. samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en L. De Grève, en de
Boel, L. François, G. De Baets, E. Cerexhe et R. Henneuse, assistée du rechters H. Boel, L. François, G. De Baets, E. Cerexhe en R. Henneuse,
greffier L. Potoms, présidée par le président M. Melchior, bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter M. Melchior,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle I. Onderwerp van de prejudiciële vraag
Par jugement du 5 août 1997 en cause de la s.p.r.l. MTS Communication Bij vonnis van 5 augustus 1997 in zake de b.v.b.a. MTS Communication
contre J. Vancoppenolle et A. Destickere, dont l'expédition est tegen J. Vancoppenolle en A. Destickere, waarvan de expeditie ter
parvenue au greffe de la Cour le 16 septembre 1997, le juge de paix du griffie van het Hof is ingekomen op 16 september 1997, heeft de
canton de Quevaucamps a posé la question préjudicielle suivante : vrederechter van het kanton Quevaucamps de volgende prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 7bis de la loi sur la chasse du 28 février 1882, modifiée « Schendt artikel 7bis van de jachtwet van 28 februari 1882, gewijzigd
par la loi du 4 avril 1900, viole-t-il les dispositions des articles bij de wet van 4 april 1900, de bepalingen van de artikelen 10 en 11
10 et 11 de la Constitution en ce qu'il prévoit en son alinéa premier van de Grondwet doordat het in het eerste lid bepaalt dat de
que les indemnités pour dommages causés par les lapins aux fruits et vergoeding voor schade veroorzaakt door konijnen aan vruchten en
récoltes seront portés au double du dommage effectivement subi alors gewassen, het dubbele van de geleden schade bedraagt terwijl zij die
que les auteurs d'une faute quelconque et les chasseurs qui doivent enige fout hebben begaan en de jagers die de schade dienen te
réparer les dégâts causés par d'autres gibiers ne sont tenus de vergoeden die veroorzaakt is door ander wild, slechts gehouden zijn
réparer que le dommage simple ? » gewoon de schade te vergoeden ? »
II. Les faits et la procédure antérieure II. De feiten en de rechtspleging in het bodemgeschil
Avant de se prononcer sur le montant du dommage que devraient verser Alvorens zich uit te spreken over het schadebedrag dat de verweerders
les défendeurs dans la procédure au fond en raison de la faute qu'ils in de procedure ten gronde zouden moeten betalen wegens de fout die
ont commise d'avoir laissé proliférer des lapins sur les terrains zij hebben begaan, namelijk het toelaten van een snelle uitbreiding
van de konijnenpopulatie op de betrokken terreinen, heeft de
litigieux, le juge de paix du canton de Quevaucamps a posé la question vrederechter van het kanton Quevaucamps de voormelde vraag gesteld
précitée de la conformité aux articles 10 et 11 de la Constitution de over de overeenstemming van artikel 7bis, eerste lid, van de jachtwet
l'article 7bis, alinéa 1er, de la loi du 28 février 1882 sur la van 28 februari 1882 met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet.
chasse. III. La procédure devant la Cour III. De rechtspleging voor het Hof
Par ordonnance du 16 septembre 1997, le président en exercice a Bij beschikking van 16 september 1997 heeft de voorzitter in functie
désigné les juges du siège conformément aux articles 58 et 59 de la de rechters van de zetel aangewezen overeenkomstig de artikelen 58 en
loi spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage. 59 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof.
Les juges-rapporteurs ont estimé n'y avoir lieu de faire application De rechters-verslaggevers hebben geoordeeld dat er geen aanleiding was
des articles 71 ou 72 de la loi organique. om artikel 71 of 72 van de organieke wet toe te passen.
La décision de renvoi a été notifiée conformément à l'article 77 de la Van de verwijzingsbeslissing is kennisgegeven overeenkomstig artikel
loi organique, par lettres recommandées à la poste le 6 octobre 1997. 77 van de organieke wet bij op 6 oktober 1997 ter post aangetekende brieven.
L'avis prescrit par l'article 74 de la loi organique a été publié au Het bij artikel 74 van de organieke wet voorgeschreven bericht is
Moniteur belge du 15 octobre 1997. bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 15 oktober 1997.
Des mémoires ont été introduits par : Memories zijn ingediend door :
- A. Destickere, demeurant à 8800 Roulers, Veldstraat 29, par lettre - A. Destickere, wonende te 8800 Roeselare, Veldstraat 29, bij op 20
recommandée à la poste le 20 novembre 1997; november 1997 ter post aangetekende brief;
- le Gouvernement wallon, rue Mazy 25-27, 5100 Namur, par lettre - de Waalse Regering, rue Mazy 25-27, 5100 Namen, bij op 21 november
recommandée à la poste le 21 novembre 1997. 1997 ter post aangetekende brief.
Ces mémoires ont été notifiés conformément à l'article 89 de la loi Van die memories is kennisgegeven overeenkomstig artikel 89 van de
organique, par lettres recommandées à la poste le 1er décembre 1997.
Le Gouvernement wallon a introduit un mémoire en réponse, par lettre organieke wet bij op 1 december 1997 ter post aangetekende brieven.
recommandée à la poste le 31 décembre 1997. De Waalse Regering heeft een memorie van antwoord ingediend bij op 31
december 1997 ter post aangetekende brief.
Par ordonnance du 25 février 1998, la Cour a prorogé jusqu'au 16 Bij beschikking van 25 februari 1998 heeft het Hof de termijn
septembre 1998 le délai dans lequel l'arrêt doit être rendu. waarbinnen het arrest moet worden gewezen, verlengd tot 16 september 1998.
Par ordonnance du 25 mars 1998, la Cour a déclaré l'affaire en état et Bij beschikking van 25 maart 1998 heeft het Hof de zaak in gereedheid
fixé l'audience au 29 avril 1998. verklaard en de dag van de terechtzitting bepaald op 29 april 1998.
Cette ordonnance a été notifiée aux parties ainsi qu'à leurs avocats Van die beschikking is kennisgegeven aan de partijen en hun advocaten
par lettres recommandées à la poste le 26 mars 1998. bij op 26 maart 1998 ter post aangetekende brieven.
A l'audience publique du 29 avril 1998 : Op de openbare terechtzitting van 29 april 1998 :
- ont comparu : - zijn verschenen :
. Me J.-L. Fayt, avocat au barreau de Charleroi, pour A. Destickere; . Mr. J.-L. Fayt, advocaat bij de balie te Charleroi, voor A. Destickere;
. Me V. Thiry, avocat au barreau de Liège, pour le Gouvernement . Mr. V. Thiry, advocaat bij de balie te Luik, voor de Waalse
wallon; Regering;
- les juges-rapporteurs E. Cerexhe et H. Boel ont fait rapport; - hebben de rechters-verslaggevers E. Cerexhe en H. Boel verslag
uitgebracht;
- les avocats précités ont été entendus; - zijn de voornoemde advocaten gehoord;
- l'affaire a été mise en délibéré. - is de zaak in beraad genomen.
La procédure s'est déroulée conformément aux articles 62 et suivants De rechtspleging is gevoerd overeenkomstig de artikelen 62 en volgende
de la loi organique, relatifs à l'emploi des langues devant la Cour. van de organieke wet, die betrekking hebben op het gebruik van de talen voor het Hof.
IV. En droit IV. In rechte
- A - - A -
Mémoire de A. Destickere Memorie van A. Destickere
A.1.1. Il ressort de l'examen des travaux préparatoires des lois du 26 A.1.1. Uit het onderzoek van de parlementaire voorbereiding van de
février 1846 et du 28 février 1882 et de ses modifications que les wetten van 26 februari 1846 en 28 februari 1882 alsmede uit de
wijzigingen ervan blijkt dat de motieven voor de invoering, en
motifs de l'instauration, puis du maintien, du principe de la vervolgens de handhaving, van het principe van de veroordeling tot de
condamnation au paiement du double dommage ont évolué comme suit. betaling van het dubbele schadebedrag als volgt zijn geëvolueerd.
Dans le cadre de la loi du 26 février 1846, la raison d'être de In het kader van de wet van 26 februari 1846 is er een tweevoudige
l'adoption du double dommage est double : il compense, d'une part, bestaansreden voor de aanneming van het dubbele schadebedrag : het
l'interdiction faite au fermier de détruire le lapin sur son champ et, compenseert, enerzijds, het verbod dat de landbouwer wordt opgelegd om
d'autre part, les frais de la procédure introduite par le fermier. konijnen op zijn veld te verdelgen en, anderzijds, de kosten van de door de landbouwer ingestelde procedure.
Lors de l'adoption de la loi du 28 février 1882, la raison d'être Bij de aanneming van de wet van 28 februari 1882 was de fundamentele
fondamentale de la disposition en cause reste bien présente, à savoir bestaansreden voor de in het geding zijnde bepaling nog steeds
l'extrême abondance des lapins. Au-delà de celle-ci et outre le maintien de l'idée de compensation à l'interdiction de destruction par le fermier, deux motifs ont été avancés : d'une part, compenser la spéculation du propriétaire du bois qui entretient des lapins au détriment du cultivateur et, d'autre part, instituer une peine civile à l'encontre des chasseurs qui ne procèdent pas à la destruction desdits lapins. La loi du 4 avril 1900, modifiant la loi du 28 février 1882, introduit notamment deux nouveautés; d'une part, elle autorise le fermier à détruire le lapin sur ses terres et, d'autre part, elle simplifie largement la procédure d'indemnisation. Pour le surplus, les mêmes aanwezig, namelijk de extreme overvloed van konijnen. Naast die reden en benevens de handhaving van de idee van compensatie voor het verbod op verdelging door de landbouwer, zijn twee motieven aangevoerd : enerzijds, het compenseren van de speculatie door de eigenaar van het bos die konijnen in stand houdt ten nadele van de landbouwer en, anderzijds, het instellen van een burgerrechtelijke straf voor de jagers die de genoemde konijnen niet verdelgen. De wet van 4 april 1900 tot wijziging van de wet van 28 februari 1882 voert met name twee nieuwigheden in; enerzijds, machtigt zij de landbouwer ertoe konijnen op zijn gronden te verdelgen en, anderzijds, vereenvoudigt zij in ruime mate de procedure van schadeloosstelling. Voor het overige zijn dezelfde motieven aangevoerd als degene die in
motifs que ceux évoqués dans le cadre de la loi de 1882 ont été het kader van de wet van 1882 waren aangehaald om de handhaving van
avancés pour justifier le maintien de la double indemnité. het dubbele schadebedrag te verantwoorden.
A.1.2. Si l'adoption de la disposition en cause et son maintien lors A.1.2. De aanneming van de in het geding zijnde bepaling en de
des évolutions législatives précitées se justifiaient au regard de handhaving ervan tijdens de voormelde evolutie van de wetgeving waren
l'abondance dévastatrice des lapins et de la nécessité d'inciter les weliswaar verantwoord ten aanzien van de vernielende overvloed van
konijnen en de noodzaak om de jagers ertoe aan te zetten ze op hun
chasseurs à les détruire sur leurs terres, tel n'est cependant plus le gronden te verdelgen. Zulks is echter niet meer het geval sinds het
cas depuis l'apparition du virus de la myxomatose, compte tenu de verschijnen van het myxomatosevirus, gelet op de epidemie die het
l'épidémie qu'il a causée parmi les lapins et de son rôle régulateur à onder de konijnen heeft veroorzaakt en de regulariserende rol ervan
l'égard de la population de ces mammifères. ten aanzien van de populatie van die zoogdieren.
Par ailleurs, eu égard au droit de destruction octroyé au fermier et à Gelet op het aan de landbouwer toegekende verdelgingsrecht en de
la simplification de la procédure réalisée par la loi de 1900, les vereenvoudiging van de procedure ingevolge de wet van 1900, zijn de
motifs justifiant le double dommage par l'idée d'une compensation à motieven waarbij het dubbele schadebedrag wordt verantwoord door de
l'absence de droit de destruction et aux frais de procédure ont perdu idee van een compensatie voor de ontstentenis van een verdelgingsrecht
pertinence; il en est d'autant plus, s'agissant de compenser les frais en voor de procedurekosten overigens niet meer relevant; dat geldt des
de procédure, que la loi prévoit désormais une indemnité de procédure te meer wat de compensatie voor de procedurekosten betreft, daar de
au bénéfice du justiciable qui gagne son procès, en ce compris donc le wet voortaan voorziet in een rechtsplegingsvergoeding ten voordele van
fermier, de telle sorte qu'une indemnisation supplémentaire de ce de rechtzoekende die het proces wint, dus ook van de landbouwer, zodat
een bijkomende schadeloosstelling van laatstgenoemde bijgevolg als een
schending van het gelijkheidsbeginsel zou moeten worden beschouwd.
dernier serait dès lors à considérer comme une violation du principe d'égalité. Ten slotte wordt opgemerkt dat de Vlaamse wetgever, bij zijn decreet
Il est relevé enfin que le législateur flamand, par son décret du 24 van 24 juli 1991, de in het geding zijnde bepaling heeft opgeheven.
juillet 1991, a abrogé la disposition en cause. Memorie van de Waalse Regering
Mémoire du Gouvernement wallon A.2. Het is verkeerd te beweren dat de oorspronkelijke bestaansreden
A.2. Il est erroné d'affirmer que la raison d'être originaire de la voor de in het geding zijnde maatregel - de bestrijding van de
mesure en cause - lutter contre la prolifération des lapins - a proliferatie van konijnen - voortaan verdwenen is. Enerzijds, wordt
désormais disparu. D'une part, la race des lapins se caractérise par het ras van de konijnen gekenmerkt door een buitengewoon
un rythme de reproduction exceptionnel, largement supérieur - et donc voortplantingstempo, dat veel hoger is dan - en dus onvergelijkbaar
incomparable - au rythme de reproduction des autres gibiers. D'autre met - het voortplantingstempo van het andere wild. Anderzijds,
part, les dispositions réglementant les conditions de chasse du lapin, bevestigen de bepalingen waarbij de voorwaarden van de jacht op
quasi illimitées par rapport à celles applicables à la chasse du konijnen worden gereglementeerd, en die haast onbeperkt zijn in
vergelijking met die welke van toepassing zijn op de jacht op
sanglier, confirment l'actualité et la nécessité de la mesure en everzwijnen, de actualiteit en de noodzaak van de in het geding zijnde
cause, nonobstant l'apparition de la myxomatose, laquelle mesure vise maatregel, ondanks het verschijnen van myxomatose, die ertoe strekt
à maintenir l'abondance des lapins à un nombre ne mettant pas en het grote aantal konijnen op een peil te houden waarbij de naburige
danger les cultures avoisinantes. gewassen niet in gevaar worden gebracht.
Le décret du Conseil régional wallon du 14 juillet 1994, modifiant la Het decreet van de Waalse Gewestraad van 14 juli 1994 tot wijziging
loi du 28 février 1882 sur la chasse, n'a rien changé à la disposition van de jachtwet van 28 februari 1882 heeft aan de betwiste bepaling
litigieuse. Dans le même esprit, l'arrêté du Gouvernement wallon du 13 niets veranderd. In dezelfde zin is het besluit van de Waalse Regering
juillet 1995 permettant la destruction de certaines espèces de gibier van 13 juli 1995 tot machtiging van de bestrijding van sommige soorten
est beaucoup plus tolérant en ce qui concerne le lapin que le wild veel toleranter voor het konijn dan voor het wild zwijn.
sanglier. En effet, en vertu de l'article 10 dudit arrêté, la destruction du lapin peut se faire toute l'année, de jour comme de nuit, sur tout le territoire de la Région wallonne. La condamnation au paiement du double dommage en vue de limiter, d'une manière drastique, la surpopulation des lapins, reste une mesure pertinente et adéquate qui repose sur des motifs raisonnables eu égard au but visé, à savoir maintenir l'abondance des lapins à un nombre ne mettant pas en danger les cultures avoisinantes. Mémoire en réponse du Gouvernement wallon A.3. Il faut insister sur le fait que la population de lapins continue à causer des dégâts considérables dans les cultures. Si on parvient à Krachtens artikel 10 van dat besluit kan de bestrijding van het konijn immers het ganse jaar plaatsvinden, zowel overdag als 's nachts, op het hele grondgebied van het Waalse Gewest. De veroordeling tot het betalen van het dubbele schadebedrag met het oog op een drastische beperking van de overpopulatie van de konijnen blijft een pertinente en adequate maatregel die berust op redelijke motieven gelet op het beoogde doel, namelijk het grote aantal konijnen op een peil te houden waarbij de naburige gewassen niet in gevaar worden gebracht. Memorie van antwoord van de Waalse Regering A.3. Er moet worden beklemtoond dat de konijnenpopulatie aanzienlijke
l'heure actuelle à maintenir avec plus ou moins de succès la présence schade blijft aanrichten aan de gewassen. Kan men thans weliswaar min
de lapins dans des proportions raisonnables et donc à limiter les of meer met succes de aanwezigheid van konijnen binnen redelijke
dégâts excessifs aux cultures, c'est grâce au maintien de l'article proporties houden en dus de buitensporige schade aan de gewassen
7bis de la loi du 28 février 1882 sur la chasse, modifiée par la loi beperken, dan is dat dankzij de handhaving van artikel 7bis van de
du 4 avril 1900. jachtwet van 28 februari 1882, gewijzigd bij de wet van 4 april 1900.
Le décret du Conseil régional wallon du 14 juillet 1994 modifiant la Het decreet van de Waalse Gewestraad van 14 juli 1994 tot wijziging
loi du 28 février 1882 sur la chasse n'a dès lors rien changé à la van de jachtwet van 28 februari 1882 heeft derhalve aan de in het
disposition en cause, dans le but de préserver les intérêts de geding zijnde bepaling niets gewijzigd, met de bedoeling de belangen
l'économie wallonne et de l'agriculture en particulier. van de Waalse economie en van de landbouw in het bijzonder te vrijwaren.
- B - - B -
B.1. L'alinéa 1er de l'article 7bis de la loi du 28 février 1882 sur B.1. Het eerste lid van artikel 7bis van de jachtwet van 28 februari
la chasse, modifié notamment par la loi du 4 avril 1900, dispose, en ce qui concerne la Région wallonne et la Région de Bruxelles-Capitale : « Les indemnités pour dommages causés par les lapins aux fruits et récoltes seront portées au double. » Quant au fond B.2. La différence de traitement soumise à la Cour concerne la distinction qui est faite entre les responsables de dommages causés aux cultures par les lapins et les personnes préjudiciées par ces dommages, d'une part, et les responsables ainsi que les victimes d'autres dommages, d'autre part : en vertu de la disposition en cause, les premiers sont en effet tenus au paiement ou bénéficient d'une indemnité double de celle correspondant au dommage alors que pour les seconds, l'indemnité correspond simplement à celui-ci. B.3. Les règles constitutionnelles de l'égalité et de la non-discrimination n'excluent pas qu'une différence de traitement soit établie entre des catégories de personnes, pour autant qu'elle repose sur un critère objectif et qu'elle soit raisonnablement justifiée. L'existence d'une telle justification doit s'apprécier en tenant compte du but et des effets de la mesure critiquée ainsi que de la nature des principes en cause; le principe d'égalité est violé lorsqu'il est établi qu'il n'existe pas de rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens employés et le but visé. B.4. La disposition en cause trouve son origine dans l'article 3, 1882, met name gewijzigd bij de wet van 4 april 1900, bepaalt, wat het Waalse Gewest en het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest betreft : « De vergoeding voor schade, door konijnen aan vruchten en gewassen veroorzaakt, bedraagt het dubbele van de schade. » Ten gronde B.2. Het aan het Hof voorgelegde verschil in behandeling betreft het onderscheid gemaakt tussen diegenen die aansprakelijk zijn voor schade veroorzaakt door konijnen aan de gewassen en de door die schade benadeelde personen, enerzijds, en diegenen die aansprakelijk zijn, alsmede diegenen die het slachtoffer zijn van andere schade, anderzijds : krachtens de in het geding zijnde bepaling, zijn eerstgenoemden immers gehouden tot de betaling van of genieten zij een vergoeding die het dubbele bedraagt van die welke overeenstemt met de schade, terwijl die vergoeding voor laatstgenoemden zonder meer hieraan gelijk is. B.3. De grondwettelijke regels van de gelijkheid en de niet-discriminatie sluiten niet uit dat een verschil in behandeling tussen categorieën van personen wordt ingesteld, voor zover dat verschil op een objectief criterium berust en het redelijk verantwoord is. Het bestaan van een dergelijke verantwoording moet worden beoordeeld rekening houdend met het doel en de gevolgen van de betwiste maatregel en met de aard van de ter zake geldende beginselen; het gelijkheidsbeginsel is geschonden wanneer vaststaat dat er geen redelijk verband van evenredigheid bestaat tussen de aangewende middelen en het beoogde doel. B.4. De in het geding zijnde bepaling vindt haar oorsprong in artikel
alinéa 4, de la loi du 28 février 1846. Elle a été reprise, en des 3, vierde lid, van de wet van 28 februari 1846. Zij is, in dezelfde
termes inchangés, à l'article 7, alinéa 1er, de la loi du 28 février bewoordingen, overgenomen in artikel 7, eerste lid, van de jachtwet
1882 sur la chasse, ainsi qu'à l'article 2 de la loi modificative du 4 van 28 februari 1882, alsmede in artikel 2 van de wijzigingswet van 4
avril 1900, qui a remplacé la disposition précitée de la loi de 1882 april 1900, waarbij de voormelde bepaling van de wet van 1882 door het
par son actuel article 7bis, alinéa 1er. huidige artikel 7bis, eerste lid, is vervangen.
B.5.1. Il ressort des travaux préparatoires de ces trois textes que B.5.1. Uit de parlementaire voorbereiding van die drie teksten blijkt
l'adoption, puis le maintien, par le législateur de la double dat de aanneming, en vervolgens de handhaving, door de wetgever van de
indemnisation des dommages causés aux cultures par les lapins visait à dubbele schadeloosstelling voor schade veroorzaakt aan de gewassen
réagir contre le fléau que ceux-ci constituaient, à l'époque, pour door konijnen ertoe strekte te reageren tegen de plaag die de konijnen
l'agriculture en raison de leur prolifération très importante. « Il destijds, wegens hun zeer snelle vermenigvuldiging, voor de landbouw
est généralement reconnu que le lapin est un animal qui cause beaucoup vormden. « Algemeen wordt aangenomen dat het konijn een dier is dat
de dommage aux récoltes. [...] des mesures sont à prendre pour faire veel schade aan de gewassen veroorzaakt. [...] maatregelen moeten
réparer ces dommages et autant que possible pour en faire cesser la worden genomen om die schade te laten herstellen en zoveel mogelijk om
een einde te maken aan de oorzaak ervan » (Hand., Kamer, 1845-1846,
cause » (Ann., Chambre, 1845-1846, séance du 6 février 1845, p. 588). vergadering van 6 februari 1845, p. 588). Zo ook « vormt de overvloed
De même, « l'abondance des lapins constitue une calamité publique van konijnen een algemene ramp waartegen krachtdadig moet worden
contre laquelle il faut réagir avec vigueur » (Ann., Chambre, 1881-1882, séance du 8 décembre 1881, p. 215); « les lapins sont peut-être le seul gibier dont la multiplication a paru tellement dangereuse qu'il faille absolument l'arrêter. » (ibidem) B.5.2. Au-delà de cet objectif général, les travaux préparatoires indiquent que le législateur, en instaurant une double indemnisation, entendait, d'une part, prévenir les dégâts causés aux cultures par les lapins et, d'autre part, compenser les dommages et charges subis par les préjudiciés. S'agissant du rôle préventif de ce qu'on appelle le double dommage, il a été relevé que ce dernier, « par le jeu naturel de l'intérêt personnel, [...] maintient dans des limites convenables la gereageerd » (Hand., Kamer, 1881-1882, vergadering van 8 december 1881, p. 215); « de konijnen zijn wellicht het enige wild waarvan de vermenigvuldiging dermate gevaarlijk is gebleken dat die absoluut moet worden stopgezet » (ibidem). B.5.2. Naast die algemene doelstelling, wordt in de parlementaire voorbereiding gesteld dat de wetgever, door een dubbele schadeloosstelling in te voeren, enerzijds, de door de konijnen aan de gewassen veroorzaakte schade wilde voorkomen en, anderzijds, de door de benadeelden geleden schade en lasten wilde compenseren. Met betrekking tot de preventieve rol van wat het dubbele schadebedrag wordt genoemd, werd opgemerkt dat dit laatste « door het natuurlijke spel van het persoonlijk belang, de veelvuldigheid van de konijnen
multiplicité des lapins. Il n'a pas tant pour but de combler le binnen redelijke grenzen houdt. Het heeft niet zozeer tot doel de
réclamant que de prévenir les motifs de réclamations. Il doit servir klager tevreden te stellen dan wel de motieven voor de klachten te
et il sert surtout de remède préventif, et personne ne contestera que voorkomen. Het dient en moet vooral dienen als preventief middel, en
ce remède ne soit moins efficace avec le dommage simple » (Doc., niemand zal betwisten dat dat middel minder doeltreffend is met het
Chambre, 1897-1898, n° 175, pp. 22 et 23). enkele schadebedrag » (Gedr. St., Kamer, 1897-1898, nr. 175, pp. 22 en
En ce qui concerne la fonction de réparation de la double indemnité, 23). Wat de herstelfunctie van het dubbele schadebedrag betreft, werd
il a été souligné que celle-ci « ne devait pas être proportionnée onderstreept dat dit « niet alleen evenredig moest zijn met de door de
seulement avec le dégât commis par les lapins, mais devait encore être konijnen veroorzaakte schade, maar ook in verhouding moest staan tot
en rapport avec les frais qu'il [le préjudicié] est dans le cas de de kosten die hij [de benadeelde] in voorkomend geval moet aangaan om
faire pour poursuivre l'action civile par-devant les tribunaux » de burgerlijke rechtsvordering voor de rechtbanken in te stellen »
(Ann., Chambre, 1845-1846, séance du 7 février 1846, p. 595). Outre (Hand., Kamer, 1845-1846, vergadering van 7 februari 1846, p. 595).
cette idée de compensation des frais de procès, apparaît l'idée de Naast die idee van compensatie van de proceskosten, verschijnt de idee
compenser le fait que l'agriculteur ne peut détruire lui-même, sous le om het feit te compenseren dat de landbouwer, onder het stelsel van de
régime des lois de 1846 et 1882, les lapins qui ravagent ses récoltes wetten van 1846 en 1882, de konijnen die zijn gewassen vernielen, niet
(ibidem). zelf mag vernietigen (ibidem).
B.6. Si la double indemnisation des dommages causés aux fruits et B.6. Hoewel de dubbele schadeloosstelling voor de door konijnen aan
récoltes par les lapins a pu constituer une mesure à la fois vruchten en gewassen veroorzaakte schade een maatregel heeft kunnen
pertinente et proportionnée par rapport aux objectifs poursuivis à vormen die zowel relevant was als evenredig ten opzichte van de
l'époque par le législateur, en 1846, 1882 et 1900, il y a lieu de destijds door de wetgever in 1846, 1882 en 1900 nagestreefde
doelstellingen, dient te worden onderzocht of ze ten aanzien van de
vérifier si elle reste justifiée, dans les circonstances actuelles, au beginselen van gelijkheid en niet-discriminatie verantwoord blijft in
regard des principes d'égalité et de non-discrimination. de huidige omstandigheden.
B.7.1. La Cour constate qu'il n'est pas contesté que des changements B.7.1. Het Hof stelt vast dat niet is betwist dat in de feitelijke
importants soient intervenus dans les circonstances de fait : la omstandigheden belangrijke wijzigingen zich hebben voorgedaan : de
prolifération des lapins a été réduite fortement et de façon durable par l'effet de diverses maladies, dont la myxomatose, de telle sorte qu'il est difficile d'y voir encore aujourd'hui un fléau qui justifierait des mesures exceptionnelles. Certes, une loi qui revêt un caractère préventif pourrait se justifier par le seul souci de prévenir un retour du fléau que son adoption combattait. Toutefois, même en pareil cas, un tel souci ne saurait justifier une mesure extrêmement dérogatoire aux principes du droit commun que si le caractère persistant du risque exceptionnel avait été démontré. B.7.2. Il résulte de ce qui précède que la double indemnisation des dommages causés aux fruits et récoltes par les lapins n'est plus une mesure proportionnée par rapport à l'objectif du législateur. La question préjudicielle appelle une réponse affirmative. Par ces motifs, la Cour vermenigvuldiging van de konijnen is sterk en op duurzame wijze verminderd als gevolg van diverse ziekten waaronder myxomatose, zodat zij thans nog bezwaarlijk als een plaag kan worden beschouwd die uitzonderlijke maatregelen zou verantwoorden. Weliswaar zou een wet met een preventief karakter kunnen worden verantwoord op grond van de enkele zorg te voorkomen dat de kwaal die met de aanneming van die wet werd bestreden, zich opnieuw zou voordoen. Maar zelfs in dat geval zou die zorg geen maatregel kunnen verantwoorden die zeer sterk van de gemeenrechtelijke beginselen afwijkt dan indien het aanhoudende karakter van het uitzonderlijke gevaar zou zijn aangetoond. B.7.2. Uit wat voorafgaat blijkt dat de dubbele schadeloosstelling voor de door konijnen aan vruchten en gewassen veroorzaakte schade thans niet meer evenredig is ten opzichte van de doelstelling van de wetgever. De prejudiciële vraag moet bevestigend worden beantwoord. Om die redenen, het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
L'article 7bis, alinéa 1er, de la loi du 28 février 1882 sur la Artikel 7bis, eerste lid, van de jachtwet van 28 februari 1882,
chasse, modifiée par la loi du 4 avril 1900, viole les articles 10 et gewijzigd bij de wet van 4 april 1900, schendt de artikelen 10 en 11
11 de la Constitution. van de Grondwet.
Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 20 mai 1998. Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 20 mei 1998.
Le greffier, De griffier,
L. Potoms. L. Potoms.
Le président, De voorzitter,
M. Melchior M. Melchior.
^