Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt De La Cour Constitutionelle du --
← Retour vers "Arrêt n° 31/98 du 18 mars 1998 Numéro du rôle : 1127 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 37 du décret de la Communauté française du 4 mars 1991 relatif à l'aide à la jeunesse, posée par le Tribunal de la jeunesse de Lièg La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges P. Martens(...)"
Arrêt n° 31/98 du 18 mars 1998 Numéro du rôle : 1127 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 37 du décret de la Communauté française du 4 mars 1991 relatif à l'aide à la jeunesse, posée par le Tribunal de la jeunesse de Lièg La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges P. Martens(...) Arrest nr. 31/98 van 18 maart 1998 Rolnummer 1127 In zake : de prejudiciële vraag over artikel 37 van het decreet van de Franse Gemeenschap van 4 maart 1991 inzake hulpverlening aan de jeugd, gesteld door de Jeugdrechtbank te Luik. Het Arb samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en L. De Grève, en de rechters P. Martens, G. De Baets,(...)
COUR D'ARBITRAGE ARBITRAGEHOF
Arrêt n° 31/98 du 18 mars 1998 Arrest nr. 31/98 van 18 maart 1998
Numéro du rôle : 1127 Rolnummer 1127
En cause : la question préjudicielle concernant l'article 37 du décret In zake : de prejudiciële vraag over artikel 37 van het decreet van de
de la Communauté française du 4 mars 1991 relatif à l'aide à la Franse Gemeenschap van 4 maart 1991 inzake hulpverlening aan de jeugd,
jeunesse, posée par le Tribunal de la jeunesse de Liège. gesteld door de Jeugdrechtbank te Luik.
La Cour d'arbitrage, Het Arbitragehof,
composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges P. samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en L. De Grève, en de
Martens, G. De Baets, E. Cerexhe, H. Coremans et A. Arts, assistée du rechters P. Martens, G. De Baets, E. Cerexhe, H. Coremans en A. Arts,
greffier L. Potoms, présidée par le président M. Melchior, bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter M. Melchior,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle I. Onderwerp van de prejudiciële vraag
Par jugement du 30 juin 1997 en cause de G. Lechanu et autres contre Bij vonnis van 30 juni 1997 in zake G. Lechanu en anderen tegen P.
P. Hannecart, dont l'expédition est parvenue au greffe de la Cour le Hannecart, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is ingekomen
11 juillet 1997, le Tribunal de la jeunesse de Liège a posé la op 11 juli 1997, heeft de Jeugdrechtbank te Luik de volgende
question préjudicielle suivante : prejudiciële vraag gesteld :
« La disposition contenue à l'article 37 du décret du 4 mars 1991 « Schendt de bepaling vervat in artikel 37 van het decreet van 4 maart
relatif à l'aide à la jeunesse, qui prévoit que seuls les mineurs de 1991 inzake hulpverlening aan de jeugd, dat bepaalt dat enkel de
plus de 14 ans peuvent introduire devant le tribunal de la jeunesse minderjarigen van meer dan 14 jaar voor de jeugdrechtbank een
une contestation relative à l'octroi, au refus ou aux modalités betwisting kunnen indienen betreffende de toestemming in, de weigering
d'application d'une mesure d'aide individuelle, ne viole-t-elle pas van of de nadere regels voor de toepassing van een individuele
les articles 10 et 11 de la Constitution et l'article 12 de la hulpverlenende maatregel, niet de artikelen 10 en 11 van de Grondwet
Convention des Droits de l'Enfant, en opérant une différence de en artikel 12 van het Verdrag inzake de rechten van het kind, doordat
traitement entre les enfants mineurs selon qu'ils ont plus ou moins de zij een verschil in behandeling invoert onder de minderjarige kinderen
14 ans ? » naargelang zij meer of minder dan 14 jaar oud zijn ? »
II. Les faits et la procédure antérieure II. De feiten en de rechtspleging in het bodemgeschil
Alors qu'il était hébergé à l'institut médico-pédagogique Saint-Michel Toen hij in het medisch-pedagogisch instituut Saint-Michel in Spa
à Spa, le requérant devant le juge a quo s'est vu interdire tout verbleef, werd aan de verzoeker voor de verwijzende rechter elk
contact avec son père, par une décision du directeur de l'aide à la telefonisch contact met zijn vader ontzegd ingevolge een beslissing
jeunesse du 15 octobre 1996. van 15 oktober 1996 van de directeur bij de hulpverlening aan de
Le requérant étant alors âgé de 10 ans, son avocat a introduit un jeugd. Aangezien de verzoeker toen 10 jaar oud was, heeft zijn advocaat een
recours contre cette décision devant le Tribunal de la jeunesse de beroep tegen die beslissing ingesteld voor de Jeugdrechtbank te Luik.
Liège. Avant de statuer sur la recevabilité de ce recours, le Tribunal Alvorens over de ontvankelijkheid van dat beroep uitspraak te doen,
a posé à la Cour la question préjudicielle précitée. heeft de Rechtbank de voormelde prejudiciële vraag aan het Hof gesteld.
III. La procédure devant la Cour III. De rechtspleging voor het Hof
Par ordonnance du 11 juillet 1997, le président en exercice a désigné Bij beschikking van 11 juli 1997 heeft de voorzitter in functie de
les juges du siège conformément aux articles 58 et 59 de la loi rechters van de zetel aangewezen overeenkomstig de artikelen 58 en 59
spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage. van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof.
Les juges-rapporteurs ont estimé n'y avoir lieu de faire application De rechters-verslaggevers hebben geoordeeld dat er geen aanleiding was
des articles 71 ou 72 de la loi organique. om artikel 71 of 72 van de organieke wet toe te passen.
La décision de renvoi a été notifiée conformément à l'article 77 de la Van de verwijzingsbeslissing is kennisgegeven overeenkomstig artikel
loi organique, par lettres recommandées à la poste le 14 août 1997. 77 van de organieke wet bij op 14 augustus 1997 ter post aangetekende
L'avis prescrit par l'article 74 de la loi organique a été publié au brieven. Het bij artikel 74 van de organieke wet voorgeschreven bericht is
Moniteur belge du 19 août 1997. bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 19 augustus 1997.
Des mémoires ont été introduits par : Memories zijn ingediend door :
- G. Lechanu, demeurant à l'institut médico-pédagogique Saint-Michel, - G. Lechanu, wonende in het medisch-pedagogisch instituut
rue Albin Body 55 à 4900 Spa, par lettre recommandée à la poste le 16 Saint-Michel, rue Albin Body 55 te 4900 Spa, bij op 16 september 1997
septembre 1997; ter post aangetekende brief;
- J.-M. Lechanu et son épouse M.-J. Vellaerts, demeurant ensemble à - J.-M. Lechanu et zijn echtgenote M.-J. Vellaerts, samenwonende te
4030 Grivegnée, rue Vinâve 29, par lettre recommandée à la poste le 17 4030 Grivegnée, rue Vinâve 29, bij op 17 september 1997 ter post
septembre 1997; aangetekende brief;
- le Gouvernement de la Communauté française, place Surlet de Chokier - de Franse Gemeenschapsregering, Surlet de Chokierplein 15-17, 1000
15-17, 1000 Bruxelles, par lettre recommandée à la poste le 25 Brussel, bij op 25 september 1997 ter post aangetekende brief.
septembre 1997. Ces mémoires ont été notifiés conformément à l'article 89 de la loi Van die memories is kennisgegeven overeenkomstig artikel 89 van de
organique, par lettres recommandées à la poste le 10 octobre 1997. organieke wet bij op 10 oktober 1997 ter post aangetekende brieven.
Le Gouvernement de la Communauté française a introduit un mémoire en De Franse Gemeenschapsregering heeft een memorie van antwoord
réponse, par lettre recommandée à la poste le 12 novembre 1997. ingediend bij op 12 november 1997 ter post aangetekende brief.
Par ordonnance du 18 décembre 1997, la Cour a prorogé jusqu'au 11 Bij beschikking van 18 december 1997 heeft het Hof de termijn
juillet 1998 le délai dans lequel l'arrêt doit être rendu. waarbinnen het arrest moet worden gewezen, verlengd tot 11 juli 1998.
Par ordonnance du 28 janvier 1998, la Cour a déclaré l'affaire en état Bij beschikking van 28 januari 1998 heeft het Hof de zaak in
et fixé l'audience au 18 février 1998, après avoir invité les parties gereedheid verklaard en de dag van de terechtzitting bepaald op 18
februari 1998, nadat het de partijen had uitgenodigd zich ter
à s'expliquer à l'audience sur l'application de l'article 37 lorsqu'il terechtzitting nader te verklaren over de toepassing van artikel 37 in
geval van tegenstrijdigheid van belangen tussen de minderjarige van
existe une contrariété d'intérêts entre le mineur de moins de 14 ans minder dan 14 jaar en zijn ouders of zijn bewaarders.
et ses parents ou ses gardiens.
Cette ordonnance a été notifiée aux parties ainsi qu'à leurs avocats Van die beschikking is kennisgegeven aan de partijen en hun advocaten
par lettres recommandées à la poste le 29 janvier 1998. bij op 29 januari 1998 ter post aangetekende brieven.
A l'audience publique du 18 février 1998 : Op de openbare terechtzitting van 18 februari 1998 :
- ont comparu : - zijn verschenen :
. Me P. Rigaux, avocat au barreau de Liège, pour G. Lechanu; . Mr. P. Rigaux, advocaat bij de balie te Luik, voor G. Lechanu;
. Me F. Frenay, avocat au barreau de Liège, pour J.-M. Lechanu et . Mr. F. Frenay, advocaat bij de balie te Luik, voor J.-M. Lechanu en
M.-J. Vellaerts; M.- J. Vellaerts;
. Me P. Legros, avocat au barreau de Bruxelles, pour le Gouvernement . Mr. P. Legros, advocaat bij de balie te Brussel, voor de Franse
de la Communauté française; Gemeenschapsregering;
- les juges-rapporteurs P. Martens et G. De Baets ont fait rapport; - hebben de rechters-verslaggevers P. Martens en G. De Baets verslag uitgebracht;
- les avocats précités ont été entendus; - zijn de voornoemde advocaten gehoord;
- l'affaire a été mise en délibéré. - is de zaak in beraad genomen.
La procédure s'est déroulée conformément aux articles 62 et suivants De rechtspleging is gevoerd overeenkomstig de artikelen 62 en volgende
de la loi organique, relatifs à l'emploi des langues devant la Cour. van de organieke wet, die betrekking hebben op het gebruik van de talen voor het Hof.
IV. En droit IV. In rechte
- A - - A -
Mémoire du requérant devant le juge a quo Memorie van de verzoeker voor de verwijzende rechter
A.1. Prétendre qu'un mineur de moins de 14 ans n'aurait pas la A.1. Beweren dat een minderjarige van minder dan 14 jaar over
maturité suffisante pour introduire un recours reviendrait à octroyer onvoldoende maturiteit zou beschikken om een beroep in te stellen, zou
au directeur de l'aide à la jeunesse un pouvoir absolu sur le mineur. erop neerkomen dat aan de directeur bij de hulpverlening aan de jeugd
een absolute macht over de minderjarige zou worden gegeven. Maar een
Mais un tel argument serait irrelevant puisque, dans le cadre de la dergelijk argument zou irrelevant zijn, vermits de minderjarige in het
procédure devant le tribunal de la jeunesse, le mineur est assisté kader van de procedure voor de jeugdrechtbank wordt bijgestaan door
d'un conseil agissant en dehors des limites de son mandat habituel et een raadsman die buiten de perken van zijn gewoon mandaat handelt en
désigné dans le cadre d'une commission d'office. in het kader van een ambtshalve aanstelling is aangewezen.
A.2. Le recours peut être intenté par le conseil du mineur en raison A.2. Het beroep kan door de raadsman van de minderjarige worden
de l'autonomie de son mandat. Le décret du 4 mars 1991 confie un rôle ingesteld wegens de autonomie van zijn mandaat. Het decreet van 4
particulièrement important au conseil des mineurs, notamment en son article 12, § 2. maart 1991, en met name artikel 12, § 2, ervan, voorziet in een
A.3. Ainsi, l'avocat peut suppléer à l'éventuel manque de maturité de bijzonder belangrijke rol voor de raadsman van de minderjarigen.
A.3. Zo kan de advocaat het eventuele gebrek aan maturiteit van zijn
son client mineur et il apprécie, indépendamment de l'avis de son minderjarige cliënt compenseren, en hij beoordeelt, los van de mening
van zijn cliënt, de opportuniteit om een beroep in te stellen op grond
client, l'opportunité d'introduire un recours sur pied de l'article 37 van artikel 37 van het decreet. Dat is een uniek aspect van het
du décret. Il s'agit là d'un aspect unique du mandat de l'avocat. mandaat van de advocaat.
A.4. Il est d'ailleurs de jurisprudence constante qu'en aucun cas un A.4. Volgens een vaste rechtspraak kan een ambtshalve aangestelde
avocat désigné d'office ne peut demander d'honoraires à un client advocaat in geen geval aan een minderjarige cliënt een ereloon vragen,
mineur, afin de lui assurer une totale liberté par rapport aux zodat hij volkomen vrij blijft ten aanzien van diens aanwijzingen. Het
injonctions de celui-ci. Le Code judiciaire lui-même a réservé une Gerechtelijk Wetboek zelf heeft een bijzondere plaats voorbehouden aan
place spéciale au mandat de l'avocat (article 440, alinéa 2). het mandaat van de advocaat (artikel 440, tweede lid).
A.5. L'ensemble des membres de la commission jeunesse du barreau de Liège estime que, dans le cas où les parents d'un mineur souhaiteraient imposer à leur enfant un avocat de leur choix, rémunéré par leurs soins, le bureau de consultation et de défense s'y opposerait, l'avocat du mineur travaillant dans le cadre d'une commission d'office et devant donc garder également son indépendance vis-à-vis des parents du mineur. Une telle commission d'office donne toute sa valeur au serment de l'avocat, prévu à l'article 429, alinéa 2, du Code judiciaire, qui lui interdit de conseiller ou de défendre une cause qu'il ne croirait pas juste en son âme et conscience. A.6. En l'espèce, aussi bien pour le requérant devant le juge a quo, âgé de moins de 14 ans, que pour sa soeur, âgée de plus de 14 ans, le A.5. Alle leden van de commissie voor jeugdzaken van de balie te Luik oordelen dat, ingeval de ouders van een minderjarige aan hun kind een advocaat van hun keuze zouden wensen op te leggen, op hun kosten bezoldigd, het bureau van consultatie en verdediging zich daartegen zou verzetten, vermits de advocaat van de minderjarige in het kader van een ambtshalve aanstelling werkt en hij bijgevolg eveneens zijn onafhankelijkheid moet bewaren ten opzichte van de ouders van de minderjarige. Een dergelijke ambtshalve aanstelling geeft zijn volledige betekenis aan de eed van de advocaat, vastgesteld bij artikel 429, tweede lid, van het Gerechtelijk Wetboek, dat hem verbiedt een zaak aan te raden of te verdedigen die hij naar eer en geweten niet zou geloven rechtvaardig te zijn. A.6. Te dezen, en zowel voor de verzoekende partij voor de verwijzende rechter, die minder dan 14 jaar oud is, als voor zijn zus, die ouder
conseil de ces deux mineurs a introduit sa requête, non sur la base is dan 14 jaar, heeft de raadsman van die twee minderjarigen zijn
des prétentions de ses clients dont l'âge ne leur permettait pas de verzoekschrift ingediend, niet op grond van de aanspraken van zijn
déterminer seuls leurs intérêts, mais en s'inspirant de sa conscience cliënten, wier leeftijd het hun onmogelijk maakte hun belangen alleen
te bepalen, maar wel door zich te inspireren op zijn persoonlijk
personnelle eu égard aux éléments du dossier. geweten met betrekking tot de elementen van het dossier.
A.7. La distinction opérée par l'article 37 du décret ne se fonde donc A.7. Het onderscheid dat door artikel 37 van het decreet wordt
sur aucun critère objectif puisque le mineur, quel que soit son âge, ingesteld, steunt bijgevolg op geen enkel objectief criterium, vermits
est assisté d'un conseil indépendant, agissant dans le cadre d'une een minderjarige, ongeacht zijn leeftijd, wordt bijgestaan door een
commission d'office et pouvant ainsi déterminer l'intérêt de l'enfant onafhankelijke raadsman, die optreedt in het kader van een ambtshalve
par-delà les injonctions de ce dernier. aanstelling en aldus het belang van het kind kan bepalen, los van de
aanwijzingen van dat kind.
Mémoire des parents du mineur requérant Memorie van de ouders van de verzoekende minderjarige
A.8. Le décret se fonde sur un critère objectif en faisant une A.8. Het decreet steunt op een objectief criterium, doordat het een
distinction selon l'âge de l'enfant, mais cette différence de onderscheid maakt naar gelang van de leeftijd van het kind, maar dat
traitement n'est pas raisonnablement justifiée, dès lors qu'on ne voit verschil in behandeling is niet in redelijkheid verantwoord, vermits
pas pour quelle raison un mineur de moins de 14 ans ne pourrait niet duidelijk is waarom een minderjarige van minder dan 14 jaar niet
introduire le recours prévu à l'article 37 du décret s'il dispose het beroep zou kunnen instellen waarin artikel 37 van het decreet
d'une maturité et d'un discernement suffisants. voorziet, indien hij over voldoende maturiteit en beoordelingsvermogen beschikt.
A.9. En outre, l'avocat dispose d'un mandat spécial qui lui permet A.9. Bovendien beschikt de advocaat over een bijzonder mandaat dat hem
d'agir dans l'intérêt supérieur du mineur, même si ce dernier est en de mogelijkheid biedt in rechte te treden in het hoger belang van de
désaccord avec son conseil. minderjarige, zelfs als laatstgenoemde niet akkoord gaat met zijn
A.10. L'article 8.1 de la Convention européenne des droits de l'homme raadsman. A.10. Artikel 8.1 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens
prévoit que toute personne a droit au respect de sa vie privée et bepaalt dat eenieder recht heeft op eerbiediging van zijn privé-leven
familiale ainsi que de son domicile et de sa correspondance. L'article en zijn gezinsleven alsook van zijn huis en zijn briefwisseling.
13 de la même Convention prévoit que toute personne dont les droits et Artikel 13 van hetzelfde Verdrag bepaalt dat eenieder wiens rechten en
libertés reconnus par la Convention ont été violés a droit à un vrijheden welke in dat Verdrag zijn vermeld, zijn geschonden, recht
recours effectif devant une instance nationale, alors même que la heeft op daadwerkelijke rechtshulp voor een nationale instantie, zelfs
violation aurait été commise par des personnes agissant dans indien die schending zou zijn begaan door personen in de uitoefening
l'exercice de leurs fonctions officielles. van hun ambtelijke functie.
A.11. Le mineur bénéficie donc, comme toute autre personne, du droit A.11. De minderjarige geniet dan ook, zoals iedere andere persoon, het
au respect de sa correspondance et, en l'espèce, du droit de pouvoir recht op eerbiediging van zijn briefwisseling en, te dezen, het recht
téléphoner à son père. om met zijn vader een telefoongesprek te mogen voeren.
A.12. L'article 8.2 de la Convention européenne prévoit que la liberté A.12. Artikel 8.2 van het Europees Verdrag bepaalt dat de in artikel
consacrée par l'article 8.1 peut être limitée. En l'espèce, le mineur 8.1 verankerde vrijheid kan worden ingeperkt. Te dezen betwist de
conteste cette limitation, de sorte que, conformément à l'article 13 minderjarige die beperking zodat hij, overeenkomstig artikel 13 van
de la Convention, il bénéficie d'un droit de recours contre la het Verdrag, een recht van beroep geniet tegen de beslissing die zijn
décision restreignant son droit de correspondre librement avec son recht beperkt om vrij met zijn vader te corresponderen.
père. A.13. En ne prévoyant pas de possibilité pour le mineur d'introduire A.13. Door niet te voorzien in een mogelijkheid, voor de minderjarige,
un recours contre la décision limitant son droit de correspondre avec om een beroep in te stellen tegen de beslissing die zijn recht om met
son père, l'article 37 du décret viole manifestement les articles 10 zijn vader te corresponderen beperkt, schendt artikel 37 van het
et 11 de la Constitution combinés avec les articles 8 et 13 de la decreet klaarblijkelijk de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in
Convention européenne des droits de l'homme. samenhang gelezen met de artikelen 8 en 13 van het Europees Verdrag
Mémoire du Gouvernement de la Communauté française voor de Rechten van de Mens. Memorie van de Franse Gemeenschapsregering
A.14. La faculté reconnue au mineur de saisir directement le tribunal A.14. De mogelijkheid die aan de minderjarige wordt geboden om
de la jeunesse de certaines contestations ne peut raisonnablement rechtstreeks bij de jeugdrechtbank bepaalde betwistingen aanhangig te
l'être qu'aux mineurs dont on est légitimement en droit de penser maken, kan in redelijkheid niet worden verleend dan aan de
minderjarigen van wie men op legitieme wijze kan denken dat zij in
qu'ils sont en mesure d'apprécier le bien-fondé d'une telle action en staat zijn de gegrondheid van een dergelijke rechtsvordering te
justice. beoordelen.
A.15. L'âge de 14 ans a été reconnu en tant que seuil de l'adolescence A.15. De leeftijd van 14 jaar werd gekozen als drempel voor de
responsable. C'est l'âge qui a également été retenu par la Communauté verantwoordelijke adolescentie. Het is de leeftijd die ook de Vlaamse
flamande dans son décret du 27 juin 1985 relatif à l'assistance Gemeenschap heeft gekozen in haar decreet van 27 juni 1985 inzake
spéciale à la jeunesse (Doc., Conseil de la Communauté française, bijzondere jeugdbijstand (Gedr. St., Franse Gemeenschapsraad,
1990-1991, n° 165/2, p. 14). 1990-1991, nr. 165/2, p. 14).
A.16. En choisissant l'âge de 14 ans comme âge pivot, le législateur A.16. Door de leeftijd van 14 jaar als spilleeftijd te kiezen, heeft
décrétal a choisi un critère de différenciation objectif et de decreetgever een objectief en redelijk criterium van onderscheid
raisonnable. aangewend.
En dessous de 14 ans, il n'est pas déraisonnable d'estimer qu'un Onder 14 jaar is het niet onredelijk te oordelen dat een kind nog niet
enfant ne dispose pas encore de la maturité suffisante pour saisir over voldoende maturiteit beschikt om rechtstreeks bij de
directement le tribunal de la jeunesse d'une des contestations jeugdrechtbank een vordering aanhangig te maken betreffende een van de
énumérées à l'article 37 du décret du 4 mars 1991. Il est vrai que betwistingen opgesomd in artikel 37 van het decreet van 4 maart 1991.
certains enfants peuvent faire preuve plus tôt que d'autres de Weliswaar kunnen sommige kinderen vroeger dan anderen blijk geven van
maturité et de sens des responsabilités. Il s'agit cependant de cas maturiteit en verantwoordelijkheidszin. Het gaat evenwel om heel
tout à fait particuliers alors que le législateur est amené à édicter bijzondere gevallen, terwijl de wetgever algemene en abstracte regelen
des règles générales et abstraites, destinées à s'appliquer au plus moet uitvaardigen die bestemd zijn om op een zo groot mogelijk aantal
grand nombre de personnes. personen te worden toegepast.
A.17. Par analogie, il serait permis de considérer que le législateur A.17. Naar analogie zou men kunnen oordelen dat de federale wetgever,
door de leeftijd van de burgerlijke meerderjarigheid vast te stellen
fédéral, en fixant l'âge de la maturité civile à 18 ans, a également op 18 jaar, eveneens een verschil in behandeling heeft ingevoerd
tussen bepaalde categorieën van personen.
instauré une différence de traitement entre certaines catégories de In werkelijkheid moet worden geoordeeld dat de vaststelling van de
personnes. En réalité, il convient de considérer que la fixation du seuil d'âge leeftijdsgrens boven welke aan een rechtsonderhorige rechtstreeks
au-delà duquel certaines prérogatives sont reconnues directement à un sommige voorrechten worden verleend, tot de soevereine
sujet de droit relève de l'appréciation souveraine du législateur. Il beoordelingsbevoegdheid van de wetgever behoort. Het is een feitelijke
s'agit d'une appréciation de fait qui échappe au contrôle de la Cour. beoordeling die aan de toetsingsbevoegdheid van het Hof ontsnapt.
A.18. L'article 12 de la Convention relative aux droits de l'enfant A.18. Artikel 12 van het Verdrag inzake de rechten van het kind
suggère qu'il soit donné à l'enfant « la possibilité d'être entendu suggereert dat het kind « in de gelegenheid [wordt] gesteld [...] te
dans toute procédure judiciaire ou administrative l'intéressant, soit worden gehoord in iedere gerechtelijke en bestuurlijke procedure die
directement, soit par l'intermédiaire d'un représentant ou d'un het kind betreft, hetzij rechtstreeks, hetzij door tussenkomst van een
organisme approprié ». vertegenwoordiger of een daarvoor geschikte instelling ».
Cette disposition instaure le droit pour un enfant d'être entendu dans Die bepaling voert het recht in voor het kind om te worden gehoord in
le cadre d'une procédure administrative ou judiciaire, ce qui het kader van een administratieve of gerechtelijke procedure, hetgeen
n'implique pas automatiquement le droit pour le même enfant d'agir niet automatisch het recht inhoudt, voor datzelfde kind, om
directement en justice. L'article 12 de la Convention n'est donc rechtstreeks in rechte te treden. Artikel 12 van het Verdrag is te
d'aucune pertinence en l'espèce. dezen dan ook geenszins relevant.
A.19. Quoi qu'il en soit, il faut remarquer que cette disposition A.19. Hoe dan ook moet worden opgemerkt dat die bepaling een
prévoit une alternative en affirmant que l'enfant doit être entendu alternatief biedt, doordat zij erin voorziet dat het kind moet worden
soit directement, soit par l'intermédiaire d'un représentant. Or, il gehoord, hetzij rechtstreeks, hetzij door tussenkomst van een
ressort de l'article 37 du décret que la même alternative existe en vertegenwoordiger. Blijkens artikel 37 van het decreet bestaat
matière de contestations relatives à l'octroi, au refus ou aux hetzelfde alternatief inzake betwistingen betreffende de toekenning,
modalités d'application d'une mesure individuelle. de weigering of de modaliteiten van toepassing van een individuele
En effet, en cette matière, le tribunal de la jeunesse est saisi soit maatregel. In die aangelegenheid wordt de zaak bij de jeugdrechtbank ofwel
par le jeune de plus de 14 ans, soit par l'intermédiaire d'un aanhangig gemaakt door de jongere van meer dan 14 jaar, ofwel door
représentant. tussenkomst van een vertegenwoordiger.
A.20.Tous les enfants ont donc le droit de saisir le tribunal de la A.20. Alle kinderen hebben dus het recht om bij de jeugdrechtbank een
jeunesse d'une contestation relative à l'octroi, au refus ou aux betwisting aanhangig te maken betreffende de toekenning, de weigering
modalités d'application d'une mesure individuelle : à partir de 14 of de modaliteiten van toepassing van een individuele maatregel :
ans, d'une manière directe, en deçà de 14 ans, indirectement, par vanaf 14 jaar rechtstreeks en onder de 14 jaar onrechtstreeks, door
l'intermédiaire d'une des personnes investies de l'autorité parentale tussenkomst van één van de personen die bekleed zijn met het ouderlijk
ou ayant la garde du jeune en droit ou en fait. gezag of die de jongere in rechte of in feite onder hun bewaring
A.21. L'article 12 de la Convention des droits de l'enfant n'accordant hebben. A.21. Vermits artikel 12 van het Verdrag inzake de rechten van het
pas à l'enfant la capacité de mettre lui-même en oeuvre, directement, kind het kind niet de bekwaamheid verleent om zelf, rechtstreeks en
sans intermédiaire, le droit qui lui est reconnu dans cette zonder tussenkomst, het hem in die bepaling verleende recht in werking
disposition, il est sans fondement de prétendre que l'article 37 du te stellen, is het ongegrond te betogen dat artikel 37 van het decreet
décret du 4 mars 1991 y déroge en ne reconnaissant pas cette faculté van 4 maart 1991 ervan afwijkt door aan de minderjarige van minder dan
au mineur de moins de 14 ans. 14 jaar die mogelijkheid niet te verlenen.
Mémoire en réponse du Gouvernement de la Communauté française Memorie van antwoord van de Franse Gemeenschapsregering
A.22. L'avocat du mineur ne dispose pas d'un mandat spécial lui A.22. De advocaat van de minderjarige beschikt niet over een bijzonder
mandaat dat hem de mogelijkheid biedt handelingen te stellen die het
permettant de poser des actes dépassant le cadre du mandat ad litem. kader van het mandaat ad litem te buiten gaan. De stelling die door de
La thèse soutenue par les autres parties intervenantes est combattue andere tussenkomende partijen wordt verdedigd, wordt bestreden door de
par la doctrine et contredite par les travaux préparatoires de la loi rechtsleer en tegengesproken door de parlementaire voorbereiding van
du 30 juin 1994. de wet van 30 juni 1994.
En effet, le législateur a fait preuve d'une certaine méfiance à De wetgever heeft immers blijk gegeven van een zekere achterdocht ten
l'égard des avocats désignés pour assister un enfant mineur dans le aanzien van de advocaten die zijn aangewezen om een minderjarig kind
cadre d'une procédure de divorce de ses parents. Par analogie, il doit bij te staan in het kader van een echtscheidingsprocedure van zijn
en être de même en matière de protection de l'intérêt de l'enfant, ouders. Naar analogie moet hetzelfde gelden inzake jeugdbescherming,
celui-ci devant, dans les deux cas, prévaloir. vermits het belang van het kind in beide gevallen voorrang moet
A.23. Contrairement à ce que soutiennent les troisième et quatrième hebben. A.23. In tegenstelling tot hetgeen de derde en de vierde tussenkomende
parties intervenantes, la question préjudicielle ne peut pas être partij betogen, kan de prejudiciële vraag niet worden uitgebreid tot
étendue à une éventuelle violation des articles 8 et 13 de la een eventuele schending van de artikelen 8 en 13 van het Europees
Convention européenne des droits de l'homme, ces dispositions n'étant Verdrag voor de Rechten van de Mens, vermits die bepalingen niet zijn
pas mentionnées dans la question posée par le juge a quo. vermeld in de door de verwijzende rechter gestelde vraag.
Il convient donc d'écarter des débats les développements consacrés par De uiteenzetting die de derde en de vierde tussenkomende partij aan de
les troisième et quatrième parties intervenantes à la violation de ces schending van die bepalingen wijden, dient dan ook uit de debatten te
dispositions. worden geweerd.
A.24. A titre subsidiaire, l'article 37 du décret du 4 mars 1991 ne prive pas le mineur de moins de 14 ans d'un recours contre une décision relative à une mesure d'aide individuelle puisqu'un tel recours peut être introduit par l'une des personnes investies de l'autorité parentale ou ayant la garde du mineur en droit ou en fait. A.25. Ainsi que la Cour européenne l'a rappelé dans son arrêt Golder, le droit d'accès à la justice comporte certaines restrictions inhérentes à sa nature et dont les organes de la Convention peuvent seulement contrôler les abus. C'est notamment le cas pour les régimes particuliers limitant l'accès en justice des mineurs ou des aliénés. A.24. Subsidiair moet worden opgemerkt dat artikel 37 van het decreet van 4 maart 1991 de minderjarige van minder dan 14 jaar geen beroep tegen een beslissing over een maatregel van individuele hulp ontzegt, vermits een dergelijk beroep kan worden ingesteld door één van de personen die het ouderlijk gezag bekleden of die de minderjarige in rechte of in feite onder hun bewaring hebben. A.25. Zoals het Europees Hof in zijn arrest Golder in herinnering heeft gebracht, gelden ten aanzien van het recht op toegang tot het gerecht sommige beperkingen die onlosmakelijk verbonden zijn met de aard ervan en waarvan de organen van het Verdrag enkel de misbruiken vermogen te beoordelen. Dat is met name het geval voor de bijzondere regelingen die de toegang van de minderjarigen of de geesteszieken tot het gerecht beperken.
Il convient, à ce sujet, de rapprocher les articles 6 et 13 de la In dat verband moeten de artikelen 6 en 13 van het Verdrag samen
Convention. worden beschouwd.
A.26. Enfin, l'alinéa 2 de l'article 8 prévoit que la liberté A.26. Tot slot voorziet het tweede lid van artikel 8 erin dat de in
consacrée par son alinéa 1er peut être limitée. het eerste lid verankerde vrijheid kan worden beperkt.
A.27. L'article 37 du décret du 4 mars 1991 ne méconnaît donc pas les A.27. Artikel 37 van het decreet van 4 maart 1991 miskent de artikelen
articles 8.1 et 13 de la Convention européenne des droits de l'homme. 8.1 en 13 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens dan ook niet.
- B - - B -
B.1. L'article 37 du décret de la Communauté française du 4 mars 1991, B.1. Artikel 37 van het decreet van de Franse Gemeenschap van 4 maart
relatif à l'aide à la jeunesse, dispose : 1991 inzake hulpverlening aan de jeugd luidt :
« Le tribunal de la jeunesse connaît des contestations relatives à « De jeugdrechtbank neemt kennis van de betwistingen betreffende de
toestemming in, de weigering van of de nadere regels voor de
l'octroi, au refus ou aux modalités d'application d'une mesure d'aide toepassing van een individuele hulpverlenende maatregel, die vóór haar
individuelle portées devant lui, soit par une des personnes investies worden gebracht hetzij door één van de personen die de ouderlijke
de l'autorité parentale ou ayant la garde du jeune en droit ou en macht uitoefenen of die de jongere in rechte of in feite onder hun
fait, soit par le jeune de plus de quatorze ans. Le tribunal de la bewaring hebben, hetzij door de jongere boven de leeftijd van veertien
jeunesse met fin à la contestation en obtenant l'accord des parties. jaar. De jeugdrechtbank maakt een einde aan de betwisting door de
partijen tot overeenstemming te brengen.
B.2. Cette disposition établit une différence de traitement entre deux B.2. Die bepaling voert een verschil in behandeling in tussen twee
catégories de mineurs désireux d'introduire le recours qu'elle categorieën van minderjarigen die het beroep dat zij organiseert
organise : celui qui a 14 ans peut l'introduire lui-même tandis que, wensen in te stellen : diegene die 14 jaar is kan het zelf instellen;
pour celui qui a moins de 14 ans, le recours ne peut être introduit voor diegene die minder dan 14 jaar is, kan het beroep enkel worden
que par les personnes qui exercent sur lui l'autorité parentale ou qui ingesteld door de personen die over hem het ouderlijk gezag uitoefenen
ont sa garde, en droit ou en fait. of hem in rechte of in feite onder hun bewaring hebben.
B.3. Il ressort de l'exposé des motifs du décret du 4 mars 1991 que le B.3. Blijkens de memorie van toelichting van het decreet van 4 maart
législateur décrétal a entendu « déjudiciariser » l'aide à la jeunesse 1991 heeft de decreetgever de hulpverlening aan de jeugd « uit de
et qu'il a estimé que, « dans la mesure où les problèmes rencontrés rechterlijke sfeer willen halen » en heeft hij geoordeeld dat « in
par les jeunes sont de nature sociale, il est logique que ce soient zoverre de problemen waarmee de jongeren te kampen hebben, van
les instances sociales qui interviennent pour les résoudre, et non le maatschappelijke aard zijn, het logisch is dat de instellingen voor
pouvoir judiciaire » (Doc., Conseil de la Communauté française, n° maatschappelijk werk - en niet de rechterlijke macht - optreden om ze
op te lossen » (Gedr. St., Franse Gemeenschapsraad, nr. 165,
165, 1990-1991, n° 1, p. 4). 1990-1991, nr. 1, p. 4).
B.4. Cette volonté s'est traduite en attribuant au conseiller ou au B.4. Die wil heeft gestalte gekregen in de toekenning aan de adviseur
directeur de l'aide à la jeunesse la compétence de prendre des mesures of de directeur bij de hulpverlening aan de jeugd van de bevoegdheid
ou des décisions d'aide individuelle à l'égard d'un jeune âgé de moins om maatregelen of beslissingen van individuele hulpverlening te nemen
de 18 ans, moyennant le respect de l'article 7 du décret, qui dispose ten aanzien van een jongere van minder dan 18 jaar oud, mits artikel 7
: van het decreet in acht wordt genomen, dat bepaalt :
« Aucune décision d'aide individuelle ne peut être prise par le conseiller sans l'accord écrit du jeune bénéficiaire s'il a atteint l'âge de quatorze ans ou, s'il n'a pas atteint cet âge, des personnes qui assument en fait la garde du jeune. L'accord des personnes qui administrent la personne de l'enfant est requis si la mesure prise par le conseiller, en application de l'article 36, § 6, retire l'enfant de son milieu familial de vie. L'accord de ces personnes n'est pas requis si elles ne peuvent être atteintes ou si elles sont défaillantes. « Geen beslissing inzake individuele hulpverlening kan door de adviseur worden getroffen zonder de schriftelijke toestemming van de jonge begunstigde, indien hij de leeftijd van veertien jaar heeft bereikt, of, indien hij die leeftijd niet heeft bereikt, van de personen die de jongere in feite onder hun bewaring hebben. De toestemming van de personen die de persoon van het kind beheren is vereist, indien de maatregel die door de adviseur bij toepassing van artikel 36, § 6, wordt getroffen, het kind uit zijn familiaal leefmilieu verwijdert. De toestemming van deze personen is niet vereist, indien ze niet kunnen worden bereikt of indien ze niet opkomen.
Lorsqu'en application de l'article 38 du présent décret, le directeur Wanneer de directeur, bij toepassing van artikel 38 van dit decreet,
met en oeuvre une mesure d'aide, l'enfant et ses familiers sont een hulpverleningsmaatregel aanwendt, worden het kind en zijn
associés à cette mesure. » leefgenoten bij de maatregel betrokken. »
B.5. Le même exposé des motifs ajoute toutefois qu'« il convient B.5. In diezelfde memorie van toelichting is evenwel toegevoegd dat «
d'être strict sur les garanties à offrir lorsque la société est amenée men streng moet toezien op de waarborgen die moeten worden geboden
à envisager des mesures de contrainte » et que « le pouvoir judiciaire wanneer de samenleving ertoe wordt gebracht dwangmaatregelen te
demeure le meilleur garant du respect des droits de la défense overwegen » en dat « de rechterlijke macht de meest geschikte hoeder
lorsqu'il s'agit de recourir à la contrainte à l'égard de particuliers blijft van de inachtneming van de rechten van de verdediging wanneer
» (ibidem). ten aanzien van particulieren dwang wordt gebruikt » (ibidem).
B.6. En ce qui concerne plus particulièrement l'article 37 du décret, il fut précisé, dans le commentaire des articles du décret en projet : « Des parents peuvent être d'accord sur le principe d'une intervention mais contester le type d'aide qui leur est proposé. Ils peuvent aussi estimer avoir droit à une aide qui leur est refusée par le conseiller. De même, le jeune de plus de quatorze ans peut refuser d'être placé dans tel home alors que par ailleurs, il est d'accord sur le principe du retrait de son milieu familial de vie. Il convenait, dans le respect du droit des personnes qui soustend le décret, et sous peine par ailleurs de voir l'aide interrompue prématurément alors qu'elle se justifie dans son principe, d'offrir au jeune lui-même ainsi qu'à sa famille et ses familiers la possibilité d'introduire, à n'importe quel stade du processus d'octroi de l'aide, un recours contre toute proposition qui n'emporte pas leur agrément. » B.6. Wat meer bepaald artikel 37 van het decreet betreft, is in de artikelsgewijze bespreking van het ontwerpdecreet het volgende gepreciseerd : « Ouders kunnen akkoord gaan over het principe van een tussenkomst, maar het soort van hulp dat hun wordt voorgesteld, betwisten. Zij kunnen ook menen recht te hebben op een hulp die hun door de adviseur wordt geweigerd. Zo ook kan een jongere van meer dan veertien jaar weigeren in een welbepaald tehuis te worden geplaatst, terwijl hij voor het overige akkoord gaat met het principe dat hij aan de levenssfeer van het gezin wordt onttrokken. Met inachtneming van het recht van de personen, waarop het decreet is gegrondvest, en op straffe overigens dat de hulpverlening voortijdig wordt onderbroken, terwijl zij principieel verantwoord is, diende aan de jongere zelf alsmede aan zijn gezin en zijn leefgenoten de mogelijkheid te worden geboden om in gelijk welk stadium van het proces van toekenning van de hulpverlening een beroep in te stellen tegen ieder voorstel dat hun goedkeuring niet wegdraagt. » (ibidem,
(ibidem, pp. 26 et 27). pp. 26 en 27)
B.7. Bien que l'incapacité de l'enfant mineur soit la règle, il est B.7. Hoewel de onbekwaamheid van het minderjarige kind de regel is, is
conforme aux objectifs du décret de permettre au mineur d'introduire het in overeenstemming met de doelstellingen van het decreet om aan de
lui-même ce recours s'il est âgé de 14 ans. Une telle mesure repose sur un critère objectif et pertinent. En fixant à quatorze ans l'âge auquel un enfant peut être présumé capable de discernement, le législateur a pris une mesure qui n'est pas manifestement déraisonnable. B.8. Cette mesure serait cependant disproportionnée si elle aboutissait à exclure tout recours au sujet d'une mesure individuelle concernant un enfant de moins de quatorze ans. B.9. L'article 37, alinéa 1er, n'exclut pas un tel recours. Quel que minderjarige de mogelijkheid te bieden zelf dat beroep in te stellen indien hij 14 jaar oud is. Een dergelijke maatregel steunt op een objectief en relevant criterium. Door de leeftijd waarop een kind geacht kan worden over voldoende beoordelingsvermogen te beschikken, te bepalen op veertien jaar, heeft de wetgever een maatregel genomen die niet klaarblijkelijk onredelijk is. B.8. Die maatregel zou evenwel onevenredig zijn indien hij zou leiden tot het uitsluiten van ieder beroep met betrekking tot een individuele maatregel ten aanzien van een kind van minder dan veertien jaar. B.9. Artikel 37, eerste lid, sluit een dergelijk beroep niet uit. Ongeacht de leeftijd van de minderjarige kan een beroep worden
soit l'âge du mineur, un recours peut être introduit « par une des ingesteld « door één van de personen die de ouderlijke macht
personnes investies de l'autorité parentale ou ayant la garde du jeune uitoefenen of die de jongere in rechte of in feite onder hun bewaring
en droit ou en fait ». hebben ».
B.10. La limitation du droit de recours à ces catégories de personnes B.10. De beperking van het recht van beroep tot die categorieën van
a été justifiée comme suit, dans le commentaire des articles du décret personen werd in de artikelsgewijze bespreking van het decreet in
en projet : ontwerp als volgt verantwoord :
« Ces personnes ne se confondent pas entièrement avec les personnes « Die personen vallen niet volledig samen met de personen wier
dont l'accord écrit est requis en vertu de l'article 7 : il a paru en schriftelijke toestemming vereist is krachtens artikel 7 : het leek
immers van wezenlijk belang ook de personen die met het ouderlijk
effet essentiel de permettre aussi aux personnes investies de gezag zijn bekleed of die de jongere in rechte onder hun bewaring
hebben, de mogelijkheid te bieden een maatregel te betwisten waartoe
l'autorité parentale ou disposant de la garde en droit de contester de adviseur heeft beslist, met de schriftelijke toestemming van de
une mesure décidée par le conseiller avec l'accord écrit du jeune de jongere van meer dan veertien jaar of van de persoon die de jongere in
plus de quatorze ans ou de la personne qui assume la garde en fait du feite onder zijn bewaring heeft. Om te voorkomen dat de rechtbank
jeune. Afin d'éviter un engorgement du tribunal préjudiciable à tous, overbelast wordt, hetgeen schadelijk zou zijn voor eenieder, is het
seules les personnes disposant d'un droit sur l'enfant - autorité enkel de personen die beschikken over een recht over het kind -
parentale, garde en droit, ce qui exclut les parents totalement déchus ouderlijk gezag, bewaring in rechte, wat de ouders uitsluit die
- sont admis à porter la contestation devant le tribunal de la volledig uit het ouderlijk gezag zijn ontzet - toegestaan om de
jeunesse en plus des personnes visées à l'article 7, alinéa 1er. » betwisting voor de jeugdrechtbank te brengen, afgezien van de personen
(ibidem, p. 27) bedoeld in artikel 7, eerste lid. » (ibidem, p. 27)
B.11. Il n'est pas déraisonnable, d'une part, de présumer que les B.11. Het is niet onredelijk om, enerzijds, te vermoeden dat de in
personnes mentionnées à l'article 37 sont, dans la plupart des cas, le artikel 37 vermelde personen in de meeste gevallen het best kunnen
mieux à même d'apprécier s'il est de l'intérêt de l'enfant d'exercer oordelen of het in het belang van het kind is dat een beroep wordt
un recours, d'autre part, de vouloir éviter l'encombrement du tribunal ingesteld en, anderzijds, te willen voorkomen dat de jeugdrechtbank
de la jeunesse. overbelast wordt.
B.12. L'article 37 ne suffit toutefois pas à assurer dans tous les cas B.12. Artikel 37 is evenwel niet voldoende om in alle gevallen de
la protection des intérêts du mineur de moins de 14 ans. Les personnes bescherming van de belangen van de minderjarige jonger dan 14 jaar te
qui y sont désignées pour le représenter peuvent s'abstenir de saisir verzekeren. De erin aangewezen personen om hem te vertegenwoordigen
le tribunal, notamment parce qu'elles ont un intérêt contraire à celui kunnen ervan afzien de zaak voor de rechtbank te brengen, met name
du mineur. Dans ce cas, des décisions contraires à l'intérêt de omdat zij een belang hebben dat strijdig is met dat van de
l'enfant resteront sans contrôle juridictionnel. En ne permettant pas minderjarige. In dat geval zullen beslissingen die strijdig zijn met
à d'autres personnes de saisir le tribunal dans l'intérêt de l'enfant, het belang van het kind zonder jurisdictionele controle blijven. Door
andere personen niet toe te staan in het belang van het kind een zaak
l'article 37 limite de manière disproportionnée les droits du mineur voor de rechtbank te brengen, beperkt artikel 37 op een onevenredige
de moins de 14 ans. Dans cette mesure, il viole les articles 10 et 11 manier de rechten van de minderjarige jonger dan 14 jaar. In zoverre
de la Constitution. schendt het de artikelen 10 en 11 van de Grondwet.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
- L'article 37 du décret de la Communauté française du 4 mars 1991 - Artikel 37 van het decreet van de Franse Gemeenschap van 4 maart
relatif à l'aide à la jeunesse ne viole pas les articles 10 et 11 de 1991 inzake hulpverlening aan de jeugd schendt de artikelen 10 en 11
van de Grondwet niet, doordat het aan de minderjarige van minder dan
la Constitution en ce qu'il ne permet pas au mineur de moins de 14 ans 14 jaar niet toestaat zelf het beroep waarin het voorziet, in te
d'exercer lui-même le recours qu'il organise. stellen.
- Le même article viole les articles 10 et 11 de la Constitution en ce - Hetzelfde artikel schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet,
que, en aucun cas, pour le mineur de moins de 14 ans, il ne permet que doordat het, voor de minderjarige van minder dan 14 jaar, in geen
le recours soit introduit par une personne autre que celles qu'il enkel geval toestaat dat het beroep wordt ingediend door een andere
désigne. persoon dan die welke dat artikel aanwijst.
Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989, op de openbare
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 18 mars 1998. terechtzitting van 18 maart 1998.
Le greffier, De griffier,
L. Potoms. L. Potoms.
Le président, De voorzitter,
M. Melchior. M. Melchior.
^