Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt De La Cour Constitutionelle du --
← Retour vers "Arrêt n° 21/98 du 18 février 1998 Numéro du rôle : 1067 En cause : la question préjudicielle concernant les articles 126 et suivants et 155 du Code des impôts sur les revenus 1992 et l'article 4 de la loi du 7 décembre 1988 portant réforme de La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges P. Martens(...)"
Arrêt n° 21/98 du 18 février 1998 Numéro du rôle : 1067 En cause : la question préjudicielle concernant les articles 126 et suivants et 155 du Code des impôts sur les revenus 1992 et l'article 4 de la loi du 7 décembre 1988 portant réforme de La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges P. Martens(...) Arrest nr. 21/98 van 18 februari 1998 Rolnummer 1067 In zake : de prejudiciële vraag betreffende de artikelen 126 en volgende en 155 van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992 en artikel 4 van de wet van 7 december 1988 houdende hervorm Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en L. De Grève, en de rechters P. (...)
COUR D'ARBITRAGE ARBITRAGEHOF
Arrêt n° 21/98 du 18 février 1998 Arrest nr. 21/98 van 18 februari 1998
Numéro du rôle : 1067 Rolnummer 1067
En cause : la question préjudicielle concernant les articles 126 et In zake : de prejudiciële vraag betreffende de artikelen 126 en
suivants et 155 du Code des impôts sur les revenus 1992 et l'article 4 volgende en 155 van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992 en
de la loi du 7 décembre 1988 portant réforme de l'impôt sur les artikel 4 van de wet van 7 december 1988 houdende hervorming van de
revenus et modification des taxes assimilées au timbre, posée par la inkomstenbelasting en wijziging van de met het zegel gelijkgestelde
Cour d'appel de Liège. taksen, gesteld door het Hof van Beroep te Luik.
La Cour d'arbitrage, Het Arbitragehof,
composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges P. samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en L. De Grève, en de
Martens, G. De Baets, E. Cerexhe, H. Coremans et A. Arts, assistée du rechters P. Martens, G. De Baets, E. Cerexhe, H. Coremans en A. Arts,
greffier L. Potoms, présidée par le président M. Melchior, bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter M. Melchior,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle I. Onderwerp van de prejudiciële vraag
Par arrêt du 26 février 1997 en cause de M. Cromlin et son épouse U. Bij arrest van 26 februari 1997 in zake M. Cromlin en diens echtgenote
Ludwigs contre l'Etat belge, dont l'expédition est parvenue au greffe U. Ludwigs tegen de Belgische Staat, waarvan de expeditie ter griffie
de la Cour d'arbitrage le 12 mars 1997, la Cour d'appel de Liège a van het Arbitragehof is ingekomen op 12 maart 1997, heeft het Hof van
posé la question préjudicielle suivante : Beroep te Luik de volgende prejudiciële vraag gesteld :
« Les articles 126 et suivants du Code des impôts sur les revenus « Schenden de artikelen 126 en volgende van het Wetboek van de
1992, 4 de la loi du 7 décembre 1988 [portant réforme de l'impôt sur inkomstenbelastingen 1992, 4 van de wet van 7 december 1988 [houdende
hervorming van de inkomstenbelasting en wijziging van de met het zegel
les revenus et modification des taxes assimilées au timbre] et 155 du gelijkgestelde taksen] en 155 van het Wetboek van de
Code des impôts sur les revenus 1992 violent-ils les articles 10 et 11 inkomstenbelastingen 1992 de artikelen 10 en 11 van de Grondwet,
de la Constitution en ce qu'ils introduiraient, par l'établissement de doordat zij, door de vestiging van aanslagen op naam van beide
cotisations au nom des deux conjoints assorties d'un quotient echtgenoten, waaraan een huwelijksquotiënt is gekoppeld, een
conjugal, une discrimination entre personnes non mariées et mariées, discriminatie in het leven zouden roepen tussen ongehuwde en gehuwde
spécialement lorsque l'une de celles-ci promérite des revenus personen, in het bijzonder wanneer een van hen beroepsinkomsten van
professionnels d'origine étrangère subissant une clause de réserve de buitenlandse oorsprong geniet waarvoor een clausule van
progressivité ? » progressievoorbehoud geldt ? »
II. La procédure devant la Cour II. De rechtspleging voor het Hof
Par arrêt n° 84/97 du 17 décembre 1997, la Cour a ordonné la Bij arrest nr. 84/97 van 17 december 1997 heeft het Hof de heropening
réouverture des débats et a fixé l'affaire à l'audience du 21 janvier van de debatten bevolen en de dag van de terechtzitting bepaald op 21
1998. januari 1998.
L'arrêt a été notifié au Conseil des ministres et à son avocat par Van dat arrest is kennisgegeven aan de Ministerraad en zijn advocaat
lettres recommandées à la poste le 19 décembre 1997. bij op 19 december 1997 ter post aangetekende brieven.
Le Conseil des ministres a introduit un mémoire complémentaire, par
lettre recommandée à la poste le 14 janvier 1998. De Ministerraad heeft een aanvullende memorie ingediend bij op 14
januari 1998 ter post aangetekende brief.
A l'audience publique du 21 janvier 1998 : Op de openbare terechtzitting van 21 januari 1998 :
- a comparu Me C. Richard loco J.-F. Jeunehomme, avocats au barreau de - is verschenen : Mr. C. Richard loco Mr. J.-F. Jeunehomme, advocaten
Liège, pour le Conseil des ministres; bij de balie te Luik, voor de Ministerraad;
- les juges-rapporteurs P. Martens et G. De Baets ont fait rapport; - hebben de rechters-verslaggevers P. Martens en G. De Baets verslag uitgebracht;
- l'avocat précité a été entendu; - is de voornoemde advocaat gehoord;
- l'affaire a été mise en délibéré. - is de zaak in beraad genomen.
La procédure s'est déroulée conformément aux articles 62 et suivants De rechtspleging is gevoerd overeenkomstig de artikelen 62 en volgende
de la loi organique, relatifs à l'emploi des langues devant la Cour. van de organieke wet, die betrekking hebben op het gebruik van de talen voor het Hof.
III. En droit III. In rechte
- A - - A -
Mémoire du Conseil des ministres Memorie van de Ministerraad
A.1. Le calcul suggéré dans le mémoire précédent du Conseil des A.1. De berekening die de Ministerraad in zijn vorige memorie heeft
ministres n'est pas compatible avec l'arrêt rendu par la Cour de voorgesteld, is niet verenigbaar met het arrest dat het Hof van
cassation le 5 décembre 1996 (Schellekens Louis). Si on tient compte Cassatie op 5 december 1996 heeft gewezen (Schellekens Louis). Indien
de cette jurisprudence, tout en appliquant la règle du quotient men rekening houdt met die rechtspraak en terzelfder tijd de regel van
conjugal, l'impôt dû par les requérants devant la Cour d'appel est de het huwelijksquotiënt toepast, dan bedraagt de belasting die de
verzoekers voor het Hof van Beroep verschuldigd zijn 18.180 frank.
18 180 francs. A.2. De berekeningsmethode verschilt van die welke heeft geleid tot de
A.2. La méthode de calcul diffère de celle ayant concouru à la betwiste aanslag, in die zin dat de werkloosheidsuitkeringen van de
cotisation litigieuse en ce que ne font plus partie du « total des echtgenote niet langer deel uitmaken van « het geheel van de inkomsten
revenus », comme envisagé par l'article 155 du Code des impôts sur les », zoals bedoeld in artikel 155 van het Wetboek van de
revenus 1992, les allocations de chômage de l'épouse, lesquelles inkomstenbelastingen 1992, maar niettemin worden belast op grond van
subissent néanmoins un impôt de par l'application de la règle de la de toepassing van de wettelijk vastgestelde regel van het progressievoorbehoud.
réserve de progressivité prévue légalement. A.3. Vermits de Ministerraad aanneemt dat het in de hiervoor
A.3. Le Conseil des ministres admettant que le principe suggéré par la geciteerde rechtspraak gesuggereerde beginsel toepassing vindt wanneer
jurisprudence précitée trouve à s'appliquer lorsque l'impôt des époux de belasting van de echtgenoten wordt berekend na toepassing te hebben
est calculé après avoir fait application de la règle du quotient gemaakt van de regel van het huwelijksquotiënt, verliest de subsidiair
conjugal, la question posée subsidiairement par la Cour consistant « à door het Hof gestelde vraag « of er geen ongelijke behandeling is
se demander s'il n'y a pas un traitement inégal entre deux catégories tussen twee categorieën van echtgenoten en, in bevestigend geval, of
d'époux et, dans l'affirmative, si ce traitement inégal est justifié die ongelijke behandeling verantwoord is », haar belang en moet de
», devient sans intérêt et il convient de renvoyer l'affaire devant le juge a quo. zaak naar de verwijzende rechter worden teruggestuurd.
- B - - B -
B.1. Parmi les textes mentionnés dans la question préjudicielle, c'est B.1. Van de in de prejudiciële vraag vermelde teksten is het de regel
la règle contenue dans les articles 87 et 88 du Code des impôts sur vervat in de artikelen 87 en 88 van het Wetboek van de
les revenus 1992, ci-après dénommé C.I.R. 92, qui aboutit à la inkomstenbelastingen 1992, hierna W.I.B. 92 genoemd, die leidt tot het
différence de traitement qu'elle dénonce. in de prejudiciële vraag aangeklaagde verschil in behandeling.
En effet, c'est par l'application de la règle du quotient conjugal que les époux se sont vu réclamer un impôt auquel, sans cette application, ils auraient échappé. C'est donc la disposition contenue dans ces deux articles qu'il convient d'examiner au regard du principe d'égalité et de non-discrimination. B.2. Interrogé par la Cour quant à l'incidence que pourrait avoir sur la taxation litigieuse l'arrêt rendu par la Cour de cassation le 5 décembre 1996, aux termes duquel les revenus professionnels du conjoint qui a les revenus les moins élevés ne doivent plus être cumulés avec les autres revenus imposables, le Conseil des ministres admet que, conformément à cette jurisprudence, l'impôt dû par les Door de toepassing van de regel van het huwelijksquotiënt werd immers van het echtpaar een belasting gevorderd waaraan het, zonder die toepassing, zou zijn ontsnapt. Het is dus de in die twee artikelen vervatte bepaling die moet worden onderzocht ten aanzien van het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie. B.2. De Ministerraad, waaraan het Hof een vraag had gesteld over de weerslag op de betwiste belasting van het arrest dat het Hof van Cassatie op 5 december 1996 had gewezen, naar luid waarvan de beroepsinkomsten van de echtgenoot met het laagste inkomen niet langer moeten worden toegevoegd aan de andere belastbare inkomsten, geeft toe dat, overeenkomstig die rechtspraak, de door de verzoekende partijen
requérants doit être ramené à 18.180 francs. verschuldigde belasting moet worden teruggebracht tot 18.180 frank.
La réponse du Conseil des ministres fait apparaître que la règle du Het antwoord van de Ministerraad doet blijken dat de regel van het
quotient conjugal peut se révéler, dans certains cas, préjudiciable huwelijksquotiënt in sommige gevallen nadelig kan blijken voor de
aux contribuables auxquels elle est appliquée. belastingplichtigen op wie hij wordt toegepast.
B.3. La question posée invite la Cour à comparer deux catégories B.3. De gestelde vraag noopt het Hof ertoe een vergelijking te maken
d'époux : ceux auxquels l'application de la règle du quotient conjugal se révèle favorable et ceux auxquels elle se révèle défavorable. B.4. Les règles constitutionnelles de l'égalité et de la non-discrimination n'excluent pas qu'une différence de traitement soit établie entre des catégories de personnes, pour autant qu'elle repose sur un critère objectif et qu'elle soit raisonnablement justifiée. Les mêmes règles s'opposent, par ailleurs, à ce que soient traitées de manière identique, sans qu'apparaisse une justification raisonnable, des catégories de personnes se trouvant dans des situations qui, au regard de la mesure considérée, sont essentiellement différentes. L'existence d'une telle justification doit s'apprécier en tenant compte du but et des effets de la mesure critiquée ainsi que de la nature des principes en cause; le principe d'égalité est violé lorsqu'il est établi qu'il n'existe pas de rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens employés et le but visé. B.5. En l'espèce, c'est parce que l'épouse a un revenu inférieur aux tussen twee categorieën van echtgenoten : die voor wie de toepassing van de regel van het huwelijksquotiënt voordelig blijkt en die voor wie zij nadelig blijkt. B.4. De grondwettelijke regels van de gelijkheid en de niet-discriminatie sluiten niet uit dat een verschil in behandeling tussen bepaalde categorieën van personen wordt ingesteld, voor zover dat verschil op een objectief criterium berust en het redelijk verantwoord is. Dezelfde regels verzetten er zich overigens tegen dat categorieën van personen, die zich ten aanzien van de aangevochten maatregel in wezenlijk verschillende situaties bevinden, op identieke wijze worden behandeld, zonder dat daarvoor een redelijke verantwoording bestaat. Het bestaan van een dergelijke verantwoording moet worden beoordeeld rekening houdend met het doel en de gevolgen van de betwiste maatregel en met de aard van de ter zake geldende beginselen; het gelijkheidsbeginsel is geschonden wanneer vaststaat dat geen redelijk verband van evenredigheid bestaat tussen de aangewende middelen en het beoogde doel. B.5. Te dezen is het omdat de echtgenote een inkomen heeft van minder dan 270.000 (thans 288.000) frank, een bedrag vermeld in de artikelen
270.000 (aujourd'hui 288.000) francs, mentionnés aux articles 87 et 88 87 en 88 van het W.I.B. 92, dat de toepassing van het
C.I.R. 92, que l'application du quotient conjugal aboutit à la huwelijksquotiënt ertoe leidt dat een belasting wordt geëist die ten
réclamation d'un impôt calculé pour partie sur les revenus dele op de beroepsinkomsten van buitenlandse oorsprong van haar
professionnels d'origine étrangère de son époux. Par contre, si les echtgenoot wordt berekend. Indien de inkomsten van de echtgenote
revenus de l'épouse étaient supérieurs à 288.000 francs, la règle du daarentegen meer dan 288.000 frank zouden bedragen, zou het
quotient conjugal ne pourrait être appliquée et aucune partie des huwelijksquotiënt niet kunnen worden toegepast en zou geen enkel
revenus d'origine étrangère de l'époux ne pourrait être ajoutée aux gedeelte van de inkomsten van buitenlandse oorsprong van de echtgenoot
revenus de l'épouse pour le calcul de l'impôt dû en Belgique. aan de inkomsten van de echtgenote kunnen worden toegevoegd voor de
berekening van de belasting verschuldigd in België.
B.6. Il ressort des travaux préparatoires de la loi du 7 décembre 1988 B.6. Uit de parlementaire voorbereiding van de wet van 7 december 1988
que l'objectif du législateur était essentiellement d'« alléger la blijkt dat de doelstelling van de wetgever in wezen erin bestond « de
charge fiscale sur les revenus du travail et, en même temps, [de] fiscale druk op de arbeidsinkomens te verlichten en tegelijkertijd de
rendre l'impôt des personnes physiques plus favorable au mariage, à la personenbelasting meer huwelijks-, gezins- en kindvriendelijk te maken
famille et aux enfants, sans pour autant perdre de vue la situation zonder dat hierbij de toestand van de alleenstaanden uit het oog wordt
des isolés ». Il fut souligné que « le régime actuel est injuste à verloren ». Er werd beklemtoond dat « het huidig stelsel [...]
l'égard des couples mariés avec ou sans enfants » et il fut affirmé onrechtvaardig [is] ten opzichte van de gehuwden met of zonder
que, « d'un point de vue social », la réforme signifie, notamment, « kinderen » en er werd betoogd dat « vanuit sociaal oogpunt » de
la disparition des discriminations entre couples mariés et couples non hervorming met name betekent « het wegwerken van de discriminaties
mariés » (Doc. parl., Sénat, S.E. 1988, Exposé des motifs, n° 440-1, tussen gehuwden en ongehuwden » (Gedr. St., Senaat, B.Z. 1988, Memorie
p. 1). van Toelichting, nr. 440-1, p. 1)
En ce qui concerne les couples mariés, les principales mesures Met betrekking tot de gehuwden zijn de belangrijkste maatregelen de
adoptées sont : volgende :
« - la taxation séparée des revenus professionnels de chacun des « - het afzonderlijk belasten van de bedrijfsinkomsten van ieder der
conjoints et ce, quel que soit le régime matrimonial adopté; echtgenoten en zulks ongeacht het aangenomen huwelijksvermogensstelsel;
- l'introduction d'un quotient conjugal en faveur des ménages dans - de invoering van een huwelijksquotiënt ten voordele van de gezinnen
lesquels un seul des conjoints bénéficie de revenus professionnels; ce waarin slechts een van de echtgenoten bedrijfsinkomsten heeft; dat
quotient conjugal sera également applicable aux ménages dans lesquels huwelijksquotiënt geldt ook ten aanzien van de gezinnen waarin beide
les deux conjoints bénéficient de revenus professionnels lorsque ce echtgenoten bedrijfsinkomsten hebben wanneer deze regeling gunstiger
système est plus avantageux que celui de la séparation des revenus uitvalt dan het stelsel van de afscheiding van de belastbare
imposables; » (Doc. parl., ibid., p. 4). inkomsten; » (Gedr. St., ibid., p. 4).
B.7. En l'espèce, l'application effective de la règle du quotient conjugal désavantage les contribuables auxquels elle est appliquée, puisqu'aucun impôt ne serait dû si elle n'était pas appliquée. B.8. Les travaux préparatoires n'indiquent pas - et la Cour n'aperçoit pas - pourquoi, alors que la règle du quotient conjugal a pour but d'améliorer la situation fiscale des couples mariés, elle devrait aggraver celle d'une catégorie d'entre eux. Un tel effet est contraire à l'objectif poursuivi et il est discriminatoire. B.9. En ce que, s'appliquant indifféremment à tous les couples mariés, ils peuvent aboutir à aggraver la situation fiscale d'une catégorie B.7. Te dezen benadeelt de daadwerkelijke toepassing van de regel van het huwelijksquotiënt de belastingplichtigen op wie hij wordt toegepast, vermits geen enkele belasting verschuldigd zou zijn indien hij niet zou worden toegepast. B.8. De parlementaire voorbereiding geeft niet aan - en het Hof ziet niet - waarom, terwijl de regel van het huwelijksquotiënt tot doel heeft de fiscale situatie van gehuwden te verbeteren, hij die van een categorie van gehuwden zou moeten verslechteren. Een dergelijke werking is strijdig met de nagestreefde doelstelling en is discriminerend.
d'entre eux, les articles 87 et 88 C.I.R. 92 violent les articles 10 B.8. De artikelen 87 en 88 van het W.I.B. 92 schenden de artikelen 10
et 11 de la Constitution. en 11 van de Grondwet, in zoverre zij, doordat zij zonder onderscheid
B.10. La question préjudicielle appelle une réponse affirmative dans toepasselijk zijn op alle echtparen, voor een categorie onder hen tot
een ongunstiger fiscale situatie kunnen leiden.
B.9. De prejudiciële vraag dient bevestigend te worden beantwoord
les limites précisées au dispositif. binnen de perken aangegeven in het dictum.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
Les articles 87 et 88 du Code des impôts sur les revenus 1992 violent De artikelen 87 en 88 van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992
les articles 10 et 11 de la Constitution en tant qu'ils peuvent schenden de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in zoverre zij voor
aboutir à aggraver la situation fiscale d'une catégorie d'époux. een categorie van echtgenoten tot een verzwaring van de fiscale
situatie kunnen leiden.
Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, Aldus uitgesproken in het Frans en in het Nederlands, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 18 février 1998. Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 18 februari 1998.
Le président, De voorzitter,
M. Melchior. M. Melchior.
Le greffier, De griffier,
L. Potoms. L. Potoms.
^