Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt De La Cour Constitutionelle du --
← Retour vers "Arrêt n° 12/98 du 11 février 1998 Numéro du rôle : 1060 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 332, alinéa 1 er , du Code civil, posée par la Cour de cassation. La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : I. Objet de la question préjudicielle Par arr(...)"
Arrêt n° 12/98 du 11 février 1998 Numéro du rôle : 1060 En cause : la question préjudicielle relative à l'article 332, alinéa 1 er , du Code civil, posée par la Cour de cassation. La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : I. Objet de la question préjudicielle Par arr(...) Arrest nr. 12/98 van 11 februari 1998 Rolnummer 1060 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 332, eerste lid, van het Burgerlijk Wetboek, gesteld door het Hof van Cassatie. Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters M wijst na beraad het volgende arrest : I. Onderwerp van de prejudiciële vraag Bij arrest van 1(...)
COUR D'ARBITRAGE ARBITRAGEHOF
Arrêt n° 12/98 du 11 février 1998 Arrest nr. 12/98 van 11 februari 1998
Numéro du rôle : 1060 Rolnummer 1060
En cause : la question préjudicielle relative à l'article 332, alinéa In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 332, eerste lid,
1er, du Code civil, posée par la Cour de cassation. van het Burgerlijk Wetboek, gesteld door het Hof van Cassatie.
La Cour d'arbitrage, Het Arbitragehof,
composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges H. samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en L. De Grève, en de
Boel, G. De Baets, E. Cerexhe, A. Arts et R. Henneuse, assistée du rechters H. Boel, G. De Baets, E. Cerexhe, A. Arts en R. Henneuse,
greffier L. Potoms, présidée par le président M. Melchior, bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter M. Melchior,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle I. Onderwerp van de prejudiciële vraag
Par arrêt du 13 février 1997, dont l'expédition est parvenue au greffe Bij arrest van 13 februari 1997, waarvan de expeditie ter griffie van
de la Cour d'arbitrage le 27 février 1997, la Cour de cassation a posé het Arbitragehof is ingekomen op 27 februari 1997, heeft het Hof van
la question préjudicielle suivante : Cassatie de volgende prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 332, alinéa 1er, du Code civil viole-t-il les articles 10 « Schendt artikel 332, eerste lid, van het Burgerlijk Wetboek de
et 11 de la Constitution en tant qu'il réserve au mari, à la mère et à artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in zoverre het enkel aan de
l'enfant la possibilité de contester la paternité établie en vertu de echtgenoot, aan de moeder en aan het kind de mogelijkheid biedt om het
l'article 315 du Code civil, privant ainsi tout autre homme que le vaderschap dat vaststaat krachtens artikel 315 van het Burgerlijk
mari, qui a conçu un enfant avec une femme mariée, d'une action en Wetboek, te betwisten en aldus iedere andere man dan die echtgenoot,
die bij een gehuwde vrouw een kind heeft verwekt, verbiedt een
contestation que se voit reconnaître la mère de cet enfant ? » vordering tot betwisting in te stellen terwijl de moeder van het kind dat wel mag ? »
II. Les faits et la procédure antérieure II. De feiten en de rechtspleging in het bodemgeschil
Les défendeurs originaires se sont mariés le 22 août 1987. La deuxième De verweerders in het bodemgeschil zijn in het huwelijk getreden op 22
défenderesse a donné naissance, le 3 décembre 1992, à un garçon. augustus 1987. De tweede verwerende partij heeft op 3 december 1992
het leven gegeven aan een zoon.
Par citation du 17 mars 1993, M. P., qui a entretenu une liaison avec Bij dagvaarding van 17 maart 1993 heeft M. P., die in de periode
la défenderesse à l'époque de la conception, a introduit une citation waarin het kind is verwekt een verhouding had met de verweerster, voor
de Rechtbank van eerste aanleg te Luik een dagvaarding ingediend tot
en contestation de paternité devant le Tribunal de première instance betwisting van vaderschap en gevorderd dat de vraag zou worden gesteld
de Liège et a demandé que la question de la conformité de l'article of artikel 332 van het Burgerlijk Wetboek in overeenstemming is met de
332 du Code civil aux articles 10 et 11 de la Constitution soit posée. artikelen 10 en 11 van de Grondwet. De Rechtbank heeft dat geweigerd
Refusant de le faire, le Tribunal a dit la demande irrecevable. en die vordering onontvankelijk verklaard.
Par arrêt du 7 février 1995, la Cour d'appel de Liège a également Bij arrest van 7 februari 1995 heeft het Hof van Beroep te Luik
refusé de poser la question préjudicielle estimant que, compte tenu de eveneens geweigerd de prejudiciële vraag te stellen omdat, gelet op
l'article 320 du Code civil « en admettant que la Cour d'arbitrage artikel 320 van het Burgerlijk Wetboek en « in de veronderstelling dat
vienne à estimer que l'article 332 du Code civil viole les articles 10 het Arbitragehof zou oordelen dat artikel 332 van het Burgerlijk
et 11 de la Constitution, l'appelant ne serait cependant pas autorisé Wetboek de artikelen 10 en 11 van de Grondwet schendt, eiser in hoger
à reconnaître l'enfant si l'intimé a la possession d'état » et dès beroep het kind daarom nog niet zou mogen erkennen indien geïntimeerde
lors que la question était inutile à la solution du litige. het bezit van staat heeft », zodat de vraag geen nut zou hebben voor
L'arrêt de la Cour d'appel confirmant le dispositif du jugement de oplossing van het geding. Tegen het arrest van het Hof van Beroep waarbij het beschikkend
gedeelte van het bestreden vonnis werd bevestigd, werd voor het Hof
entrepris a fait l'objet d'un pourvoi devant la Cour de cassation, van Cassatie een voorziening ingesteld, afgeleid uit de schending van
pris de la violation des articles 10 et 11 de la Constitution, de de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, artikel 26, § 2, van de
l'article 26, § 2, de la loi spéciale sur la Cour d'arbitrage et de l'article 320 du Code civil. bijzondere wet op het Arbitragehof en artikel 320 van het Burgerlijk Wetboek.
Par un arrêt du 13 février 1997, la Cour de cassation pose à la Cour Bij een arrest van 13 februari 1997 stelt het Hof van Cassatie het Hof
la question reproduite ci-dessus. de hiervoor weergegeven vraag.
III. La procédure devant la Cour III. De rechtspleging voor het Hof
Par ordonnance du 27 février 1997, le président en exercice a désigné Bij beschikking van 27 februari 1997 heeft de voorzitter in functie de
les juges du siège conformément aux articles 58 et 59 de la loi rechters van de zetel aangewezen overeenkomstig de artikelen 58 en 59
spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage. van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof.
Les juges-rapporteurs ont estimé n'y avoir lieu de faire application De rechters-verslaggevers hebben geoordeeld dat er geen aanleiding was
des articles 71 ou 72 de la loi organique. om artikel 71 of 72 van de organieke wet toe te passen.
La décision de renvoi a été notifiée conformément à l'article 77 de la Van de verwijzingsbeslissing is kennisgegeven overeenkomstig artikel
loi organique, par lettres recommandées à la poste le 4 avril 1997. 77 van de organieke wet bij op 4 april 1997 ter post aangetekende brieven.
L'avis prescrit par l'article 74 de la loi organique a été publié au Het bij artikel 74 van de organieke wet voorgeschreven bericht is
Moniteur belge du 9 avril 1997. bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 9 april 1997.
Des mémoires ont été introduits par : Memories zijn ingediend door :
- R. H. et son épouse P. D., défendeurs devant le juge a quo, par - R. H. en zijn echtgenote P. D., verweerders voor de verwijzende
lettre recommandée à la poste le 16 avril 1997; rechter, bij op 16 april 1997 ter post aangetekende brief;
- M. P., demandeur devant le juge a quo, par lettre recommandée à la - M. P., eiser voor de verwijzende rechter, bij op 14 mei 1997 ter
poste le 14 mai 1997; post aangetekende brief;
- le Conseil des ministres, rue de la Loi 16, 1000 Bruxelles, par - de Ministerraad, Wetstraat 16, 1000 Brussel, bij op 20 mei 1997 ter
lettre recommandée à la poste le 20 mai 1997. post aangetekende brief.
Ces mémoires ont été notifiés conformément à l'article 89 de la loi Van die memories is kennisgegeven overeenkomstig artikel 89 van de
organique, par lettres recommandées à la poste le 9 juin 1997. organieke wet bij op 9 juni 1997 ter post aangetekende brieven.
Des mémoires en réponse ont été introduits par : Memories van antwoord zijn ingediend door :
- M. P., par lettre recommandée à la poste le 4 juillet 1997; - M. P., bij op 4 juli 1997 ter post aangetekende brief;
- le Conseil des ministres, par lettre recommandée à la poste le 4 juillet 1997. - de Ministerraad, bij op 4 juli 1997 ter post aangetekende brief.
Par ordonnances des 25 juin 1997 et 22 janvier 1998, la Cour a prorogé Bij beschikkingen van 25 juni 1997 en 22 januari 1998 heeft het Hof de
termijn waarbinnen het arrest moet worden gewezen, verlengd tot
respectivement jusqu'aux 27 février 1998 et 27 août 1998 le délai dans respectievelijk 27 februari 1998 en 27 augustus 1998.
lequel l'arrêt doit être rendu.
Par ordonnance du 17 décembre 1997, la Cour a déclaré l'affaire en Bij beschikking van 17 december 1997 heeft het Hof de zaak in
état et fixé l'audience au 14 janvier 1998. gereedheid verklaard en de dag van de terechtzitting bepaald op 14
Cette ordonnance a été notifiée aux parties ainsi qu'à leurs avocats januari 1998. Van die beschikking is kennisgegeven aan de partijen en hun advocaten
par lettres recommandées à la poste le 18 décembre 1997. bij op 18 december 1997 ter post aangetekende brieven.
A l'audience publique du 14 janvier 1998 : Op de openbare terechtzitting van 14 januari 1998 :
- ont comparu : - zijn verschenen :
. Me C. Theysgens, avocat au barreau de Liège, pour M. P.; . Mr. C. Theysgens, advocaat bij de balie te Luik, voor M. P.;
. Me D. Van Heuven, avocat au barreau de Courtrai, pour le Conseil des . Mr. D. Van Heuven, advocaat bij de balie te Kortrijk, voor de
ministres; Ministerraad;
. Me G. Raskin, avocat au barreau de Verviers, pour R. H. et son . Mr. G. Raskin, advocaat bij de balie te Verviers, voor R. H. en zijn
épouse P. D.; echtgenote P. D.;
- les juges-rapporteurs E. Cerexhe et H. Boel ont fait rapport; - hebben de rechters-verslaggevers E. Cerexhe en H. Boel verslag
uitgebracht;
- les avocats précités ont été entendus; - zijn de voornoemde advocaten gehoord;
- l'affaire a été mise en délibéré. - is de zaak in beraad genomen.
La procédure s'est déroulée conformément aux articles 62 et suivants De rechtspleging is gevoerd overeenkomstig de artikelen 62 en volgende
de la loi organique, relatifs à l'emploi des langues devant la Cour. van de organieke wet, die betrekking hebben op het gebruik van de talen voor het Hof.
IV. En droit IV. In rechte
- A - - A -
Position des défendeurs devant le juge a quo Standpunt van verweerders voor de verwijzende rechter
A.1.1. La question préjudicielle est manifestement sans objet puisque A.1.1. De prejudiciële vraag is klaarblijkelijk zonder voorwerp,
la procédure introduite par le demandeur est irrecevable à défaut, aangezien de procedure die de eiser heeft ingeleid onontvankelijk is,
dans son chef, de possession d'état. omdat hij geen bezit van staat heeft.
A.1.2. L'article 332, alinéa 1er, du Code civil ne viole manifestement A.1.2. Artikel 332, eerste lid, van het Burgerlijk Wetboek schendt de
pas les articles 10 et 11 de la Constitution. En effet, en artikelen 10 en 11 van de Grondwet klaarblijkelijk niet. Door de
restreignant la possibilité de contester la paternité établie en vertu
de l'article 315 du Code civil au mari, à la mère et à l'enfant, mogelijkheid om het krachtens artikel 315 van het Burgerlijk Wetboek
c'est-à-dire aux seuls membres de la « cellule familiale », le vastgestelde vaderschap te betwisten, te beperken tot de echtgenoot,
législateur entendait protéger le mariage et la famille qui en de moeder en het kind, namelijk de enkele leden van het kerngezin,
découlait en ne donnant qu'à ceux qui la composaient le droit de la wilde de wetgever het huwelijk en het gezin dat eruit voortspruit
beschermen door enkel aan diegenen die het rechtmatig samenstellen het
faire éventuellement éclater. Par ailleurs, l'article 320 du Code recht te verlenen het eventueel te doen uiteenvallen. Artikel 320 van
civil permet au père biologique de reconnaître son enfant sans devoir het Burgerlijk Wetboek biedt de biologische vader overigens de
mogelijkheid zijn kind te erkennen zonder een procedure van betwisting
passer par une procédure de contestation de paternité, dans certaines van vaderschap aan te wenden, weliswaar in sommige omstandigheden, en
conditions, il est vrai, et notamment celle de la dissolution du lien met name wanneer de huwelijksband wordt verbroken. Het is dus onjuist
conjugal. Il est donc faux de prétendre que jamais la paternité d'un te betogen dat het vaderschap van een andere man dan de echtgenoot,
autre homme que le mari, qui aurait conçu un enfant avec une femme die een kind zou hebben verwekt bij een gehuwde vrouw, niet zou kunnen
mariée, ne pourrait être établie. Il n'y a donc pas de discrimination worden bewezen. Te dezen is dus geen sprake van een discriminerend
dans le cas d'espèce entre le père biologique ou qui se prétend tel et onderscheid tussen de biologische vader of diegene die zich daarvoor
la mère, mais bien une différence de traitement, parfaitement uitgeeft en de moeder, maar wel van een volstrekt legitiem verschil in
légitime, entre la famille telle que fondée et maintenue par le behandeling tussen het gezin, zoals het gesticht is en door het
mariage et ceux qui n'en font pas partie. Enfin, il faut aussi rejeter huwelijk gehandhaafd wordt, en diegenen die er geen deel van uitmaken.
l'argument selon lequel la possession d'état s'appliquerait au père Tot slot moet ook het argument worden verworpen dat het bezit van
biologique de façon discriminatoire alors que le mari et l'enfant ne staat op discriminerende wijze zou gelden voor de biologische vader,
pourraient se voir opposer cette fin de non-recevoir. Le frein que terwijl die grond van niet-ontvankelijkheid niet zou kunnen worden
constitue la possession d'état est en effet logique et voulu par le tegengeworpen aan de echtgenoot en het kind. De rem die het bezit van
législateur, soucieux de préserver la sécurité juridique offerte par staat vormt, is immers logisch en gewild door de wetgever, die de zorg
la famille, protégée par son cadre légal qui ne saurait être remise en had de rechtszekerheid te vrijwaren die geboden wordt door het gezin,
question par un tiers pendant une période largement supérieure à celle dat beschermd wordt door het wettelijke kader ervan en, in een periode
permise aux membres mêmes de la cellule familiale. die veel langer is dan die waarover de gezinsleden beschikken, niet
door een derde in het geding zou kunnen worden gebracht.
Position du demandeur devant le juge a quo Standpunt van eiser voor de verwijzende rechter
A.2.1. L'article 332, alinéa 1er, du Code civil crée d'abord une A.2.1. Artikel 332, eerste lid, van het Burgerlijk Wetboek voert
discrimination entre les parents de l'enfant. Le père biologique peut être contraint, via le droit reconnu à la mère de l'enfant de contester la paternité du mari, d'assumer sa paternité, mais il ne peut lui-même la faire reconnaître. L'article 332, alinéa 1er, du Code civil crée aussi une discrimination entre l'homme et la femme ayant un enfant avec un partenaire marié, puisque le père marié de l'enfant qu'il a eu avec une femme célibataire peut le reconnaître, ce que ne peut faire le père célibataire d'un enfant qu'il a eu avec une femme mariée. L'article 332, alinéa 1er, du Code civil, enfin, crée une discrimination entre l'homme ayant un enfant avec une femme mariée et les autres parents. A.2.2. Le fondement allégué de cette triple discrimination est la protection du mariage. Ce fondement, cependant, n'a pas de justification objective et raisonnable puisque le législateur a admis, allereerst een discriminerend onderscheid in tussen de ouders van het kind. De biologische vader kan wel worden gedwongen, via het recht dat aan de moeder van het kind is toegekend om het vaderschap van de echtgenoot te betwisten, zijn vaderschap op zich te nemen, maar hij kan het niet zelf laten erkennen. Artikel 332, eerste lid, van het Burgerlijk Wetboek roept ook een discriminerend onderscheid in het leven tussen de man en de vrouw die een kind hebben met een gehuwde partner, aangezien de gehuwde vader het kind dat hij met een ongehuwde vrouw heeft kan erkennen, wat de ongehuwde vader niet kan doen met een kind dat hij met een gehuwde vrouw heeft. Artikel 332, eerste lid, van het Burgerlijk Wetboek roept tot slot een discriminerend onderscheid in het leven tussen de man die een kind heeft met een gehuwde vrouw en de andere ouders. A.2.2. De grondslag die voor die drievoudige discriminatie wordt aangevoerd, is de bescherming van het huwelijk. Die grondslag heeft evenwel geen objectieve en redelijke verantwoording, aangezien de
ailleurs, l'établissement de la filiation vis-à-vis du père marié de wetgever, elders, de vaststelling van de afstamming ten aanzien van de
l'enfant né d'une femme autre que son épouse. Par ailleurs, la loi gehuwde vader van het kind geboren uit een andere vrouw dan zijn
reconnaît des droits identiques à tous les enfants, quel que soit le echtgenote heeft aanvaard. De wet kent overigens identieke rechten toe
mode d'établissement de la filiation. La protection de la famille aan alle kinderen, ongeacht de wijze van vaststelling van de
afstamming. De bescherming van het legitieme gezin kon worden
légitime pouvait être assurée par la mise en oeuvre de moyens gewaarborgd door de inwerkingstelling van middelen die soortgelijk
semblables à ceux mis en oeuvre dans le cadre de la filiation zijn aan die welke in werking worden gesteld in het kader van de
adultérine a patre. Il n'existe pas de rapport de proportionnalité overspelige afstamming a patre. Er bestaat geen verband van
entre les moyens employés et le but visé : il est d'ailleurs evenredigheid tussen de aangewende middelen en het beoogde doel : het
disproportionné de sacrifier des droits que le législateur trouve à ce is overigens onevenredig rechten op te offeren die de wetgever dermate
point importants qu'il a accepté de les respecter internationalement belangrijk acht dat hij heeft aanvaard ze internationaal te
(articles 8 et 14 de la Convention européenne des droits de l'homme). eerbiedigen (artikelen 8 en 14 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens).
A.2.3. L'objet de la question est bien l'article 332, alinéa 1er, du A.2.3. Het onderwerp van de vraag is wel degelijk artikel 332, eerste
lid, van het Burgerlijk Wetboek. Weliswaar verwijst het Hof van
Code civil. Si la Cour de cassation a fait référence à l'article 320, Cassatie naar artikel 320, maar dat is enkel omdat het Hof van Beroep
c'est uniquement parce que la Cour d'appel avait, à tort, fondé sa zijn beslissing ten onrechte had gegrond op de ontstentenis van belang
décision sur l'absence d'intérêt du père biologique à contester la van de biologische vader om het vaderschap te betwisten, om reden dat
paternité au motif que l'article 320 du Code civil lui interdisait de artikel 320 van het Burgerlijk Wetboek hem verbood het kind te
reconnaître l'enfant. Par ailleurs, il n'est pas exact que la erkennen. Overigens is het onjuist dat het bezit van staat steeds een
possession d'état soit toujours une fin de non-recevoir à la grond van onontvankelijkheid is voor de betwisting van vaderschap. Aan
contestation de paternité. Celle-ci, en effet, ne se voit pas opposer die betwisting wordt die ontstentenis van ontvankelijkheid immers niet
ce défaut de recevabilité quand on veut contester la présomption de tegengeworpen, wanneer men het vermoeden van vaderschap wil betwisten
paternité en se fondant sur la preuve de non-paternité. Position du Conseil des ministres A.3.1. Le père biologique et la mère légitime, d'abord, ne sont pas deux catégories comparables : seuls l'époux, la mère et l'enfant sont impliqués directement dans la filiation, alors que le père biologique est un étranger à l'égard de l'enfant puisqu'il n'est lié à lui par aucun lien juridique. A.3.2. Il faut considérer que la mesure établie par le législateur, qui voulait garantir la paix des familles légales, même contre la paternité biologique, est raisonnable et proportionnée à l'objectif précité. En ce qui concerne le but de sécurité juridique, il faut souligner que la contestation directe de la paternité par un tiers, alors que la remise en cause de la paternité n'est pas désirée par les membres de la famille, laisse l'enfant sans père puisqu'elle ne doit pas être suivie nécessairement d'une procédure de reconnaissance. On comprend que le législateur ait voulu éviter pareille situation. op grond van het bewijs van niet-vaderschap. Standpunt van de Ministerraad A.3.1. De biologische vader en de legitieme moeder zijn allereerst geen twee vergelijkbare categorieën : enkel de echtgenoot, de moeder en het kind zijn rechtstreeks betrokken in de afstamming, terwijl de biologische vader vreemd is ten opzichte van het kind, aangezien geen enkele rechtsband hem met het kind verbindt. A.3.2. Er moet worden geoordeeld dat de maatregel die is ingevoerd door de wetgever, die beoogde de vrede van de wettige gezinnen te vrijwaren, zelfs in weerwil van het biologische vaderschap, redelijk en evenredig is met de voormelde doelstelling. Ten aanzien van de doelstelling van rechtszekerheid moet worden beklemtoond dat de rechtstreekse betwisting van vaderschap door een derde, terwijl zulks niet gewild is door de gezinsleden, het kind vaderloos maakt, aangezien die betwisting niet noodzakelijkerwijze moet worden gevolgd door een procedure van erkenning. Men begrijpt dat de wetgever een dergelijke situatie heeft willen voorkomen.
A.3.3. La Cour doit répondre strictement à la question qui lui est A.3.3. Het Hof moet enkel antwoorden op de vraag die is gesteld en kan
posée et ne peut, partant, examiner l'ensemble des discriminations bijgevolg niet ingaan op het geheel van de door M. P. opgeworpen
soulevées par M. P., lesquelles sortent du cadre de l'espèce à juger. discriminaties, die het kader van de te beoordelen zaak te buiten
En ce qui concerne la compatibilité de la loi avec la Convention gaan. Met betrekking tot de verenigbaarheid van de wet met het
européenne des droits de l'homme, la Cour n'est pas compétente, Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens moet worden opgemerkt dat
indépendamment des articles 10 et 11 de la Constitution, pour het Hof niet bevoegd is om, los van de artikelen 10 en 11 van de
contrôler la conformité d'une loi à cette Convention. La Cour de Grondwet, de overeenstemming van een wet met dat Verdrag te toetsen.
cassation, par ailleurs, n'a pas invité la Cour d'arbitrage à procéder Het Hof van Cassatie heeft het Hof overigens niet verzocht tot een
à pareil examen. dergelijk onderzoek over te gaan.
- B - - B -
B.1. La question préjudicielle est posée par la Cour de cassation dans B.1. Het Hof van Cassatie heeft de prejudiciële vraag gesteld in de
les termes suivants : volgende bewoordingen :
« L'article 332, alinéa 1er, du Code civil viole-t-il les articles 10 « Schendt artikel 332, eerste lid, van het Burgerlijk Wetboek de
et 11 de la Constitution en tant qu'il réserve au mari, à la mère et à artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in zoverre het enkel aan de
l'enfant la possibilité de contester la paternité établie en vertu de echtgenoot, aan de moeder en aan het kind de mogelijkheid biedt om het
l'article 315 du Code civil, privant ainsi tout autre homme que le vaderschap dat vaststaat krachtens artikel 315 van het Burgerlijk
mari, qui a conçu un enfant avec une femme mariée, d'une action en Wetboek, te betwisten en aldus iedere andere man dan die echtgenoot,
die bij een gehuwde vrouw een kind heeft verwekt, verbiedt een
contestation que se voit reconnaître la mère de cet enfant ? » vordering tot betwisting in te stellen terwijl de moeder van het kind dat wel mag ? »
B.2.1. L'article 315 du Code civil dispose : B.2.1. Artikel 315 van het Burgerlijk Wetboek bepaalt :
« L'enfant né pendant le mariage ou dans les 300 jours qui suivent la « Het kind dat geboren is tijdens het huwelijk of binnen 300 dagen na
dissolution ou l'annulation du mariage, a pour père le mari. » de ontbinding of de nietigverklaring van het huwelijk, heeft de echtgenoot tot vader. »
L'article 317 du Code civil dispose : Artikel 317 van het Burgerlijk Wetboek bepaalt :
« L'enfant né dans les 300 jours après la dissolution ou l'annulation « Het kind dat geboren is binnen 300 dagen na de ontbinding of de
nietigverklaring van het huwelijk van zijn moeder en na een nieuw
du mariage de sa mère et après le remariage de celle-ci, a pour père huwelijk van deze, heeft de nieuwe echtgenoot tot vader.
le nouveau mari. Si cette paternité est contestée, le précédent mari est tenu pour le Wordt dit vaderschap betwist, dan wordt de vorige echtgenoot geacht de
père à moins que sa paternité ne soit également contestée ou que la vader te zijn, behalve wanneer ook zijn vaderschap wordt betwist of
paternité d'un tiers ne vienne à être établie. » wanneer het vaderschap van een derde komt vast te staan. »
B.2.2. Les conditions et les modalités selon lesquelles peut être B.2.2. De voorwaarden en de modaliteiten volgens welke het vaderschap
contestée la paternité établie en vertu de ces dispositions sont dat vaststaat krachtens die bepalingen kan worden betwist, worden
déterminées par l'article 318 du même Code, article aux termes duquel bepaald in artikel 318 van hetzelfde Wetboek, dat luidt :
: « § 1er. La paternité du mari peut être contestée s'il est prouvé « § 1. Het vaderschap van de echtgenoot kan worden betwist indien
qu'il ne peut être le père de l'enfant. wordt aangetoond dat hij niet de vader kan zijn van het kind.
§ 2. Cette preuve peut être fournie par toutes voies de droit. § 2. Dit bewijs kan door alle wettelijke middelen worden geleverd.
§ 3. A moins que l'enfant n'ait la possession d'état à l'égard des § 3. Tenzij het kind bezit van staat heeft ten aanzien van beide
deux époux ou qu'il n'y ait eu réunion de fait de ceux-ci au temps de echtgenoten of dezen feitelijk herenigd waren ten tijde van de
la conception, la demande est déclarée fondée : verwekking, wordt de vordering gegrond verklaard :
1° lorsque l'enfant est né plus de 300 jours après l'audience 1° wanneer het kind geboren is meer dan 300 dagen na de
d'introduction visée à l'article 1258 du Code judiciaire et qu'un inleidingszitting bedoeld in artikel 1258 van het Gerechtelijk Wetboek
procès-verbal de conciliation n'a pas été établi, ou après en geen proces-verbaal van verzoening is opgemaakt, of na de
l'ordonnance du président siégeant en référé et autorisant les époux à beschikking van de voorzitter zitting houdend in kort geding, waarbij
de echtgenoten gemachtigd worden een afzonderlijke verblijfplaats te
résider séparément, ou après la déclaration prévue à l'article 1289 du betrekken, of na de verklaring bedoeld in artikel 1289 van hetzelfde
même Code, et moins de 180 jours après le rejet définitif de la Wetboek, en minder dan 180 dagen na de definitieve afwijzing van de
demande ou depuis la conciliation des époux; vordering of na de verzoening van de echtgenoten;
2° lorsque l'enfant est né plus de 300 jours après la date de la 2° wanneer het kind geboren is meer dan 300 dagen na de datum van de
séparation de fait en cas de divorce prononcé en vertu des articles feitelijke scheiding ingeval de echtscheiding is uitgesproken
229, 231 ou 232; krachtens de artikelen 229, 231 of 232;
3° lorsque l'enfant est né plus de 300 jours après une ordonnance du 3° wanneer het kind geboren is meer dan driehonderd dagen na een
juge de paix rendue en vertu de l'article 223 du présent Code et autorisant les époux à résider séparément, et moins de 180 jours après que cette mesure a pris fin, ou après la réunion de fait des époux; 4° lorsque la filiation maternelle est établie par reconnaissance ou par décision judiciaire; 5° lorsque le mari introduit l'action avant que la filiation maternelle ne soit établie. Dans tous ces cas, la preuve de la paternité peut être administrée par toutes voies de droit. § 4. La demande n'est pas recevable si le mari a consenti à l'insémination artificielle ou à un autre acte ayant la procréation beschikking van de vrederechter gegeven krachtens artikel 223 van dit Wetboek, waarbij de echtgenoten gemachtigd worden een afzonderlijke verblijfplaats te betrekken, en minder dan honderdtachtig dagen na de datum waarop aan deze maatregel een einde is gekomen, of nadat de echtgenoten feitelijk herenigd zijn geweest; 4° wanneer de afstamming van moederszijde door erkenning of bij rechterlijke beslissing is vastgesteld; 5° wanneer de echtgenoot de vordering instelt vooraleer de afstamming van moederszijde vaststaat. In al deze gevallen kan het bewijs van het vaderschap door alle wettelijke middelen worden geleverd. § 4. De vordering is niet ontvankelijk wanneer de echtgenoot toestemming heeft gegeven tot kunstmatige inseminatie of tot een
pour but, sauf si la conception de l'enfant ne peut en être la andere daad die de voortplanting tot doel had, tenzij de verwekking
conséquence. » van het kind niet het gevolg kan zijn van die handeling. »
Définissant notamment les personnes autorisées à contester la Artikel 332 van het Burgerlijk Wetboek, dat met name bepaalt welke
paternité établie en vertu des articles 315 et 317, l'article 332 du personen het vaderschap dat krachtens de artikelen 315 en 317
Code civil dispose : vaststaat, kunnen betwisten, luidt :
« Het vaderschap dat vaststaat krachtens artikel 315, kan worden
« La paternité établie en vertu de l'article 315 peut être contestée betwist door de echtgenoot, door de moeder en door het kind.
par le mari, par la mère et par l'enfant. Indien de echtgenoot overleden is zonder in rechte te zijn opgetreden,
Si le mari est décédé sans avoir agi, mais étant encore dans le délai lopende de termijn om zulks te doen, kan zijn vaderschap, binnen een
utile pour le faire, sa paternité peut être dans l'année de son décès jaar na zijn overlijden of na de geboorte, worden betwist door zijn
ou de la naissance, contestée par ses ascendants et par ses bloedverwanten in de opgaande of in de neerdalende lijn.
descendants. La paternité établie en vertu de l'article 317 peut en outre être Het vaderschap dat vaststaat krachtens artikel 317 kan daarenboven
contestée par le précédent mari. worden betwist door de vorige echtgenoot.
L'action de la mère doit être intentée dans l'année de la naissance et De rechtsvordering van de moeder moet worden ingesteld binnen een jaar
celle du mari ou du précédent mari dans l'année de la naissance ou de la découverte de celle-ci. Celle de l'enfant doit être intentée au plus tard dans les quatre ans à compter du moment où il atteint l'âge de dix-huit ans. Sauf circonstances exceptionnelles, elle est irrecevable si le mari a élevé l'enfant comme sien. La demande doit être formée de manière que l'enfant ou ses descendants, la mère, le mari et, le cas échéant, le précédent mari soient à la cause. » B.3. Il ressort des termes de la question préjudicielle et des éléments de fait soumis au juge a quo que la différence de traitement en cause est celle faite entre le mari, la mère et l'enfant, d'une part, et le père biologique dont la paternité biologique n'est pas contestée et n'est pas corroborée par la possession d'état, d'autre part. La différence de traitement relevée par la Cour de cassation consiste en ce que, à l'inverse du mari, de la mère et de l'enfant, le père biologique ne peut contester directement la paternité du mari. na de geboorte en die van de echtgenoot of van de vorige echtgenoot binnen een jaar na de geboorte of na de ontdekking ervan. De rechtsvordering van het kind moet worden ingesteld uiterlijk vier jaar nadat het de leeftijd van achttien jaar heeft bereikt. Behoudens buitengewone omstandigheden is ze niet ontvankelijk wanneer de echtgenoot het kind als het zijne heeft opgevoed. De vordering moet op zodanige wijze worden ingesteld dat het kind of zijn afstammelingen, de moeder, de echtgenoot en, in voorkomend geval, de vorige echtgenoot in het geding worden geroepen. » B.3. Uit de bewoordingen van de prejudiciële vraag en uit de aan de verwijzende rechter voorgelegde feitelijke elementen blijkt dat het in het geding zijnde verschil in behandeling het onderscheid is dat wordt gemaakt tussen de echtgenoot, de moeder en het kind, enerzijds, en de biologische vader van wie het biologische vaderschap niet wordt betwist en niet door het bezit van staat wordt bevestigd, anderzijds. Het verschil in behandeling dat door het Hof van Cassatie wordt aangegeven, bestaat hierin dat de biologische vader, in tegenstelling tot de echtgenoot, de moeder en het kind, het vaderschap van de echtgenoot niet rechtstreeks kan betwisten.
B.4. Les règles constitutionnelles de l'égalité et de la non-discrimination n'excluent pas qu'une différence de traitement soit établie entre des catégories de personnes, pour autant qu'elle repose sur un critère objectif et qu'elle soit raisonnablement justifiée. L'existence d'une telle justification doit s'apprécier en tenant compte du but et des effets de la mesure critiquée ainsi que de la nature des principes en cause; le principe d'égalité est violé lorsqu'il est établi qu'il n'existe pas de rapport raisonnable de proportionnalité entre les moyens employés et le but visé. B.4. De grondwettelijke regels van de gelijkheid en de niet-discriminatie sluiten niet uit dat een verschil in behandeling tussen categorieën van personen wordt ingesteld, voor zover dat verschil op een objectief criterium berust en het redelijk verantwoord is. Het bestaan van een dergelijke verantwoording moet worden beoordeeld rekening houdend met het doel en de gevolgen van de betwiste maatregel en met de aard van de ter zake geldende beginselen; het gelijkheidsbeginsel is geschonden wanneer vaststaat dat er geen redelijk verband van evenredigheid bestaat tussen de aangewende middelen en het beoogde doel. B.5. Er bestaat tussen de beide categorieën van personen bedoeld in
B.5. Il existe entre les deux catégories de personnes visées en B.3 B.3 een objectief verschil. De echtgenoot, de echtgenote en het kind
une différence objective. Le mari, l'épouse et l'enfant sont inclus behoren tot het kerngezin dat voortvloeit uit het huwelijk; de
dans la cellule familiale résultant du mariage; le père biologique y biologische vader is daarbij een buitenstaander.
est étranger. B.6.1. La loi du 31 mars 1987 a modifié, comme son intitulé l'indique, B.6.1. De wet van 31 maart 1987 heeft, zoals het opschrift ervan
diverses dispositions légales relatives à la filiation; en aangeeft, verscheidene bepalingen betreffende de afstamming gewijzigd;
particulier, son chapitre V a inséré un nouveau titre VII dans le in het bijzonder werd in hoofdstuk V ervan een nieuwe titel VII
livre Ier du Code civil, intitulé « De la filiation », dont font ingevoegd in boek I van het Burgerlijk Wetboek, met als opschrift «
partie les dispositions citées ci-dessus, telles qu'elles ont été Afstamming », waarvan de hiervoor genoemde bepalingen, zoals zij bij
modifiées par la loi du 27 décembre 1994. de wet van 27 december 1994 zijn gewijzigd, deel uitmaken.
Selon l'exposé des motifs, un des objectifs de la loi du 31 mars 1987, Volgens de memorie van toelichting bestond de bedoeling van de wet van
en ce qui concerne la filiation, était de « cerner le plus près 31 maart 1987 in verband met de afstamming er onder meer in « de
possible la vérité », c'est-à-dire la filiation biologique Doc. parl., waarheid zoveel mogelijk te benaderen », dit wil zeggen de biologische
Sénat, 1977-1978, n° 305, 1, p. 3). S'agissant de l'établissement de afstamming Gedr. St., Senaat, 1977-1978, nr. 305, 1, p. 3). In verband
met de vaststelling van de afstamming van vaderszijde, werd erop
la filiation paternelle, il a été indiqué que « la volonté de régler gewezen dat « de wil om de regeling van de vaststelling van de
l'établissement de la filiation en cernant le plus possible la vérité afstamming zo dicht mogelijk de waarheid te doen benaderen [...] het
[devait] avoir pour conséquence d'ouvrir largement les possibilités de openstellen van de mogelijkheden tot betwisting tot gevolg [behoorde]
contestation » ibidem, p. 12). Toutefois, il ressort des mêmes travaux te hebben » ibidem, p. 12). Uit dezelfde parlementaire voorbereiding
préparatoires que le législateur a également entendu prendre en blijkt echter dat de wetgever tevens datgene, wat in die voorbereiding
considération et protéger ce que ces travaux appellent « la paix des « rust der families » wordt genoemd, in overweging heeft willen nemen
familles », en tempérant si nécessaire à cette fin la recherche de la en heeft willen beschermen, door, indien hiertoe nodig, het zoeken
vérité biologique ibidem, p. 15). naar de biologische waarheid te temperen ibidem, p. 15).
B.6.2. L'article 318 du Code civil établit les conditions dans B.6.2. Artikel 318 van het Burgerlijk Wetboek bepaalt de voorwaarden
lesquelles la paternité attribuée au mari par l'article 315 du Code waaronder het vaderschap dat aan de echtgenoot is toegeschreven door
civil peut être contestée; cette contestation peut se faire, selon le artikel 315, kan worden betwist; die betwisting kan gebeuren, naar
cas, par la preuve par toutes voies de droit de la non-paternité du gelang van het geval, door met alle wettelijke middelen het bewijs te
mari (§ 2) ou, dans un certain nombre d'hypothèses, par simple leveren dat de echtgenoot niet de vader is (§ 2) of, in een aantal
déclaration (§ 3). gevallen, door eenvoudige verklaring (§ 3).
B.7. En adoptant les articles 318 et 332 du Code civil, le législateur B.7. Door de artikelen 318 en 332 van het Burgerlijk Wetboek aan te
a pu considérer qu'il ne se justifiait pas de permettre à un tiers à nemen, heeft de wetgever kunnen oordelen dat het niet verantwoord was
aan een buitenstaander ten opzichte van het gezin waarin het kind is
la famille au sein de laquelle l'enfant est né de contester geboren, de toelating te geven het vaderschap van de echtgenoot van de
moeder rechtstreeks te betwisten. Het kan immers worden verantwoord
directement la paternité du mari de la mère. Il peut se justifier en ervan uit te gaan dat die derde geen belang heeft bij die betwisting
effet de considérer que ce tiers n'a pas intérêt à cette contestation en dat het hem niet toekomt het belang van het kind te beoordelen.
et qu'il ne lui appartient pas d'apprécier l'intérêt de l'enfant. Ten aanzien van de door de wetgever nagestreefde dubbele doelstelling
Au regard du double objectif poursuivi par le législateur - le souci - de zorg om de vaststelling van de biologische afstamming te
de favoriser l'établissement de la filiation biologique, d'une part, bevorderen, enerzijds, en de bescherming van de rust in de gezinnen,
et la protection de la paix des familles, d'autre part -, l'octroi du anderzijds - is de toekenning van het recht om het vaderschap van de
droit de contester la paternité du mari aux seuls mari, mère et echtgenoot te betwisten aan de enkele echtgenoot, moeder en kind, met
enfant, à l'exclusion de l'homme qui s'en prétend le père biologique, uitsluiting van de man die beweert de biologische vader ervan te zijn,
n'est pas une mesure disproportionnée. geen onevenredige maatregel.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
L'article 332, alinéa 1er, du Code civil ne viole pas les articles 10 Artikel 332, eerste lid, van het Burgerlijk Wetboek schendt de
et 11 de la Constitution en tant qu'il réserve au mari, à la mère et à artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet, in zoverre het aan de
l'enfant, la possibilité de contester la paternité établie en vertu de echtgenoot, de moeder en het kind de mogelijkheid voorbehoudt om het
l'article 315 du Code civil, privant ainsi tout autre homme que le krachtens artikel 315 van het Burgerlijk Wetboek vastgestelde
mari, qui a conçu un enfant avec une femme mariée, d'une action en vaderschap te betwisten en het aldus een vordering tot betwisting
ontzegt aan iedere andere man dan de echtgenoot, die bij een gehuwde
contestation. vrouw een kind heeft verwekt.
Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 11 février 1998. Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 11 februari 1998.
Le greffier, De griffier,
L. Potoms. L. Potoms.
Le président, De voorzitter,
M. Melchior. M. Melchior.
^