Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt De La Cour Constitutionelle du --
← Retour vers "Arrêt n° 65/97 du 6 novembre 1997 Numéro du rôle : 999 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 10 de la loi du 15 juillet 1985 relative à l'utilisation de substances à effet hormonal, à effet anti-hormonal, à effet beta-adré La Cour d'arbitrage, composée des présidents L. De Grève et M. Melchior, et des juges P. Martens(...)"
Arrêt n° 65/97 du 6 novembre 1997 Numéro du rôle : 999 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 10 de la loi du 15 juillet 1985 relative à l'utilisation de substances à effet hormonal, à effet anti-hormonal, à effet beta-adré La Cour d'arbitrage, composée des présidents L. De Grève et M. Melchior, et des juges P. Martens(...) Arrest nr. 65/97 van 6 november 1997 Rolnummer 999 In zake : de prejudiciële vraag over artikel 10 van de wet van 15 juli 1985 betreffende het gebruik bij dieren van stoffen met hormonale, anti-hormonale, beta-adrenergische of produktie-stimu Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters L. De Grève en M. Melchior, en de rechters P. (...)
COUR D'ARBITRAGE ARBITRAGEHOF
Arrêt n° 65/97 du 6 novembre 1997 Arrest nr. 65/97 van 6 november 1997
Numéro du rôle : 999 Rolnummer 999
En cause : la question préjudicielle concernant l'article 10 de la loi In zake : de prejudiciële vraag over artikel 10 van de wet van 15 juli
du 15 juillet 1985 relative à l'utilisation de substances à effet 1985 betreffende het gebruik bij dieren van stoffen met hormonale,
hormonal, à effet anti-hormonal, à effet beta-adrénergique ou à effet anti-hormonale, beta-adrenergische of produktie-stimulerende werking,
stimulateur de production chez les animaux, posée par la Cour d'appel de Gand. gesteld door het Hof van Beroep te Gent.
La Cour d'arbitrage, Het Arbitragehof,
composée des présidents L. De Grève et M. Melchior, et des juges P. samengesteld uit de voorzitters L. De Grève en M. Melchior, en de
Martens, J. Delruelle, H. Coremans, A. Arts et M. Bossuyt, assistée du rechters P. Martens, J. Delruelle, H. Coremans, A. Arts en M. Bossuyt,
greffier L. Potoms, présidée par le président L. De Grève, bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter L. De Grève,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle I. Onderwerp van de prejudiciële vraag
Par arrêt du 24 octobre 1996 en cause du ministère public contre G. Bij arrest van 24 oktober 1996 in zake het openbaar ministerie tegen
Wittevrongel, dont l'expédition est parvenue au greffe de la Cour G. Wittevrongel, waarvan de expeditie ter griffie van het Arbitragehof
d'arbitrage le 4 novembre 1996, la Cour d'appel de Gand a posé la is ingekomen op 4 november 1996, heeft het Hof van Beroep te Gent de
question préjudicielle suivante : volgende prejudiciële vraag gesteld :
« L'article 10, § 1er, 2°, b), de la loi du 15 juillet 1985 (Moniteur « Schendt artikel 10, § 1, 2°, b), van de wet van 15 juli 1985
belge du 4 septembre 1985) (errata, Moniteur belge du 16 janvier 1986 (Belgisch Staatsblad van 4 september 1985) (erratum Belgisch
Staatsblad van 16 januari 1986 en 13 maart 1986), gewijzigd bij
et du 13 mars 1986), modifiée par l'arrêté royal du 17 février 1992 koninklijk besluit van 17 februari 1992 (Belgisch Staatsblad van 11
(Moniteur belge du 11 avril 1992), modifiée par la loi du 6 août 1993 april 1992), gewijzigd bij wet van 6 augustus 1993 (Belgisch
(Moniteur belge du 28 septembre 1993), modifiée par la loi du 11 Staatsblad van 28 september 1993), gewijzigd bij wet van 11 juli 1994
juillet 1994 (Moniteur belge du 4 octobre 1994), relative à (Belgisch Staatsblad van 4 oktober 1994) betreffende het gebruik bij
l'utilisation de substances à effet hormonal, à effet anti-hormonal, à dieren van stoffen met hormonale, anti-hormonale, beta-adrenergische
effet beta-adrénergique ou à effet stimulateur de production chez les
animaux, viole-t-il l'article 10 de la Constitution en ce qu'il of produktie-stimulerende werking artikel 10 van de Grondwet in
inflige des peines identiques à celui dont on peut raisonnablement zoverre het dezelfde straffen oplegt aan diegene van wie men
admettre qu'il ' sait ' qu'il commercialise des animaux auxquels des redelijkerwijze kan aannemen dat hij ' weet ' dat hij dieren
substances ont été administrées en infraction aux dispositions de verhandelt waaraan stoffen werden toegediend met overtreding van de
cette loi ou de ses arrêtés d'exécution et à celui qui ' devrait bepalingen van deze wet of van de uitvoeringsbesluiten ervan als aan
savoir ' qu'il commercialise de tels animaux ? » diegene die ' moet weten ' dat hij dergelijke dieren verhandelt ? »
II. Les faits et la procédure antérieure II. De feiten en de rechtspleging in het bodemgeschil
La juridiction a quo est saisie de l'appel interjeté contre trois Voor het verwijzende rechtscollege is het hoger beroep aanhangig tegen
jugements du Tribunal correctionnel de Gand condamnant le prévenu pour drie vonnissen van de Correctionele Rechtbank te Gent waarbij de
des faits relatifs à l'utilisation de produits hormonaux sur des beklaagde werd veroordeeld voor feiten die betrekking hebben op het
animaux. gebruik van hormonale producten bij dieren.
L'un de ces trois jugements du Tribunal correctionnel (jugement du 17 Bij een van die drie vonnissen van de Correctionele Rechtbank (vonnis
octobre 1995 dans l'affaire portant le numéro 1082/95 des notices) van 17 oktober 1995 in de zaak met notitiënnummer 1082/95) werd de
condamne le prévenu pour avoir administré à deux bovins un mélange de beklaagde veroordeeld wegens het toedienen, in strijd met de
substances hormonales, en violation de la loi du 15 juillet 1985 sur hormonenwet van 15 juli 1985, van een mengsel van hormonale stoffen
les hormones (prévention A), pour avoir commercialisé deux bovins dont aan twee runderen (tenlastelegging A) en het verhandelen van de twee
il savait ou devait savoir que des substances hormonales leur avaient runderen waarvan hij wist of diende te weten dat hormonale stoffen
été administrées (prévention B) et, enfin, pour avoir détenu un werden toegediend (tenlastelegging B) en voorts wegens het bezit van
mélange de substances hormonales en violation de la loi (prévention een mengsel van hormonale stoffen in strijd met de wet
C). (tenlastelegging C).
La Cour d'appel a accédé à la demande du prévenu de poser, à propos de Het Hof van Beroep is ingegaan op het verzoek van de beklaagde om, in
la prévention B précitée, une question préjudicielle sur la conformité verband met de hiervoor vermelde tenlastelegging B, een prejudiciële
à l'article 10 de la Constitution de l'article 10, § 1er, 2°, b), de vraag te stellen over de overeenstemming met artikel 10 van de
la loi du 15 juillet 1985, en tant que cet article inflige à celui qui Grondwet van artikel 10, § 1, 2°, b), van de wet van 15 juli 1985 in
« devait savoir » qu'il avait commercialisé des animaux traités les zoverre het dezelfde straffen oplegt aan degene die « moest weten »
mêmes peines qu'à celui qui « savait » qu'il avait commercialisé de dat hij behandelde dieren heeft verhandeld als aan degene die « wist »
tels animaux. dat hij zulke dieren heeft verhandeld.
III. La procédure devant la Cour III. De rechtspleging voor het Hof
Par ordonnance du 4 novembre 1996, le président en exercice a désigné Bij beschikking van 4 november 1996 heeft de voorzitter in functie de
les juges du siège conformément aux articles 58 et 59 de la loi rechters van de zetel aangewezen overeenkomstig de artikelen 58 en 59
spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage. van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof.
Les juges-rapporteurs ont estimé n'y avoir lieu de faire application De rechters-verslaggevers hebben geoordeeld dat er geen aanleiding was
des articles 71 ou 72 de la loi organique. om artikel 71 of 72 van de organieke wet toe te passen.
La décision de renvoi a été notifiée conformément à l'article 77 de la Van de verwijzingsbeslissing is kennisgegeven overeenkomstig artikel
loi organique, par lettres recommandées à la poste le 21 novembre 77 van de organieke wet bij op 21 november 1996 ter post aangetekende
1996. brieven.
L'avis prescrit par l'article 74 de la loi organique a été publié au Het bij artikel 74 van de organieke wet voorgeschreven bericht is
Moniteur belge du 23 novembre 1996. bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 23 november 1996.
Des mémoires ont été introduits par : Memories zijn ingediend door :
- le procureur général près la Cour d'appel de Gand, par lettre recommandée à la poste le 27 décembre 1996; - de procureur-generaal bij het Hof van Beroep te Gent, bij op 27 december 1996 ter post aangetekende brief;
- le Conseil des ministres, rue de la Loi 16, 1000 Bruxelles, par - de Ministerraad, Wetstraat 16, 1000 Brussel, bij op 30 december 1996
lettre recommandée à la poste le 30 décembre 1996; ter post aangetekende brief;
- G. Wittevrongel, Aalterweg 5, 9880 Aalter, par lettre recommandée à - G. Wittevrongel, Aalterweg 5, 9880 Aalter, bij op 3 januari 1997 ter
la poste le 3 janvier 1997. post aangetekende brief.
Ces mémoires ont été notifiés conformément à l'article 89 de la loi Van die memories is kennisgegeven overeenkomstig artikel 89 van de
organique, par lettres recommandées à la poste le 23 janvier 1997. organieke wet bij op 23 januari 1997 ter post aangetekende brieven.
Des mémoires en réponse ont été introduits par : Memories van antwoord zijn ingediend door :
- G. Wittevrongel, par lettre recommandée à la poste le 28 janvier 1997; - G. Wittevrongel, bij op 28 januari 1997 ter post aangetekende brief;
- le Conseil des ministres, par lettre recommandée à la poste le 21 - de Ministerraad, bij op 21 februari 1997 ter post aangetekende
février 1997. brief.
Par ordonnances des 29 avril 1997 et 28 octobre 1997, la Cour a Bij beschikkingen van 29 april 1997 en 28 oktober 1997 heeft het Hof
prorogé jusqu'aux 4 novembre 1997 et 4 mai 1998 le délai dans lequel l'arrêt doit être rendu. de termijn waarbinnen het arrest moet worden gewezen, verlengd tot respectievelijk 4 november 1997 en 4 mei 1998.
Par ordonnance du 28 mai 1997, la Cour a déclaré l'affaire en état et Bij beschikking van 28 mei 1997 heeft het Hof de zaak in gereedheid
fixé l'audience au 19 juin 1997. verklaard en de dag van de terechtzitting bepaald op 19 juni 1997.
Cette ordonnance a été notifiée aux parties ainsi qu'à leurs avocats, Van die beschikking is kennisgegeven aan de partijen en hun advocaten
par lettres recommandées à la poste le 29 mai 1997. bij op 29 mei 1997 ter post aangetekende brieven.
A l'audience publique du 19 juin 1997 : Op de openbare terechtzitting van 19 juni 1997 :
- a comparu : Me A. Lust, avocat au barreau de Bruges, pour G. - is verschenen : Mr. A. Lust, advocaat bij de balie te Brugge, voor
Wittevrongel; G. Wittevrongel;
- les juges-rapporteurs A. Arts et J. Delruelle ont fait rapport; - hebben de rechters-verslaggevers A. Arts en J. Delruelle verslag uitgebracht;
- l'avocat précité a été entendu; - is de voornoemde advocaat gehoord;
- l'affaire a été mise en délibéré. - is de zaak in beraad genomen.
La procédure s'est déroulée conformément aux articles 62 et suivants De rechtspleging is gevoerd overeenkomstig de artikelen 62 en volgende
de la loi organique, relatifs à l'emploi des langues devant la Cour. van de organieke wet, die betrekking hebben op het gebruik van de talen voor het Hof.
IV. Objet de la disposition litigieuse IV. Onderwerp van de in het geding zijnde bepaling
Avant sa modification, l'article 10 de la loi initiale du 15 juillet Vooraleer het werd gewijzigd, bepaalde artikel 10 van de
1985 relative à l'utilisation de substances à effet hormonal ou à oorspronkelijke wet van 15 juli 1985 betreffende het gebruik bij
effet antihormonal chez les animaux disposait : dieren van stoffen met hormonale of met anti-hormonale werking :
«

Art. 10.§ 1er. Sans préjudice de l'application des peines plus

«

Art. 10.§ 1. Onverminderd de toepassing van strengere straffen in

sévères prévues par le Code pénal, het Strafwetboek gesteld,
1. est puni d'un emprisonnement de huit jours à trois ans et d'une 1. wordt gestraft met gevangenisstraf van acht dagen tot drie jaar en
amende de mille à cinquante mille francs ou de l'une de ces peines een geldboete van duizend tot vijftigduizend frank of met één van die
seulement : straffen alleen :
a) celui qui commercialise des animaux auxquels des substances à effet a) hij die dieren verhandelt waaraan stoffen met hormonale of met
hormonal ou à effet antihormonal ont été administrées en infraction anti-hormonale werking werden toegediend bij overtreding van de
aux dispositions de la présente loi ou de ses arrêtés d'exécution; bepalingen van deze wet of van de besluiten ter uitvoering ervan;
2. est puni d'un emprisonnement d'un mois à cinq ans et d'une amende 2. wordt gestraft met een gevangenisstraf van één maand tot vijf jaar
de trois mille à cent mille francs ou de l'une de ces peines seulement : en een geldboete van drieduizend frank tot honderdduizend frank of met
a) celui qui prescrit ou administre des substances à effet hormonal ou één van die straffen alleen : a) hij die stoffen met hormonale of met anti-hormonale werking
à effet antihormonal en infraction aux dispositions de la présente loi voorschrijft of toedient bij overtreding van de bepalingen van deze
ou de ses arrêtés d'exécution; wet of van de besluiten ter uitvoering ervan;
b) celui qui commercialise des animaux dont il sait que des substances b) hij die dieren verhandelt waarvan hij weet dat stoffen met
à effet hormonal ou à effet antihormonal leur ont été administrées en
infraction aux dispositions de la présente loi ou de ses arrêtés hormonale werking eraan werden toegediend bij overtreding van de
d'exécution. » bepalingen van deze wet of van de besluiten ter uitvoering ervan. »
A la suite de la loi modificative du 11 juillet 1994 (Moniteur belge Ingevolge de wijzigende wet van 11 juli 1994 (Belgisch Staatsblad van
du 4 octobre 1994), qui a remplacé notamment l'intitulé de la loi du 4 oktober 1994), waarbij onder meer het opschrift van de wet van 15
15 juillet 1985 ainsi que l'article 10 de celle-ci dans son juli 1985 en artikel 10 ervan integraal werden vervangen, en onder
intégralité, et abstraction faite de la modification législative du 17 abstractie van de wetswijziging van 17 maart 1997 (Belgisch Staatsblad
mars 1997 (Moniteur belge du 15 août 1997) qui n'a aucun rapport avec van 15 augustus 1997), die geen betrekking heeft op het ter toetsing
la partie de la disposition qui est soumise au contrôle de la Cour, la staande onderdeel van de bepaling, luidt de in het geding zijnde
disposition litigieuse est désormais libellée comme suit : bepaling :
«

Art. 10.§ 1er. Sans préjudice de l'application de peines plus

«

Art. 10.§ 1. Onverminderd de toepassing van strengere straffen in

sévères prévues par le Code pénal : het Strafwetboek gesteld :
2° est puni d'un emprisonnement de six mois à cinq ans et d'une amende 2° wordt gestraft met gevangenisstraf van zes maanden tot vijf jaar en
de six mille à cent vingt mille francs ou de l'une de ces peines met geldboete van zesduizend tot honderdtwintigduizend frank of met
seulement : één van die straffen alleen :
a) celui qui prescrit ou administre des substances visées par la a) hij die stoffen bedoeld in deze wet voorschrijft of toedient met
présente loi en infraction aux dispositions de la présente loi ou de overtreding van de bepalingen van deze wet of van de
ses arrêtés d'exécution; uitvoeringsbesluiten ervan;
b) celui dont on peut raisonnablement admettre qu'il sait ou devrait b) hij van wie men redelijkerwijze kan aannemen dat hij weet of moet
savoir qu'il commercialise des animaux auxquels des substances ont été weten dat hij dieren verhandelt waaraan stoffen werden toegediend met
administrées en infraction de la présente loi ou de ses arrêtés overtreding van de bepalingen van deze wet of van de
d'exécution; uitvoeringsbesluiten ervan;
La loi du 15 juillet 1985 « relative à l'utilisation de substances à De wet van 15 juli 1985 « betreffende het gebruik bij dieren van
effet hormonal, à effet anti-hormonal, à effet beta-adrénergique ou à stoffen met hormonale, anti-hormonale, beta-adrenergische of
effet stimulateur de production chez les animaux » est également produktie-stimulerende werking » wordt hierna ook « hormonenwet »
dénommée ci-après « loi sur les hormones ». genoemd.
V. En droit V. In rechte
- A - - A -
Mémoire du prévenu devant la juridiction a quo Memorie van de beklaagde voor het verwijzende rechtscollege
A.1.1. L'article 10 originaire de la loi du 15 juillet 1985 opérait A.1.1. In het oorspronkelijke artikel 10 van de wet van 15 juli 1985
une distinction entre le délit visé au paragraphe 1er, 1, a), qui rend werd een onderscheid gemaakt tussen het misdrijf bedoeld in paragraaf
punissable la simple négligence ou le défaut de précaution, et celui 1, 1, a), waar loutere onachtzaamheid of gebrek aan voorzorg strafbaar
visé au paragraphe 1er, 2, b), pour lequel le dol général devait être werd gesteld, en het misdrijf bedoeld in paragraaf 1, 2, b), waarvoor
prouvé. het algemeen opzet moest worden bewezen.
« En prévoyant une qualification distincte des délits, dans laquelle « Door een afzonderlijke delictsomschrijving te voorzien waarin
le fait de ' savoir ' est explicitement désigné comme formant la uitdrukkelijk het ' weten ' als schuldvordering werd aangewezen,
condition pour qu'il y ait faute et est assorti en outre d'un tarif de gecombineerd bovendien met een hogere strafmaat, heeft de wetgever van
peines plus élevé, le législateur de 1985 a voulu indiquer clairement 1985 - zij het op een legiferatief eerder stuntelige manier -
- fût-ce d'une manière plutôt maladroite du point de vue législatif - duidelijk willen te kennen geven én dat beide schuldvormen strafbaar
et que les deux actes délictueux sont punissables et qu'il est
subjectivement attaché plus d'importance aux actes intentionnels. » zijn én dat subjectief zwaarder getild wordt aan het opzethandelen. »
A.1.2. Cette législation a créé la confusion. Dans leur proposition de A.1.2. Die wetgeving heeft voor verwarring gezorgd. In het voorstel
modification de la loi du 15 juillet 1985, qui allait devenir la loi tot wijziging van de wet van 15 juli 1985 dat de wet van 6 augustus
du 6 août 1993, les auteurs partaient de l'idée erronée que l'article 1993 zou worden, gingen de indieners uit van de verkeerde opvatting
10 pouvait donner lieu à une responsabilité purement objective. dat artikel 10 aanleiding kon geven tot een louter objectieve
Il ressort de la discussion de la proposition au Sénat que l'objectif aansprakelijkheid. Uit de bespreking van het voorstel in de Senaat blijkt dat de
véritable était d'éviter à l'avenir de punir lorsque les intéressés se eigenlijke bedoeling was in de toekomst bestraffing te voorkomen in
trouvent dans l'impossibilité de démontrer leur innocence. « On gevallen waarin de betrokkenen hun onschuld onmogelijk konden
entendait prévenir désormais cette situation - inexistante en droit - bewijzen. « Die - rechtens onbestaande - situatie wou men voortaan
en réprimant aussi, outre les actes intentionnels, les actes culpeux voorkomen door, benevens het opzettelijk handelen, ook het culpoos
lorsqu'il apparaîtrait de l'examen à l'audience que l'intéressé ' handelen strafbaar te stellen wanneer uit het onderzoek ter
raisonnablement (...) devait savoir ' qu'il achetait des animaux terechtzitting mocht blijken dat de betrokkene ' redelijkerwijze (...)
traités. Comme si tout ceci n'était pas déjà contenu sans peine dans diende te weten ' dat hij behandelde dieren kocht. Net alsof dit niet
les textes existants depuis 1985 ! » reeds moeiteloos ingebed lag in de sedert 1985 bestaande teksten ! »
La modification proposée de la loi a eu pour effet que la loi sur les De voorgestelde wetswijziging had tot gevolg dat de hormonenwet
hormones traiterait désormais de façon égale le comportement voortaan opzettelijk gedrag en onopzettelijk gedrag gelijk zou
intentionnel et le comportement non intentionnel, bien que rien ne behandelen, al blijkt uit niets dat dit de bedoeling was van de
fasse apparaître que c'était là l'objectif des auteurs du projet. auteurs van het ontwerp.
La discussion à la Chambre des représentants fait également apparaître Ook uit de bespreking in de Kamer van Volksvertegenwoordigers blijkt
qu'une « définition précise de la condition nécessaire pour qu'il y dat « een precieze omschrijving van de schuldvereiste » werd beoogd,
ait faute » était recherchée, bien que la définition proposée n'ajoute hoewel de voorgestelde omschrijving niets toevoegt en reeds uit de
rien et qu'il ressortait déjà de la loi de 1985 sur les hormones hormonenwet van 1985 bleek dat, enerzijds, een « culpoos » misdrijf
qu'étaient visés, d'une part, le délit « culpeux » (la négligence (schuldig verzuim) en, anderzijds, een « doloos » misdrijf
coupable) et, d'autre part, le délit « dolosif » (acte intentionnel). (opzettelijk handelen) bedoeld waren. De voorgestelde wetswijziging
La modification législative proposée a totalement manqué son objectif. schoot haar doel compleet voorbij.
Après sa modification par la loi du 6 août 1993, l'article 10, § 1er, Na de wijziging bij wet van 6 augustus 1993 werd artikel 10, § 1, 2,
2, b), de la loi sur les hormones fut une nouvelle fois modifié, par la loi du 11 juillet 1994. b), van de hormonenwet opnieuw gewijzigd bij wet van 11 juli 1994.
Le tarif des peines a été considérablement majoré. Pour le reste, De strafmaat werd aanzienlijk verhoogd. Voorts werd de uitdrukking «
l'expression « il savait ou devait savoir » a été mise au présent. hij wist of diende te weten » in de tegenwoordige tijd gesteld. Die
Cette adaptation ne change rien au contenu. C'est cette version de la aanpassing stelt inhoudelijk niets voor. Het is die versie van de
loi sur les hormones qui est applicable au cas du prévenu. hormonenwet die in het geval van de beklaagde van toepassing is.
A.1.3. Il résulte de ce qui précède que la loi sur les hormones A.1.3. Uit wat voorafgaat volgt dat de hormonenwet voorziet in
prévoit un tarif de peines identique pour les comportements culpeux dezelfde strafmaat zowel voor « culpoos » (onachtzaam) gedrag als voor
(négligents) et pour les agissements dolosifs (intentionnels). Il « doloos » (opzettelijk) handelen. Het betreft twee duidelijk van
s'agit de deux cas devant être clairement distingués, que la loi elkaar te onderscheiden gevallen, die door de wet gelijk worden
traite de manière égale. behandeld.
Seules des situations égales peuvent être traitées de manière égale, Alleen gelijke toestanden mogen gelijk worden behandeld, behoudens
excepté lorsqu'un traitement égal de situations inégales est wanneer een gelijke behandeling van ongelijke toestanden op een
objectivement et raisonnablement justifié. objectieve en redelijke manier wordt verantwoord.
A.1.4. Tous les actes illégaux ne tombent pas sous le coup de la loi A.1.4. Niet elk wederrechtelijk handelen valt onder de strafwet, maar
pénale, mais seulement les comportements pouvant être attribués à enkel dat gedrag dat aan de betrokkene kan worden toegerekend. Van
l'intéressé. De tout temps, le législateur a retenu seulement le dol oudsher heeft de wetgever enkel het opzet (dolus) en de onachtzaamheid
(dolus) et la négligence (culpa). (culpa) in overweging genomen.
Le législateur a opté pour un droit pénal qui tienne compte de la De wetgever heeft geopteerd voor een strafrecht dat rekening houdt met
gravité de la faute et qui réprime plus sévèrement celui qui a agi de intensiteit van de schuld en dat strenger bestraft wie opzettelijk
intentionnellement que celui qui a agi par négligence ou par défaut de heeft gehandeld dan wie uit nalatigheid of uit gebrek aan voorzorg
précaution. heeft gehandeld.
Il s'agit donc d'une distinction objective. Het betreft dus een objectief onderscheid.
A.1.5. « Le traitement en principe distinct de l'auteur du dol et de A.1.5. « De principieel onderscheiden behandeling van de dolus-dader
l'auteur de la faute relève en outre de la spécificité substantielle versus de culpa-dader behoort bovendien tot het substantieel eigene
de notre système pénal. Il ne peut y être porté atteinte, si ce n'est van ons strafrechtsysteem. Daaraan kan geen afbreuk worden gedaan,
dans des circonstances tout à fait exceptionnelles, qui ne sont pas tenzij in uiterst uitzonderlijke omstandigheden, die terzake niet
réunies en l'espèce. » voorhanden zijn. »
Le fait que le comportement imprévoyant soit également rendu de plus Dat meer en meer ook het onzorgvuldig gedrag strafbaar wordt gesteld,
en plus souvent punissable ne peut avoir pour effet que soit mag niet tot gevolg hebben dat het voormelde substantiële onderscheid
abandonnée la distinction substantielle précitée. losgelaten wordt.
Il est apparu de l'histoire législative esquissée plus haut que le Uit de hiervoor geschetste wetsgeschiedenis is gebleken dat de
législateur a cru à tort devoir préciser davantage les définitions des wetgever ten onrechte heeft gemeend de omschrijvingen van de
infractions dans la loi de 1985 sur les hormones « afin de pouvoir misdrijven in de hormonenwet van 1985 nader te moeten preciseren « om
faire ainsi [...] face aux (prétendus) problèmes de la preuve et zodoende aan (vermeende) bewijsproblemen [...] het hoofd te kunnen
aboutir globalement à une meilleure répression des infractions à la bieden en tot een globaal betere beteugeling van de wetsinbreuken te
loi. Indépendamment du fait que la modification de terminologie (' komen. Daargelaten dat de ingevoerde terminologiewijziging (' moet
doit savoir ') ne saurait contribuer en rien à cet objectif, on ne weten ') op zich tot dat doel niets kan bijdragen, kan alleszins in
peut en tout cas pas dire raisonnablement que la réalisation de cet redelijkheid niet worden gezegd dat de realisatie van het doel op zich
objectif autoriserait en soi que l'on aille jusqu'à faire disparaître zou toelaten zo ver te gaan dit substantieel onderscheid op te geven
cette distinction substantielle et punir tous les contrevenants avec en alle wetsovertreders even zwaar te straffen. Het aangewend middel
la même sévérité. Le moyen utilisé est en cela non pertinent et tout is mitsdien niet pertinent, en alleszins onevenredig en
au moins inéquitable et disproportionné. » disproportioneel. »
A.1.6. C'est à tort que l'on objecterait à cela que la disposition A.1.6. Ten onrechte zou men hiertegen aanvoeren dat de betwiste
litigieuse permet au juge de fixer la peine en tenant compte de la bepaling het de rechter mogelijk maakt de straf te bepalen rekening
nature de la faute. Cela n'explique pas pourquoi il a été prévu deux houdend met de aard van de schuld. Dat verklaart niet waarom toch in
actes délictueux et c'est oublier que la question préjudicielle ne twee verschillende schuldvormen werd voorzien en gaat eraan voorbij
porte pas sur l'attitude du juge mais sur le caractère discriminatoire dat de prejudiciële vraag geen betrekking heeft op het handelen van de
ou non de la loi elle-même. rechter maar op het al dan niet discriminerend karakter van de wet zelf.
Mémoire du procureur général près la Cour d'appel Memorie van de procureur-generaal bij het Hof van Beroep
A.2.1. Distinguer, dans l'article 10, § 1er, 2°, b), de la loi sur les A.2.1. Het opsplitsen van artikel 10, § 1, 2°, b), van de hormonenwet
hormones, un délit intentionnel, d'une part, et un délit par in een opzettelijk misdrijf, enerzijds, en een misdrijf uit
négligence, d'autre part, ne tient pas. La genèse de la disposition onachtzaamheid, anderzijds, gaat niet op. De ontstaansgeschiedenis van
litigieuse indique qu'une obligation concrète est imposée au marchand de betwiste bepaling leert dat aan de veehandelaar een concrete
de bétail de mener une enquête concernant la situation de l'animal, de verplichting wordt opgelegd om een onderzoek in te stellen naar de
sorte qu'il ne puisse se prévaloir ultérieurement de ne pas avoir toestand van het dier, zodat hij achteraf niet kan aanvoeren dat hij
disposé des informations nécessaires. niet over de nodige inlichtingen beschikte.
Même si l'on admettait que le non-respect de cette obligation concrète Zelfs indien men zou aannemen dat het niet-naleven van de concrete
peut être la conséquence d'une négligence ou d'une inattention, plicht het gevolg kan zijn van een nalatigheid of onachtzaamheid, dan
pareille omission est à ce point grave que cette forme de faute ne nog is dit verzuim zo erg dat die vorm van schuld niet wezenlijk
diffère pas essentiellement du dol ordinaire. verschilt van het gewone opzet.
A.2.2. Même si l'on admet que l'article 10, § 1er, 2°, b), de la loi A.2.2. Zelfs indien wordt aangenomen dat artikel 10, § 1, 2°, b), van
sur les hormones contient deux formes de délit et qu'il serait inouï de hormonenwet twee vormen van schuld omvat en dat het ongehoord zou
de punir de la même manière une forme mineure du délit (la négligence) zijn een mindere schuldvorm (onachtzaamheid) op dezelfde manier te
et une forme plus grave (le dol), cela ne signifie pas encore que le bestraffen als een ergere schuldvorm (opzet), dan betekent dat nog
principe d'égalité soit violé. niet dat het gelijkheidsbeginsel geschonden wordt.
Zo bijvoorbeeld worden opzettelijke slagen (zonder verzwarende
Ainsi par exemple l'article 398 du Code pénal punit moins sévèrement omstandigheden) door artikel 398 van het Strafwetboek minder zwaar
les coups volontaires (sans circonstances aggravantes) que ne le fait
l'article 420 de ce même Code pour les coups involontaires. bestraft dan onopzettelijke slagen door artikel 420 van dat Wetboek.
« En outre, les règles constitutionnelles s'opposent seulement à ce « Bovendien verzetten de grondwettelijke regels er zich enkel tegen
que des catégories de personnes se trouvant dans des situations dat categorieën van personen die zich in wezenlijk verschillende
essentiellement différentes (ces situations sont, en l'espèce, situaties (in casu zijn deze situaties trouwens zuiver juridische
d'ailleurs purement juridiques et concernent un aspect d'un élément toestanden m.b.t. een deelaspekt van een misdrijfsbestanddeel, zijnde
constitutif du délit, à savoir la forme de la faute) soient traitées de schuldvorm) bevinden identiek worden behandeld zonder dat daarvoor
de manière identique sans qu'existe pour cela une justification een redelijke verantwoording bestaat. In casu vindt men deze
raisonnable. En l'espèce, on trouve cette justification dans la genèse de la loi du 6 août 1993. » verantwoording terug in de ontstaansgeschiedenis van de wet van 6 augustus 1993. »
A.2.3. Le texte actuel de l'article 10, § 1er, 2°, b), de la loi sur A.2.3. De huidige tekst van artikel 10, § 1, 2°, b), van de
les hormones a été adopté parce que l'ancien texte entraînait souvent
des difficultés dans l'administration de la preuve. hormonenwet kwam tot stand omdat de oude tekst vaak moeilijkheden
A cause de ces difficultés et de l'absence d'une définition précise teweegbracht bij de bewijsvoering.
des conditions nécessaires pour qu'il y ait faute, le législateur a Wegens die moeilijkheden en het ontbreken van een precieze aanduiding
adapté le texte de la loi. A cette occasion, il a également été van het schuldvereiste heeft de wetgever de wettekst aangepast.
volontairement opté pour un tarif de peines plus sévère, à savoir Daarbij werd tevens bewust gekozen voor een strengere strafmaat,
celui qui était fixé antérieurement pour ceux qui agissaient « namelijk die welke voorheen was bepaald bij het « wetens » handelen.
sciemment ». Au cours des travaux préparatoires, le ministre de l'Agriculture a Tijdens de parlementaire voorbereiding stelde de Minister van Landbouw
déclaré que l'objectif était de responsabiliser toutes les personnes dat het de bedoeling was iedereen die bij het verhandelen van levende
qui sont concernées par la commercialisation d'animaux vivants. dieren betrokken was te responsabiliseren.
Mémoire du Conseil des ministres Memorie van de Ministerraad
A.3.1. Dans l'article 10 originaire de la loi sur les hormones, des A.3.1. In het oorspronkelijke artikel 10 van de hormonenwet werden
peines étaient prévues aussi bien pour la simple commercialisation
d'animaux auxquels avaient été administrées certaines substances straffen gesteld zowel op het louter verhandelen van dieren waaraan
(ancien article 10, § 1er, 1, a)) que pour la commercialisation bepaalde stoffen werden toegediend (oud artikel 10, § 1, 1, a)) als op
d'animaux dont le contrevenant savait que ces substances leur avaient het verhandelen van dieren waarvan de overtreder wist dat die stoffen
été administrées (ancien article 10, § 1er, 2, b)). eraan werden toegediend (oud artikel 10, § 1, 2, b)).
Il a été constaté que l'existence côte à côte de ces deux Er werd vastgesteld dat het naast elkaar bestaan van die twee
incriminations ne servait pas la sécurité juridique. Une proposition strafbaarstellingen de rechtszekerheid niet diende. Een wetsvoorstel
de loi a été introduite en vue d'aboutir, par une seule incrimination, werd ingediend om in één enkele strafbaarstelling te komen tot een
à une définition claire des conditions nécessaires à la faute, à duidelijke omschrijving van het schuldvereiste, namelijk door de
savoir en infligeant seulement la peine aux personnes dont on pouvait bestraffing enkel op te leggen aan personen van wie redelijkerwijze
raisonnablement admettre qu'elles savaient ou devaient savoir qu'elles kan worden aangenomen dat zij wisten of dienden te weten dat zij
commercialisaient des animaux traités illégalement. Cette proposition onwettig behandelde dieren verhandelden. Dat wetsvoorstel leidde tot
de loi a conduit à la loi du 6 août 1993. de wet van 6 augustus 1993.
L'article 14 de la loi du 11 juillet 1994 a intégralement remplacé le Artikel 14 van de wet van 11 juli 1994 heeft de tekst van artikel 10
texte de l'article 10 de la loi sur les hormones. Le texte de van de hormonenwet integraal vervangen. De tekst van artikel 10, § 1,
l'article 10, § 1er, 2, b), a été légèrement modifié mais il n'a été 2, b), werd lichtjes gewijzigd, maar aan de inhoud en de geest ervan
touché ni à son contenu ni à son esprit. werd niet geraakt.
A.3.2. L'article 10, § 1er, 2°, b), de la loi sur les hormones punit A.3.2. Artikel 10, § 1, 2°, b), van de hormonenwet bestraft op
de manière identique les personnes dont on peut raisonnablement identieke wijze de personen van wie men redelijkerwijze kan aannemen
admettre qu'elles savent qu'elles commercialisent des animaux auxquels dat zij weten dat zij dieren verhandelen waaraan stoffen werden
des substances ont été administrées et les personnes dont on peut toegediend en de personen van wie men redelijkerwijze kan aannemen dat
raisonnablement admettre qu'elles doivent savoir qu'elles zij moeten weten dat zij dergelijke dieren verhandelen.
commercialisent de tels animaux. Beide groepen personen worden slechts ogenschijnlijk op identieke
Ces deux groupes de personnes ne sont traités de la même manière qu'en wijze behandeld. De wetgever heeft immers aan de rechter een ruime
apparence. Le législateur a en effet laissé au juge une marge marge gelaten voor het bepalen van de strafmaat. « Het spreekt vanzelf
importante pour déterminer le taux de la peine. « Il va de soi qu'un dat een belangrijk element bij de bepaling van de strafmaat zal zijn
élément important de la détermination du taux de la peine sera le fait de omstandigheid of de beklaagde ' wist ' of ' moest weten ' dat de
que le prévenu ' savait ' ou ' devait savoir ' que les animaux door hem verhandelde dieren met hormonen waren bewerkt. »
commercialisés par lui étaient traités aux hormones ». A.3.3. In ieder geval steunt de gelijkschakeling van het « weten » en
A.3.3. L'assimilation, à l'article 10, § 1er, 2°, b), de la loi sur het « moeten weten » in artikel 10, § 1, 2°, b), van de hormonenwet op
les hormones, du fait de « savoir » et de celui de « devoir savoir » een redelijk verband van evenredigheid tussen de aangewende middelen
repose en tout cas sur un rapport raisonnable de proportionnalité en de bedoeling van de wetgever om meer duidelijkheid in de
entre les moyens utilisés et l'objectif poursuivi par le législateur strafbaarstelling te verwezenlijken met het oog op de rechtszekerheid
qui est de procurer plus de clarté dans la répression, en vue de la en de efficiëntie van de vervolging.
sécurité juridique et de l'efficacité des poursuites.
Dans l'article 10 originaire de la loi sur les hormones, une In het oorspronkelijke artikel 10 van de hormonenwet werd een
distinction était faite entre la simple commercialisation (article 10, onderscheid gemaakt tussen het louter verhandelen (artikel 10, § 1, 1,
§ 1er, 1, a)) et la commercialisation intentionnelle (article 10, § 1er, a)) en het wetens verhandelen (artikel 10, § 1, 2, b)). Bij de eerste
2, b)). Pour la première disposition se posait la question de bepaling rees de vraag naar het morele element. In het licht van
l'élément moral. A la lumière de l'article 6.2 de la Convention artikel 6.2 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens was
européenne des droits de l'homme, il était nécessaire de préciser la condition nécessaire à la faute. Les auteurs de la proposition de loi qui allait devenir la loi du 6 août 1993 voulaient préciser davantage la condition nécessaire à la faute, dans une seule incrimination, afin de favoriser la sécurité juridique et d'éviter que la loi soit mal appliquée ou le soit d'une manière insuffisamment adéquate. La nécessité de définir précisément la condition nécessaire à la faute, la sécurité juridique et le souci d'une bonne et adéquate application sont des arguments raisonnables pour définir le délit par négligence et le délit intentionnel en une seule incrimination. het noodzakelijk het schuldvereiste te preciseren. De auteurs van het wetsvoorstel dat de wet van 6 augustus 1993 zou worden, wilden het schuldvereiste nader preciseren in één enkele strafbaarstelling om aan de rechtszekerheid tegemoet te komen en te vermijden dat de wet niet of onvoldoende adequaat zou worden toegepast. De noodzaak om het schuldvereiste precies te omschrijven, de rechtszekerheid en de zorg voor een goede en adequate toepassing, zijn redelijke argumenten om het misdrijf uit onachtzaamheid en het opzettelijk misdrijf in één enkele incriminatie te omschrijven.
A.3.4. Il convient de souligner en outre la qualification particulière A.3.4. Bovendien moet worden gewezen op de bijzondere kwalificatie die
qui porte aussi bien sur le fait de « savoir » que sur celui de « slaat op zowel het « weten » als het « moeten weten » en die de
devoir savoir » et que les significations distinctes de dol et de
négligence rendent plus vague. Il ressort en effet des travaux onderscheiden betekenis van opzet en onachtzaamheid doet vervagen. Uit
préparatoires de la disposition litigieuse qu'incombe à ceux qui de parlementaire voorbereiding van de betwiste bepaling blijkt immers
commercialisent les animaux l'obligation de s'informer et de vérifier si les animaux n'ont pas été traités au moyen de substances illégales. Mémoire en réponse du prévenu devant la juridiction a quo A.4.1. Selon le procureur général, la question préjudicielle n'aurait pas de sens parce que l'article litigieux ne définit pas deux délits, à savoir un délit « dolosif » et un délit « culpeux », mais un seul, c'est-à-dire un délit intentionnel. En disant cela, le procureur général invite implicitement la Cour à interpréter la loi dans le sens qu'il préconise et à aboutir à la dat op diegene die de dieren verhandelt de verplichting rust om zich te informeren en na te gaan of de dieren niet met illegale middelen werden behandeld. Memorie van antwoord van de beklaagde voor het verwijzende rechtscollege A.4.1. Volgens de procureur-generaal zou de prejudiciële vraag geen zin hebben omdat het betwiste artikel geen twee misdrijven zou omschrijven, namelijk een « doloos » en een « culpoos », maar slechts één enkel, namelijk een opzettelijk misdrijf. De procureur-generaal nodigt aldus impliciet het Hof uit de wet in de door hem voorgestane zin te interpreteren en tot het besluit te komen
conclusion que la question est dénuée de signification. Il appartient dat de vraag zinledig is. Het staat nochtans aan de bodemrechter een
toutefois au juge du fond de donner une interprétation, et à la Cour interpretatie te geven en aan het Hof om de wet in de gegeven
de contrôler la loi dans cette interprétation. interpretatie te onderzoeken.
De surcroît, le point de vue du procureur général est en contradiction Bovendien is de zienswijze van de procureur-generaal in strijd met
tant avec le texte de la loi qu'avec les travaux préparatoires de celle-ci. zowel de tekst van de wet als de parlementaire voorbereiding ervan.
A.4.2. Le procureur général expose que le marchand de bétail se voit A.4.2. De procureur-generaal stelt dat aan de veehandelaar een
imposer une obligation concrète et que le fait de ne pas examiner les concrete plicht wordt opgelegd en dat het nalaten de dieren te
animaux constitue une faute à ce point lourde qu'elle doit être onderzoeken een zo zware fout is dat die met opzet moet worden
assimilée au dol. gelijkgesteld.
Il n'existe aucun principe général de droit selon lequel la négligence Er is geen algemeen rechtsbeginsel naar luid waarvan een nalatigheid
peut être si grave qu'il faille l'assimiler au dol. Par ailleurs, la zo erg kan zijn dat zij met opzet moet worden gelijkgesteld. Voorts
loi n'instaure nulle part une obligation concrète d'enquête. Les voert de wet nergens een concrete plicht tot onderzoek in. Bedenkingen
réflexions tirées des travaux préparatoires ne constituent pas une uit de parlementaire voorbereiding vormen geen wet. Overigens werden
loi. Du reste, au cours des travaux préparatoires, des doutes ont tijdens de parlementaire voorbereiding ook twijfels geuit over de
également été formulés quant à la possibilité d'une telle enquête. mogelijkheden van een dergelijk onderzoek.
A.4.3. S'agissant de la comparaison que le procureur général opère A.4.3. Ten aanzien van de vergelijking die de procureur-generaal maakt
entre les dispositions des articles 398 et 420 du Code pénal, il convient tout d'abord d'observer que d'autres lois encore sont susceptibles de contenir des discriminations, ce qui ne fait pas disparaître la discrimination présentement dénoncée. Par ailleurs, l'exemple est mal choisi. Les coups portés involontairement sont punis par une seule et même peine, quelles que soient leurs conséquences, alors qu'en cas de coups volontaires il est fait une distinction selon les conséquences. Il s'agit d'un délit ayant une tout autre structure et qui ne se prête pas à la comparaison. A.4.4. Selon le procureur général, le législateur visait à une meilleure répression et a voulu remédier à certains problèmes de preuve. Il a déjà été démontré dans le premier mémoire qu'il n'existait en réalité pas de problème de la preuve antérieurement à la loi du 6 août 1993. Les prétendus problèmes de preuve n'autorisent pas, en tout cas, qu'il soit porté atteinte à la règle essentielle du droit pénal selon laquelle les faits sont réprimés en fonction de leur gravité et du degré de culpabilité. En vue d'assurer une répression plus large des contraventions et une responsabilisation de tous les intéressés, on aurait pu prévoir éventuellement une pénalisation uniforme dès qu'il y a négligence. Ce but ne peut toutefois pas être atteint par une qualification du délit comportant deux formes de faute différentes mais assorties d'un même taux des peines. tussen de bepalingen van de artikelen 398 en 420 van het Strafwetboek, moet vooreerst worden opgemerkt dat mogelijk ook andere wetten discriminaties bevatten, wat de thans aangeklaagde discriminatie niet wegneemt. Voorts is het voorbeeld slecht gekozen. Op het onvrijwillig toebrengen van slagen staat één en dezelfde straf, ongeacht de gevolgen, terwijl bij opzettelijke slagen een onderscheid wordt gemaakt naar gelang van de gevolgen. Het betreft een misdrijf met een gans andere structuur en komt niet voor vergelijking in aanmerking. A.4.4. Volgens de procureur-generaal beoogde de wetgever een betere bestraffing en wilde hij bepaalde bewijsproblemen verhelpen. Reeds in de eerste memorie werd aangetoond dat er in werkelijkheid ook vóór de wet van 6 augustus 1993 geen probleem van bewijs bestond. De vermeende bewijsproblemen laten hoe dan ook niet toe afbreuk te doen aan de substantiële regel van het strafrecht volgens welke de feiten worden bestraft in verhouding tot de ernst ervan en tot de graad van culpabiliteit. Om een ruimere bestraffing van overtreders en een responsabilisering van alle betrokkenen te verwezenlijken, kon eventueel worden voorzien in een eenvormige strafbaarstelling zodra er nalatigheid is. Dat doel kan evenwel niet worden bereikt door de omschrijving van een misdrijf met twee verschillende vormen van schuld maar met dezelfde strafmaat.
A.4.5. Le Conseil des ministres admet - contrairement au procureur A.4.5. De Ministerraad aanvaardt - in tegenstelling tot de
général - que l'article 10, § 1er, 2°, b), de la loi sur les hormones procureur-generaal - dat artikel 10, § 1, 2°, b), van de hormonenwet
contient deux qualifications de délits différentes, mais il n'y aurait twee verschillende omschrijvingen van misdrijven omvat, maar er zou
traitement identique qu'en apparence, dit-il, parce que le juge, lors slechts een ogenschijnlijke identieke behandeling zijn omdat de
de la fixation du taux individuel de la peine, distinguera toujours rechter bij het bepalen van de individuele strafmaat het opzettelijk
l'acte intentionnel de la négligence. handelen steeds zal onderscheiden van de nalatigheid.
D'un côté, il est allégué que la disposition litigieuse est inspirée Enerzijds, wordt aangevoerd dat de betwiste bepaling is ingegeven door
par le souci de porter remède au problème de la preuve et de l'autre de zorg om de bewijsproblemen te verhelpen en, anderzijds, wordt nu
côté, il est maintenant prétendu que le juge n'aura aucune difficulté, beweerd dat de rechter bij het bepalen van de strafmaat geen moeite
lors de la détermination du taux de la peine, à opérer la distinction qui s'impose. zal hebben om het passende onderscheid te maken.
Il convient par ailleurs d'observer - comme il a déjà été dit dans le Voorts moet worden opgemerkt - zoals reeds in de eerste memorie was
premier mémoire - que la question préjudicielle concerne la gesteld - dat de prejudiciële vraag betrekking heeft op de
discrimination opérée dans et par la loi et non l'application de cette discriminatie in en door de wet en niet op de toepassing ervan door de
dernière par le juge. rechter.
A.4.6. Le Conseil des ministres soutient lui aussi que le législateur A.4.6. Ook de Ministerraad betoogt dat de wetgever meer duidelijkheid,
visait à plus de clarté, de sécurité juridique et d'efficacité dans rechtszekerheid en efficiëntie in de vervolging en bestraffing beoogde
les poursuites et la répression et que ceci justifierait la mesure. en dat dit de maatregel zou verantwoorden.
Il a déjà été démontré que ces objectifs ne nécessitent pas d'aller Er is reeds aangetoond dat die doelstellingen niet vereisen dat zo ver
jusqu'à fixer seulement une seule échelle de la peine, en maintenant wordt gegaan dat, met behoud van twee misdrijven met een verschillende
deux délits comportant des formes de faute différentes. vorm van schuld, slechts eenzelfde strafmaat wordt bepaald.
Il est indiscutable que l'ancien article 10, § 1er, 1, a), de la loi Er kan geen discussie rijzen over het feit dat het oude artikel 10, §
sur les hormones visait un délit culpeux et que l'ancien article 10, § 1, 1, a), van de hormonenwet een « culpoos » misdrijf beoogde en het
1er, 2, b), de cette loi visait un délit dolosif. En reprenant oude artikel 10, § 1, 2, b), ervan een « doloos ». Door thans de twee
désormais les deux formes de faute dans un même texte, on a créé vormen van schuld in eenzelfde tekst op te nemen, heeft men meer
davantage de problèmes qu'on en a résolus. problemen gecreëerd dan opgelost.
Le Conseil des ministres rappelle que le but était d'éviter que la loi De Ministerraad herinnert eraan dat het de bedoeling was te vermijden
ne soit pas appliquée ou qu'elle le soit de manière insuffisante par dat de wet niet of onvoldoende werd toegepast bij gebrek aan
défaut de précision de la condition nécessaire à la faute et qu'il precisering van het schuldvereiste en dat het nodig was het
était nécessaire de définir la condition pour qu'il y ait faute. On schuldvereiste te omschrijven. Eens te meer moet worden beklemtoond
doit souligner une fois de plus que les textes antérieurs contenaient dat de vroegere teksten reeds een precieze vorm van schuld inhielden
déjà une forme précise de faute et que le souci allégué procédait en dat de aangehaalde bekommernis uitging van een verkeerde lezing van
d'une lecture erronée des textes existants. de bestaande teksten.
Mémoire en réponse du Conseil des ministres Memorie van antwoord van de Ministerraad
A.5.1. Le Conseil des ministres se rallie au mémoire du procureur A.5.1. De Ministerraad sluit zich aan bij de memorie van de
général près la Cour d'appel. procureur-generaal bij het Hof van Beroep.
A.5.2. Le Conseil des ministres s'insurge contre la distinction, dans A.5.2. De Ministerraad verzet zich tegen het opdelen van de
la définition de l'article 10, § 1er, 2°, b), de la loi sur les omschrijving van artikel 10, § 1, 2°, b), van de hormonenwet in,
hormones, entre délit intentionnel, d'une part, et délit par enerzijds, een opzettelijk misdrijf en, anderzijds, een misdrijf uit
négligence, d'autre part. Certes, cette distinction peut être faite en onachtzaamheid. Die opdeling kan weliswaar theoretisch worden gemaakt,
théorie, mais elle ne tient pas compte de l'application pratique de la maar houdt geen rekening met de praktische toepassing van de wet zoals
loi telle qu'elle est voulue par le législateur. gewild door de wetgever.
A.5.3. C'était précisément le voeu du législateur de voir s'évanouir A.5.3. Het was precies de wil van de wetgever om het onderscheid
la distinction entre les deux formes de délit, dans l'intérêt de la tussen beide vormen van misdrijf te doen vervagen in het belang van de
sécurité juridique et par souci d'une bonne et adéquate application de rechtszekerheid en vanuit de zorg voor de goede en adequate toepassing
la loi. Les cours et tribunaux ne doivent pas tenir compte, pour la van de wet. De hoven en rechtbanken hoeven voor de vaststelling van de
constatation du caractère punissable, de la circonstance que le strafbaarheid geen rekening te houden met de omstandigheid dat de
prévenu savait ou aurait dû savoir que les animaux étaient traités de beklaagde wist, dan wel diende te weten, of de dieren op illegale
manière illégale. Le juge peut éventuellement prendre cette wijze waren behandeld. De rechter kan die omstandigheid eventueel in
circonstance en considération comme un facteur utile pour la aanmerking nemen als een factor bij de bepaling van de strafmaat.
détermination du taux de la peine. A.5.4. Er is geen substantieel beginsel van strafrecht dat de wetgever
A.5.4. Il n'existe pas de principe formel en droit pénal qui oblige le verplicht misdrijven ofwel als opzettelijke misdrijven ofwel als
législateur à qualifier les délits comme étant soit des délits misdrijven uit onachtzaamheid te omschrijven. Het onderscheid tussen
intentionnels soit des délits par négligence. La distinction qui est die twee categorieën van misdrijven dat in de rechtsleer wordt
faite dans la doctrine entre ces deux catégories d'infractions ne gemaakt, kan de wetgever niet verbieden om met het oog op de
saurait interdire au législateur d'opter, dans certains cas, en vue de doeltreffendheid van de strafwet in bepaalde gevallen te kiezen voor
l'efficacité de la loi pénale, pour une « catégorie intermédiaire ». een « tussencategorie ».
A.5.5. Pour autant que la distinction dénoncée puisse dès lors encore A.5.5. Voor zover het aangeklaagde onderscheid binnen artikel 10, § 1,
être réalisée dans le cadre de l'article 10, § 1er, 2°, b), de la loi 2°, b), van de hormonenwet dan ook werkelijk nog kan worden gemaakt,
sur les hormones, on doit constater que le traitement égal de ces dient men vast te stellen dat de gelijke behandeling van die
catégories distinctes repose sur un rapport raisonnable de onderscheiden categorieën berust op een redelijk verband van
proportionnalité avec l'objectif poursuivi de sécurité juridique et evenredigheid met het beoogde doel van rechtszekerheid en
d'efficacité dans la poursuite des infractions à la loi sur les doeltreffendheid bij de vervolging van de overtredingen van de
hormones. hormonenwet.
- B - - B -
B.1. L'article 10, § 1er, 2°, b), de la loi du 15 juillet 1985 sur les B.1. Artikel 10, § 1, 2°, b), van de hormonenwet van 15 juli 1985
hormones prévoit des peines correctionnelles pour « celui dont on peut voorziet in correctionele straffen ten aanzien van « [hem] van wie men
raisonnablement admettre qu'il sait ou devrait savoir qu'il redelijkerwijze kan aannemen dat hij weet of moet weten dat hij dieren
commercialise des animaux auxquels des substances ont été administrées verhandelt waaraan stoffen werden toegediend met overtreding van de
en infraction de la présente loi ou de ses arrêtés d'exécution ». bepalingen van deze wet of van de uitvoeringsbesluiten ervan ».
La question préjudicielle demande à la Cour si cette disposition viole De prejudiciële vraag strekt ertoe van het Hof te vernemen of die
le principe d'égalité contenu dans l'article 10 de la Constitution en bepaling het in artikel 10 van de Grondwet vervatte
ce qu'elle inflige des peines identiques à celui qui « sait » et à gelijkheidsbeginsel schendt in zoverre zij dezelfde straffen oplegt
celui qui « devrait savoir » qu'il commercialise des animaux auxquels aan diegene die « weet » als aan diegene die « moet weten » dat hij
des substances ont été administrées en infraction à la loi. onwettig behandelde dieren verhandelt.
B.2. Le prévenu devant la juridiction a quo soutient qu'en utilisant B.2. De beklaagde voor het verwijzende rechtscollege betoogt dat de
les formules « sait » et « devrait savoir », le législateur a voulu wetgever met de bewoordingen « weet » en « moet weten » een scherp
maintenir une distinction tranchée, en ce qui concerne la gravité de onderscheid in schuldintensiteit heeft willen behouden tussen de
la faute, entre la négligence de celui qui devrait savoir et la faute onachtzaamheid van het « moeten weten » en het opzet van het « weten ».
intentionnelle de celui qui sait.
B.3. L'article 10 originaire de la loi du 15 juillet 1985 punissait de B.3. Het oorspronkelijke artikel 10 van de wet van 15 juli 1985 stelde
peines correctionnelles la « commercialisation » d'animaux auxquels het « verhandelen » van dieren waaraan in de wet genoemde producten
des substances à effet hormonal ou à effet anti-hormonal avaient été met hormonale of anti-hormonale werking zijn toegediend strafbaar met
administrées (article 10, § 1er, 1, a)) et prévoyait en outre une correctionele straffen (artikel 10, § 1, 1, a)) en voorzag bovendien
peine plus lourde lorsque celui qui commercialisait de tels animaux « in een verhoogde strafmaat wanneer zulk een verhandeling geschiedde
savait » que des substances interdites leur avaient été administrées door iemand die « weet » dat verboden producten zijn toegediend
(article 10, § 1er, 2, b)). (artikel 10, § 1, 2, b)).
La loi du 6 août 1993 a abrogé l'article 10, § 1er, 1, a), de la loi Bij wet van 6 augustus 1993 werd artikel 10, § 1, 1, a), van de wet
du 15 juillet 1985 et remplacé intégralement l'article 10, § 1er, 2, van 15 juli 1985 opgeheven en werd artikel 10, § 1, 2, b), van die wet
b), de cette loi. volledig vervangen.
L'ensemble de l'article 10 a ensuite été remplacé par la loi du 11 Vervolgens werd artikel 10 integraal vervangen bij wet van 11 juli
juillet 1994. Dans la nouvelle disposition, les mots « celui dont on 1994. In de nieuwe bepaling werden de bewoordingen « hij van wie men
peut raisonnablement considérer qu'il savait ou devait savoir qu'il redelijkerwijze mag aannemen dat hij wist of diende te weten dat hij
commercialisait des animaux [...] », qui figuraient dans la loi du 6 dieren verhandelde [...] » van de wet van 6 augustus 1993 vervangen
août 1993, ont été remplacés par les mots « celui dont on peut door « hij van wie men redelijkerwijze kan aannemen dat hij weet of
raisonnablement admettre qu'il sait ou devrait savoir qu'il
commercialise des animaux [...] ». moet weten dat hij dieren verhandelt [...] ».
Etant donné que les travaux préparatoires de la loi du 11 juillet 1994 Daar de parlementaire voorbereiding van de wet van 11 juli 1994 geen
n'invoquent aucune raison particulière qui motiverait cette bijzondere motivering aanbrengt voor de mogelijk slechts redactionele
modification peut-être seulement formelle de l'article 10 en question, wijziging van het betrokken artikel 10, dient het Hof, ten einde de
la Cour se reportera, en vue de rechercher l'objectif du législateur, doelstelling van de wetgever nader te onderzoeken, terug te gaan naar
aux travaux préparatoires de la loi du 6 août 1993. de parlementaire voorbereiding van de wet van 6 augustus 1993.
B.4. Il ressort de ces travaux préparatoires que le législateur B.4. Uit die parlementaire voorbereiding blijkt dat de wetgever
entendait modifier l'article 10 de la loi du 15 juillet 1985 sur les artikel 10 van de hormonenwet van 15 juli 1985 beoogde te wijzigen «
hormones « de manière à mieux sanctionner », « en vue de préciser la ten einde een betere bestraffing te verwezenlijken », « om tegenover
question de la faute, vis-à-vis des contrevenants à la législation » de overtreders van de wetgeving de schuldvraag te preciseren » en « in
et « pour obtenir en cette matière une plus grande sécurité juridique deze materie meer rechtszekerheid te bekomen alsmede een grotere
et une plus grande efficacité dans l'application des règles de droit effectiviteit voor de toepassing van de bestaande rechtsregels »
existantes » (Doc. parl., Sénat, S.E., 1991-1992, n° 414-2, p. 1, et (Gedr. St., Senaat, B.Z., 1991-1992, nr. 414-2, p. 1, en Hand.,
Ann., Sénat, 10 juin 1993, p. 2912). Senaat, 10 juni 1993, p. 2912).
Le législateur a voulu indiquer à toutes les personnes qui De wetgever heeft alle personen die dieren verhandelen in de zin van
commercialisent des animaux au sens de l'article 2, 2°, de la loi sur artikel 2, 2°, van de hormonenwet, willen wijzen op hun
les hormones leur responsabilité et leur devoir de prévoyance : « L'objectif est, selon le ministre, de responsabiliser toutes les personnes qui sont concernées par la commercialisation d'animaux vivants. Il ne faut pas perdre de vue qu'un même animal peut changer plusieurs fois de propriétaire ou de possesseur au cours d'une seule journée. Il y a lieu d'éviter que l'on se soustraie trop facilement à l'application de la loi en affirmant que l'on ne savait pas que l'animal avait été traité illégalement. Toute personne intervenant dans la commercialisation d'animaux vivants devra en effet vérifier si ceux-ci n'ont pas été traités avec des moyens illégaux. Il n'existe aucune autre solution si l'on souhaite aborder le problème efficacement. Le juge disposera toutefois d'un pouvoir d'appréciation. » (Doc. parl., Chambre, 1992-1993, n° 1064/2, p. 5). B.5. Dès lors que le législateur a jugé nécessaire de responsabiliser verantwoordelijkheid en op de zorgvuldigheidsplicht die op hen rust : « Het is volgens de minister de bedoeling iedereen die bij het verhandelen van levende dieren betrokken is, te responsabiliseren. Er mag niet uit het oog worden verloren dat eenzelfde dier gedurende één dag een paar keer van eigenaar of van bezitter kan veranderen. Er dient te worden vermeden dat al te gemakkelijk aan het toepassingsgebied kan worden ontsnapt door te beweren dat men niet wist dat het dier onwettig behandeld was. Iedereen die bij het verhandelen van levende dieren tussenkomt, zal nu inderdaad dienen na te gaan of deze niet met illegale middelen werden behandeld. Een andere oplossing is er niet indien men voor een doeltreffende aanpak wenst te opteren. De rechtbanken beschikken terzake wel over een interpretatiebevoegdheid » (Gedr. St., Kamer, 1992-1993, nr. 1064/2, p. 5). B.5. Aangezien de wetgever het noodzakelijk heeft geacht alle personen
toutes les personnes qui commercialisent des animaux en vue de punir die dieren verhandelen te responsabiliseren met het oog op de
efficacement les pratiques qu'il entendait combattre par la loi du 15 doelmatige bestraffing van de praktijken die hij, wegens de weerslag
juillet 1985 sur les hormones, en raison de leur incidence sur la ervan op de volksgezondheid, met de hormonenwet van 15 juli 1985 wilde
santé publique, il peut prévoir les mêmes peines pour les personnes bestrijden, vermag hij te voorzien in dezelfde straffen voor zowel de
dont on peut raisonnablement admettre qu'elles savent que des personen van wie redelijkerwijze kan worden aangenomen dat zij weten
substances ont été illégalement administrées aux animaux qu'elles dat stoffen illegaal zijn toegediend aan de dieren die zij verhandelen
commercialisent et pour celles dont on peut raisonnablement admettre als voor de personen van wie redelijkerwijze aangenomen kan worden dat
qu'elles ne doivent pas l'ignorer. zij er niet onwetend van kunnen zijn.
B.6. Par ailleurs, ce traitement identique, par la loi, de deux B.6. Overigens verhindert die gelijke behandeling, door de wet, van
twee categorieën van schuldigen niet dat de rechter, in elk geval
catégories de coupables n'empêche pas que le juge, dans chaque cas, afzonderlijk, de ernst van de begane fout zal moeten beoordelen en,
devra apprécier la gravité de la faute commise et, dans les limites binnen de door de wetgever vastgestelde perken, de straf in
fixées par le législateur, pourra proportionner la peine au degré de overeenstemming zal kunnen brengen met de graad van culpabiliteit van
culpabilité du prévenu. de beklaagde.
B.7. Il n'est dès lors pas déraisonnable que le législateur fixe un B.7. Het is derhalve niet onredelijk dat de wetgever eenzelfde
taux de peine identique à l'encontre de « celui dont on peut strafmaat heeft bepaald ten aanzien van « [hem] van wie men
raisonnablement admettre qu'il sait » et à l'encontre de « celui dont redelijkerwijze kan aannemen dat hij weet » dat hij onwettig
on peut raisonnablement admettre qu'il devrait savoir » qu'il behandelde dieren verhandelt, als ten aanzien van « [hem] van wie men
commercialise des animaux auxquels des substances ont été administrées redelijkerwijze kan aannemen dat hij moet weten » dat hij onwettig
en infraction à la loi. behandelde dieren verhandelt.
La question préjudicielle appelle une réponse négative. De prejudiciële vraag moet ontkennend worden beantwoord.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
L'article 10, § 1er, 2°, b), de la loi du 15 juillet 1985 relative à Artikel 10, § 1, 2°, b), van de wet van 15 juli 1985 betreffende het
l'utilisation de substances à effet hormonal, à effet anti-hormonal, à gebruik bij dieren van stoffen met hormonale, anti-hormonale,
effet beta-adrénergique ou à effet stimulateur de production chez les beta-adrenergische of produktie-stimulerende werking schendt artikel
animaux ne viole pas l'article 10 de la Constitution en tant qu'il 10 van de Grondwet niet in zoverre het dezelfde straffen oplegt aan
inflige des peines identiques à celui dont on peut raisonnablement diegene van wie men redelijkerwijze kan aannemen dat hij « weet » dat
admettre qu'il « sait » qu'il commercialise des animaux auxquels des hij dieren verhandelt waaraan stoffen werden toegediend met
substances ont été administrées en infraction aux dispositions de overtreding van de bepalingen van die wet of van de
cette loi ou de ses arrêtés d'exécution et à celui qui « devrait uitvoeringsbesluiten ervan als aan diegene die « moet weten » dat hij
savoir » qu'il commercialise de tels animaux. dergelijke dieren verhandelt.
Ainsi prononcé en langue néerlandaise et en langue française, Aldus uitgesproken in het Nederlands en het Frans, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 6 novembre 1997. Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 6 november 1997.
Le greffier, De griffier,
L. Potoms. L. Potoms.
Le président, De voorzitter,
L. De Grève. L. De Grève.
^