Etaamb.openjustice.be
Vue multilingue de Arrêt De La Cour Constitutionelle du --
← Retour vers "Arrêt n° 44/97 du 14 juillet 1997 Numéro du rôle : 1002 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 7 de l'arrêté royal n° 38 du 27 juillet 1967 organisant le statut social des travailleurs indépendants, posée par le Tribunal du La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges P. Martens(...)"
Arrêt n° 44/97 du 14 juillet 1997 Numéro du rôle : 1002 En cause : la question préjudicielle concernant l'article 7 de l'arrêté royal n° 38 du 27 juillet 1967 organisant le statut social des travailleurs indépendants, posée par le Tribunal du La Cour d'arbitrage, composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges P. Martens(...) Arrest nr. 44/97 van 14 juli 1997 Rolnummer 1002 In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 7 van het koninklijk besluit nr. 38 van 27 juli 1967 houdende inrichting van het sociaal statuut der zelfstandigen, gesteld door de Arbeidsre Het Arbitragehof, samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en L. De Grève, en de rechters P. (...)
COUR D'ARBITRAGE ARBITRAGEHOF
Arrêt n° 44/97 du 14 juillet 1997 Arrest nr. 44/97 van 14 juli 1997
Numéro du rôle : 1002 Rolnummer 1002
En cause : la question préjudicielle concernant l'article 7 de In zake : de prejudiciële vraag betreffende artikel 7 van het
l'arrêté royal n° 38 du 27 juillet 1967 organisant le statut social koninklijk besluit nr. 38 van 27 juli 1967 houdende inrichting van het
des travailleurs indépendants, posée par le Tribunal du travail de sociaal statuut der zelfstandigen, gesteld door de Arbeidsrechtbank te
Bruxelles. Brussel.
La Cour d'arbitrage, Het Arbitragehof,
composée des présidents M. Melchior et L. De Grève, et des juges P. samengesteld uit de voorzitters M. Melchior en L. De Grève, en de
Martens, G. De Baets, E. Cerexhe, H. Coremans et A. Arts, assistée du rechters P. Martens, G. De Baets, E. Cerexhe, H. Coremans en A. Arts,
greffier L. Potoms, présidée par le président M. Melchior, bijgestaan door de griffier L. Potoms, onder voorzitterschap van voorzitter M. Melchior,
après en avoir délibéré, rend l'arrêt suivant : wijst na beraad het volgende arrest :
I. Objet de la question préjudicielle I. Onderwerp van de prejudiciële vraag
Par jugement du 5 novembre 1996 en cause de R. Aerts contre l'Institut Bij vonnis van 5 november 1996 in zake R. Aerts tegen het
national d'assurances sociales pour travailleurs indépendants, dont Rijksinstituut voor de sociale verzekeringen der zelfstandigen,
l'expédition est parvenue au greffe de la Cour le 13 novembre 1996, le waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is ingekomen op 13
Tribunal du travail de Bruxelles a posé, à titre préjudiciel, la november 1996, heeft de Arbeidsrechtbank te Brussel de prejudiciële
question de savoir « si l'article 7, 1°, de l'arrêté royal n° 38 du 27 vraag gesteld « of artikel 7, 1°, van het koninklijk besluit nr. 38
juillet 1967 organisant le statut social des travailleurs van 27 juli 1967 houdende inrichting van het sociaal statuut der
indépendants, tel qu'il a été modifié par l'article 1er de la loi du zelfstandigen, zoals gewijzigd bij artikel 1 van de wet van 14
14 décembre 1989, viole les articles 10 et 10bis [lire : 11] de la december 1989, de artikelen 10 en 10bis [lees : 11] van de Grondwet
Constitution en ce qu'il n'assujettit pas au statut social des schendt, doordat het de helpende echtgenoten niet aan het sociaal
travailleurs indépendants les conjoints aidants, qui ne peuvent dès statuut van de zelfstandigen onderwerpt, zodat het hun met name niet
lors notamment pas être autorisés à établir par toutes voies de droit, is toegestaan met aanwending van alle middelen van recht, getuigen
témoins compris, qu'ils ont exercé cette activité pendant la période inbegrepen, aan te tonen dat zij die activiteit gedurende de periode
antérieure au 1er janvier 1957, et se constituer une pension légale de vóór 1 januari 1957 hebben uitgeoefend, en een persoonlijk wettelijk
retraite personnelle contrairement aux aidants d'un travailleur rustpensioen op te bouwen, in tegenstelling tot de helpers van een
indépendant qui n'est pas leur conjoint ». zelfstandige die niet hun echtgenoot is ».
II. Les faits et la procédure antérieure II. De feiten en de rechtspleging in het bodemgeschil
Le 27 novembre 1992, Rosalia Aerts a sollicité une pension de retraite Op 27 november 1992 heeft Rosalia Aerts een rustpensioen als
de travailleur indépendant, en faisant valoir que, de 1956 à 1967, zelfstandige aangevraagd, waarbij zij deed gelden dat, van 1956 tot
elle avait travaillé en qualité d'aidante auprès de son mari qui était 1967, zij als helpster van haar echtgenoot, die juwelier was, had
bijoutier. gewerkt.
L'Institut national d'assurances sociales pour travailleurs Het Rijksinstituut voor de sociale verzekeringen der zelfstandigen
indépendants lui a opposé un refus au motif que « le conjoint aidant heeft haar dat geweigerd, omdat « de meewerkende echtgenoot wordt
est exclu du champ d'application de la loi et ne peut en conséquence uitgesloten van het toepassingsveld van de wet en bijgevolg geen
prétendre au bénéfice de la pension de travailleurs indépendants » aanspraak kan maken op het zelfstandigenpensioen » (artikel 7, 1°, van
(article 7, 1°, de l'arrêté royal n° 38 et article 1er, § 2, de het koninklijk besluit nr. 38 en artikel 1, § 2, van het koninklijk
l'arrêté royal n° 72). besluit nr. 72).
Rosalia Aerts a introduit contre cette décision un recours devant le Rosalia Aerts heeft tegen die beslissing een beroep ingesteld bij de
Tribunal du travail de Bruxelles, soutenant notamment que « la Arbeidsrechtbank te Brussel, waarbij zij met name betoogde dat « de
disposition qui exclut les épouses aidantes de l'assujettissement dans bepaling die de meewerkende echtgenotes uitsluit van de onderwerping
le régime des indépendants est contraire à l'article 6 de la in het stelsel van de zelfstandigen strijdig is met artikel 6 van de
Constitution ». Grondwet ».
Par jugement du 5 novembre 1996, le Tribunal a posé à la Cour la Bij vonnis van 5 november 1996, heeft de Rechtbank aan het Hof de
question préjudicielle précitée. voormelde prejudiciële vraag gesteld.
III. La procédure devant la Cour III. De rechtspleging voor het Hof
Par ordonnance du 13 novembre 1996, le président en exercice a désigné Bij beschikking van 13 november 1996 heeft de voorzitter in functie de
les juges du siège conformément aux articles 58 et 59 de la loi rechters van de zetel aangewezen overeenkomstig de artikelen 58 en 59
spéciale du 6 janvier 1989 sur la Cour d'arbitrage. van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Arbitragehof.
Les juges-rapporteurs ont estimé n'y avoir lieu de faire application De rechters-verslaggevers hebben geoordeeld dat er geen aanleiding was
des articles 71 ou 72 de la loi organique. om artikel 71 of 72 van de organieke wet toe te passen.
La décision de renvoi a été notifiée conformément à l'article 77 de la Van de verwijzingsbeslissing is kennisgegeven overeenkomstig artikel
loi organique, par lettres recommandées à la poste le 4 décembre 1996. 77 van de organieke wet bij op 4 december 1996 ter post aangetekende brieven.
L'avis prescrit par l'article 74 de la loi organique a été publié au Het bij artikel 74 van de organieke wet voorgeschreven bericht is
Moniteur belge du 6 décembre 1996. bekendgemaakt in het Belgisch Staatsblad van 6 december 1996.
Le Conseil des ministres, rue de la Loi 16, 1000 Bruxelles, a De Ministerraad, Wetstraat 16, 1000 Brussel, heeft een memorie
introduit un mémoire par lettre recommandée à la poste le 17 janvier ingediend bij op 17 januari 1997 ter post aangetekende brief.
1997. Par ordonnance du 16 avril 1997, la Cour a déclaré l'affaire en état Bij beschikking van 16 april 1997 heeft het Hof de zaak in gereedheid
et fixé l'audience au 6 mai 1997. verklaard en de dag van de terechtzitting bepaald op 6 mei 1997.
Cette ordonnance a été notifiée au Conseil des ministres ainsi qu'à Van die beschikking is kennisgegeven aan de Ministerraad en zijn
son avocat par lettres recommandées à la poste le 17 avril 1997. advocaat bij op 17 april 1997 ter post aangetekende brieven.
Par ordonnance du 29 avril 1997, la Cour a prorogé jusqu'au 13 Bij beschikking van 29 april 1997 heeft het Hof de termijn waarbinnen
novembre 1997 le délai dans lequel l'arrêt doit être rendu. het arrest moet worden gewezen, verlengd tot 13 november 1997.
A l'audience publique du 6 mai 1997 : Op de openbare terechtzitting van 6 mei 1997 :
- a comparu : - is verschenen :
. Me P. Van Gehuchten, avocat au barreau de Bruxelles, pour le Conseil . Mr. P. Van Gehuchten, advocaat bij de balie te Brussel, voor de
des ministres; Ministerraad;
- les juges-rapporteurs P. Martens et G. De Baets ont fait rapport; - hebben de rechters-verslaggevers P. Martens en G. De Baets verslag uitgebracht;
- l'avocat précité a été entendu; - is de voornoemde advocaat gehoord;
- l'affaire a été mise en délibéré. - is de zaak in beraad genomen.
La procédure s'est déroulée conformément aux articles 62 et suivants De rechtspleging is gevoerd overeenkomstig de artikelen 62 en volgende
de la loi organique, relatifs à l'emploi des langues devant la Cour. van de organieke wet, die betrekking hebben op het gebruik van de talen voor het Hof.
IV. En droit IV. In rechte
- A - - A -
Mémoire du Conseil des ministres Memorie van de Ministerraad
A.1. Le non-assujettissement du conjoint aidant se fonde sur la A.1. De niet-onderwerping van de meewerkende echtgenoot is gebaseerd
considération qu'il est extrêmement difficile de déterminer dans op de overweging dat het uiterst moeilijk is te bepalen in welke mate
quelle mesure l'aide apportée revêt réellement un caractère de geboden hulp wel degelijk onder het begrip beroepsbezigheid
professionnel. Plutôt que d'établir un système compliqué et qui ressorteert. Veeleer dan een ingewikkeld systeem in te stellen, dat
willekeurig dreigde te zijn, is het verkieslijk gebleken de regel van
risquait d'être arbitraire, il a paru préférable d'étendre la règle de de niet-onderwerping uit te breiden. De door de echtgenoot geboden
non-assujettissement. L'assistance ou l'aide apportée par le conjoint bijstand of hulp kan als een burgerrechtelijke verplichting worden
peut être vue comme une obligation civile (article 213 du Code civil) beschouwd (artikel 213 van het Burgerlijk Wetboek), zonder
dépourvue de but lucratif. Une autre personne qui apporterait son aide winstoogmerk. Een andere persoon die zonder winstoogmerk hulp zou
sans but lucratif ne serait pas davantage assujettie en exécution de bieden, zou evenmin zijn onderworpen ter uitvoering van het koninklijk
l'arrêté royal n° 38. besluit nr. 38.
A.2. Même s'il s'agissait d'une exception à l'assujettissement des A.2. Zelfs indien het om een uitzondering ging op de onderwerping van
aidants, celle-ci ne serait pas discriminatoire. En droit social, la de helpers, zou die niet discriminerend zijn. In het sociaal recht is
position du conjoint aidant est nettement différente de celle des de positie van de meewerkende echtgenoot duidelijk verschillend van
autres aidants. Il peut en effet pleinement prétendre à des droits die van de overige helpers. Hij kan immers ten volle aanspraak maken
dérivés de l'activité professionnelle du conjoint titulaire. Il peut op de rechten afgeleid uit de beroepsactiviteit van de
être considéré comme personne à charge dans le secteur des soins de echtgenoot-beoefenaar. In de sector van de gezondheidszorg kan hij
worden beschouwd als een persoon ten laste (artikel 17, 1°, van het
santé (article 17, 1°, de l'arrêté royal du 30 juillet 1964). La koninklijk besluit van 30 juli 1964). De hoedanigheid van persoon ten
laste kan eveneens, onder
qualité de personne à charge peut également être accordée, sous bepaalde voorwaarden, worden toegekend aan de van tafel en bed
certaines conditions, au conjoint séparé de corps ou de fait (article gescheiden of feitelijk gescheiden echtgenoot (artikel 165, § 1, van
165, § 1er, de l'arrêté royal du 4 novembre 1963). Le conjoint het koninklijk besluit van 4 november 1963). De echtgenoot-beoefenaar
titulaire peut ouvrir des droits à une pension au « taux ménage » kan rechten op een pensioen doen ontstaan tegen het gezinstarief
(article 9, § 1er, de l'arrêté royal n° 72). Au décès de son conjoint, (artikel 9, § 1, van het koninklijk besluit nr. 72). Bij overlijden
van zijn echtgenoot kan de meewerkende echtgenoot aanspraak maken op
le conjoint aidant peut prétendre à une pension de survie (article 4 een overlevingspensioen (artikel 4 van het koninklijk besluit nr. 72).
de l'arrêté royal n° 72). De meewerkende echtgenoot die van tafel en bed gescheiden of feitelijk
Le conjoint aidant séparé de corps ou de fait de son conjoint, gescheiden is van zijn echtgenoot, die beoefenaar is van de
titulaire de l'activité professionnelle, peut, moyennant certaines beroepsactiviteit, kan onder bepaalde voorwaarden de betaling
conditions, obtenir le paiement d'une partie de la pension de retraite verkrijgen van het deel van het overlevingspensioen van zijn
de son conjoint. echtgenoot.
A.3. Les prestations familiales peuvent être liquidées du chef de A.3. De gezinsbijslag kan worden uitbetaald op grond van de
l'activité professionnelle de travailleur indépendant exercée par le beroepsactiviteit van zelfstandige uitgeoefend door de
conjoint titulaire (article 2 de l'arrêté royal du 8 avril 1976); dans echtgenoot-beoefenaar (artikel 2 van het koninklijk besluit van 8
april 1976); in dat geval kan de meewerkende echtgenoot de
cette éventualité, le conjoint aidant peut être l'allocataire des bijslagtrekkende van de gezinsbijslag zijn wanneer, in het belang van
allocations familiales lorsque, dans l'intérêt de l'enfant, il het kind, hij verzet aantekent tegen de uitbetaling van de
s'oppose au paiement des allocations à son conjoint titulaire (article gezinsbijslag aan zijn echtgenoot-beoefenaar (artikel 31 van het
31 de l'arrêté royal du 8 avril 1976). koninklijk besluit van 8 april 1976).
A.4. Depuis la loi du 14 décembre 1989, le conjoint aidant qui A.4. Sinds de wet van 14 december 1989, kan de meewerkende echtgenoot
s'assujettit volontairement au statut social des travailleurs die zich vrijwillig onderwerpt aan het sociaal statuut der
indépendants peut bénéficier des indemnités d'incapacité de travail et zelfstandigen uitkeringen voor arbeidsongeschiktheid en invaliditeit
d'invalidité. Pour l'octroi des indemnités, il est censé être genieten. Voor de toekenning van de uitkeringen wordt hij geacht
titulaire sans personne à charge (articles 3 et 12 de l'arrêté royal gerechtigde te zijn zonder persoon ten laste (artikelen 3 en 12 van
du 20 juillet 1971). Le travailleur indépendant féminin et l'épouse het koninklijk besluit van 20 juli 1971). De vrouwelijke zelfstandige
aidante d'un travailleur indépendant affiliée volontairement se voient en de vrijwillig aangesloten meewerkende echtgenote van een
octroyer durant la période de maternité une allocation indexée de zelfstandige krijgen gedurende de moederschapsrust een geïndexeerde
30.000 francs (articles 12bis et 13 de l'arrêté royal du 20 juillet uitkering van 30.000 frank (artikelen 12bis en 13 van het koninklijk
1971). besluit van 20 juli 1971).
A.5. Lors de la mise sur pied du statut social des travailleurs A.5. Tijdens de totstandkoming van het sociaal statuut der
indépendants, l'intention n'était pas tant d'assujettir ceux-ci que de zelfstandigen was het niet zozeer de bedoeling hen te onderwerpen,
leur fournir une protection sociale suffisante. La notion de « statut maar wel hun een voldoende sociale bescherming te bieden. Het begrip «
social » recouvre à la fois un objectif à garantir et les moyens à sociaal statuut » omvat tegelijkertijd een te waarborgen doelstelling
mettre en oeuvre pour y parvenir. La distinction entre assujetti et en de aan te wenden middelen om ze te bereiken. Het onderscheid tussen
bénéficiaire ressort du rapport au Roi précédant l'arrêté royal n° 38. onderworpene en begunstigde vloeit voort uit het verslag aan de Koning
dat het koninklijk besluit nr. 38 voorafgaat.
A.6. Il existe donc un critère objectif justifiant la différence entre A.6. Er bestaat dus een objectief criterium dat het verschil
le conjoint aidant et les autres aidants. Le premier bénéficie d'une verantwoordt tussen de meewerkende echtgenoot en de andere helpers.
protection sociale sous la forme de droits dérivés, complétée par la Eerstgenoemde geniet een sociale bescherming in de vorm van afgeleide
possibilité de recourir à l'assujettissement volontaire limité au rechten, aangevuld door de mogelijkheid om over te gaan tot een
secteur des indemnités d'incapacité de travail, alors que tel n'est vrijwillige onderwerping beperkt tot de sector van de uitkeringen voor
pas le cas pour les autres aidants. arbeidsongeschiktheid, terwijl zulks niet het geval is voor de andere helpers.
A.7. En vertu de l'article 7, 1°, de l'arrêté royal n° 38, le A.7. Krachtens artikel 7, 1°, van het koninklijk besluit nr. 38, wordt
non-assujettissement trouve à s'appliquer à l'époux aussi bien qu'à de niet-onderwerping zowel op de echtgenoot als op de echtgenote van
l'épouse de l'assujetti. Il n'y a donc pas de discrimination fondée de onderworpene toegepast. Er is dus geen discriminatie die op het
sur le sexe. Si les femmes sont plus nombreuses, c'est là une geslacht is gebaseerd. Indien er meer vrouwen zijn, is dat een louter
constatation de pur fait. feitelijke vaststelling.
A.8. L'article 7, 1°, de l'arrêté royal n° 38 n'est pas davantage A.8. Artikel 7, 1°, van het koninklijk besluit nr. 38 is evenmin
contraire à l'article 23, 2°, de la Constitution qui, d'ailleurs, strijdig met artikel 23, 2°, van de Grondwet, dat overigens niet
n'est pas d'application directe. S'il garantit le principe du droit à zelfwerkend is. Het waarborgt weliswaar het beginsel van het recht op
la sécurité sociale, il laisse au législateur le soin d'en préciser sociale zekerheid, maar laat aan de wetgever de zorg om de concrete
les aspects concrets. aspecten ervan nader te bepalen.
A.9. En outre, le Roi peut, sur la base de l'article 8 de l'arrêté A.9. De Koning kan bovendien op basis van artikel 8 van het koninklijk
royal n° 38, déterminer les cas dans lesquels les conjoints sont besluit nr. 38 de gevallen bepalen waarin de echtgenoten geacht worden
censés exercer une activité professionnelle distincte en qualité de onderscheiden beroepsactiviteiten als zelfstandige uit te oefenen; een
travailleur indépendant; l'un de ces cas fait l'objet de l'article 3 van die gevallen maakt het voorwerp uit van artikel 3 van het
de l'arrêté royal du 19 décembre 1967 (règlement général relatif au koninklijk besluit van 19 december 1967 (algemeen reglement
statut social des indépendants). betreffende het sociaal statuut der zelfstandigen).
A.10. Lorsque, dans leur déclaration d'impôt, les conjoints font état A.10. Wanneer de echtgenoten in hun belastingaangifte inkomsten
de revenus provenant d'activités d'indépendant exercées par chacun vermelden die afkomstig zijn van zelfstandige activiteiten die door
d'eux, ils sont tous deux présumés, sauf preuve contraire, exercer une ieder van hen zijn uitgeoefend, worden beiden verondersteld, behoudens
activité professionnelle distincte. Dans ce cas, la législation tegenbewijs, een onderscheiden beroepsactiviteit uit te oefenen. In
fiscale peut avoir une incidence sur le régime social applicable aux dat geval kan de fiscale wetgeving een weerslag hebben op het sociaal
intéressés. stelsel dat op de betrokkenen van toepassing is.
A.11. L'argument de l'individualisation des droits en matière de A.11. Het argument van de individualisering van de rechten inzake
sécurité sociale est tiré d'une recommandation du Conseil des sociale zekerheid is afgeleid uit een aanbeveling van de Raad van de
Communautés européennes qui ne fait naître aucune obligation dans le Europese Gemeenschappen, die voor de Staten geen enkele verplichting
chef des Etats et dont la Cour d'arbitrage ne peut contrôler le doet ontstaan en waarvan het Hof de inachtneming niet vermag te
respect. toetsen.
A.12. Le statut social des travailleurs indépendants ne permet pas de A.12. Het sociaal statuut der zelfstandigen maakt het niet mogelijk «
« régulariser des cotisations ». bijdragen te regulariseren ».
A.13. Le contenu de l'arrêté royal n° 38 ne peut être séparé de celui A.13. De inhoud van het koninklijk besluit nr. 38 kan niet worden
gescheiden van die van het koninklijk besluit nr. 72. Het
de l'arrêté royal n° 72. Celui-ci vise à organiser, en faveur des laatstgenoemde strekt ertoe, ten voordele van de zelfstandigen en de
travailleurs indépendants et des aidants, ainsi que des conjoints helpers alsmede van de overlevende of gescheiden echtgenoten, de
survivants ou divorcés, l'octroi d'avantages sociaux destinés à toekenning te organiseren van sociale voordelen bestemd om het risico
couvrir le risque de la vieillesse ou du décès. Son champ van ouderdom of overlijden te dekken. Het toepassingsgebied ratione
d'application ratione personae correspond à celui de l'arrêté royal n° personae ervan stemt overeen met dat van het koninklijk besluit nr.
38, qui détermine quelles personnes peuvent ouvrir le droit aux 38, dat bepaalt welke personen het recht op de uitkeringen in het
prestations dans le régime des pensions. pensioenstelsel kunnen doen ontstaan.
A.14. Il faut tenir compte de l'évolution liée aux critères A.14. Er dient rekening te worden gehouden met de aan de criteria van
d'assujettissement. Il y eut d'abord le critère fiscal remplacé onderwerping verbonden evolutie. Er was eerst het fiscale criterium,
ensuite par le critère sociologique. Il s'ensuit que certaines dat vervolgens door het sociologische criterium werd vervangen.
personnes qui sont des travailleurs indépendants ou des aidants du Daaruit volgt dat bepaalde personen die zelfstandigen of helpers zijn
point de vue sociologique ne peuvent établir cette qualité par les vanuit sociologisch oogpunt, die hoedanigheid niet met de vereiste
moyens de preuve requis. Des dispositions d'exception existent à leur bewijsmiddelen kunnen aantonen. Voor hun geval bestaan er
sujet (article 19 du règlement général relatif à la pension de uitzonderingsbepalingen (artikel 19 van het algemeen reglement
retraite et de survie des travailleurs indépendants). Le premier betreffende het rust- en overlevingspensioen der zelfstandigen). Het
critère à retenir est celui du champ d'application : seules les eerste criterium dat in aanmerking dient te worden genomen is dat van
personnes tombant dans le champ d'application du régime des pensions het toepassingsgebied : enkel de personen die binnen het
peuvent prétendre à une pension individuelle. Ce n'est que dans une toepassingsgebied van het pensioenstelsel vallen, kunnen aanspraak
deuxième phase qu'il y a lieu de déterminer si la preuve de maken op een individueel pensioen. Het is pas in een tweede fase dat
l'existence d'une carrière professionnelle a été apportée, dient te worden bepaald of het bewijs van het bestaan van een
conformément aux moyens de preuve prévus. L'article 15 de l'arrêté beroepsloopbaan is geleverd overeenkomstig de bewijsmiddelen waarin is
royal n° 72 fait une distinction pour ce qui est des moyens de preuve voorzien. Artikel 15 van het koninklijk besluit nr. 72 maakt een
admissibles selon que la preuve de la carrière doit être apportée pour onderscheid wat de toelaatbare bewijsmiddelen betreft naargelang het
les années avant 1957, de 1957 à 1967 ou à partir de 1968. bewijs van de loopbaan voor de jaren vóór 1957, van 1957 tot 1967 of
A.15. La demanderesse devant le juge a quo n'a pas obtenu de pension vanaf 1968 moet worden geleverd.
individuelle, au motif qu'elle n'avait pas été assujettie au statut A.15. De eiseres voor de verwijzende rechter heeft geen individueel
social des travailleurs indépendants, ce qui n'a rien à voir avec pensioen verkregen, om reden dat zij niet aan het sociaal statuut der
l'administration de la preuve dans le cadre d'une carrière zelfstandigen onderworpen was geweest, wat niets te maken heeft met de
professionnelle de travailleur indépendant. bewijslevering in het raam van een beroepsloopbaan als zelfstandige.
A.16. L'article 7, 1°, de l'arrêté royal n° 38 a été remplacé par A.16. Artikel 7, 1°, van het koninklijk besluit nr. 38 is vervangen
l'article 1er, 1°, de la loi du 14 décembre 1989 avec effet au 1er door artikel 1, 1°, van de wet van 14 december 1989 met ingang van 1
janvier 1990. Cette adaptation avait pour but de mettre cet article en januari 1990. Die aanpassing had tot doel dat artikel in
concordance avec les articles 6 et 8 de la directive 86/613/CEE du overeenstemming te brengen met de artikelen 6 en 8 van de richtlijn
Conseil du 11 décembre 1986 sur l'application du principe de l'égalité nr. 86/613/EEG van de Raad van 11 december 1986 betreffende de
de traitement entre hommes et femmes exerçant une activité toepassing van het beginsel van gelijke behandeling van zelfstandig
indépendante. Toute discrimination doit dès lors être écartée. Il werkzame mannen en vrouwen. Elke discriminatie moet bijgevolg worden
serait illogique de conclure qu'un article qui est conforme aux afgewezen. Het zou onlogisch zijn te besluiten dat een artikel dat in
règlements européens ne l'est pas à la Constitution. overeenstemming is met de Europese verordeningen dat niet is met de Grondwet.
- B - - B -
B.1. L'arrêté royal n° 72 du 10 novembre 1967 relatif à la pension de B.1. Het koninklijk besluit nr. 72 van 10 november 1967 betreffende
retraite et de survie des travailleurs indépendants organise notamment het rust- en overlevingspensioen der zelfstandigen organiseert met
un régime de pension de retraite en faveur des travailleurs name een rustpensioenstelsel ten voordele van de zelfstandigen en de
indépendants et des aidants. L'article 1er, § 2, de cet arrêté dispose helpers. Artikel 1, § 2, van dat besluit bepaalt :
: « Par ' travailleurs indépendants ' et ' aidants ', il y a lieu « Onder ' zelfstandigen ' en ' helpers ' dienen te worden verstaan de
d'entendre les personnes telles qu'elles sont définies par l'arrêté
royal n° 38 du 27 juillet 1967 organisant le statut social des personen zoals zij door het koninklijk besluit nr. 38 van 27 juli 1967
travailleurs indépendants, pour délimiter le champ d'application de ce houdende inrichting van het sociaal statuut der zelfstandigen zijn
omschreven om het toepassingsgebied van dit laatste besluit af te
dernier arrêté. » bakenen. »
B.2. L'article 6 de l'arrêté royal n° 38 du 27 juillet 1967 définit B.2. Artikel 6 van het koninklijk besluit nr. 38 van 27 juli 1967
l'aidant comme « toute personne qui, en Belgique, assiste ou supplée definieert de helper als « ieder persoon die in België een
un travailleur indépendant dans l'exercice de sa profession sans être zelfstandige in de uitoefening van zijn beroep bijstaat of vervangt,
engagée envers lui par un contrat de louage de travail ». zonder tegenover hem door een arbeidsovereenkomst te zijn verbonden ».
L'article 7 du même arrêté dispose : Artikel 7 van hetzelfde besluit bepaalt :
« Ne sont pas assujettis au présent arrêté en tant qu'aidants : « Zijn als helpers niet aan dit besluit onderworpen :
1° l'époux ou l'épouse de l'assujetti, même si une partie des 1° de echtgenoot of echtgenote van de onderworpene, zelfs indien een
bénéfices professionnels lui est attribuée conformément à la deel van de bedrijfswinsten hun wordt toegekend overeenkomstig de
législation relative à l'impôt sur les revenus. Ledit époux ou ladite wetgeving op de inkomstenbelastingen. Genoemde echtgenoot of
épouse de l'assujetti peuvent toutefois, conformément aux modalités et echtgenote van de onderworpene kunnen zich nochtans, overeenkomstig de
dans les conditions fixées par le Roi, s'assujettir volontairement à nadere regelen en onder de voorwaarden door de Koning vastgesteld,
l'application du présent arrêté. Cet assujettissement ne peut vrijwillig onderwerpen aan de toepassing van dit besluit. Deze
concerner que le régime de l'assurance obligatoire contre la maladie onderwerping kan enkel de regeling voor verplichte ziekte- en
et l'invalidité, secteur des indemnités; invaliditeitsverzekering, sector der uitkeringen, betreffen.
Cette exclusion du conjoint aidant a pour conséquence que celui-ci ne Die uitsluiting van de meewerkende echtgenoot heeft tot gevolg dat
peut bénéficier d'une pension de retraite en son nom personnel. deze op persoonlijke naam geen rustpensioen kan genieten.
B.3. Il existe donc une différence de traitement entre aidants selon B.3. Er bestaat dus een verschil in behandeling tussen de helpers
que le travailleur indépendant qu'ils assistent ou suppléent est ou naargelang de zelfstandige die ze bijstaan of vervangen al dan niet
non leur conjoint : l'aidant qui n'est pas marié avec le travailleur hun echtgenoot is : de helper die niet gehuwd is met de zelfstandige
indépendant qu'il assiste est assujetti à l'arrêté royal n° 38 et il bénéficie en conséquence d'une pension de retraite alors que le conjoint aidant n'en bénéficie pas. B.4. Dans le rapport au Roi précédant l'arrêté royal n° 38, cette exclusion des conjoints aidants est justifiée de la manière suivante : « Assujettis à l'heure actuelle au régime des allocations familiales, ils ne le sont ni au régime de pension ni à celui de l'assurance-maladie. C'est le non-assujettissement qui est généralisé. La raison principale en est qu'il est extrêmement difficile de déterminer dans quelle mesure l'aide apportée par l'épouse à son mari ou vice versa revêt réellement un caractère professionnel. A ce sujet, la nature de l'activité exercée et les charges familiales constituent autant d'éléments dont il faudrait tenir compte. die hij bijstaat, is onderworpen aan het koninklijk besluit nr. 38 en geniet bijgevolg een rustpensioen, terwijl de meewerkende echtgenoot er geen geniet. B.4. In het verslag aan de Koning dat het koninklijk besluit nr. 38 voorafgaat, wordt die uitsluiting van de meewerkende echtgenoten op de volgende wijze verantwoord : « Ze zijn op dit ogenblik onderworpen aan het stelsel voor kinderbijslag, niet aan het pensioenstelsel noch aan het stelsel voor ziekteverzekering. Het is de niet-onderwerping die veralgemeend wordt. Hoofdzakelijke reden daartoe is dat het uiterst moeilijk te bepalen is in welke mate de hulp, die de echtgenote aan haar man biedt en omgekeerd, wel degelijk onder het begrip beroepsbezigheid ressorteert. Op dat stuk zijn de aard van de uitgeoefende bezigheid alsmede de gezinslasten evenveel elementen waarmee rekening zou dienen [ te worden ] gehouden. Liever dan een, wegens het groot aantal factoren waarmee rekening
Plutôt que de construire un système extrêmement compliqué et en partie dient gehouden, ingewikkelde en ten dele arbitraire regeling uit te
arbitraire, parce que devant tenir compte de toute une série de werken, werd er de voorkeur aan gegeven de regel van de
facteurs, il a paru préférable d'étendre la règle du niet-onderwerping te veralgemenen.
non-assujettissement. Deze regel wordt nochtans gecorrigeerd door het feit dat het deel der
Cette règle est toutefois corrigée par le fait que la part des winsten, overeenkomstig de fiscale wet toegekend aan de
bénéfices, allouée au conjoint-aidant conformément à la loi fiscale, echtgenoot-helper, gevoegd wordt bij het inkomen van de
est ajoutée aux revenus du conjoint exploitant servant de base au echtgenoot-uitbater, dat tot basis dient van de door hem verschuldigde
calcul de la cotisation dont il est redevable. » (Moniteur belge du 29 bijdrage. » (Belgisch Staatsblad van 29 juli 1967, p. 8074).
juillet 1967, p. 8074).
B.5. Les deux catégories d'aidants sont comparables puisque les uns et B.5. De beide categorieën van helpers zijn vergelijkbaar vermits
les autres exercent une activité dans les conditions décrites à l'article 6 de l'arrêté royal n° 38. beiden een activiteit uitoefenen onder de in artikel 6 van het koninklijk besluit nr. 38 beschreven voorwaarden.
B.6. Il existe entre les deux catégories une différence fondée sur un B.6. Er bestaat tussen de twee categorieën een verschil dat op een
critère objectif : l'existence ou l'absence d'un lien matrimonial objectief criterium berust : het bestaan of het ontbreken van een
entre l'aidant et l'indépendant. huwelijksband tussen de helper en de zelfstandige.
B.7. L'objectif du législateur, lorsqu'il a établi le statut social B.7. Toen de wetgever het sociaal statuut van de zelfstandigen heeft
des travailleurs indépendants, était d'accorder à ceux-ci une vastgesteld, was het zijn bedoeling hun wegens hun beroepsactiviteit
protection sociale en raison de leur activité professionnelle. een sociale bescherming te bieden.
Tenant compte de la difficulté d'établir la réalité du caractère Rekening houdend met de moeilijkheid om de realiteit aan te tonen van
professionnel de l'aide apportée à son conjoint, il est conforme à cet het beroepsmatige karakter van de aan de echtgenoot geboden hulp,
objectif de traiter les prestations des conjoints comme une seule beantwoordt het aan die doelstelling de prestaties van de echtgenoten
activité professionnelle pour l'application de la réglementation als een enkele beroepsactiviteit te behandelen voor de toepassing van
relative aux pensions de retraite des travailleurs indépendants. de reglementering betreffende de rustpensioenen van de zelfstandigen.
B.8.1. Cette exclusion du conjoint aidant aurait des conséquences B.8.1. Die uitsluiting van de meewerkende echtgenoot zou onevenredige
disproportionnées si, d'une part, elle aboutissait à le priver de tout gevolgen hebben indien, enerzijds, zij ertoe zou leiden hem te beroven
avantage en matière de pension et si, d'autre part, il n'était jamais van ieder voordeel inzake pensioen en indien, anderzijds, zij de
permis au travailleur indépendant qui a épousé un travailleur zelfstandige die met een zelfstandige is gehuwd nooit zou toestaan
indépendant, de cotiser pour se constituer une pension de retraite. bijdragen te betalen om voor zichzelf een rustpensioen op te bouwen.
La disposition litigieuse ne conduit pas à de telles conséquences. De betwiste bepaling leidt niet tot dergelijke gevolgen.
B.8.2. Le législateur a établi un certain nombre d'avantages en faveur B.8.2. De wetgever heeft een zeker aantal voordelen vastgesteld ten
du conjoint d'un travailleur indépendant, notamment en matière de gunste van de echtgenoot van een zelfstandige, met name in zake
pension. Le travailleur indépendant marié reçoit une pension au taux pensioen. De gehuwde zelfstandige ontvangt een pensioen tegen het
ménage et le conjoint survivant de ce travailleur reçoit une pension gezinstarief en de overlevende echtgenoot van die zelfstandige
de survie. Le conjoint obtient cet avantage sans avoir personnellement ontvangt een overlevingspensioen. De echtgenoot verkrijgt dat voordeel
zonder persoonlijk bijdragen te hebben betaald, hetgeen hem
cotisé, ce qui le distingue de l'aidant qui n'est pas le conjoint de onderscheidt van de helper die niet de echtgenoot is van de persoon
la personne qu'il aide. die hij helpt.
B.8.3. L'article 8 de l'arrêté royal n° 38 habilite le Roi à B.8.3. Artikel 8 van het koninklijk besluit nr. 38 machtigt de Koning
déterminer les cas dans lesquels les conjoints sont censés exercer une ertoe de gevallen te bepalen waarin de echtgenoten geacht worden
activité professionnelle distincte en qualité de travailleur onderscheiden activiteiten uit te oefenen als zelfstandige.
indépendant. En exécution de cette disposition, l'article 3 de l'arrêté royal du 19 Ter uitvoering van die bepaling, bepaalt artikel 3 van het koninklijk
décembre 1967, portant règlement général en exécution de l'arrêté besluit van 19 december 1967 houdende algemeen reglement in uitvoering
royal n° 38 du 27 juillet 1967, dispose : van het koninklijk besluit nr. 38 van 27 juli 1967 :
« Sauf preuve contraire, les conjoints sont présumés exercer des « Behoudens bewijs van het tegendeel, worden de echtgenoten geacht
activités professionnelles de travailleur indépendant distinctes, afzonderlijke beroepsbezigheid als zelfstandigen uit te oefenen
lorsqu'ils déclarent à ce titre des revenus professionnels auprès de wanneer ze, in die hoedanigheid, bedrijfsinkomsten aangeven bij de
l'administration des contributions directes. » Administratie der directe belastingen. »
Dès lors que chacun des deux époux use de cette faculté de déclarer Wanneer elk van de beide echtgenoten gebruik maakt van die
ses revenus professionnels, ils sont l'un et l'autre assujettis mogelijkheid om zijn beroepsinkomsten aan te geven, zijn ze beiden
séparément à l'arrêté royal n° 38. afzonderlijk onderworpen aan het koninklijk besluit nr. 38.
B.9. Il résulte de ces considérations que le non-assujettissement du B.9. Uit die overwegingen volgt dat de niet-onderwerping van de
conjoint aidant, en matière de pension de retraite, ne peut être tenu meewerkende echtgenoot in zake de rustpensioenen niet als
pour discriminatoire. discriminerend kan worden beschouwd.
B.10. La question préjudicielle appelle une réponse négative. B.10. De prejudiciële vraag moet dus negatief worden beantwoord.
Par ces motifs, Om die redenen,
la Cour het Hof
dit pour droit : zegt voor recht :
L'article 7, 1°, de l'arrêté royal n° 38 du 27 juillet 1967 organisant Artikel 7, 1°, van het koninklijk besluit nr. 38 van 27 juli 1967
le statut social des travailleurs indépendants, tel qu'il a été houdende inrichting van het sociaal statuut der zelfstandigen, zoals
modifié par l'article 1er de la loi du 14 décembre 1989, ne viole pas gewijzigd bij artikel 1 van de wet van 14 december 1989, schendt de
les articles 10 et 11 de la Constitution en ce qu'il n'assujettit pas artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet doordat het de meewerkende
les conjoints aidants au statut social des travailleurs indépendants. echtgenoten niet aan het sociaal statuut der zelfstandigen onderwerpt.
Ainsi prononcé en langue française et en langue néerlandaise, Aldus uitgesproken in het Frans en het Nederlands, overeenkomstig
conformément à l'article 65 de la loi spéciale du 6 janvier 1989 sur artikel 65 van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het
la Cour d'arbitrage, à l'audience publique du 14 juillet 1997. Arbitragehof, op de openbare terechtzitting van 14 juli 1997. De griffier,
Le greffier, Le président, L. Potoms. De voorzitter,
L. Potoms. M. Melchior. M. Melchior.
^